Decyzją z dnia 17 września 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 31 lipca 2020 r. przyznał J. M. emeryturę od 18 lipca 2020 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.
Organ rentowy w decyzji tej wskazał, że podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury; emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosiła 159461,08 zł, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosiła 460056,46 zł, średnie dalsze trwanie życia wynosiło 217,60 miesięcy; wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej:( (...),08 + (...),46) / 217,60 = 2847,05 zł brutto miesięcznie; wysokość świadczenia do wypłaty wyniosła miesięcznie 2370,82 zł.
Jednocześnie ZUS poinformował, że za okresy pracy na umowę o pracę tj. od 6 sierpnia 1974 r. do 23 kwietnia 1976 r. i od 16 października 1977 r. do 31 grudnia 1977 r., za które wnioskodawca nie przedłożył dokumentacji dotyczącej dochodów przyjęto kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Organ rentowy wskazał też, że w celu uwzględnienia w stażu pracy i podstawie wymiaru zatrudnienia od 7 września 1987 r. do 30 listopada 1991 r. w (...) należy przedłożyć świadectwo pracy, ponieważ zakład pracy rozliczał się z Zakładem deklaracjami bezimiennymi.
Zakład poinformował też o możliwości obliczenia wysokości emerytury wraz z rekompensatą ustaloną na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 2008 o emeryturach pomostowych.
(decyzja k. 52 - 54 akt ZUS)
W odwołaniu złożonym w dniu 22 października 2020 r. J. M. uznał powyższą decyzję za krzywdzącą i wniósł o jej zmianę poprzez ustalenie wysokości jego emerytury przy zaliczeniu do okresów składkowych okresu pracy świadczonej w PZ (...) od 7 września 1987 r. do 30 października 1991 r. oraz przyjęcie do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zarobków faktycznie osiąganych w wyżej wymienionym zakładzie na podstawie danych z deklaracji imiennych ZUS składanych przez pracodawcę oraz o naliczenie i wypłatę rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach w (...) Ośrodku (...) w Ł. w okresie od 6 sierpnia 1974 r. do 31 sierpnia 1987 r. oraz w PZ (...) w okresie od 7 września 1987 r. do 31 października 1991 r. (odwołanie k. 3 - 5)
W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie wywodząc jak w zaskarżonej decyzji. (odpowiedź na odwołanie k. 10 - 10)
Na rozprawie poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku w dniu 14 grudnia 2021 r. wnioskodawca poparł odwołanie i wskazał, że nie kwestionuje wyliczenia hipotetycznego wysokości emerytury dokonanego przez ZUS a organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. (e- protokół rozprawy z dnia 14.12.2021 r. 00:00:23, płyta CD k. 114)
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
J. M. urodził się w dniu (...) (okoliczność bezsporna)
Wnioskodawca w okresie od 6 sierpnia 1974 r. do 31 sierpnia 1987 r. był zatrudniony w (...) Ośrodku (...) w Ł. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie tego zatrudnienia - od 24 kwietnia 1976 r. do 15 października 1977 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. W dniu 2 listopada 1977 r. został ponownie przyjęty do pracy w tym zakładzie pracy. (świadectwo pracy k. 8,zaświadczenie k. 9 akt ZUS, umowa o pracę w załączonych aktach osobowych k. 30)
U wskazanego wyżej pracodawcy ubezpieczony otrzymał angaże na następujące stanowiska pracy:
- od 6 sierpnia 1974 r. – operator maszyn i urządzeń na Oddziale Produkcji Doświadczalnej;
- od 1 lutego 1976 r. – technolog w Zakładzie (...);
- od 2 listopada 1977 r. – nastawiacz maszyn i urządzeń na Oddziale Produkcji Doświadczalnej;
- od 1 sierpnia 1979 r. – starszy rzemieślnik/ nastawiacz maszyn i urządzeń na Oddziale Produkcji Doświadczalnej;
- od 1 lutego 1981 r. - nastawiacz maszyn i urządzeń w Zakładzie (...);
- od 14 kwietnia 1982 r. - nastawiacz maszyn i urządzeń na Oddziale Produkcji Doświadczalnej. (umowy o pracę, angaże i karty obiegowe zmian w załączonych aktach osobowych k. 30)
Przez cały okres zatrudnienia w (...) Ośrodku (...) w Ł. ubezpieczony świadczył pracę na stanowisku operatora maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych.
Zajmował się wówczas obsługą maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych tzn. wtryskarką i wytłaczarką. Do maszyn tych było wtłaczane tworzywo sztuczne w granulacie to był tzw. ryż i powstawały określone kształty. Była jedna wytłaczarka, na której wytwarzane były profile w postaci rurek, sznurów, węży z polichlorku winylu. Na wytłaczarce trzeba było zwijać wyroby. Były też wtryskarki, na których były wytwarzane przeróżne kształty techniczne. Na wtryskarce najbardziej szkodliwy był poliacetal, wydzielała się formalina z poliformaldehydu. Wnioskodawca zasypywał worek tworzywa do leja zasypowego i odbierał kształtki. Musiał obciąć zbędną część, segregował wytworzone kształtki, oddzielał je od zbędnych materiałów, które szły do zmielenia i przetwórstwa. Przetwarzano poliamid, polistyren, poliakrylan metylu, polichlorek winylu, poliformaldehyd, polichlorek winylu, polipropylen i polietylen. Tworzone były w ten sposób elementy zamienne do maszyn przemysłu lekkiego - zagęszczacze, koła zębate do maszyn włókienniczych. Wnioskodawca wraz z innymi pracownikami świadczył pracę na dwóch halach produkcyjnych. Tam były 4 wtryskarki i jedna wytłaczarka oraz jedna wtryskarka ręczna. W hali pracowało 6-7 operatorów.
Ubezpieczony pracował na dwie zmiany, na wszystkich maszynach w zależności od potrzeb. Musiał przynieść tworzywo, wsysać je do maszyny, po wytworzeniu detali musiał spakować je do opakowań zbiorczych i posprzątać stanowisko pracy. Ubezpieczony wsypywał granulat tworzywa do leja zasypowego i ustawiał parametry maszyny. Później otwierała się forma, wylatywał element, trzeba było poobrywać i złożyć do pojemnika zbiorczego. To było wszystko przy maszynie. Pakowanie to proces kiedy element wpadł do pojemnika, nie stosowano żadnych tekturowych opakowań. Część elementów przetwarzało się ponownie mieląc to na młynku do mielenia tworzyw.
Wnioskodawca wykonywał tę pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. To pakowanie odbywało się przy maszynie podczas pracy maszyny. Nie rejestrował ilości wytworzonych produktów. Wykonywał tylko prace fizyczne. Zmiana ranna zaczynała się o 6 rano, miał tylko 15 minutową przerwę na śniadanie. Czasem nawet spożywał śniadanie przy maszynie, gdy dobrze szła produkcja. Produkcja szła cały rok. To był oddział produkcji doświadczalnej, nie było tam milionowych serii, ale produkcja odbywała się cały czas.
Nie był kierowany do żadnych innych prac i nie było żadnych przestojów. Ubezpieczony z tytułu tych prac otrzymywał mleko, masło oraz dodatek do wynagrodzenia.
W tych zakładach ubezpieczony pracował z pracownikami: W. Z. (1) i W. Z. (2). W. Z. (1) był pracującym brygadzistą i bezpośrednim przełożonym wnioskodawcy.
Początkowo wnioskodawca obsługiwał tylko te maszyny, a wraz z nabraniem doświadczenia także nastawiał te maszyny. To wiązało się z wyższym zaszeregowaniem płacowym. Takie nastawianie występowało raz na tydzień lub raz na miesiąc, w zależności od długości serii. Nastawianie maszyny trwało 2-3 godziny. Ubezpieczony włączał maszynę i czekał, aż nagrzeją się wszystkie grzałki w urządzeniach. Maszyna była włączana jeszcze przed przebraniem się pracowników w strój roboczy. Gdy na jednej maszynie była zmiana formy, to pozostałe 3 szły w automacie. W ten sposób wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie miał on urlopów bezpłatnych. W trakcie tego zatrudnienia odbywał on zasadniczą służbę wojskową. Przed pójściem do wojska nie miał urlopu, po powrocie z wojska wrócił od razu do pracy na to samo stanowisko pracy.
(zeznania świadka W. Z. (2) i dalej, płyta CD k. 83, zeznania świadka W. Z. (1) 00:58:55 i dalej, płyta CD k. 83, świadectwo pracy k. 9, świadectwo pracy w warunkach szczególnych k. 11 akt ZUS W. Z. (1) k. 69 przesłuchanie 00:02:57 i dalej, płyta CD k. 57 w zw. z 00:17:54, płyta CD k. 83,)
Następnie świadczył on pracę w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od 7 września 1987 r. do 14 listopada 1991 r. na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator i nastawiacz maszyn. (świadectwo pracy k. 6, k. 51, karta stażu pracy k. 602)
W świadectwie pracy w szczególnych warunkach z dnia 19.10.2020 r. Przedsiębiorstwo (...) w Ł. zaświadczyło, że wnioskodawca w okresie od 7 września 1987 r. do końca zatrudnienia wykonywał prace w szczególnych warunkach jako operator i nastawiacz maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych wymienione w wykazie A, dziale IV, poz. 17 stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm). (świadectwo pracy k. 5, świadectwo pracy w szczególnych warunkach k. 6, k. 51, karta stażu pracy k. 602)
Wynagrodzenie za wskazany okres zatrudnienia wyniosło następujące kwoty:
- od 7 września 1987 r. do 31 grudnia 1987 r. – 181173,00 zł;
- w 1988 r. – 1027573,00 zł;
- w 1989 r. – 3269465,00 zł;
- w 1990 r. – 3028303,00 zł. (pismo ZUS k. 74, wyliczenie ZUS k. , załączone listy płac)
(...) była przedsiębiorstwem zagranicznym. Główną działalnością tej firmy było szycie odzieży. Produkcja galanterii odzieżowej była w Ł. przy ul. (...). Ubezpieczony tam nie pracował, bowiem świadczył pracę w innym miejscu - w K., gdzie produkowano napy do kurtek, które były używane tylko we własnym zakresie przedsiębiorstwa. W K. były tylko wtryskarki. Ubezpieczony zajmował się tylko obsługą wtryskarek i wytwarzaniem elementów z tworzyw sztucznych. To była produkcja na wtryskarkach. Ubezpieczony musiał nastawić maszyny, zasypać tworzywo, odebrać produkt i wrzucić go do worków. Początkowo wnioskodawca pracował na 1/4 etatu w poprzednim zakładzie, żeby przekazać obowiązki. W (...) obsługiwał tylko wtryskarki. W tym zakładzie były też suszarki, ale suszarek nie obsługiwał. Praca w tym zakładzie nie różniła się niczym od tego co wykonywał on podczas swojego pierwszego zatrudnienia. Początkowo pracował tam sam, jako specjalista tworzyw sztucznych. W tym zakładzie nie otrzymywał dodatku za pracę w szczególnych warunkach. Początkowo były tam dwie maszyny - wtryskarki rewolwerowe. One przetwarzały poliamid. Ubezpieczony pracował na jedną zamianę sam przy tych wtryskarkach.
W późniejszym okresie właściciele dokupili maszyny – wtryskarki i ilość tych maszyn zwiększyła się do 4 sztuk. Zaczęto jeszcze produkować oprawki do pomadek do ust. Oprawka do pomadki była produkowana z polistyrenu a napy z polipropylenu albo polietylenu. Były 4 wtryskarki. Zostali zatrudnieni nowi pracownicy, których ubezpieczony szkolił, robił to przy maszynach podczas produkcji. W tym zakładzie był zatrudniony J. W., na stanowisku głównego księgowego oraz A. K., na stanowisku zastępcy głównego księgowego. Osoby te przywoziły do zakładu wypłaty. Byli przynajmniej raz w miesiącu.
Podczas tego zatrudnienia ubezpieczony nie korzystał z żadnych urlopów bezpłatnych, ani nie było przestojów. Pracował na hali produkcyjnej stale i codziennie minimum 8 godzin.
(zeznania świadka J. W. 01:10:34 i dalej, płyta CD k. 83, zeznania świadka A. K. 01:37:35 i dalej, płyta CD k. 83, świadectwo pracy k. 9 akt rentowych J. W. k. 66, zeznania świadka G. K. 00:08:18 i dalej, płyta CD k. 83, przesłuchanie wnioskodawcy 00:19:21 i dalej, płyta CD k. 57 w zw. z 00:17:54, płyta CD k. 83,)
Minimalne jednomiesięczne wynagrodzenie pracowników wyniosło:
- za okres od 1 kwietnia 1990 r. do 31 grudnia 1990r. – 2.288.000,00 zł;
- 1991 r. – 6.317.266,62 zł;
- od 1 stycznia 1991 r. do 14 listopada 1991 r. – 6.317.266,62 zł. ( bezsporne, a nadto pismo ZUS k. 74)
W dniu 31 lipca 2020 r. J. M. złożył wniosek o przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego wraz z rekompensatą z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach . (wniosek k. 1 – 6 verte akt ZUS)
Decyzją z dnia 16 września 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U z 2016, poz. 887 t.j.) ustalił J. M. kapitał początkowy, który według stanu na dzień 1.01.1999 roku wyniósł 97059,60 zł. Ustalony w oparciu o przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, to jest okresu od 1 stycznia 1978 r. do 31 grudnia 1987 r., wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 85,08 %. Do ustalenia wysokości kapitału początkowego przyjęto okresy składkowe w ilości: 20 lat, 2 miesięcy i 7 dni. Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31.12.1998 r. wieku (43 lat) oraz okresu składkowego i nieskładkowego dla ubezpieczonej wyniósł 65,54 %. (decyzja k. 48 - 49 akt kapitałowych ZUS)
Wnioskodawca nie miał przyznanego prawa do emerytury pomostowej oraz emerytury wcześniejszej. (okoliczność bezsporna)
Wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego wyliczony z uwzględnieniem wynagrodzenia z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. lat 1980 - 1989 przy przyjęciu za okres zatrudnienia od 7 września 1987 r. do 14 listopada 1991 r. w (...) w Ł., wynagrodzenia ustalonego na podstawie kart wynagrodzeń, w tym składników w postaci: list płac za miesiące września 1987 r. do lutego 1990 r., (przy czym zakresie wynagrodzeń za miesiąc sierpień 1989r. przyjęta została kwota 298000,00 zł, bez nagrody w wysokości 56544 zł, i bez nagrody tzw. „13" za rok 1989, wypłaconej w styczniu 1990 r.) wyniósł 104,19 %.
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego został wyliczony przy przyjęciu za lata 1980 - 1989 niżej wskazanych kwot:
- 1980 r. – 65 016,00 zł (wpw 89,70 %);
- 1981 r. – 73 461,00 zł (wpw 79,6;2%) ;
- 1982 r. – 104 855,0 zł (wpw 75,13 %);
- 1983 r. – 132 396,00 zł (wpw 76,22 %);
- 1984 r. – 70 296,0 zł (wpwp 84,28 %);
- 1985 r. - 224 050,zł (wpw 93,33 %);
- 1986 r. – 357 078,00 (wpw 123,50 %)
- 1987 r. – 44 866,00 zł (wpw 127,03 %)
- 1988 r. – 1027573,00 zł (wpw 161,29 %)
- 1989 r. – 3269465,00 zł (wpw 131,78 %). Do ustalenia wysokości kapitału początkowego przyjęto okresy składkowe w ilości:24 lat, 4 miesięcy i 4 dni.
Kapitał początkowy według stanu na dzień 1.01.1999 roku wyniósł 128.165,07 zł. Wartość emerytury wyniosła 3524,61 zł brutto miesięcznie.
(hipotetyczne wyliczenie ZUS k. 1- 8 akt ZUS, pismo ZUS k. 74, k. 101, karta stażu pracy, listy płac za miesiące 09.1987 r. do 02.1990 r., listy wypłat 13 – tki za 1989 r., listy rekompensat, listy pracowników zwolnionych w 11.1991 r.k. 602)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dowodów zarówno w postaci dokumentów, w tym z akt osobowych wnioskodawcy z firmy (...) w Ł. oraz z (...) Ośrodka (...) w Ł., a także z akt rentowych W. Z. (1) i J. W. - pracowników, którzy w spornych okresach byli współpracownikami wnioskodawcy, a świadek J. W. dodatkowo był likwidatorem (...) i wystawcą dokumentów osobowych ubezpieczonego w postaci świadectw pracy, nadto o dokumenty płacowe z tego zakładu w postaci: karty stażu pracy, list płac za miesiące od września 1987 r. do lutego 1990 r.
Przesłuchanie ubezpieczonego okazało się logiczne, spójne na istotne okoliczności sprawy i Sąd dał im wiarę w świetle całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, a zwłaszcza w kontekście dokumentów zebranych w sprawie takich jak w szczególności: umowy o pracę, angaże, karty obiegowe zmian, świadectwa pracy, świadectwo pracy w szczególnych warunkach i zeznania świadków - współpracowników wnioskodawcy z (...) w Ł. oraz z (...) Ośrodka (...) w Ł.. Przy czym świadkowie, którzy świadczyli pracę na tożsamych stanowiskach pracy co ubezpieczony, otrzymali z ZUS prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.
Zeznania świadków są logiczne i korespondują z zeznaniami wnioskodawcy, tworząc razem spójny obraz charakteru pracy świadczonej przez J. M. w spornych okresach.
Ponadto świadkowie ci nie mają żadnego interesu w tym, aby zeznawać na korzyść ubezpieczonego, gdyż są dla niego osobami obcymi. Stanowią oni tym samym wiarygodne źródło dowodowe.
Nadto zeznania świadków i wnioskodawcy nie zostały zasadnie podważone przez organ rentowy w toku procesu.
Sąd przypisał także przymiot wiarygodności dokumentowi w postaci świadectwa pracy w szczególnych warunkach z (...) w Ł.. Dokument ten został wystawiony przez J. W. – likwidatora tej firmy i jednocześnie jej wcześniejszego wieloletniego pracownika, który świadczył pracę w całym spornym okresie.
Podkreślić należy, że zgodnie z przyjętym orzecznictwem w tym min. wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 3113/08, opubl. w LEX nr 552003, świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS; domniemanie faktyczne może być obalone, jednak ciężar dowodowy obciąża wtedy organ rentowy.
Dokument taki może wystawić pracodawca. W razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, nowy pracodawca ma również obowiązek wystawiać świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach. Stał się on bowiem z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy (następca prawny). Uprawnionym do wystawienia świadectwa pracy w warunkach szczególnych jest również syndyk masy upadłościowej lub likwidator.
Syndyk masy upadłości jest z mocy art. 3 1 k.p. organem uprawnionym do dokonywania czynności w sprawach pracowniczych. Syndyk, który obejmuje z mocy prawa majątek upadłego, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację (art. 90 Prawa upadłościowego), kontynuując działalność upadłego pracodawcy, staje się jego organem zarządzającym, a przeto z mocy samego prawa uzyskuje status podmiotu dokonującego za pracodawcę w upadłości czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 3 1 k.p.
Sąd przyjął jedynie inną datę końcową zatrudnienia ubezpieczonego, niż wyszczególniona w świadectwie pracy, gdyż wynika ona bezsprzecznie z karty stażu pracy i ostatecznie nie była kwestionowana przez wnioskodawcę.
Ponadto Sąd przyjął za wiarygodne hipotetyczne wyliczenie z dnia 6 września 2021 r., dokonane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wysokości dotyczące wysokości kapitału początkowego wnioskodawcy oraz emerytury, które jest zgodne z dokumentacją z akt płacowych oraz odpowiada treści przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 roku. Do sporządzenia hipotetycznego wyliczenia organ rentowy dysponował źródłową dokumentacją w postaci wymienionych wyżej list płac za miesiące od września 1987 r. do lutego 1990 r. Przedmiotowa dokumentacja były sporządzana w zakładach pracy przez fachowy i specjalnie do tego przeznaczony podmiot i brak jest na niej elementów podrobienia bądź przerobienia, zaś składniki wynagrodzenia co do których brak było pewności, czy podlegały oskładkowaniu zostały pominięte.
Tylko przyjęcie sposobu ustalenia zarobków J. M. przyjęte w hipotetycznym wyliczeniu organu rentowego w oparciu o dokumentację źródłową pozwoliło na precyzyjne i najbardziej zbliżone określenie wysokości zarobków wnioskodawczyni w spornych latach 1987 - 1991.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r. poz. 1924) ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Stosownie do treści art. 2 ust. 5 tej ustawy, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.
W myśl do treści art. 21 ust. 1 analizowanej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat.
Z kolei, zgodnie z art. 21 ust. 2 powoływanego aktu prawnego, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Przepis art. 23 ust. 1 ustawy stanowi z kolei, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.
Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.
A zatem należy wskazać, że prawo do rekompensaty, zgodnie z powoływaną ustawą, mają osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.(tzw. przesłanki pozytywne).
Ostatecznie okolicznością sporną w niniejszej sprawie było w szczególności ustalenie, czy wnioskodawcy przysługuje świadczenie w postaci rekompensaty, której warunki przyznania reguluje art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.
W celu rozstrzygnięcia, czy J. M. jest uprawniony do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych konieczne było zatem ustalenie, czy legitymuje się on 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz czy nie nabył prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Druga z wyżej wymienionych przesłanek nie była przedmiotem kontrowersji między stronami niniejszego postępowania. Bezspornie bowiem ubezpieczony nie pobiera świadczeń emerytalnych przyznanych z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 17 września 2020 r. przyznano ubezpieczonemu prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym.
Organ rentowy kwestionował natomiast okoliczność posiadania przez wnioskodawcę 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych do dnia 1 stycznia 2009 r.
W ocenie Sądu wnioskodawca spełnia jednak również warunek co do posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych.
W świetle § 2 ust. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm) oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok SN z 15.12.1997 r. II UKN 417/97 – (...) i US (...) i wyrok SN z 15.11.2000 r. II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...)).
Stosownie do § 2 ust. 2 okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.
Regulacja § 2, statuująca ograniczenia dowodowe i obowiązująca w postępowaniu przed organem rentowym, nie ma jednak zastosowania w postępowaniu odwoławczym przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji okoliczność i okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach sąd uprawniony jest ustalać także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy, w tym zeznaniami świadków (por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r. sygn. III UZP 5/85, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r. III UZP 6/84).
Podkreślić należy, że istotnym jest jakie prace realnie w toku swojego zatrudnienia wykonywał skarżący oraz czy prace te są wymienione w cytowanym wyżej Rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 roku, gdyż właśnie to Rozporządzenie jest aktem prawnym, w oparciu o który należy orzekać, czy dana praca była pracą w warunkach szczególnych. Sama natomiast nazwa stanowiska (lub brak tej nazwy) nie może dyskwalifikować faktycznie wykonywanych prac w spornym okresie zatrudnienia jako prac wykonywanych w szczególnych warunkach.
Dla celów ustalenia pracy w warunkach szczególnych znaczenie ma nie nazewnictwo zajmowanych stanowisk, lecz faktyczny zakres wykonywanych prac.
W przeprowadzonym postępowaniu sądowym ubezpieczony udowodnił złożonymi dokumentami, popartymi zeznaniami świadków, że wykonywał prace w szczególnych warunkach w okresie od 6 sierpnia 1974 r. do 31 sierpnia 1987 r. w (...) Ośrodku (...) w Ł. jako operator i nastawiacz maszyn i urządzeń oraz w (...) w Ł. od 7 września 1987 r. do 14 listopada 1991 r. jako operator i nastawiacz maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych.
Jak wynika bowiem z materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie przez cały okres zatrudnienia w (...) Ośrodku (...) w Ł. ubezpieczony świadczył pracę na stanowisku operatora maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych - zajmował się obsługą maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych tzn. wtryskarką i wytłaczarką, do których był wtłaczany poliamid, polistyren, poliakrylan metylu, polichlorek winylu, poliformaldehyd, polichlorek winylu, polipropylen i polietylen i tworzone były w ten sposób elementy zamienne do maszyn przemysłu lekkiego.
Postępowanie dowodowe wykazało, że wnioskodawca wykonywał tę pracę stale (bez przerw w zatrudnieniu), w pełnym wymiarze czasu pracy.
Analiza zaś treści wykazu A do powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wskazuje, że przedmiotowe prace są wymienione w dziale IV poz. 17 jako prace przy produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych i są uznawane jako prace w szczególnych warunkach.
Wykaz wymienia zatem taki rodzaj prac, jaki wedle nie budzących wątpliwości ustaleń, wykonywał ubezpieczony.
Wyżej wymienione prace były wykonywane w sposób stały i w pełnym wymiarze czasu pracy przez wnioskodawcę. Stanowiły podstawowe, zasadnicze zajęcie pracownika.
Należy także zaliczyć wnioskodawcy do tego szczególnego stażu pracy również okresu zasadniczej służby wojskowej od 24 kwietnia 1976 r. do 15 października 1977 r. w sytuacji, gdy zarówno przed powołaniem do jej odbycia jak i jej zakończeniu J. M. wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Nie było spornym, że ubezpieczony po odbyciu zasadniczej służby wojskowej zgłosił powrót do zakładu pracy w terminie ustawowym.
Wskazać w tym miejscu trzeba, że okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych (dawniej I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych charakterze.
Powyższe stanowisko zostało ugruntowane nie tylko w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 02.07.2015 r. III UZP 4/15, opubl. Biuletyn SN 2015/7/18 – 19, ale także we wcześniejszym orzecznictwie sądów powszechnych i utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego. (por. wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2006 roku, sygn. akt III UK 5/06, OSNP 2007/7 – 8/ M.P.Pr. (...), wyrok SN z dnia 25 lutego 2010 roku, sygn. akt II UK 219/09, LEX nr 590248, 17.05.2012 r., I UK 399/11, wyrok SA w Łodzi z 31.03.2015 r., III AUa 281/15, opubl. LEX nr 1679965, wyrok SA w Łodzi z 12.03.2015 r., III Aua 649/14, opubl. LEX nr 1680028).
Powiększony skład Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 16 października 2013 r., II UZP 6/13 (LEX nr 1385939), na którą powołuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych w niniejszym postępowaniu, podzielił przytoczony powyżej pogląd, stwierdzając, że: „Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)”.
Przepis art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1 stycznia 1975 r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) i zgodnie z jego nowym brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.
Poważniejsza zmiana nastąpiła w brzmieniu przepisów ujętym w tekście jednolitym (Dz. U. z 1979 r. Nr 18, poz. 111). Zmianie uległa numeracja poszczególnych jednostek redakcyjnych ustawy, a także brzmienie niektórych przepisów. W myśl art. 120 ust. 1, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocześnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120 ust. 3). (...). Pomimo kolejnych, licznych zmian redakcyjnych ustawy o powszechnym obowiązku obrony, w dalszym ciągu obowiązywało zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy "wliczanie" okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Zostało ono usunięte dopiero z dniem 21 października 2005 r. (vide wyrok SN z dnia 6 lutego 2014 r., II UK 349/12, LEX nr 1660824).
W tym stanie rzeczy skoro art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych wprost odwołuje się do pojęcia okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS i jednocześnie nie ma wątpliwości, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zalicza się na warunkach wynikających z tego przepisu – spełnionych przez ubezpieczonego J. M.– do okresu pracy w szczególnych warunkach.
Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie zgromadzony materiał dowodowy wskazuje bezsprzecznie, że w okresie co najmniej 15 lat, wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał czynności zaliczane do pracy w warunkach szczególnych.
Powyższe oznacza, że ubezpieczony legitymuje się wszystkimi przesłankami warunkującymi przyznanie rekompensaty, o której mowa w art. 21 – 23 ustawy o emeryturach pomostowych.
Kolejną kwestią sporną była wysokość wynagrodzenia wnioskodawcy uzyskiwanego przez niego w okresie zatrudnienia od 7 września 1987 r. do 14 listopada 1991 r. w (...) w Ł..
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.
W myśl art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.
Zgodnie z ust. 3 wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie cytowanej ustawy.
Stosownie do treści art. 174 ust. 1 cytowanej ustawy kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.
Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:
1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;
2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;
3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. (ust. 2)
Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (ust. 3)
Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu ( 3b).
Z treści § 22 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe (Dz. U. z 2011 roku poz. 237, nr 1412) wynika, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:
1) legitymacja ubezpieczeniowa;
2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Jednakże judykatura stoi na stanowisku, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia, co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNP 1998/11/342, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2006 roku, I UK 115/06).
Zgodnie natomiast z dyspozycją art. 6 k.c. to na odwołującym się reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika ciążył ciężar dowodowy w przedmiotowej sprawie, zatem to on powinien był udowodnić okoliczności, z których wywodzi skutki prawne. Samo zaś twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (art. 232 k.pc.).
J. M. powinien był więc przedłożyć dowody na podstawie, których możliwym byłoby ustalenie wysokości otrzymywanych wynagrodzeń w okresie zatrudnienia od 07.09.1987 r. do 14.11.1991 r. w (...) w Ł..
Ubezpieczony za wskazany okres przedłożył dokumenty źródłowe w postaci
list płac za miesiące od września 1987 r. do lutego 1990 r.
Wobec braku jakiegokolwiek innego dowodu na to, że składki były opłacane od innych kwot, w oparciu o te dokumenty ustalono wysokość dochodów wnioskodawcy. Sąd miał nadto na względzie obowiązujące wówczas przepisy.
Na podstawie dostępnej dokumentacji źródłowej organ rentowy wyliczył w piśmie z dnia 6 września 2021 r. wysokość wynagrodzeń za lata sporne 1987 – 1991 i obliczył wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego J. M. oraz ustalił wysokość kapitału początkowego i emerytury, Sąd przypisał przymiot wiarygodności przedmiotowemu wyliczeniu.
Podkreślić należy, że w zakresie wynagrodzeń za miesiąc sierpień 1989r. przyjęta została kwota 298.000 zł ponieważ z rubryki 9 przyjęto kwotę 7.000 (kwota nadpisana):, nie może być nadto uwzględniona kwota 22.500 zł, ponieważ została przekreślona, ponadto nie przyjęto kwoty nagrody w wysokości 56.544 zł, gdyż nie został opisany jej charakter - nie wiadomo czy były odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne. Za sierpień 1989 r. przyjęto zatem sumę kwot 90.000 + (...) + 7.000 + 120.000, co dało kwotę 298.000 zł.
Odnośnie nagrody tzw. „13" za rok 1989, wypłaconej w styczniu 1990 r. to w tym czasie nagrody z zysku nie stanowiły podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie mogą być więc przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia.
Wskazać należy, że zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Spraw Socjalnych z 27 grudnia 1983 r. (Dz. U. z 1983r., Nr 73, poz. 332) obowiązującym od 1 stycznia 1984 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy stanowią wypłaty pieniężne zaliczone w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej do wynagrodzeń osobowych.
Kwalifikacja ta w spornym okresie dokonana została uchwałą Nr 33 Rady Ministrów z dnia 25 marca 1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej (Mon. Pol. Nr 15, poz. 85 ze zm.), obowiązująca w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 29 marca 2001 r. Zgodnie z § 2 uchwały wynagrodzenia dzielą się na:
1) wynagrodzenia osobowe,
2) wynagrodzenia bezosobowe,
3) honoraria,
4) wynagrodzenia agencyjno – prowizyjne,
5) nagrody z zakładowego funduszu nagród,
6) wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach,
7) rekompensaty pieniężne z tytułu wzrostu cen detalicznych.
Nie było więc podstaw do kwalifikowania nagrody wypłaconej z zakładowego funduszu nagród jako składnika wynagrodzenia osobowego wypłaconego z osobowego funduszu płac, skoro zaliczała się ona do odrębnej kategorii funduszu płac.
W obliczu tak poczynionych ustaleń przy przyjęciu, do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia wynagrodzeń osiągniętych przez wnioskodawcę w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, to jest z lat: 1980 - 1989, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, wyniósł 104,19 % i okazał się wyższy od poprzednio przyjętego w zaskarżonych decyzjach w konsekwencji dając wyższą kwotę emerytury w wysokości 3.524,61 zł, co czyni złożone odwołanie zasadnym.
Należy przy tym podkreślić, że przyjęte przez Sąd, a także w hipotetycznym wyliczeniu z dnia 6 września 2021 r. wynagrodzenia wnioskodawcy są wynagrodzeniami niewątpliwymi wynikającymi z załączonych dokumentów.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 14§ 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję, uznając odwołanie wnioskodawcy za zasadne.
O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2017 r. poz. 1797 t.j. z późn. zm).
K.B.