UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 października 2019 roku sygn. akt I C 188/19 w sprawie z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko K. T. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi –Widzewa w Łodzi w punkcie 1. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 52 352,05 złotych, w punkcie 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w pkt. 3. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2 635 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodły obie strony.

Powód zaskarżył rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2. czyli oddalające roszczenie zasądzenia dalszych odsetek od należności głównej od dnia 29 grudnia 2018 roku. Skarżący zarzucił naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 359 § 2 ¹ k.c. poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i przyjęcie, że powód nie udowodnił daty doręczenia pozwanej wypowiedzenia, co miało bezpośredni wpływ na brak możliwości ustalenia daty wymagalności roszczenia, podczas gdy powód zaoferował dowody umożliwiające wykazanie tej okoliczności.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę punktu 2. wyroku i zasądzenie na rzecz powoda kwoty odsetek umownych naliczonych od kwoty 41 457,39 zł od dnia 29 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana zaskarżyła wyrok w zakresie punktów 1 i 3, zarzucając naruszenie:

1. przepisów prawa procesowego:

– art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę materiału dowodowego i uznanie, że powód wykazał doręczenie wypowiedzenia umowy, że wykazał upoważnienie dla osób podpisujących oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki, że całe roszczenie jest wymagalne w sytuacji braku wypowiedzenia,

- art. 316 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku zasądzającego roszczenie w całości, podczas gdy roszczenie nie jest wymagalne,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 104 zd. 1 k.c. poprzez uznanie, że osoby podpisujące umowę pożyczki były upoważnione do składania tego typu oświadczeń woli w imieniu powoda, a zatem że doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy pożyczki.

W konkluzji skarżąca pozwana wniosła o zmianę kwestionowanego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu za postępowanie przed sądami obu instancji.

W toku dalszego postępowania pozwana dwukrotnie w pismach procesowych podnosiła kolejne zarzuty, zgłaszając naruszenie prawa materialnego w postaci:

- art. 123 § 1 pkt 1 k.c. poprzez uznanie, że pozew wniesiony w czerwcu 2016 roku w elektronicznym postępowaniu upominawczym przerwał bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z umowy pożyczki pomimo zakończenia postępowania umorzeniem na skutek nieusunięcia braków formalnych pozwu i w związku z tym nie może skutkować przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia,

-art. 118 k.c. poprzez nieprawidłowe uznanie, że nie doszło do przedawnienia roszczenia powoda,

- art. 75c ust. 1-6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez uznanie, że przepis art. 75c ust. 1-6 nie ma zastosowania do umowy pożyczki i wypowiedzenie było ważne,

- art. 58 § 1 k.c. poprzez uznanie wypowiedzenia umowy pożyczki za ważne, podczas gdy z wypowiedzenia umowy wynika, że bank wypowiada umowę nie w całości, tylko w części dotyczącej warunków spłaty, a takie pojęcie nie jest znane umowie i ustawie i należy uznać je za nieważne.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja powoda jest zasadna, natomiast apelacja pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu (art. 227 k.p.c.) nie są obarczone błędem i znajdują oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania. Sąd Okręgowy przyjmuje zatem wskazanie ustalenia za własne.

Apelacja pozwanej stanowi w znacznej części powtórzenie zarzutów podnoszonych w postępowaniu przed Sądem I instancji, do których sąd ten odniósł się jurydycznie poprawnie.

Ostrze apelacji jest przede wszystkim zwrócone przeciwko zapatrywaniu Sądu Rejonowego o prawidłowości dokonanego wypowiedzenia umowy pożyczki i w konsekwencji uzasadnionej odpowiedzialności pozwanej jako kredytobiorcy.

Odnosząc się zarzutu naruszenia o art. 233 § 1 k.p.c. należy uznać go za chybiony w sytuacji, gdy ocena dowodów pozostaje w zgodzie z dyrektywami wskazanymi w przywołanej normie prawnej, a ustalenia faktyczne dokonane w jej wyniku za prawidłowe.

Wbrew stanowisku apelacji, powód wykazał okoliczność doręczenia pozwanej pisma zawierającego wypowiedzenie umowy pożyczki. Wypowiedzenie zostało sporządzone przez bank w dniu 10 listopada 2015 roku, zawiera w dolnej części pisma oznaczenie „110- (...)- (...)”, identyfikujące to pismo w procesie doręczania przesyłki (k.31 akt sprawy). Załączone do wypowiedzenia potwierdzenie odbioru przesyłki zawiera dane o dacie nadania 2015-11-18, nr „110- (...)- (...)” tożsamy ze wskazanym na wypowiedzeniu, a co najważniejsze, zawiera podpis odbiorcy i stempel urzędu pocztowego (...) i datę „26 11 2015” (k. 32). Dywagacje na temat, czy jest to datownik placówki nadawczej czy oddawczej są na tyle chybione, że z danych przesyłki jasno wynika miejsce jej oddania, jakim jest miejsce adresata, czyli Ł.. Niewłaściwe usytuowanie stempla pocztowego czy brak daty obok nazwiska odbiorcy nie pozbawia dokumentu potwierdzenia odbioru przesyłki waloru jej doręczenia, tym bardziej, że opatrzone jest podpisem adresata. Kwestionowanie zaś tej okoliczności faktycznej wymagało przeprowadzenia dowodu z opinii specjalisty od pisma ręcznego, albowiem Sąd, w przeciwieństwie do sugestii apelującej, nie stwierdza prawdziwości podpisu „na pierwszy rzut oka” (art. 253 k.p.c., art. 254 k.p.c.)

Reasumując omawiany wątek, należy zgodzić się z zapatrywaniem Sądu Najwyższego, wyrażonym w orzeczeniach II Cz 104/13, III Uz 11/15 – legalis, że brak daty wpisanej własnoręcznie przez odbiorcę pisma nie czyni doręczenia nieprawidłowym, jeżeli pozostałe wymogi doręczenia wynikające z ust. 2 § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1222 ze zm.) zostają spełnione i pozwalają ustalić datę doręczenia. Na dowodzie potwierdzenia odbioru znajduje się odcisk datownika oddawczej placówki pocztowej operatora pocztowego (w błędnym miejscu, o czym mowa powyżej), z datą 26 listopada 2015 r., co oznacza, że w tym dniu, po doręczeniu pisma skarżącej, doręczający przekazał zwrotne potwierdzenie odbioru placówce pocztowej operatora, celem odesłania go nadawcy. Biorąc zatem pod uwagę, że stempel z datą doręczenia umieszczony na potwierdzeniu odbioru przez doręczającego oraz datownik placówki oddawczej operatora pocztowego z datą 26 listopada 2015 r. niewątpliwie wskazują datę tego doręczenia, należy stwierdzić, że brak daty wpisanej własnoręcznie przez skarżącą nie czyni doręczenia wadliwym.

Natomiast zarzuty co do różnych podmiotów w zakresie sporządzającego pismo z wypowiedzeniem i nadającego to pismo należy uznać za dowolne w sytuacji, gdy organizacja pracy powodowego banku nie była przedmiotem ustaleń w sprawie, a wynika, jak podnosi powód, z delegowania zadań z centrali banku do różnych oddziałów regionalnych i podziału kompetencji między poszczególne jednostki banku.

Sąd Rejonowy prawidłowo również ocenił umocowanie osób podpisujących oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki (art. 104 k.c.). Autorom wypowiedzenia, piastującym stanowisko specjalisty w powodowym banku, pełnomocnictwa do wykonywania łącznie z drugą upoważnioną osobą czynności w zakresie, między innymi wypowiedzeń umów rachunków bankowych, umów kredytowych, umów pożyczek, umów restrukturyzacyjnych w ramach zarządzania wierzytelnościami trudnymi przez Centrum (...) S.A. udzielili dyrektor W. K. (1) i zastępca dyrektora P. B., którym pełnomocnictwa do składania łącznie z drugą upoważnioną osobą oświadczeń woli w zakresie prawa i obowiązków majątkowych (...) Banku (...) S.A. w związku z czynnościami wykonywanymi przez Oddział Centrum (...) S.A., określonymi w przepisach wewnętrznych banku, udzielili z kolei wiceprezesi zarządu banku (...) (W. K. (2) –k. 54) oraz J. O. i B. D. (P. B. –k. 61) – ujawnieni w KRS jako wiceprezesi zarządu (k. 58).

Zarzut braku wykazania umocowania dla wymienionych wiceprezesów zarządu spółki należy uznać za niezasadny w sytuacji, gdy są oni uprawnieni do reprezentacji banku i składania oświadczeń woli w jego imieniu, o czym przesądza treść wypisu z KRS oraz przepis ustawy - art. 373 k.s.h. Naruszenie art. 104 zd. 1 k.c., zarzucane w apelacji, należy zatem uznać za chybione.

W orzecznictwie przyjmuje się, że roszczenie staje się wymagalne wtedy, gdy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu (zob. np. wyrok SN z 12.02.1991 r., III CRN 500/90, OSN 1992/7-8/137). Roszczenia mogą stać się wymagalne w dniu wskazanym w treści czynności prawnej lub w ustawie, w dniu wynikającym z samej natury zobowiązania, niezwłocznie po ich powstaniu, czy też w dniu, w którym spełnił się warunek zawieszający.

W realiach badanej sprawy, zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 1 umowy pożyczki, w sytuacji niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków umowy, powód był uprawniony wypowiedzieć umowę pożyczki. Termin wypowiedzenia wynosił 30 dni i liczony był od dnia następnego po dniu odebrania przez pożyczkobiorcę przesyłki poleconej zawierającej wypowiedzenie, nadanej za zwrotnym potwierdzeniem odbioru (§ 11 ust. 2 umowy). W tej sytuacji wypowiedzenie umowy pożyczki miało ten skutek, iż czyniło całość zadłużenia z tytułu umowy zadłużeniem wymagalnym wymagalnymi w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia (§ 12 ust. 1).

Wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze prawnokształtującym jest czynnością materialnoprawną, prowadzącą do zakończenia nawiązanego stosunku prawnego bez dochowania wymaganych warunków.

Zgodnie z art. 61 § 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. W przeciwieństwie do oceny doręczeń pism sądowych, ocena możliwości zapoznania się z treścią oświadczenia woli dokonywana jest w sposób odformalizowany (wyrok SN z 28.2.2002 r. III CKN 1316/00, L.), przyjmuje się bowiem teorię doręczenia oświadczenia woli z możliwością zapoznania się, aczkolwiek w stosunku do oświadczeń woli przesyłanych pocztą stosować można w drodze analogii przepisy dotyczące doręczenia pism sądowych – pozostawienie w skrzynce adresata informacji o przesyłce (tzw. awizo) uważane jest za jej prawidłowe doręczenie. Stanowisko to zostało wyrażone w wyrokach SN z 15.1.1990 r. I CR 1410/89, z 11.12.1996 r., I PKN 36/96, z 13.12.1996 r., I PKN 41/96, z 19.7.2012 r., II CSK 655/11 - L.. Nie stosuje się jednak wprost art. 139 k.p.c. (por. wyrok SN z dnia 17 czerwca 2009 r. IV CSK 53/09 – legalis).

W tym stanie rzeczy, skoro doręczenie wypowiedzenia miało miejsce najpóźniej w dniu 26 listopada 2015 roku, skoro powód wykazał umocowanie osób składających w imieniu banku oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, oznacza to, że powód złożył pozwanej ważne i skuteczne wypowiedzenie umowy, w konsekwencji czego nastąpił skutek w postaci wymagalności całego zobowiązania. Oznacza to więc, że kwota dochodzona pozwem stała się wymagalna (art. 120 k.c.), co zarzut naruszenia przywołanej normy prawnej w zw. z art. 316 k.p.c. czyni chybionym.

Pozostające w związku z omawianą materią zarzuty naruszenia art. 75c ust. 1-6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku- Prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c i art. 58 § 1 k.c. także nie zasługują na uwzględnienie.

Przepis art. 75c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, zgodnie z którym, jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych, informując w wezwaniu kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia - został wprowadzony ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych ustaw (Dz. U. z dnia 12 listopada 2015 r., poz. 1854) , zaś z art. 12 tej ustawy wynika, że banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, dostosują swoją działalność do wymagań określonych w art. 75c ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. Ustawa weszła w życie 27 listopada 2015 roku. Zatem w dacie złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu w niniejszej sprawie ( 10 listopada 2015 r.) bank nie był zobowiązany do wdrożenia procedury wynikającej z przepisu art. 75c Prawa bankowego przed wypowiedzeniem kredytu.

Zarzut nieważności wypowiedzenia poprzez uznanie, że bank wypowiada umowę nie w całości, tylko w części dotyczącej warunków spłaty, a takie pojęcie nie jest znane umowie i ustawie, należy uznać za nietrafny. Istotnie, powód użył w wypowiedzeniu zwrotu o wypowiedzeniu warunków spłaty kredytu, co nie oznacza nieważności złożonego pozwanej oświadczenia woli. W świetle art. 65 k.c., zważywszy na okoliczności sprawy (nieuiszczanie kolejnych rat pożyczki), charakter prawny wypowiedzenia, rolę, jaką ma spełnić, przyjąć trzeba wolę zakończenia umowy po upływie terminu wypowiedzenia.

Jednakże, jak wynika z treści wypowiedzenia, nie chcąc definitywnie rozwiązywać umowy pożyczki z datą upływu terminu wskazanego w tym oświadczeniu, bank formułował jego treść w ten sposób, że spłata zadłużenia przeterminowanego ( w niniejszej sprawie kwota 1 761 zł) w terminie wypowiedzenia, skutkowała utratą mocy wypowiedzenia. Była to więc okoliczność korzystna dla pożyczkobiorcy. W przypadku zapłaty przeterminowanego zadłużenia, wypowiedzenie traciło bowiem moc, a pożyczkobiorca miał szansę kontynuowania umowy. Wbrew zatem stanowisku apelacji, tak skonstruowane wypowiedzenie, nie jest dotknięte wadą nieważności, w rozumieniu art. 58 k.c. W tym miejscu dodać wypada, że dokonanie wypowiedzenia umowy kredytowej nie powinno być czynnością nagłą, zaskakującą dla kredytobiorcy, nawet jeśli istnieją podstawy do podjęcia takiego działania zgodnie z treścią umowy. Jest to bowiem najbardziej dotkliwa sankcja dla kredytobiorcy, dlatego skorzystanie z niego powinno nastąpić po wyczerpaniu środków mniej dolegliwych. W dacie wypowiadania przedmiotowej umowy, nie obowiązywał, jak wyżej wspomniano art. 75 c ustawy Prawo bankowe i procedura upominawcza nie należała do obowiązków banku. W tym kontekście wskazana w wypowiedzeniu możliwość skorzystania z zapłaty zadłużenia i w konsekwencji kontynuowania umowy stanowiła niejako taka formę wezwania. Ponadto, przed sporządzeniem wypowiedzenia bank dwukrotnie kierował do pozwanej wezwania do zapłaty z informacją o wysokości zadłużenia. Pozwana doręczeniom tym nie zaprzecza, zwłaszcza, że w piśmie z dnia 27 października 2015 roku zwróciła się do powoda o zmniejszenie wysokości miesięcznej raty pożyczki.

Zarzut przedawnienia roszczenia nie jest uzasadniony. Roszczenie z niniejszej umowy stało się wymagalne od następnego dnia po upływie 30 dni od daty doręczenia wypowiedzenia, czyli od 27 grudnia 2015 roku. Zgodnie z art. 118 k.c. upływ terminu przedawnienia zakończyłby się 3 lata później. Złożenie pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (sygn. akt I C 687/16) w dniu 3 czerwca 2016 roku przerwało jednak bieg przedawnienia roszczenia.

W uchwale z dnia 21 listopada 2013 r. III CZP 66/13, legalis, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wytoczenie powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym zakończonym umorzeniem postępowania na podstawie art. 505[37] § 1 KPC przerywa bieg terminu przedawnienia. Sąd Okręgowy podziela zaprezentowane w uchwale zapatrywanie, gdyż opisana czynność stanowi jedną z tych wskazanych w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.

Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że przyczyny umorzenia postępowania na podstawie art. 505 ³⁷ KPC nie są identyczne, jak w przypadku zwrotu pozwu na podstawie art. 130 § 2 KPC. Wezwanie na podstawie art. 505 § 1 KPC - jak podniesiono w literaturze - jest także związane z wymaganiem (ciężarem procesowym) przedstawienia przez powoda wszystkich twierdzeń i dowodów pod rygorem utraty prawa ich powoływania w toku dalszego postępowania. Poza tym w piśmiennictwie dominuje pogląd, że postępowanie przed sądem właściwości ogólnej jest kontynuacją postępowania w sprawie. Skoro więc elektroniczny pozew otrzymał bieg, to można przyjąć, że czynność ta jako zmierzająca bezpośrednio do dochodzenia roszczenia zachowała swą skuteczność. Przekonuje także wyrażony w literaturze pogląd, że umorzenie postępowania z względu na niewykonanie przez powoda wezwania do uzupełnienia pozwu wniesionego w elektronicznym postępowaniu upominawczym dokonane po przekazaniu sprawy sądowi właściwości ogólnej nie powoduje ustania materialnoprawnych skutków związanych z jego wniesieniem (tak SN w uzasadnieniu przywołanej uchwały).

Odnotowania nadto wymaga w realiach badanej sprawy, że w postępowaniu elektronicznym wydano nakaz zapłaty, złożono sprzeciw, który uruchomił dalszą procedurę, a udział strony pozwanej w sytuacji umorzenia postępowania skutkował przyznaniem jej kosztów procesu.

W tym miejscu należy dodać, że umorzenie postępowania na podstawie art. 505 ³⁷ k.p.c. następuje na skutek odmiennych przesłanek od zwrotu pozwu w trybie art. 130 k.p.c. W postępowaniu toczącym się na skutek wniesienia pozwu w elektronicznym postępowaniu, po wydaniu nakazu zapłaty, obie strony biorą udział, nie jest to postępowanie stricte formalne, jak przy zwrocie pozwu, kiedy to pozwany nie ma wiedzy o wniesieniu pozwu, nie bierze udziału w sprawie. W tych okolicznościach trudno przyjąć zasadnie analogię obu postępowań.

Odnosząc się do apelacji strony powodowej należy stwierdzić, że podniesiony zarzut naruszenia art. 359 § 2 ¹ k.c. jest zasadny. Pod pojęciem odsetek rozumie się tradycyjnie wynagrodzenie za korzystanie przez pewien czas z cudzego kapitału lub też za opóźnienie w zapłacie wymagalnej już sumy pieniężnej (por. T. Dybowski, A. Pyrzyńska, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 308, Nb 159). Źródłem roszczenia o odsetki może być wyłącznie czynność prawna, przepis ustawy, orzeczenie sądu, względnie decyzja innego właściwego organu (art. 359 § 1 KC). W praktyce największe znaczenie należy przypisać odsetkom zastrzeganym w umowie; chodzi tu zwłaszcza o umowę pożyczki (art. 720 KC) i kredytu (art. 69 PrBank).

W świetle powyższych uwag rację ma skarżący powód, że roszczenie o dalsze odsetki , liczone od dnia 29 grudnia 2018 roku jest uprawnione w sytuacji, gdy wynika to z umowy pożyczki, a wymagalność roszczenia została potwierdzona prawidłowym doręczeniem wypowiedzenia umowy pożyczki w dacie 26 listopada 2015 roku.

W związku z powyższym, zasadna apelacja powoda skutkowała wydaniem orzeczenia reformatoryjnego w zakresie punktu 2. zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Niezasadna apelacja pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c., uznając, że trudna sytuacja materialna i życiowa pozwanej oraz okoliczności powstałe w toku procesu czynią niniejszą sprawę przypadkiem, o jakim mowa w przywołanej normie prawnej.