II AKa 179/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA Piotr Schab

Sędziowie SA Rafał Kaniok

SR (del.) Dariusz Drajewicz (spr.)

Protokolant Sylwia Świerżewska

przy udziale Prokuratora Stanisława Wieśniakowskiego

oraz oskarżycieli posiłkowych E. S. i K. I.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 września 2021 r.

sprawy

I. I.,

syna W. i H.,

ur. w dniu (...) w D.

oskarżonego o przestępstwa z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k., art. 190a § 1 k.k., art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 12 marca 2021 r. sygn. akt V K 86/19

I.  uchyla zaskarżony wyrok poza punktem IV i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata R. B. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych, w tym 23 % VAT tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

UZASADNIENIE

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 179/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 12 marca 2021 r.,

sygn.. akt V K 86/19

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

uchylenie

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

"błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, a polegający na nieuwzględnieniu przesłanek do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary z uwarunkowaniami psychologicznymi i psychiatrycznymi, które stanowiły imperatyw działania oskarżonego".

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Błąd w ustaleniach faktycznych, do którego odwołuje się na wstępie zarzutu obrońca , dotyczy stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia. Jest to błąd w logicznej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego poprzez wyprowadzenie przez sąd orzekający błędnych wniosków (por. np. wyr. SN z 2.6.2016 r., WA 4/16, Legalis). Nie ulega wątpliwości, że sąd a quo ustalił, że oskarżony działał w warunkach wskazanych w art. 31 § 2 k.k. w zakresie czynów opisanych w punktach I i III zaskarżonego wyroku, a jedynie sąd I instancji nie zastosował dobrodziejstwa wynikającego z tego przepisu w postaci nadzwyczajnego złagodzenia kary, co stanowi rozstrzygnięcie odnośnie do wymiaru kary. W istocie tak sformułowany zarzut musi być kwalifikowany z art. 438 pkt 4 k.p.k., jako że rozstrzygnięcie o zastosowaniu lub niezastosowaniu dobrodziejstwa wynikającego z art. 31 § 2 k.k. jest rozstrzygnięciem w kwestii wymiaru kary (por. np. post. SN z 30.1.2018 r., IV KK 500/17, Legalis). O tym, aby mówić, że kara została prawidłowo wymierzona należy mieć pewność, że elementarne zasady procesowe zostały zachowane, a tego w niniejszej sprawie nie można stwierdzić, co stało się podstawą do ingerencji w treść orzeczenia z urzędu i rodziło konieczność wydania wyroku kasatoryjnego z powodów, które są przedstawione w dalszej części orzeczenia.

Wniosek

o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia "czynu opisanego w art. 148 § 1 k.k." albo zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary i orzeczenie "zasadniczo łagodniejszej kary pozbawienia wolności".

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z uwagi na niezasadność zarzutu apelacyjnego nie jest zasadny wniosek apelacji.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Naruszenie przepisów procesowych odnoszących się do prawidłowego przebiegu postępowania przez pozbawienie oskarżonego pomocy tłumacza, a tym samym naruszenie normy gwarancyjnej sformułowanej w art. 204 § 1 pkt 2 i § 2 k.p.k. oraz art. 72 k.p.k., a przez to także istotne ograniczenie prawa do obrony (6 k.p.k.), które skutkowało naruszeniem prawa do rzetelnego procesu.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

W niniejszej sprawie znalazł zastosowanie art. 440 k.p.k. Przepis ten należy do norm nakazujących sądowi odwoławczemu orzekanie niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jeżeli utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku byłoby rażąco niesprawiedliwe. Chodzi o wyroki dotknięte uchybieniami, niepodniesionymi w zwykłym środku odwoławczym, ale stanowiącymi względne przyczyny odwoławcze, o których mowa w art. 438 k.p.k. (por. np. post. SN z 25.10.2017 r., IV KK 311/17, Legalis).

Jako że skarżący w treści zarzutu, którego jest autorem, nie zawarł istotnych kwestii dotyczących naruszeń prawa procesowego, w szczególności naruszenia przez sąd okręgowy prawa do obrony, na który składa się prawo oskarżonego do korzystania z pomocy tłumacza, a tym samym naruszenia przez ten sąd prawa do rzetelnego procesu karnego, należało wyrok poddać korekcie z urzędu z powyższych przyczyn.

Prawo do korzystania z pomocy tłumacza stanowi istotny element prawa do rzetelnego procesu karnego i jednocześnie jest jedną z najważniejszych gwarancji procesowych oskarżonego będącego obcokrajowcem, ma istotne znaczenie dla prowadzenia przez oskarżonego właściwej obrony oraz wypływa z konieczności zapewnienia lojalności procesowej wobec stron (por. np. wyr. SN z 27.11.2020 r., V KK 518/19, Legalis). Prawo do wynika z art. 204 k.p.k., a dodatkowo – w wypadku oskarżonego – z art. 72 k.p.k. i jest ściśle powiązane z prawem do obrony, o którym mowa w art. 6 k.p.k.

Przepisy te sąd I instancji naruszył. Jak podnosi się w judykaturze, pozbawienie oskarżonego pomocy tłumacza stanowi rażące naruszenie normy gwarancyjnej sformułowanej w art. 204 § 1 pkt 2 k.p.k., a także istotne ograniczenie prawa do obrony (por. np. wyr. SN z 26.9.2008 r., III KK 98/08, OSNKW 2008, Nr 11, poz. 95). Nadto, niedopełnienie przez sąd obowiązku wynikającego z art. 72 k.p.k. jest naruszeniem istotnego elementu prawa do rzetelnego procesu (por. np. wyr. SN z 22.3.2007 r., V KK 190/06, Legalis).

Naruszenie prawa oskarżonego do korzystania z pomocy tłumacza, którego to uchybienia dopuścił się sąd okręgowy, godzi także w normy prawa międzynarodowego. W myśl art. 6 ust. 3 lit. e EKPC: "Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie".

Co więcej, zgodnie z treścią art. 14 ust. 3 lit. a, f MPPOiP: "Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo na zasadach pełnej równości, co najmniej do następujących gwarancji: a) otrzymania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia; (...); f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie".

Nadto, prawo to także wynika z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z 20.10.2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (Dz. Urz. UE L 280, s. 1). Dyrektywa ta określa wspólne minimalne zasady, które są stosowane w dziedzinach tłumaczenia pisemnego i tłumaczenia ustnego w postępowaniu karnym. Postanowienia tego aktu dotyczą oskarżonych, którzy nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją. W dyrektywie zagwarantowano tym osobom m.in.: tłumaczenie ustne podczas postępowania karnego przed organami śledczymi i sądowymi, tłumaczenie ustne kontaktów między oskarżonymi a obrońcą, związanych bezpośrednio z jakimkolwiek przesłuchaniem lub składaniem wyjaśnień podczas postępowania lub ze złożeniem odwołania lub innych wniosków proceduralnych oraz prawo do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów.

W warunkach przedmiotowej sprawy, oskarżony informował o swym problemach w zrozumieniu języka polskiego i domagał się przyznania mu tłumacza, lecz sąd okręgowy tych wniosków nie uwzględniał, a nawet oczekiwał od oskarżonego składanie przez niego pism w języku polskim, co doprowadziło oskarżonego do wnoszenia pism sporządzanych w tym języku przez współosadzonych.

Oskarżony już w piśmie, które wpłynęło do sądu okręgowego 26.4.2019 r. (k. 330 i nast.), sporządzonym w języku rosyjskim, a które zostało przełożone na język polski (k. 357 i nast.), informował:

" Nie umiem pisać po polsku (...) Otrzymuje jakieś dokumenty od prokuratury i sądu, których znaczenia i treści nie rozumiem (...) proszę o przydzielenie mi tłumacza".

Następnie w toku rozprawy 4.7.2019 r. (k. 431) oskarżony zawiadomił sąd: " nie znam słów i czasami nie rozumiem treści tego co się do mnie mówi".

Mimo tych informacji i wniosku o tłumacza, sąd okręgowy nie tylko, że nie uznał za konieczne formalne rozstrzygnięcie kwestii przyznania oskarżonemu pomocy tłumacza, ale w toku rozprawy 4.10.2019 r. (k. 583) zawiadomił oskarżonego, że oczekuje od niego " kierowania korespondencji w języku polskim".

W kolejnym piśmie, które wpłynęło do sądu a quo 28.7.2020 r. (k. 808), oskarżony ponowił wniosek o wezwanie tłumacza na rozprawę "ze względu na niewystarczający stopień znajomości języka polskiego".

Ten wniosek także nie został uwzględniony przez sąd I instancji. Sąd ten na rozprawie 29.9.2020 r. (k. 831 i nast.), pomimo stanowiska prokuratora, który poparł wniosek oskarżonego, odmówił wezwania tłumacza. Przy czym na tej rozprawie oskarżony wyjaśnił, że pisma, które złożył w języku polskim, nie są dla niego zrozumiałe, gdyż zostały sporządzone przez współosadzonych.

Nie stanowi żadnego usprawiedliwienia sądu okręgowego powoływanie się na podpisane przez oskarżonego pismo (k. 76), w którym oskarżony podał (cytowane in extenso): „…pozumiem jezyk polski w mowie i pismie. Nie potrzebuje tulmacza”.

Po pierwsze, pismo to zawiera błędy językowe (pozumiem, tulmacza), których nie powinna popełnić osoba władająca językiem polskim nawet na poziomie potocznym. Po drugie, oskarżony wyjaśnił, że pismo to sporządził pod dyktando, zaś wszelkie pisma w języku polskim przygotowały dla niego inne osoby (k. 837) i oświadczenia tego sąd a quo nie zakwestionował skutecznie.

Po trzecie, pismo to zostało złożone podczas pierwszych czynności w postępowaniu przygotowawczym i jak wyjaśnił oskarżony, wynikało to oświadczenie z woli współpracy z prokuratorem („nie chciałem przeszkadzać prokuratorowi” – k. 837).

Po czwarte, pismo to zostało złożone na etapie postępowania przygotowawczego, który charakteryzował się dla oskarżonego innym poziomem trudności językowych niż etap postępowania sądowego.

Po piąte, oskarżony ma prawo zmienić swą decyzję, jeżeli złożoność wypowiedzi w toku postępowania jurysdykcyjnego przekracza jego stopień znajomości języka polskiego. Taką decyzję oskarżony podjął, o czym wielokrotnie informował sąd a quo, wnosząc o pomoc tłumacza.

Po szóste, pojęcie niewładania językiem polskim, uzasadniające potrzebę uczestnictwa tłumacza, nie może być zwężone do całkowitej nieznajomości tego języka. Przepisy, regulujące tryb wezwania tłumacza mają zastosowanie również wtedy, gdy oskarżony – tak jak w niniejszej sprawie – wprawdzie w pewnym stopniu zna język polski, jednak nie jest to wystarczające do prowadzenia samodzielnej obrony (por. wyr. SA w Warszawie z 7.3.2016 r., II AKa 3/16, Legalis i powołane tam orzecznictwo).

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

W niniejszej sprawie zachodzi konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości (nie podlegał uchyleniu jedynie pkt IV wyroku sądu a quo, w którym zawarto rozstrzygnięcie uniewinniające). Niezbędne jest powtórzenie pierwszoinstancyjnego przewodu sądowego w pełnym zakresie z uwagi na podstawę dowodową wyroku, gdyż sąd I instancji nieprawidłowo przeprowadził wszystkie dowody, uniemożliwiając oskarżonemu korzystanie z pomocy tłumacza, a tym jego samym uniemożliwiając oskarżonemu realny udział w postępowaniu dowodowym. Nadto, sąd okręgowy naruszył przepisy odnoszące się do prawidłowego przebiegu postępowania przez pozbawienie oskarżonego pomocy tłumacza, a tym samym dopuścił się naruszenia normy gwarancyjnej sformułowanej w art. 204 § 1 pkt 2 i § 2 k.p.k. i art. 72 k.p.k., a przez to także istotnego ograniczenia prawa do obrony (6 k.p.k.), które skutkowało naruszeniem prawa do rzetelnego procesu. Uchybień, których tych nie da się konwalidować na etapie postępowania apelacyjnego, gdyż sąd a quo naruszył przepisy prawa procesowego w takim zakresie, że skutkuje to nierzetelnością prowadzonego całego postępowania sądowego [por. uchw. SN(7) z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, OSNKW 2019, Nr 6, poz. 31].

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd okręgowy powinien zapewnić oskarżonemu pomoc tłumacza języka rosyjskiego i następnie ponownie przeprowadzić przewód sądowy w całości. Sąd ten powinien poczynić prawidłowe ustalenia faktyczne, które będą wynikały z całokształtu dostępnych dowodów i okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Sąd okręgowy powinien również rozważyć, czy w warunkach niniejszej sprawy nie znajduje zastosowania instytucja dobrowolnego odstąpienia od dokonania (art. 15 § 1 k.k.) czynu kwalifikowanego w akcie oskarżenia jako usiłowanie zabójstwa, mając na względzie, że dobrowolność odstąpienia od usiłowania ma miejsce wówczas, gdy pomimo istnienia i uświadamiania sobie przez sprawcę możliwości osiągnięcia zamierzonego celu przestępczego, przerwał on swoje działanie z własnej woli (por. np. post. SN z 15.2.2017 r., V KK 415/16, Legalis). W wypadku ustalenia, że oskarżony odstąpił na skutek okoliczności zewnętrznych, które wpłynęły na jego wolę i wywołały przekonanie o niemożności realizacji jego zamiaru (por. np. post. SN z 27.9.2013 r., II KK 223/13, Legalis), sąd okręgowy powinien te okoliczności precyzyjnie wskazać, jak i też ustalić, czy okoliczności te miały charakter wymuszający, czy też nie, a więc, czy mimo ich istnienia oskarżony mógł kontynuować swoje zachowanie, a zatem, czy odstąpienie może być traktowane jako dobrowolne (por. np. wyr. SN z 12.4.2006 r., II KK 236/05, Legalis). Sąd okręgowy nie powinien także pominąć – w wypadku ustalenia, że oskarżony dobrowolnie odstąpił od realizacji zamierzonego celu – iż nie dochodzi do wyłączenia karalności za inne przestępstwo zrealizowane zachowaniem oskarżonego (por. np. wyr. SN z19.7.2006 r., III KK 403/05, Legalis).

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II

Stosownie do art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. oraz § 4 ust. 3 i § 17 ust. 2 pkt 5 in fine rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, zasądzono na rzecz adwokata R. B. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych w tym 23 % VAT tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

7.  PODPIS

Piotr Schab

Rafał Kaniok Dariusz Drajewicz (spr.)

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

obrońca

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

całość wyroku

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana