UZASADNIENIE

J. J., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, w dniu 16 sierpnia 2017r. złożyła odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 grudnia 2017 r., nr ewid. (...) w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego od dnia 1 stycznia 2018 r.

W uzasadnieniu odwołania, ubezpieczona wskazała, że jest emerytką policyjną. W dniu 1 grudnia 1987 r. rozpoczęła służbę w Biurze Ochrony Rządu i pełniła ją do dnia 17 sierpnia 2017 r. Początkowo wykonywała pracę jako pielęgniarka w Ambulatorium (...) BOR. Od dnia 1 sierpnia 1990 r. została przeniesiona na etat cywilny w do Jednostki JW. (...) BOR. Do służby wojskowej została powołana w dniu 10 sierpnia 1998 r., a od dnia 30 marca 2001 r. pełniła służbę jako funkcjonariusz BOR. Jej zadania przez cały okres pełnienia służby pozostawały takie same, zmieniał się wyłącznie zakres obowiązków w związku ze zmianami stanowisk służbowych, począwszy od pielęgniarki, po funkcjonariusza w (...), a na końcu Naczelnika Wydziału w Oddziale (...). W okresie od dnia 26 czerwca 1989 r. do dnia 31 lipca 1990 r. ubezpieczona nie wykonywała żadnych zadań służbowych w powodu opieki na synem M. i korzystała z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego. Ponadto w późniejszym okresie dokształcała się w zakresie już posiadanego wykształcenia medycznego, w 2001 r. ukończyła specjalistyczny kurs (...), a w 2004 r. ukończyła pedagogikę w Wyższej Szkole (...) na kierunku edukacja obronna. W dniu 30 lipca 2005 r. została mianowana podporucznikiem BOR. Od dnia 30 grudnia 2005 r. została przeniesiona do Sekcji (...) Wydziału (...) Oddziału (...) w (...), zajmowała się m.in. zabezpieczeniem pirotechnicznym w Sejmie, Senacie, w kancelarii Prezydenta RP i w Belwederze. Brała udział również w zabezpieczeniu wizyt papieskich, światowych Dni Młodzieży, Szczytu NATO i Szczytu Klimatycznego. W dniu 27 maja 2008 r. została przeniesiona do służby w Oddziale (...) Biura Ochrony Rządu. Za okres służby od 1 stycznia 2006 do 31 grudnia 2007 r., od 27 listopada 2008 r. do 14 grudnia 2008 r. i od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2016 r. została jej podwyższona emerytura o 1% za każdy rok z tytułu służby w warunkach szczególnego zagrożenia życia i zdrowia. Nigdy też nie była karana dyscyplinarnie, otrzymywała nagrody i wyróżnienia za wyniki pracy w służbie. Ubezpieczona podkreśliła, że w okresie służby nigdy nie pracowała na rzecz „państwa totalitarnego”. Wskazała również, że nie wykonywała żadnych czynności związanych choćby pośrednio z jakimikolwiek represjami wobec obywateli.

Ubezpieczona sformułowała zastrzeżenia dotyczące nowelizacji ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji i innych służb mundurowych z dnia 16 grudnia 2016 r. na tle zgodności tych przepisów z Konstytucją RP i Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz dodała, że sytuacja, w której państwo zmienia przyznane i zagwarantowane świadczenia w taki sposób, jak na mocy wskazanej ustawy, jest sprzeczne z prawem. W jej ocenie, wprowadzony przez ustawodawcę podział funkcjonariuszy służb mundurowych na lepszych i gorszych wypacza w istotnym stopniu zasadę równości. Funkcjonariusze w taki sam sposób narażali zdrowie i życie oraz rezygnowali z wielu uprawnień przewidzianych prawem pracy świadomi tego, że służą ojczyźnie. Nie można w tym miejscu zapominać o dyspozycyjności, odmiennościach w czasie pracy, czy szczególnym podporządkowaniu dyscyplinie służbowej. Praca w służbach mundurowych jest bowiem szczególnie trudna, co miało zostać niejako wynagrodzone przez państwo preferencyjnym systemem emerytalnym. Natomiast na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. dochodzi nie tylko do naruszenia uprawnień nabytych w związku ze służbą w PRL, lecz także do niejednokrotnie drastycznego obniżenia świadczeń należnych za okres służby w III RP, co ma miejsce w jej sytuacji. Nowelizację tę należy zatem uznać za rażąco sprzeczną z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Ubezpieczona zwróciła też uwagę, że przysługujące jej świadczenie jest prawem nabytym, a skoro żyjemy w demokratycznym państwie prawnym, to prawo nie może działać wstecz oraz że doszło do zastosowania represji bez wykazania winy osoby, przy wrzuceniu „wszystkich do jednego worka”. W związku z powyższym, obniżenie świadczenia emerytalnego przy jednoczesnym uznaniu, że pełniła ona służbę na rzecz totalitarnego państwa, prowadzi do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, jak również ma charakter nieproporcjonalny i nie jest uzasadnione ochroną żadnych wartości, jakie mogą uzasadniać ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostki, wskazanych w treści art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ubezpieczona wniosła więc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie jej świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 6.867,77 zł brutto oraz o zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych (odwołanie z dnia 18 stycznia 2018 r. k. 3-7 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołania i o zasądzenie od odwołującej się na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt l, la oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera także obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS. W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury w art. 15c powyższej ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonej nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 22 listopada 2017 r., która była wiążąca przy wydaniu decyzji. Zakład wskazał, że wydaje decyzje w przedmiocie przyznania prawa do świadczenia i jego wysokości na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004, Nr 239, poz. 240 ze zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej. Natomiast zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była tym samym wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowej decyzji. Na tej podstawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił wysokość emerytury odwołującej, wskazując że odwołanie od decyzji nie wstrzymuje wykonania decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 18 września 2018 r. k. 10-12 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 10 września 2019r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (postanowienie z dnia 10 września 2019 r. k. 40-45 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. J., urodzona (...) została przyjęta do służby w dniu 1 grudnia 1987 r. i mianowana funkcjonariuszem. Początkowo pracowała jako pielęgniarka w Ambulatorium (...) Biura Ochrony Rządu w podstawowej opiece zdrowotnej. W 1987 r. została przyjęta do BOR na etat technika w służbie zdrowia. Była funkcjonariuszem w służbie kandydackiej. Stanowisko to zajmowała do momentu przekształcenia Biura Ochrony Rządu w jednostkę wojskową JW. (...), co miało miejsce w połowie 1990 r. Od tego czasu zajmowała stanowisko cywilne w powyższej jednostce wojskowej. Do służby wojskowej została powołana w dniu 10 sierpnia 1998 r., a od dnia 30 marca 2001 r. pełniła służbę jako funkcjonariusz BOR. Ubezpieczona załatwiała głównie sprawy związane ze służbą zdrowia. Prowadziła ewidencję i teczki służby zdrowia. Wykonywała różnego rodzaju szczepienia oraz przyjmowała pacjentów. Była prawą ręką lekarza, wypisywała recepty, zabezpieczała różnego rodzaju operacje związane z przyjmowaniem delegacji sanitarnych, a także jeździła na zajęcia strzeleckie jako zabezpieczenie medyczne. Nie wykonywała przy tym żadnych innych zadań niż te, które wiązały się z czynnościami pielęgniarki. Uczestniczyła w badaniach okresowych i uzupełniała apteczki na obiekcie. Prowadziła także badania kierowców pod względem stanu zdrowia i stanu trzeźwości. Jako pielęgniarka w ambulatorium ubezpieczona pracowała do 2005 r. Jej zadania przez cały okres pełnienia służby pozostawały takie same, zmieniał się wyłącznie zakres obowiązków w związku ze zmianami stanowisk służbowych, począwszy od pielęgniarki, po funkcjonariusza w (...), a na końcu Naczelnika Wydziału w Oddziale (...). W okresie od 26 czerwca 1989 r. do 31 lipca 1990 r. nie wykonywała żadnych zadań służbowych w powodu opieki na synem M. i korzystała z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego. Ponadto w 2005 r. ukończyła studia licencjackie i magisterskie, a także kurs oficerski. Z uwagi na brak etatów w służbie zdrowia, rozpoczęła pracę w Wydziale (...) jako pomoc medyczna. W dniu 30 lipca 2005 r. została mianowana podporucznikiem BOR. Od dnia 30 grudnia 2005 r. została przeniesiona do Sekcji (...) Wydziału (...) Oddziału (...) w (...), zajmowała się m.in. zabezpieczeniem pirotechnicznym w Sejmie, Senacie, w kancelarii Prezydenta RP i w Belwederze. Brała udział również w zabezpieczeniu wizyt papieskich, światowych Dni Młodzieży, Szczytu NATO i Szczytu Klimatycznego. W dniu 27 maja 2008 r. została przeniesiona do pełnienia służby w Oddziale (...) Biura Ochrony Rządu. W trakcie służby odwołująca była zgłaszana do awansów, natomiast wnioski były rozpatrywane pozytywnie. Przeciwko niej nie toczyło się nigdy żadne postępowanie sądowe i dyscyplinarne (zeznania świadka M. M. (2) k. 111-112, zeznania świadka D. A. k. 112, zeznania świadka R. G. k. 112-113, zeznania odwołującej k. 113 a.s.).

Dnia 11 października 2017 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał decyzję nr ewid. (...), w której przyznał odwołującej prawo do emerytury policyjnej (decyzja Dyrektora ZER MSWiA z dnia 11 października 2017 r. – nienumerowane karty akt organu rentowego).

Pismem z dnia 22 listopada 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych J. J. w okresie od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z dnia 22 listopada 2017 r. – nienumerowana karta akt organu rentowego).

Po uzyskaniu informacji o przebiegu służby, organ rentowy wydał w dniu 13 grudnia 2017 r. decyzję o nr ewid. (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej J. J.. Wyjaśniając sposób ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego organ rentowy wskazał, że wynosi ono 72,88% podstawy wymiaru, tj. 6.673,64 zł i wobec tego, że ustalona kwota jest wyższa od kwoty 2.069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, podlega ograniczeniu do kwoty 2.069,02 zł. Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z dnia 22 listopada 2017 r., nr (...) (wysługa, decyzja Dyrektora ZER MSWiA z dnia 13 grudnia 2017 r. – nienumerowane karty akt organu rentowego). Od ww. decyzji J. J. złożyła odwołanie (odwołanie z dnia 18 stycznia 2018 r. k. 3-7 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionowała zarówno odwołująca, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione. Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych w sprawie stanowiły zeznania świadków M. M. (2), D. A. i R. G., a także zeznania odwołującej J. J.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie J. J. od decyzji organu rentowego z dnia 13 grudnia 2017 r., nr ewid. (...) podlegało uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczona kwestionowała możliwość uznania, by służba, jaką pełniła w okresie od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosiła przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego przepisu art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonej, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016 r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu. Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury ubezpieczonej trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującą. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonej sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej z 22 listopada 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej. Wymaga przy tym podkreślenia, że ww. dokument treściowo ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczona pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonej została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez J. J. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego strony odwołującej. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku J. J. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jej służby w okresie od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do ustalenia, że ubezpieczona swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszyła prawa człowieka podczas służby w ww. okresie, bądź też że popełniła jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z treścią art. 13b ust. 1 pkt 4 i ust. 5 lit. c ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji służby odwołującej przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m.in. w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a także w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ich poprzedniczkach i odpowiednikach terenowych, jak również w komórkach wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa, w tym w Biurze Ochrony Rządu. W przypadku J. J., jak wynika z zeznań świadków, którzy byli jej współpracownikami w spornym okresie czasu, przez cały okres służby, tj. od dnia 1 grudnia 1987 r. do dnia 30 lipca 1990 r. wykonywała ona pracę w służbie medycznej, pełniąc obowiązki pielęgniarki. Początkowo na stanowisku pielęgniarki pracowała w Ambulatorium (...) Biura Ochrony Rządu w podstawowej opiece zdrowotnej. W 1987 r. została przyjęta do BOR na etat technika w służbie zdrowia. Była funkcjonariuszem w służbie kandydackiej. Stanowisko to zajmowała do momentu przekształcenia Biura Ochrony Rządu w jednostkę wojskową JW. (...), co miało miejsce w połowie 1990 r. Od tego czasu zajmowała stanowisko cywilne w powyższej jednostce wojskowej. Do służby wojskowej została powołana w dniu 10 sierpnia 1998 r., a od 30 marca 2001 r. pełniła służbę jako funkcjonariusz BOR. Ubezpieczona załatwiała sprawy związane ze służbą zdrowia. Prowadziła ewidencję i teczki służby zdrowia. Wykonywała różnego rodzaju szczepienia i przyjmowała pacjentów. Była prawą ręką lekarza, wypisywała recepty, zabezpieczała różnego rodzaju operacje związane z przyjmowaniem delegacji sanitarnych, a także jeździła na zajęcia (...) jako zabezpieczenie medyczne. Nie wykonywała przy tym żadnych innych zadań niż te, które wiązały się z czynnościami pielęgniarki. Uczestniczyła w badaniach okresowych i uzupełniała apteczki na obiekcie. Prowadziła także badania kierowców pod względem stanu zdrowia i stanu trzeźwości. Jako pielęgniarka w ambulatorium ubezpieczona pracowała aż do 2005 r. W dniu 30 lipca 2005 r. została mianowana podporucznikiem BOR. Od dnia 30 grudnia 2005 r. została przeniesiona do Sekcji (...) Wydziału (...) Oddziału (...) w (...), zajmowała się m.in. zabezpieczeniem pirotechnicznym w Sejmie, Senacie, w kancelarii Prezydenta RP i w Belwederze. Brała udział również w zabezpieczeniu wizyt papieskich, światowych Dni Młodzieży, Szczytu NATO i Szczytu Klimatycznego. W dniu 27 maja 2008 r. została przeniesiona do pełnienia służby w Oddziale (...) Biura Ochrony Rządu, gdzie wykonywała analogiczne zadania. Informacje uzyskane na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy, jak i wynikające z zeznań świadków nie pozwalają zatem na ustalenie, że odwołująca w latach 1987-1990 dopuściła się jakichkolwiek naruszeń prawa m.in. poprzez uczestnictwo w praktykach bezprawia. Ubezpieczona nigdy też nie była karana dyscyplinarnie, a wobec niej nie toczyło się żadne postępowanie sądowe w związku z popełnieniem jakiegokolwiek przestępstwa.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą się, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1987-1990. Swe stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującej oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku odwołującej przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności J. J., zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1987-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, uzasadnia naruszenie zasady godności wobec odwołującej. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 13 grudnia 2017 r., nr ewid. (...) w sposób określony w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego, Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz odwołującej kwotę 180 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1799).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE