UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, sygn. akt II Ns 393/14:

I. stwierdził, iż spadek po S. B. (2) z domu K., zmarłej w dniu 28 kwietnia 2001 roku w S., przed śmiercią ostatnio zamieszkałej w S. przy ul. (...) na podstawie ustawy nabyli wprost:

- mąż C. B. (syn Z. i A.),

- syn A. B. (syn C. i S.),

w 1/2 części każdy;

II. stwierdził, iż spadek po C. B., zmarłym w dniu 6 maja 2006 roku w S., przed śmiercią ostatnio zamieszkałym w S. przy ul. (...), na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 15 grudnia 1999 roku, otwartego i ogłoszonego w dniu 9 czerwca 2017 roku nabyła w całości wprost żona S. B. (3) z domu K. (córka F.);

III. nakazał pobrać od uczestnika A. B. kwotę 595 zł na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie tytułem kosztów sądowych;

IV. przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na rzecz adwokata B. S. kwotę 670,68 zł, w tym należny VAT za udzielenie pomocy prawnej z urzędu uczestnikowi A. B.;

V. orzekł, że koszty postępowania każda ze stron ponosi we własnym zakresie.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III. Sąd Rejonowy wskazał, że orzekł o kosztach postępowania zgodnie z art. 520 § 1 i 2 k.p.c., gdzie wskazano, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, jednak jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości.

W niniejszej sprawie w ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, iż oboje uczestnicy byli jednakowo zainteresowani w wyniku postępowania, lecz interesy ich były sprzeczne, co pozwalało Sądowi na stosunkowe rozdzielenie kosztów.

Sąd dodał, że ponoszenie przez każdego uczestnika kosztów postępowania związanych z jego udziałem w sprawie, oznacza również, że obciążają go koszty dokonanych przez niego czynności oraz koszty czynności podjętych przez sąd w jego interesie. W przedmiotowej sprawie uczestnik A. B. kwestionując prawdziwość testamentu, wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu badania pisma, dlatego też Sąd nakazał pobrać od niego kwotę 595 zł, tytułem kosztów sądowych, którą to kwotę Sąd wypłacił biegłemu tytułem wynagrodzenia za sporządzenie opinii.

Zażalenie na punkt III. powyższego postanowienia wywiódł uczestnik i wniósł o jego zmianę, poprzez nieobciążanie uczestnika owymi kosztami sądowymi, e wentualnie o nakazanie pobrania od wnioskodawczyni kwoty 297,50 zł tytułem kosztów sądowych oraz od uczestnika kwoty 297,50 zł tytułem kosztów sądowych. Wniesiono także o nieobciążanie uczestnika kosztami postępowania zażaleniowego.

Ponadto wniesiono o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu w postępowaniu zażaleniowym. Jednocześnie pełnomocnik z urzędu oświadczył, że koszty te nie zostały zapłacone w całości lub w części.

Skarżący zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie:

1. art. 102 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez jego błędne niezastosowanie i nakazanie pobrania od uczestnika całości kosztów sądowych - tj. wynagrodzenia biegłego sądowego za sporządzenie opinii grafologicznej mimo, że zachodzą przesłanki przemawiające za odstąpieniem od obciążania uczestnika owymi kosztami - przede wszystkim ciężka sytuacja materialna i życiowa uczestnika, a także okoliczność, iż zapłata ww. kwoty przekracza możliwości majątkowe uczestnika i jeżeli w ogóle nastąpiłaby, to ze znacznym uszczerbkiem dla jego utrzymania;

2. art. 520 § 2 i 3 k.p.c. poprzez niewłaściwe uznanie, że koszty sądowe powinny w całości obciążyć uczestnika, mimo że w przedmiotowej sprawie interesy uczestników nie były sprzeczne i zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnik wnosili o dokonanie stwierdzenia nabycia spadku, będąc w tym samym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, a rzeczywisty krąg spadkobierców jest ustalany przez Sąd również z urzędu;

3. art. 113 ust. 1 u.k.s.c., w zw. z art. 102 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez błędne przyjęcie, że w niniejszym postępowaniu istniały podstawy do obciążenia wyłącznie uczestnika kosztami sądowymi, podczas gdy w rzeczywistości również w interesie wnioskodawczyni było ustalenie kręgu spadkobierców i podstaw dziedziczenia, a tym samym w przypadku uznania, że koszty sądowe winny obciążyć uczestnika, właściwe i konieczne byłoby jednoczenie obciążenie tymi kosztami w połowie także wnioskodawczynię.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się częściowo zasadne.

Przedmiotem sprawy było stwierdzenie nabycia spadku po S. B. (4) i C. B..

Zasada orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego zawarta jest w przepisie art. 520 § 1 k.p.c. Wynika z niego, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Ta zasada orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego jest nienaruszalna wtedy, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub - mimo braku tej równości - ich interesy są wspólne.

Przypomnieć należy, że w toku sprawy, w odniesieniu do spadku po C. B. ustalono, iż zmarły pozostawił po sobie testament własnoręczny sporządzony w dniu 15 grudnia 1999 roku. Uczestnik A. B. podważał ważność testamentu spadkodawcy wskazując, że nie został on własnoręcznie sporządzony i podpisany przez C. B.. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego grafologa. Uznać zatem należy, iż dowód ten nie został przeprowadzony jedynie w interesie uczestnika. Przeprowadzono go w celu wyjaśnienia kto jest spadkobiercą. W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku nie występuje bowiem sprzeczność interesów w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 k.p.c. Przez sprzeczność interesów uczestników rozumie się bowiem stan, w którym powstaje wyraźna kontradykcja co do oczekiwanego wyniku sprawy, gdyż wnioskodawca oczekuje uwzględnienia wniosku, a będący w opozycji uczestnik jego oddalenia (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1959 r., 2 CR 859/58, OSN 1961, nr 2, poz. 45). W sprawach o stwierdzenie nabycia spadku wszyscy uczestnicy w równym stopniu są zainteresowani stwierdzeniem kto jest spadkobiercą i to niezależnie od tego, czy sami - i w jakim udziale - dziedziczą spadek czy też nie dziedziczą z uwagi na testament. Odmienne stanowiska zainteresowanych w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku nie oznacza, że między wnioskodawczynią a uczestnikiem występuje sprzeczność interesów. Wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku służy nie tylko ujawnionemu w nim spadkobiercy, ale również dzieciom spadkodawcy, które na jego podstawie mogą względem wierzycieli powołać się na brak swojej odpowiedzialności za długi. Jest przydatne też wierzycielowi występującemu w sprawie do dochodzenia roszczeń od spadkobiercy dłużnika. W dniu dzisiejszym nie można stwierdzić, komu bardziej przyda się wydane postanowienie. To zaś prowadzi do wniosku, że zarówno uczestnik, jak i wnioskodawczyni zainteresowani byli wynikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w równym stopniu. W takim też stopniu muszą ponieść wydatki, wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa w toku sprawy zakończonej postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku - każdy po 297,50 zł.

Dodatkowo należy mieć na uwadze, że spadkodawca sporządził w sprawie testament zwykły, który z zasady może budzić wątpliwości co do jego autentyczności. W takiej sytuacji kwestionowanie przez uczestnika tego testamentu, które w efekcie wygenerowało przedmiotowe koszty sądowe, nie mogło skutkować obciążeniem tymi kosztami wyłącznie uczestnika, jak to uczynił Sąd pierwszej instancji.

Argumentując jak powyżej, Sąd Odwoławczy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie, orzekając jak w punkcie 1. sentencji.

W pozostałym zakresie, to jest w jakim uczestnik wniósł o odstąpienie od obciążania go kosztami wynagrodzenia za sporządzenie opinii przez biegłego grafologa, zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Wskazać należy, iż szczególny charakter instytucji zawartej w art. 102 k.p.c. pozwala zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Urzeczywistnia więc ona zasadę słuszności i pozostawia w gestii sądu orzekającego ocenę czy w danej, konkretnej sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony. Przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. zwykle brane są pod uwagę takie okoliczności, które zarówno odnoszą się do faktów związanych z samym przebiegiem procesu, jak i takie, które dotyczą stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Przenosząc powyższe reguły wykładni na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić należy, że z całokształtu okoliczności sprawy wynika, że nie zaistniały w tej sprawie szczególne okoliczności, o jakich stanowi ww. przepis. Przedmiotowa sprawa jest sprawą o stwierdzenie nabycia spadku, a obciążający uczestnika obowiązek poniesienia kosztów wynagrodzenia za sporządzenie opinii przez biegłego sądowego wynika z konieczności wyjaśnienia kto jest spadkobiercą.

Dlatego też zażalenie w tym zakresie podlegało oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. sentencji postanowienia, na podstawie art. 385 k.p.c., w związku z art. 397 § 2 k.p.c.

Podobnie jak to miało miejsce w odniesieniu do kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 520 § 1 k.p.c., orzeczono, że oboje uczestnicy ponoszą koszty postępowania zażaleniowego związane ze swoim udziałem w sprawie. Orzeczenie w tym przedmiocie zawarte zostało w punkcie 3. sentencji postanowienia.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu w postępowaniu zażaleniowym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 4. sentencji postanowienia, przyznając od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na rzecz adwokata B. S. kwotę 73,80 zł.

Wysokość wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi uczestnika została ustalona w oparciu o przepisy § 8 pkt 2 i § 16 ust 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714), przy uwzględnieniu stawki 23% podatku od towarów i usług.

SSO Tomasz Szaj SSO Sławomir Krajewski SSO Tomasz Sobieraj

Zarządzenia:

- odnotować i zakreślić;

- odpisy postanowienia doręczyć pełnomocnikom uczestników;

- zwrócić akta sprawy SR.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE