UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 stycznia 2021 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy uwzględniając w całości powództwo R. K., A. K. i M. W. przeciwko M. R. zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 33 684,24 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot:

a)  13 610,83 zł od dnia 29 maja 2018 r. do dnia zapłaty,

b)  13 749,57 zł od dnia 9 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty,

c)  6 323,84 zł od dnia 16 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty,

a ponadto kwotę 5 302 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na podanych niżej ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach.

Powodowie, prowadzący działalność gospodarczą jako wspólnicy spółki cywilnej (...) z siedzibą w B. stale współpracowali z pozwanym sprzedając mu towary. Powodowie wystawili w związku z tym pozwanemu faktury VAT o numerach:

-

(...) na łączną kwotę 16 610,83 zł, z terminem zapłaty wyznaczony na 28 maja 2018 r.,

-

(...) na łączną kwotę 13 749,57 zł, z terminem zapłaty wyznaczonym na 8 czerwca 2018 r.,

-

(...) na łączna kwotę 6 323,84 zł, z terminem zapłaty wyznaczonym na 15 czerwca 2018 r.

Pozwany towar objęty powyższymi fakturami odebrał bez zastrzeżeń, co do jego ilości i jakości.

W dniu 4 marca 2019 r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty łącznej kwoty 33 781,21 zł wraz z odsetkami.

Pismem z dnia 20 marca 2019 r. pozwany zgłosił powodom wadę towaru kupionego 26 maja 2017 r., czego dotyczyła faktura VAT nr (...).

W piśmie z dnia 20 maja 2019 r. pozwany złożył powodom oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży z dnia 26 maja 2017 r. potwierdzonej ww. fakturą VAT nr (...). Jako powód odstąpienia do umowy wskazano brak żyroskopu oraz wady oprogramowania sprzedanego urządzenia.

W związku z powyższym pozwany wezwał powodów do zwrotu ceny za zakupiony towar w wysokości 8 363,16 zł. Powodowie odmówili jednak uznania reklamacji.

Sąd Rejonowy zważył, że strony łączyła umowa sprzedaży (art. 535 § 1 k.c.), a pozwany zobowiązany był do zapłaty za wydany mu towar. Powodowie wykazali bowiem, że sprzedali pozwanemu towar objęty ww. fakturami VAT, przedstawiając także dokumenty wydania towaru. Równocześnie pozwany nie kwestionował jakości i ilości towaru dostarczonego mu na podstawie tych faktur, a w toku procesu nie podważał treści zawartych umów i wystawionych faktur VAT.

Zarzuty pozwanego odnosiły się natomiast do stosunku dotyczącego innej faktury VAT nr (...), która dotyczyła zestawu „elektrycznego poziomowania plus (...). Pozwany podnosił, że ww. towar posiadał wady, które zgłoszono powodom. Faktura została wystawiona na kwotę 8 880,42 zł, a pełnomocnik pozwanego przedstawił ją do potrącenia z wierzytelnością dochodzoną pozwem.

Wskazując na ustawowe warunki potrącenia wzajemnych wierzytelności (art. 498 § 1 k.c.) Sąd I instancji wskazał, że dla uznania, że potrącenie wywołało skutek prawny w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności, nie wystarczy samo powołanie się na fakt przysługiwania wierzytelności przeznaczonej do potrącenia. Składający oświadczenie o potrąceniu powinien bowiem zindywidualizować swoją wierzytelność, skonkretyzować jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością drugiej strony, wskazać przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości a wreszcie także dowody w celu ich wykazania.

W trakcie postępowania sądowego uprawniony może połączyć złożenie oświadczenia woli o potrąceniu (materialnoprawnego) z podniesieniem zarzutu potrącenia (procesowego). Sąd Rejonowy zwrócił jednak uwagę, że biorąc pod uwagę zakres umocowania wynikający z art. 91 k.p.c. nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu strony prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy oświadczeń kształtujących jego sytuację materialną. W przedmiotowej sprawie pełnomocnik strony powodowej nie posiadał odpowiedniego umocowania do przyjęcia oświadczenia pozwanego o potrąceniu wzajemnych wierzytelności.

Niezależnie od powyższego Sąd I instancji uznał, że w świetle zebranych dowodów pozwany nie zgłosił wad towaru w odpowiednim terminie (art. 563 k.c.). Aby bowiem skorzystać z uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy – poprzez odstąpienie od umowy, obniżenie ceny albo też dostarczenia towaru wolnego od wad – kupujący nie tylko powinien udowodnić istnienie wady (art. 556 k.c.), ale również zachowanie aktów staranności (zbadanie rzeczy i powiadomienie sprzedawcy o wadzie). Jeżeli wada nie jest istotna, kupujący od umowy nie może odstąpić (art. 560 § 4 k.c.).

Sąd I instancji zauważył, że termin do zachowania aktów staranności w przypadku profesjonalistów nie powinien być dłuższy niż czternaście dni. W niniejszej sprawie pozwany zgłosił wadę dopiero po roku od zakupu części, której jakość kwestionował. Nie wykazał natomiast, że czas ten był konieczny na zbadanie rzecz sprzedanej. Pozwany nie wykazał również, że wada ta była istotna, tj. że towar był niezdatny do określonego w umowie użytku. Mógłby to ocenić jedynie biegły sądowy, a o jego powołanie pozwany nie wnosił (art. 6 k.c.).

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał art. 535 § k.c., o odsetkach z tytułu opóźnienia orzekając na podstawie art. 481 k.c.

O kosztach Sąd ten orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 25 321,08 zł, wraz z odsetkami zasądzonymi od kwoty 8 363,16 zł od dnia 29 maja 2018 r. do dnia zapłaty (pkt I. lit. a wyroku). Wyrokowi temu zarzucił naruszenie:

I.  prawa materialnego, tj.:

a)  art. 498 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące nieuwzględnieniem zarzutu potrącenia, a w konsekwencji uwzględnienie powództwa w całości,

b)  art. 499 w zw. z art. 60 i art. 61 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji błędne ustalenie, że pozwany nieskutecznie podniósł zarzut potrącenia, bo nie złożył go powodowi, a jego pełnomocnikowi, podczas gdy oświadczenie w tym przedmiocie zostało złożone bezpośrednio stronie powodowej,

c)  art. 560 § 4 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieprawidłowe uznanie, że wada towaru zakupionego u powodów nie była istotna i dlatego pozwany nie mógł odstąpić od umowy,

d)  art. 563 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieprawidłowe uznanie, że pozwany nie zgłosił powodom wad zakupionego u nich towaru w odpowiednim terminie i dlatego nieskutecznie odstąpił od umowy sprzedaży.

II.  przepisów postępowania, tj.:

a)  art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i błędne przyjęcie, że zarzut potrącenia został skierowany wyłącznie do pełnomocnika powodów, gdy zgłoszenie tego zarzutu przez pozwanego nastąpiło w obecności powódki M. W. na rozprawie w dniu 30 stycznia 2020 r., a także w czasie rozmów ugodowych; tym samym oświadczenie woli pozwanego o potrąceniu dotarło bezpośrednio do reprezentanta powodów,

b)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i zasadami logiki ocenie, iż pozwany nie wykazał, że wada towaru zakupionego u powodów miała charakter istotny, a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, że pozwany nie spełnił przesłanek uprawniających go do odstąpienia od umowy sprzedaży, podczas gdy prawidłowa ocena dowodów prowadzi do wniosku, że wada ta miała charakter istotny,

c)  art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i oparcie ustaleń faktycznych wyłącznie na twierdzeniach powodów, przy jednoczesnym nieuwzględnieniu dowodu z zeznań świadka M. S., a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, że pozwany powołał się na nieskuteczne oświadczenie o odstąpieniu od umowy i nie wykazał, że wada towaru zakupionego u powoda towaru miała charakter istotny,

d)  art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, że pozwany nie wykazał istnienia potrąconej wierzytelności,

e)  art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez ich zastosowanie na korzyść strony przeciwnej.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa ponad kwotę 25 321,08 zł, wraz z odsetkami, a ponadto zmianę wysokości zasądzonych od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania za I instancję, ewentualnie jego uchylenie w tej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Powodowie w odpowiedzi na apelację domagali się jej oddalenia oraz zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w drugiej instancji według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu odwoławczego Sąd Rejonowy wyjaśnił wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, zaś wnioski, które przy tym wywiódł – tak w zakresie podstawy faktycznej, jak i prawnej rozstrzygnięcia – są w pełni uzasadnione i nie wymagają powtórzenia. Sąd Okręgowy wskazuje w związku z tym, że ustalenia oraz oceny Sądu I instancji przyjmuje za własne (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c.).

Odnosząc się natomiast do poszczególnych zarzutów apelacyjnych wskazać trzeba, że zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie mógłby odnieść zamierzonego skutku – polegającego na umorzeniu odpowiedniej części wierzytelności dochodzonych pozwem (art. 498 § 2 i art. 499 k.c.).

W piśmie z dnia 21 września 2019 r. – stanowiącym uzupełnienie sprzeciwu od nakazu zapłaty – pozwany powołał się wprawdzie na mające mu przysługiwać względem strony powodowej wierzytelności wzajemne w kwotach: 8 363,16 zł oraz 13 530 zł (a także inne jeszcze określone jako „zwrot kosztów”, niesprecyzowane jednak co do ich wysokości), wnioskując w związku z tym o „pomniejszenie kwoty żądanej” przez powodów ( zob. k. 31 akt). Z kolei w piśmie procesowym pozwanego z 23 stycznia 2020 r. (wniosek o skierowanie sprawy do mediacji), jedynie ogólnie mowa jest o podniesionym przez niego zarzucie potrącenia ( k. 58 akt).

Pomijając nawet brak skonkretyzowania w jakikolwiek sposób zakresu potrącenia – przy założeniu, że skuteczność potrącenia nie byłaby uzależniona od precyzyjnego wskazania, w jaki sposób wzajemne wierzytelności powinny być względem siebie potrącone (art. 451 w zw. z art. 503 k.c.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2013 r., III CZP 106/12, LEX nr 1308125, por. jednak także uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 czerwca 2012 r., III CSK 317/11, LEX nr 1229968) – nie powinno budzić wątpliwości, że oświadczenie o potrąceniu będzie skuteczne jedynie wówczas gdy dotrze do drugiej strony w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Dopiero w takim przypadku, ze względu na skutek umarzający, tworzy nową treść stosunku prawnego między stronami.

W toku niniejszego procesu nie doszło jednak, także w ocenie Sądu Okręgowego, do skutecznego złożenia stronie powodowej przez pozwanego oświadczenia w tym przedmiocie. Podkreślić należy, iż w przypadku przyjmowania przez pełnomocnika procesowego strony przeciwnej w imieniu mocodawcy oświadczeń kształtujących jego sytuację materialnoprawną, nie można rozszerzać zakresu takiego pełnomocnictwa przez wykładnię celowościową, skoro z procesowego punktu widzenia byłoby to dla tej strony niekorzystne. Treść art. 91 k.p.c. nie daje w żadnym razie podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy materialnoprawnych oświadczeń kształtujących ich sytuację prawną. Dla skuteczności złożenia takiego oświadczenia, a w konsekwencji także wywołania skutku materialnoprawnego w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności (art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 498 § 2 k.c.), po drugiej stronie musi być obecna osoba zdolna do odbioru takiego oświadczenia – tj. strona działająca osobiście lub jej pełnomocnik upoważniony w sposób szczególny do odbioru oświadczeń o potrąceniu (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CSK 476/12, LEX nr 1314394).

Skoro zatem oświadczenie o potrąceniu może wywrzeć skutek dopiero z chwilą dojścia do adresata (art. 61 k.c.), to nie może być ocenione jako skuteczne zawarte w piśmie uzupełniającym sprzeciw oświadczenie o potrąceniu doręczone jedynie nieumocowanemu do jego przyjęcia pełnomocnikowi powodów. Treść pełnomocnictwa udzielonego przez tą stronę działającemu w sprawie adwokatowi (a tylko jemu doręczane były wszelkie pisma pozwanego oraz zawiadomienia) nie pozwala na uznanie, aby był on umocowany do przyjęcia takiego oświadczenia (zob. pełnomocnictwo – k. 87, doręczenie – k. 39 i 41 akt). Trzeba zgodzić się z poglądem, że pełnomocnik procesowy nie jest pełnomocnikiem, jaki – po myśli art. 95 k.c. – mógłby zastąpić powoda w skutecznym zapoznaniu się z oświadczeniem o potrąceniu.

Zaznaczyć trzeba, że to na składającym oświadczenie woli spoczywa ciężar dowodu, że doszło ono do adresata w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią (zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 862/14, OSNC-ZD 2017, nr 1, poz. 8, a także wyroki tego Sądu z dnia 22 marca 2017 r., III CSK 148/16, LEX nr 2352146 i z dnia 8 czerwca 2017 r., V CSK 585/16, LEX nr 2334905.). Wbrew apelującemu nie można jednak przyjąć, że udowodnił on, aby oświadczenie o potrąceniu zostało w toku postępowania przekazane bezpośrednio powodom. Do złożenia skutecznego oświadczenia o potrąceniu nie doszło z pewnością w toku rozprawy w dniu 30 stycznia 2020 r., na której osobiście obecna była jedna z powódek ( zob. k. 60-60 v. akt), gdyż w odczytanym wówczas przez Przewodniczącego w Sądzie I instancji piśmie pozwanego z dnia 23 stycznia 2020 r. jedynie ogólnie wzmiankowany jest „zarzut potrącenia” – bez podania jakichkolwiek bliższych danych w tym zakresie ( k. 58 akt). Tymczasem dla skuteczności oświadczenia o potrąceniu niezbędna jest konkretyzacja rodzaju i wysokości obu wierzytelności objętych potrąceniem, a brak wyraźnego wskazania wierzytelności objętych potrąceniem można dopuścić jedynie wówczas gdy z okoliczności towarzyszących złożeniu takiego oświadczenia jednoznacznie wynikać będzie, jakich konkretnie wierzytelności oświadczenie to dotyczy (por. wyrok SN z dnia 8 grudnia 2011 r., IV CSK 488/11, LEX nr 1131137). Co do zasady bowiem do wywołania skutku potrącenia nieodzowne jest skonkretyzowanie wierzytelności potrącającego, a więc m.in. określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża. Brak skonkretyzowania takiej wierzytelności stanowi wystarczającą przesłankę dyskwalifikacji zarzutu potrącenia bez potrzeby analizowania, czy wierzytelność ta została udowodniona (zob. wyrok SN z dnia 6 października 2006 r., V CSK 198/06, LEX nr 327893).

Z oczywistych względów niedopuszczalne jest natomiast powoływanie się przez pozwanego na przekazanie oświadczenia w tym przedmiocie w czasie mediacji, skoro – zgodnie z wyraźną regulacją art. 183 ⁴ § 3 k.p.c. – powoływanie się w toku postępowania przed sądem na oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym jest bezskuteczne. Także z pisma pełnomocnika powodów z dnia 25 lutego 2020 r. ( k. 73 akt) – informującego jedynie o braku woli porozumienia między stronami – nie wynika w żadnym razie, że oświadczenie o potrąceniu doszło do wiadomości samych powodów.

W konsekwencji bezzasadności zarzutów naruszenia art. 498 § 1, art. 499 w zw. z art. 60 i art. 60 § 1 k.c., a także art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. (w zakresie odnoszącym się do złożenia oświadczenia o potrąceniu), zbędne jest odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacyjnych. W tej kwestii należy poczynić zastrzeżenie, że przyjęta w niniejszym procesie ocena zasadności zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu przedstawionej do potrącenia wierzytelności w odrębnym procesie pomiędzy stronami (art. 366 k.p.c. a contrario). Należy zauważyć bowiem, że wyłącznie po uwzględnienia zarzutu potrącenia w prawomocnym orzeczeniu zachodzi ten skutek, że sąd w innym postępowaniu nie może ponownie uwzględnić „skonsumowanego” zarzutu potrącenia w procesie prawomocnie zakończonym, ani też uwzględnić powództwa o zasądzenie kwoty, która była przedmiotem skutecznie podniesionego zarzutu potrącenia (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r. III CZP 29/94, M.Prawn. 2015, nr 2, poz. 85 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 25 czerwca 1997 r., III CKN 116/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 184, jak również wyrok z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 299/06, LEX nr 233051).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c., a także w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.).

Na oryginale właściwy podpis