Sygn. akt II Ca 423/21
Dnia 13 października 2021 roku
Sąd Okręgowy w Krakowie, II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:
Przewodniczący : Sędzia Grzegorz Buła (spr.)
Sędziowie: Katarzyna Oleksiak
Beata Tabaka
Protokolant : -
po rozpoznaniu w dniu 13 października 2021 roku w Krakowie
na posiedzeniu niejawnym
sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K.
przy uczestnictwie R. N. i B. N.
o zasiedzenie służebności
na skutek apelacji uczestników od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie z dnia 14 grudnia 2020 roku sygnatura akt I Ns 528/19/P
p o s t a n a w i a :
1. oddalić apelację;
2. zasądzić od uczestników R. N. i B. N., solidarnie, na rzecz wnioskodawcy (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
SSO Katarzyna Oleksiak SSO Grzegorz Buła SSO Beata Tabaka
postanowienia z dnia 13 października 2021 roku
(...) spółka akcyjna w K. wniosła o stwierdzenie, że wnioskodawca lub jego poprzednicy prawni tj. Skarb Państwa, Skarb Państwa - Zarząd E. O. Południowego z siedzibą w K., Skarb Państwa - Zakłady (...) w K., Skarb Państwa - Południowy O. E., Skarb Państwa - Zakład (...) w K., Zakład (...) Spółka Akcyjna w K., (...) SA, (...) S.A., nabył w drodze zasiedzenia na czas nieokreślony służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu na stanowiącej własność uczestników tj. R. N. i B. N. nieruchomości określonej jako działka nr (...) położonej w obrębie P., powiat (...), dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), polegającą na prawie korzystania z pasa gruntu o długości 21,07 m i obszaru pasa technologicznego wynoszącego 288,0 m 2, w tym obszar zajęty pod słup wynoszący 100,00 m 2 (zgodnie z załączoną mapką) -w celu wykonywania czynności potrzebnych do eksploatacji, kontroli, utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, wymiany, odbudowy i przebudowy przebiegającej przez tą nieruchomość napowietrznej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji S. - B., z prawem wstępu i wjazdu na nieruchomość w celu dokonywania powyższych czynności, z obowiązkiem każdoczesnego właściciela tej nieruchomości powstrzymywania się od zachowań utrudniających lub uniemożliwiających wykonywanie tych czynności. Wnioskodawca wniósł również żądanie ewentualne w postaci stwierdzenia, że nabył w drodze zasiedzenia służebność przesyłu w zakresie analogicznym jak opisany wyżej.
W odpowiedzi na wniosek uczestnicy R. N. i B. N. wnieśli o oddalenie wniosku o zasiedzenie.
Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2020 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie stwierdził, że Skarb Państwa – Zakłady (...) w K. z dniem 1 stycznia 1985 r. nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...), obręb (...), jednostka ewidencyjna P., polegającą na prawie korzystania z pasa gruntu o powierzchni 0,0333 ha (zaznaczonego brązowym szrafowaniem na mapach będących załącznikiem 2a i 2b do opinii dr inż. S. B. z dnia 2 września 2020 r., stanowiących integralną część orzeczenia), w tym obszaru zajętego przez słup (zaznaczonego czerwonym szrafowaniem na tych samych mapach – w celu wykonywania czynności potrzebnych do eksploatacji, kontroli, utrzymywania, konserwacji, remontu, modernizacji, wymiany, odbudowy, przebudowy przebiegającej przez tę nieruchomość napowietrznej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji S.-B., z prawem wstępu i wjazdu na tę nieruchomość w celu dokonywania powyższych czynności, z obowiązkiem każdoczesnego właściciela tej nieruchomości do powstrzymywania się od zachowań utrudniających lub uniemożliwiających wykonanie tych czynności (pkt I.); wydatkami obciążył Skarb Państwa (pkt II.); stwierdził, że w pozostałym zakresie strony ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt III.).
Postanowienie to zostało wydane w następującym stanie faktycznym ustalonym przez Sąd Rejonowy i opartym na okolicznościach, które w ocenie tego Sądu nie były sporne pomiędzy uczestnikami:
Działka o aktualnym oznaczeniu 296/2 powstała z podziału działki nr (...), dla której to nieruchomości prowadzona była pierwotnie księga wieczysta nr (...). Działka nr (...) powstała z działki nr (...) (która powstała z działki (...)) i z działki (...). Działki (...) odłączono z LWH (...) S., gdzie w 1950 roku własność ujawniona była na rzecz osób fizycznych.
Dnia 7 czerwca 1971 roku działka o oznaczeniu (...) została odłączona do KW nr (...). Jako właścicielka działki (...) ujawniona była w dziale II przedmiotowej księgi wieczystej L. N.. Działka oznaczona nr (...) uległa następnie podziałowi na działki nr (...). W dalszej kolejności, działka nr (...) zmieniła oznaczenie na nr 296 i uległa dalszemu podziałowi na działkę nr (...).
W dniu 13 lutego 1987 roku działka nr (...) została odłączona do księgi wieczystej nr (...).
B. N. i R. N. są właścicielami nieruchomości oznaczonej jako działka ewidencyjna numer (...). Przedmiotowa nieruchomość została przez nich nabyta na podstawie umowy darowizny z dnia 22 stycznia 1987 roku. Na ww. nieruchomości posadowiony był fragment napowietrznej linii elektroenergetycznej 110kV relacji S. (B.) - L., w tym także słup przelotowy. Obecnie użytkownikiem linii jest wnioskodawca tj. (...) S.A. w K..
Zarządzeniem nr 75/52 Ministra Energetyki z dnia 1 lipca 1952 r. w sprawie organizacji branżowych Zarządów wchodzących w skład (...), w związku z wykonaniem uchwały nr 141 Rady Ministrów z dnia 8 marca 1952 r. (M.P. nr A - 25, poz. 310) z dniem 1 lipca 1952 r. powstał Zarząd E. O. Południowego z siedzibą w K.. Był on przedsiębiorstwem państwowym, wielozakładowym, w ramach którego działały: Zakład (...) oraz Zakład (...).
Z dniem 1 stycznia 1959 r. na mocy zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 r. (znak: OP.II-6-52) zlikwidowano w resorcie (...) i w ich miejsce powołano m.in. przedsiębiorstwo Zakłady (...) w K., które przejęło majątek Zarządu Energetycznego O. Południowego. Status prawny oraz struktura organizacyjna zakładów energetycznych w K. nie uległa zmianie.
W międzyczasie w sektorze energetycznym dochodziło do licznych przekształceń. Z dniem 1 stycznia 1976 roku na mocy zarządzenia nr 48/75 z dnia 17 grudnia 1975 r. Dyrektora Zakładów (...) w K. Zakład (...) i Zakład (...) zostały połączone w jeden Zakład (...) w K..
Na mocy zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1985 r. z dniem 1 kwietnia 1985 r. utworzono na bazie Zakładów (...) w K. przedsiębiorstwo państwowe (...) z siedzibą w K., w ramach którego działał m.in. Zakład (...). Południowy O. E. przejął majątek oraz pozostałe aktywa i pasywa Zakładu (...). Z chwilą wejścia w życie zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1985 r. utraciło moc m.in. zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...).
Z dniem 1 stycznia 1989 roku, na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...), które działało na bazie Zakładu (...). Powstałemu Zakładowi (...) w K. przypisano składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa (...) w K..
Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu numer 190/Org/93 z dniem 20 lipca 1993 roku dokonano przekształcenia Zakładu (...) w K. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) SA w K.. Jednocześnie dokonano również podziału przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w K. w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W.. Spółka Zakład (...) S.A. w K. wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki Zakładu (...) w K., z wyłączeniem praw i obowiązków przejętych przez (...) S.A. w W. (§ 3 zarządzenia). Wykaz składników majątkowych oraz tryb ich przekazania zawierał załącznik do zarządzenia, który wskazywał jakie składniki majątkowe przejęły (...) S.A. w W.. Wśród tych składników nie była wymieniona linia 110 kV S.-B. – L. ( (...) S.A. przejęły linie wysokiego napięcia 220 kV)..
Z dniem 1 lipca 2004 roku w wyniku połączenia szeregu spółek (połączenie poprzez przejęcie), w tym Spółki Zakład (...) SA w K., powstała (...) SA w K., która następnie w 2011 roku połączyła się ze spółką (...) SA we W., w ten sposób że (...) SA we W. przejęła cały majątek (...) SA w K.. Od 1 września 2011 roku (...) SA we W. zmieniła nazwę na (...) SA w K..
W dniu 21 września 1956 r. Zarząd E. O. Południowego uzyskał zaświadczenie lokalizacyjne nr (...), w którym Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego wyraziła zgodę na lokalizację ogólną linii 110 kV linii napowietrznej relacji S. - L.. W dniu 30 grudnia 1958 r. doszło do odbioru technicznego linii S. L.. W dniu 2 marca 1963 r. Zakład (...) otrzymał projekt wprowadzenia przedmiotowej linii do B.. Projekt ten zrealizowano w 1964 roku. Od tej pory m.in. na nieruchomości oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) były posadowione urządzenia przesyłowe. Od czasu wybudowania ww. linii napowietrznej była ona w stałym użytkowaniu i stale płynął przez nią prąd. W obrębie nieruchomości uczestników linia 110 kV S.-B. – L. nie zmieniała swojego przebiegu. Od momentu powstania, do dnia dzisiejszego, także słup energetyczny usadowiony był w tym samym miejscu działki nr (...).
Od chwili wybudowania napowietrznej linii energetycznej S. - L. z wcięciem do stacji B. poprzednicy prawni wnioskodawcy, a następnie wnioskodawca wykonywali wszelkie czynności związane z prawidłową eksploatacją przedmiotowej linii w tym czynności polegające na jej konserwacji, wykonywaniu okresowych oględzin oraz napraw w razie awarii.
W 1969 wymieniano uszkodzone izolatory, zaś w 1970 r. wykonywane były prace związane z kapitalnym remontem linii. Roboty w ramach kapitalnego remontu były przeprowadzane w dwóch etapach, gdzie pierwszy etap stanowiły prace związane z zabezpieczeniem odziomków słupów, zaś drugi etap prace z przewodami. W roku 1990 dokonano przykładowo wymiany złamanego słupa na trasie linii na nowy innej serii a także naprawy uszkodzonych poprzeczników odgromowych, uszkodzonych kolumn górnych wraz z poprzecznikami, przewodów roboczych i odgromowych oraz izolatorów.
Pracownicy wnioskodawcy (a wcześniej jego poprzedników prawnych) wchodzili na działkę uczestników m.in. celem malowania słupa oraz celem dokonania pomiarów uziemienia. Nie pytali wówczas o zgodę na wejście na teren nieruchomości jej właścicieli. Początkowo uczestnicy nie czynili przeszkód w dostępie do słupa, jednak wobec tego, że w trakcie ostatniego malowania doszło do zniszczeń na ich działce, około lat 90-tych XX wieku zaczęli odmawiać zgody na wejście pracowników wnioskodawcy. Około 2019 roku strony prowadziły rozmowy w zakresie warunków dostępu do działki za zapłatą na rzecz uczestników, niemniej nie doszło do osiągnięcia porozumienia w tym zakresie.
Celem wykonywania czynności potrzebnych do eksploatacji, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru i usunięcia awarii (...) spółka akcyjna w K. i jego poprzednicy prawni w korzystali w ramach nieruchomości R. N. i B. N. z pasa gruntu o powierzchni 0,0333 ha (zaznaczonego brązowym szrafowaniem na mapach będących załącznikiem 2a i 2b do opinii dr inż. S. B. z dnia 2 września 2020 r.), w tym z obszaru zajętego przez słup (zaznaczonego czerwonym szrafowaniem na tych samych mapach).
W ocenie Sądu Rejonowego powyższy stan faktyczny uzasadniał uwzględnienie wniosku, bowiem doszło do zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu. Sąd Rejonowy zaznaczył, że przed wejściem w życie art. 305 1 -305 4 k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, stwierdzając nadto, iż okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 1 -305 4 k.c. podlegał doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Sąd pierwszej instancji przytaczając treść art. 305 1k.c. i art. 172 w zw. z art. 292 w zw. z art. 305 4 k.c. również zaznaczył, że w 1964 r. zrealizowany został projekt wprowadzenia linii napowietrznej S.- L. do B. zatem należało przyjąć, że co najmniej od tego roku istnieje na nieruchomości uczestników trwałe i widoczne urządzenie służące przesyłaniu energii elektrycznej. Linia ta od 1964 r. była stale użytkowana i służyła do przesyłu prądu, najpierw przez poprzedników prawnych wnioskodawcy, a następnie przez samego wnioskodawcę. Sąd Rejonowy podkreślił, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wynikało, aby linia ta zmieniała swój przebieg. Zakres korzystania z nieruchomości uczestników przez przedsiębiorców przesyłowych odpowiadał zakresowi służebności przesyłu zatem byli oni posiadaczami służebności w rozumieniu art. 352 § 1 k.c., które to posiadanie wraz z upływem czasu doprowadziło do zasiedzenia służebności. W ocenie Sądu Rejonowego za początek biegu terminu zasiedzenia należało uznać 1 stycznia 1965 r. tj. wejście w życie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93) Kodeksu z uwagi na brzmienie przepisów przejściowych towarzyszących wejściu w życie ww. ustawy. Przepis art. XLI §1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny stanowiły, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego, stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu. Sąd Rejonowy wskazał, że dotyczyło to w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie. Jednocześnie zgodnie z § 2 powołanego przepisu jeżeli termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego był krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg zasiedzenia rozpoczynał się z dniem wejścia kodeksu w życie; jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej, zasiedzenie następowało z upływem tego wcześniejszego terminu, towarzyszących wprowadzeniu kodeksu cywilnego. Sąd pierwszej instancji również zaznaczył, że terminy zasiedzenia wprowadzone przez Kodeks cywilny aż do 1 października 1990 r. (data wejścia w życie Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny /Dz. U. Nr 16, poz. 93/ nowelizującej Kodeks cywilny) były krótsze i wynosiły odpowiednio 20 lat dla zasiedzenia w złej wierze i 10 lat dla zasiedzenia w dobrej wierze. W tej sytuacji w termin zasiedzenia, przy przyjęciu złej wiary poprzednika prawnego wnioskodawcy, upłynął z dniem 1 stycznia 1985 r. Zdaniem Sądu Rejonowego brak było podstaw do przyjęcia dobrej wiary po stronie poprzednika wnioskodawcy, bowiem przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymowało się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych w konsekwencji korzystało z tej nieruchomości w złej wierze. Sąd Rejonowy wskazał, że na dzień upływu terminu zasiedzenia, tj. na dzień 1 stycznia 1985 r. właścicielem spornych urządzeń był Skarb Państwa jako właściciel Zakładów (...) w K.. Zakłady (...) w K. funkcjonowały, bowiem co najmniej do 1 kwietnia 1985 r., kiedy to na mocy zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1985 r. z dniem 1 kwietnia 1985 r. utraciło moc zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...) w K.. Sąd pierwszej instancji znaczył, że przed wejściem w życie nowelizacji Kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r., Dz. U. Nr 3, poz. 1), znoszącej zasadę tzw. jednolitej własności państwowej, czyli przed dniem 1 lutego 1989 r., państwowe osoby prawne (w tym przedsiębiorstwa państwowe) wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, jako jedynego dysponenta własności państwowej. Dlatego też skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym w tamtym okresie przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. Sąd pierwszej instancji wskazał, że przepis art. 305 1 k.c. nie precyzuje szczegółowo jakie czynności może wykonywać przedsiębiorca przesyłowy w stosunku do nieruchomości obciążonej, podkreślając jedynie, że korzystanie to miało się odbywać zgodnie z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych. W ocenie Sądu Rejonowego celem umożliwienia przedsiębiorcy przesyłowemu zapewnienia prawidłowości działania linii elektroenergetycznej konieczne było objęcie treścią służebności czynności potrzebnych do jej kontroli, utrzymania, konserwacji, remontu, ale także modernizacji linii, jej wymiany, przebudowy lub odbudowy. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że wszelkie czynności związane z ewentualną modernizacją, przebudową, odbudową, czy też wymianą urządzeń przesyłowych mogły odbywać się jedynie w obrębie dotychczasowego pasa gruntu, nie mogły prowadzić do zwiększenia obszaru nieruchomości uczestników zajętego przez urządzenia przesyłowe, w tym szczególności przez słup, ani też do istotnej zmiany parametrów sieci, która musiała pozostać siecią o napięciu 110kV. Wynikało nie tylko z istoty danego ograniczonego prawa rzeczowego, ale także z zakresu służebności, gdzie wskazano m.in. długość zajętego pasa gruntu, wielkość obszaru zajętego pod słup, wielkość obszaru pasa technologicznego, zaś dokładny przebieg linii został uwidoczniony na mapach będących załącznikiem 2a i 2b do opinii dr inż. S. B. z dnia 2 września 2020 roku. Sąd Rejonowy podniósł, że powyższy zakres służebności nie pozostawał w sprzeczności z dotychczasowym zakresem posiadania służebności przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych. Z istoty ograniczonego prawa rzeczowego jakim była służebność przesyłu (czy też służebność gruntowa o treści odpowiadającej treścią służebności przesyłu) wynikało, że czynności podejmowane przez przedsiębiorcę przesyłowego względem linii elektroenergetycznej co do zasady nie są częste i zwykle wiążą się z przeprowadzaniem corocznych kontroli i usuwania awarii w razie potrzeby. Sąd Rejonowy podkreślił, że z załączonych do wniosku dokumentów wynikało, że w przeszłości w obrębie linii dochodziło do wykonywania prac związanych m.in. z kapitalnym remontem linii, wymianą słupa energetycznego na słup innej serii itp. Z uwagi na to, że postępowanie dotyczyło w dużej mierze zaszłości, które miały miejsce ponad 50 lat temu, zachowana dokumentacja dotycząca linii elektroenergetycznej 110kV S. - L. nie pozwalała na jednoznaczne określenie, że na odcinku linii w obrębie nieruchomości stanowiącej własność uczestników linia ta była przebudowywana, modernizowana, czy też, aby dochodziło do wymiany urządzeń przesyłowych. W ocenie Sądu Rejonowego powyższe nie wykluczało jednak uznania, że nabyta przez zasiedzenie służebność przesyłu obejmowała również te czynności.
Sąd pierwszej instancji wbrew twierdzeniu uczestników uznał, iż zgodnie z art. 292 k.c. przesłankami zasiedzenia było tylko korzystanie przez wnioskodawcę z trwałego i widocznego urządzenia oraz aby stan ten trwał przez czas określony przez przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzeniu, do których wspomniany przepis odsyła. Sąd Rejonowy podkreślił, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy w okresie 20 lat pomiędzy 1965, a 1985 rokiem wnioskodawca korzystał niewątpliwie z trwałego i widocznego urządzenia w postaci sztucznej konstrukcji znajdującej się na nieruchomości obciążonej. Zdaniem Sądu Rejonowego z treści zeznań świadków, a także samych stron wynikało, że przez wiele lat nie sprzeciwiali się oni w żaden sposób korzystaniu na tej drodze z urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na ich działce i najwcześniej od lat 90-tych XX wieku, a zatem już po upływie okresu zasiedzenia, zaczęli utrudniać pracownikom wnioskodawcy dostęp do niej. Sąd pierwszej instancji również podkreślił, że bez znaczenia dla wyniku niniejszej sprawy były podnoszone przez uczestników zarzuty w zakresie, w jakim wskazywali, że zarówno słup, jak i linia energetyczna ograniczały korzystanie z przedmiotowej nieruchomości i okoliczności te nie były ustalane przez Sąd Rejonowy w toku niniejszego postępowania. Sąd pierwszej instancji również wskazał, że wbrew twierdzeniu uczestników podstępowania nie przerywały biegu zasiedzenia przedmiotowej służebności takie działania jak skierowanie do przedsiębiorcy przesyłowego wezwania do ustanowienia służebności przesyłu, czy prowadzenie negocjacji.
O kosztach postepowania Sąd Rejonowy orzekł na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c.
Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wnieśli uczestnicy B. N. i R. N., zaskarżając je w zakresie punktu I postanowienia, zarzucając mu:
1) naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na wynik sprawy w postaci:
a) art. 321 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na wydaniu orzeczenia w zakresie nieobjętym wnioskiem i ponad żądanie wniosku poprzez obciążenie służebnością gruntową działki o nr (...), w sytuacji gdy treść wniosku obejmowała jedynie działkę o nr (...);
b) art. 626 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 510 § 1 i 2 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na braku wezwania do udziału w sprawie wszystkich zainteresowanych - będących właścicielami działek o nr (...) w charakterze uczestników, z uwagi na podaną przez biegłego alternatywną wersję przebiegu drogi dojazdu do linii elektroenergetycznej, która powodowała mniejszą ingerencję w prawo własności właścicieli nieruchomości obciążonej;
c) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na dokonaniu dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego w sprawie i wyciągnięcie przez Sąd pierwszej instancji sprzecznych wniosków w zakresie:
-ustalenia przedmiotu postępowania i w konsekwencji obciążenia służebnością nieruchomości, która nie była wskazana w treści wniosku;
-błędnego ustalenia zakresu uczestników w niniejszym postępowaniu;
-braku przesłanek warunkujących zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu, przy braku trwałego i regularnego wykonywania dojazdu przez działki uczestników;
-pominięcia alternatywnego przebiegu drogi dojazdu do sieci elektroenergetycznej wskazanej w załącznikach 3a i 3b;
d) art. 278 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przeprowadzeniu w niniejszym postępowaniu dowodu z opinii jedynie biegłego geodety, podczas gdy przedmiot postępowania, potrzeba określenia obszaru oddziaływania słupa energetycznego, zobowiązywał do przeprowadzenia dowodu także z opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki, która nie została przeprowadzona w toku sprawy, a Sąd pierwszej instancji oparł się na wartościach przyjętych przez wnioskodawcę, które były kwestionowane przez uczestników i wymagały określenia przez biegłego;
2) błąd w ustaleniach faktycznych, mający istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, poprzez:
a) nieuzasadnione przyjęcie, że stwierdzenie zasiedzenia mogło nastąpić z dniem 1 stycznia 1985 roku, w sytuacji gdy ocena formy prawnej podmiotu, na rzecz którego miało nastąpić zasiedzenie powodowała, że nie można uznać, aby doszło do posiadania samoistnego służebności gruntowej, odpowiadającej treści służebności przesyłu, przez poprzednika prawnego wnioskodawcy, a zatem bieg terminu zasiedzenia nie mógł rozpocząć się w 1965 roku;
b) pominięcie okoliczności, że przedmiotem zasiedzenia służebności gruntowej oznaczonej w załącznikach 2a i 2b kolorem niebieskim były tereny działek o nr (...), które nie były przedmiotem trwałego i długotrwałego użytkowania przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych, pozwalających na przyjęcie ich zasiedzenia w tej sprawie, w szczególności, że z treści zeznań świadków i uczestników wynikał jednokrotny przejazd pojazdu wnioskodawcy, który nie można było uznać za stanowiący przesłankę do stwierdzenia zasiedzenia;
c) nieuzasadnione pominięcie okoliczności, że orzeczenie wydane w sprawie obejmowało teren działki o nr (...), która nie była przedmiotem wniosku objętego niniejszym postępowaniem i jednocześnie wydania orzeczenia w sprawie, pomimo zarzutu dotyczącego braku połączenia działki (...) z drogą publiczną, z uwagi na usytuowanie działki o nr (...);
d) błędne przyjęcie, że alternatywny przebieg drogi dojścia i dojazdu do słupa linii przesyłowej- wskazany przez biegłego w załącznikach 3a i 3b, nie stanowił korzystniejszego rozwiązania dla właścicieli nieruchomości nie powodując nadmiernego obciążenia uczestników: B. N. i R. N.;
e) nieuzasadnione pominięcie w toku wydania zaskarżonego orzeczenia określenia sposobu przebiegu służebności gruntowej polegającej na dostępie wnioskodawcy do linii elektroenergetycznej z drogi publicznej, w szczególności poprzez brak odniesienia sentencji orzeczenia do treści map sporządzonych przez biegłego będących załącznikami zaskarżonego postanowienia;
3) naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 292 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na wydaniu orzeczenia w zakresie zasiedzenia służebności gruntowej w sytuacji braku wskazania przesłanek w postaci korzystania z trwałego i widocznego urządzenia, a także wobec braku spełnienia przez wnioskodawcę przesłanki okresu posiadania służebności i częstotliwości jej wykonywania, w sytuacji gdy materiał dowodowy wskazuje na jedną wizytę pracowników wnioskodawcy.
W związku z podniesionym zarzutami uczestnicy domagali się uchylenia zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji oraz zasądzenia od wnioskodawczy na rzecz uczestników kosztów postepowania.
W odpowiedzi na apelację wnioskodawca (...) Spółka S.A. z siedzibą w K. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy przyjął za własny stan faktyczny ustalony przez Sąd Rejonowy, uznając go za prawidłowy i oparty na właściwie przeprowadzonej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego.
Dokonując oceny podniesionych zarzutów stwierdzić należy, że - zdaniem Sądu Okręgowego - nie jest trafny zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c., zgodnie z którym Sąd nie może wyrokować, co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Przepis ten wyraźnie nawiązuje do art. 187 § 1 k.p.c., który stanowi, że pozew powinien zawierać dokładnie określone żądanie oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Niewątpliwie do wniosku o wszczęcie postępowania w postępowaniu nieprocesowym ma zastosowanie ww. przepis zgodnie z art. 511 § 1 k.p.c. W konsekwencji naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. może mieć miejsce w sytuacji, gdy Sąd wyrokuje, co do rzeczy, która nie była przedmiotem wniosku, czy też opierając się na innej podstawie faktycznej niż ta, którą wskazał wnioskodawca. Żądanie wniosku zarówno od strony podmiotowej jak i przedmiotowej winno być ściśle określone tak, aby nie było wątpliwości, co jest przedmiotem postępowania i przeciwko komu wnioskodawca rości sobie określone prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1976 r., IV CR 525/76, niepubl.). Wbrew twierdzeniu skarżących sentencja postanowienia Sądu Rejonowego nie odbiega od treści wniosku zatem Sąd Rejonowy nie przekroczył granic wyrokowania wskazanych w art. 321 k.p.c. Ponad wszelką wątpliwość (opierając się tylko na treści wniosku) można przyjąć, że w niniejszej sprawie wnioskodawca wnosił o stwierdzenie, że on lub jego poprzednicy prawni nabył w drodze zasiedzenia na czas nieokreślony służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu na stanowiącej własność uczestników tj. R. i B. N. nieruchomości określonej jako działka nr (...). W oparciu o żądanie zawarte we wniosku i zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd pierwszej instancji w zaskarżonym postanowieniu orzekł wyłącznie w granicach zakreślonych żądaniem wniosku i wbrew stanowisku apelujących uczestników nie objął tym rozstrzygnięciem nieruchomości stanowiącej dz. nr 296/4, o czym świadczy wprost dosłowna treść zaskarżonego postanowienia. Zarzut orzeczenia ponad żądanie był więc całkowicie chybiony, a nawet niezrozumiały.
Kontynuując rozważania wskazać należy, że skarżący w uzasadnieniu zarzutu naruszenia prawa materialnego podnosili, iż Sąd pierwszej instancji naruszył art. 292 k.c., który stanowi, że służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie jeżeli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Podkreślić także należy, że z dalszej części tego przepisu wynika, że do zasiedzenia służebności gruntowej stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu przez zasiedzenie własności nieruchomości. Powołany przepis w powiązaniu z art. 352 k.c. na zasadach szczególnych reguluje jedynie charakter posiadania, które prowadzi do zasiedzenia służebności gruntowej. Do zasiedzenia służebności gruntowej znajdują natomiast odpowiednie zastosowanie przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie dotyczące terminów posiadania w zależności od dobrej lub złej wiary posiadacza (art. 172 § 1 i 2 k.c.). Zaznaczyć należy, że na tle wykładni przepisu art. 285 § 1 i 2 k.c. początkowo w orzecznictwie przyjmowano, że dla zasiedzenia tego typu służebności konieczne jest wskazywanie, zgodnie z art. 285 § 2 k.c. nieruchomości władnącej, od czego jednak ostatecznie odstąpiono, uznając, że uprawnienie takie przysługuje przedsiębiorcy uwzględniając charakter tej służebności oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości wchodzących w skład przedsiębiorstwa energetycznego, któremu służebność ta ma służyć, celu służebności polegającego na zwiększeniu użyteczności przedsiębiorstwa i specyfiki sieci przesyłowych (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06; uchwała z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, uchwała z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13; wyrok z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08; postanowienie z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08, postanowienie z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 606/09; postanowienie z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11; postanowienie z dnia 19 grudnia 2012 r., II CSK 218/12; z dnia 16 stycznia 2013 r., II CSK 289/12; z dnia 6 lutego 2013 r., V CSK 129/12 i z dnia 30 października 2013 r., V CSK 497/12). W tym kontekście podkreślić należy, że poczynione w sprawie ustalenia faktyczne wskazują, że wnioskodawca, a wcześniej jego poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości będącej własnością uczestników w sposób odpowiadający treści służebności przesyłu, gdyż przesyłali tą instalacją energię elektryczną do odbiorców, a także podejmowali czynności w celu jej konserwacji i remontów. Poza sporem była okoliczność, iż na nieruchomości obejmującej działkę nr (...), stanowiącą własność uczestników istnieje widoczne i trwałe urządzenie przesyłowe stanowiące fragment napowietrznej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji S. – L. z wcięciem do stacji B., której fragment wraz ze stanowiskiem słupowym zlokalizowanym na nieruchomości uczestników wybudowany został w latach 60 tych XX wieku, a następnie w 1969 wymieniano uszkodzone izolatory, zaś w 1970 r. wykonywane były prace związane z kapitalnym remontem linii. Nadto w 1990 r. dokonano wymiany złamanego słupa na trasie linii na nowy innej serii a także naprawy uszkodzonych poprzeczników odgromowych, uszkodzonych kolumn górnych wraz z poprzecznikami, przewodów roboczych i odgromowych oraz izolatorów. Wnioskodawca zatem wykonywał wszelkie czynności polegające na konserwacji, wykonywaniu okresowych oględzin oraz napraw w razie awarii. Powyższe daty wynikają z zalegającego w aktach materiału dowodowego, a w szczególności z:zaświadczenia lokalizacyjnego nr (...) z dnia 21 lutego 1956 r. (k. 62v), protokołu odbioru technicznego linii napowietrznej S. L. z dnia 30 grudnia 1958 r. (k. 63) uwag specjalnych personelu eksploatacyjnego (k. 65), protokołu z dnia 19 października 1966 r. oceny stanu technicznego i przydatności do użytku węzła (k. 65 v), protokołu (...) z badania uziemień na linii (k. 66), protokołu z dnia 25 kwietnia 1967 r. oceny stanu technicznego i przydatności do użytku węzła (k. 67), wykazu uszkodzonych izolatorów z 11 sierpnia 1969 r. (k. 67v-69), pisma z dnia 29 kwietnia 1970 r. Zakładów (...) w K. dotyczącego instrukcji dla kapitalnego remontu linii (k. 69v), książki obiektu budowlanego ( k. 73-76) a także zeznań świadka F. N. (k. 146-147), S. D. (k.169-170), jak równie z zeznań uczestniczki B. N. (k.147-148) i uczestnika R. N. (k.148). Tym samym skoro do zajęcia nieruchomości uczestników w celu umiejscowienia na niej linii energetycznej i włączenia jej do eksploatacji i sieci przesyłowej przedsiębiorstwa energetycznego doszło 1964 roku to zasiedzenie najpóźniej jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy musiało nastąpić z dniem 1 stycznia 1985 r. W konsekwencji wskazana data została przyjęta za podstawę zasiedzenia służebności przedmiotowej linii 110 kV. Wynika to z regulacji art. 172 §1 i §2 k.c. w związku z art. 292 k.c., art. XLI §1 i §2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. nr 16 poz.94 z późn. zm.).
Trzeba przy tym zaznaczyć, że według stanowiska Sądu Najwyższego, podzielanego także przez Sąd Okręgowy, posiadanie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem 1 lutego 1989 r., to jest przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej art. 128 k.c., było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i mogło prowadzić do zasiedzenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11, LEX nr 1130302). Dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie w ramach władczych jego uprawnień. Zakres taki odpowiada zaś - co do zasady - zakresowi służebności przesyłu i zgodnie z art. 352 § 1 k.c., prowadzić musiał do przyjęcia, że Skarb Państwa jako właściciel przedsiębiorstwa państwowego był jednocześnie posiadaczem służebności. Skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym w tym okresie przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości z uwagi na obowiązujący wówczas przepis art. 128 k.c. mogły powstać tylko jednak na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. Przy czym Skarb Państwa był posiadaczem tej służebności w złej wierze i zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego sprzed 1990 r. okres zasiedzenia służebności dla posiadacza w złej wierze wynosił 20 lat.
W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że wnioskodawca jest następcą Skarbu Państwa, oraz jest obecnie właścicielem przedmiotowych linii energetycznych. Przyjąć należy, że w zakresie następstwa prawnego doszło do przeniesienia własności urządzeń energetycznych, w tym tych położonych na nieruchomości uczestników, które są niezbędne do prowadzenia przedsiębiorstwa wnioskodawcy, a tym samym do przeniesienia posiadania służebności koniecznych do prowadzenia działalności w tym zakresie. Charakter tej służebności jest bowiem tego rodzaju, że ściśle i bezpośrednio łączy się z korzystaniem z urządzeń przesyłowych. Nie sposób zatem nie przyjąć, że w ramach czynności prawnych, które miały za przedmiot przedsiębiorstwo Skarbu Państwa jakim był Zakład (...), a wcześniej Południowy O. E., nie doszło także do przeniesienia na (...) S.A. w K. a następnie na uczestnika (...) S.A. w K., która uprzednio nosiła nazwę (...) SA we W. majątku tych przedsiębiorstw, w tym także spornej służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu, odnoszącej się do tych konkretnych urządzeń przesyłowych. Skoro zatem wnioskodawca jest następcą prawnym Skarbu Państwa, to przyjąć należy, że Skarb Państwa przeniósł na poprzednika prawnego wnioskodawcę całe przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 1 k.c., w tym również własność urządzeń przesyłowych wraz z niezbędną do korzystania z nich, nabytą w drodze zasiedzenia, służebnością. W istocie przecież na okoliczności, iż w skład prowadzonego przez wnioskodawcę przedsiębiorstwa przesyłowego wchodzi służąca temu i wskazana wyżej linia przesyłowa biegnąca przez nieruchomość uczestników, oparty został przedmiotowy wniosek, zaś przedłożona przez wnioskodawcę dokumentacja dotycząca przekształceń podmiotowych jego poprzedników prawnych wykazuje, że wnioskodawca ten nabył cały majątek dawnego przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...). Wynika z nich także, że przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) zostało wyposażone przez organ założycielski w mienie przedsiębiorstwa państwowego (...) związaną z funkcjonowaniem Zakładu (...), który władał i zarządzał przedmiotową linią niskiego napięcia, następnie z dniem 1 lipca 2004 r. przez połączenie przez przejęcie zgodnie z art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. nabyła (...) S.A. Logicznym jest zatem wniosek, że doszło także do przeniesienia posiadania spornej służebności. Faktem notoryjnym jest bowiem, że w trakcie kolejnych przekształceń pierwotnie wykorzystującego te linie przedsiębiorstwa państwowego nie działał żaden inny podmiot zajmujący się dystrybucją energii elektrycznej oprócz poprzedników prawnych wnioskodawcy, tym samym przedmiotowe urządzenia przesyłowe nie mogły należeć do innych podmiotów niż poprzednicy prawni wnioskodawcy. Zatem ustalenie dokonane w tej kwestii przez Sąd pierwszej instancji znajduje oparcie także w domniemaniu faktycznym uregulowanym w art. 231 k.p.c. Nadto ustawa z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa określała zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra Przemysłu i Handlu, wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jej podstawie dokonywane były, z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 498 ze zm.) Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej na podstawie wskazanych aktów prawnych, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe, była sukcesja uniwersalna częściowa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., III CZP 49/92, OSNCP 1992, nr 11, poz. 200 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 324/00, OSNC 2001 nr 6, poz. 96).
Warto również podkreślić, że w orzecznictwie, zarówno przed zmianą kodeksu cywilnego polegającą na wprowadzeniu z dniem 3 sierpnia 2008 r. konstrukcji prawnej służebności przesyłu (art. 305 1 -305 4 k.c.) jak i po wejściu jej w życie, ukształtował się pogląd, zgodnie z którym istnieje możliwość ustanowienia na rzecz przedsiębiorcy, będącego przedsiębiorcą przesyłowym, w drodze umowy lub stwierdzenia nabycia poprzez zasiedzenie, służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, będącej rodzajem służebności gruntowej z pewnymi odrębnościami dotyczącymi braku potrzeby wskazywania wprost nieruchomości władnącej (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 73/02; z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08; uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11). Zagadnienie jakie prawo rzeczowe nabywa się po dniu 3 sierpnia 2008 r., na skutek upływu terminu zasiedzenia po tym dniu ale rozpoczętego wcześniej, rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013/12/139, przyjmując że do wejścia w życie art. 305 1 -305 4 k.c. dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a następnie wprost służebności przesyłu, wskazując, że okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu. Wbrew twierdzeniu apelujących istniała możliwość pełnego doliczenia okresu posiadania służebności gruntowej przed wprowadzeniem do porządku prawnego służebności przesyłu do okresu posiadania tego rodzaju służebności..
Niezależnie od powyższych uwag stwierdzić należy, że w tej sprawie doszło do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, a nie służebności przesyłu, a także iż podmiotem na rzecz którego stwierdzono jej nabycie był Skarb Państwa, a nie wnioskodawca. Dla rozstrzygnięcia tej sprawy nie było więc konieczne uwzględnianie doliczania okresu posiadania poprzedników prawnych wnioskodawcy do okresu w jakim on sam był posiadaczem tej służebności. Nadmienić jednak trzeba, iż posiadanie przedmiotowej nieruchomości uczestników w zakresie koniecznym do przesyłania energii elektrycznej nie była kwestionowana przez uczestników, czego wyrazem było m.in. domaganie się przez ustanowienia służebności przesyłu na tej nieruchomości na rzecz wnioskodawcy.
W konsekwencji zarzut naruszenia art. 292 k.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.
Za chybiony uznać należało także podniesiony przez skarżących w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 233 §1 k.p.c., który to zarzut apelujący opierali na nieustaleniu przez Sąd pierwszej instancji przedmiotu postępowania w następstwie, którego doszło do obciążenia służebnością nieruchomości, która nie była wskazana w treści wniosku oraz błędnego ustalenia zakresu uczestników w postępowaniu. Apelujący również zarzucili brak istnienia przesłanek warunkujących zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu, przy braku trwałego i regularnego wykonywania dojazdu przez działki uczestników, jak również pominięcie alternatywnego przebiegu drogi dojazdu do sieci elektroenergetycznej wskazanej w załącznikach 3a i 3b.
Wskazać należy, że przedmiotem niniejszego postępowania jest żądanie stwierdzenia przez sąd zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu na stanowiącej własność uczestników nieruchomości określonej jako działka nr (...), a nie żądanie ustanowienia takiej służebności gruntowej lub żądanie ustanowienia służebności przesyłu. Zatem przedmiotem badania Sądu Rejonowego było wyłącznie spełnienie przez wnioskodawcę przesłanek zawartych w art. 292 k.c. Sąd pierwszej instancji nie miał zatem podstaw do rozważania przesłanek dotyczących ustanowienia drogi koniecznej oraz rozważenia proponowanego przez uczestników alternatywnego przebiegu drogi dojazdu do sieci elektroenergetycznej, jak również poszerzenia kręgu uczestników zgodnie z art. 626 k.p.c. o osoby, których przedmiotowe postępowanie nie dotyczy.
Mając powyższe na względzie wbrew zatem twierdzeniu apelujących Sąd pierwszej instancji szczegółowo określił zakres zasiedzianej służebności odpowiadającej dotychczasowemu sposobowi korzystania z nieruchomości obciążonej, stanowiącej przedmiot żądania wnioskodawcy oraz wskazywaną przez niego podstawę faktyczną, dokonał ustaleń faktycznych w świetle przedstawionych sądowi dowodów, dokonał ich oceny i weryfikacji, z przeprowadzonych ustaleń faktycznych wyprowadził logiczne wnioski zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, a następnie orzekł w przedmiocie zgłoszonego wniosku. Co więcej, wskazanie pasa ochronnego, niezależnie od dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości obciążonej nie stanowi obligatoryjnego warunku wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, jak też wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, Kwestie te regulują normy mające charakter norm prawa publicznego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2019 r., IV CSK 375/18, nie publ.). Poza tym pas ochronny nie wyznacza potrzeb przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych, ale ma celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania w otoczeniu urządzeń przesyłowych (zob. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r., III CZP 88/15, OSNC 2016/12/144 oraz postanowienia z dnia 5 grudnia 2019 r., III CZP 20/19, nie publ., z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 770/15, nie publ.). Należy również podkreślić, że pas ochronny nie musi pokrywać się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 305 1 k.c.), ustanowioną dla przesyłania energii elektrycznej napowietrzną linią wysokiego napięcia – 110 kV przebiegającą przez teren działki nr (...). Jak słusznie wskazał Sad Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 sierpnia 2016 r. sygn. akt II CSK 770/15 służebność przesyłu postrzega się, jako czynną, bo jej ustanowienie upoważnia przedsiębiorcę do określonych działań na nieruchomości obciążonej, a ich cel ma być podporządkowany utrzymaniu we właściwym stanie technicznym urządzeń niezbędnych mu do wykonywania działalności gospodarczej. Sprowadzają się one do wejścia na obciążony grunt, zajęcia go na czas budowy urządzeń, ich trwałego osadzenia na nim, a następnie upoważnienia do wchodzenia na grunt w celu podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru czy usunięcia awarii urządzeń przesyłowych. Z kolei właściciel musi znosić uprawnienia przedsiębiorcy do podejmowania tych działań, co wiąże się z ograniczeniami, co do sposobu korzystania z niej i takiego jej zagospodarowania, by przedsiębiorca miał zagwarantowaną możliwość dostępu do swoich urządzeń i realizowania swoich uprawnień. Zatem powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna zabezpieczać jedynie potrzeby eksploatowania urządzeń przez przedsiębiorcę przesyłowego, zapewniając możliwość prawidłowego korzystania z nich, ale także, ich konserwacji, naprawy, modernizacji, usuwania awarii. Zatem wbrew twierdzeniu uczestników nie należy, ich identyfikować z koniecznością wskazania pasa ochronnego w obrębie, której trzeba liczyć się z istnieniem urządzenia przesyłowego, celem zapewnienia warunków jego bezpiecznego funkcjonowania w otoczeniu urządzeń przesyłowych, nie wyznacza ona bowiem potrzeb przedsiębiorcy przesyłowego w zakresie korzystania z nieruchomości obciążonej służebnością.
Tym bardziej uwagi te są zasadne w przypadku żądania stwierdzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu. Zasiedzeniu mogą podlegać bowiem jedynie tzw. służebności czynne wiążące się z aktywnością posiadacza takiej służebności, polegającą przede wszystkim na wybudowaniu trwałego widocznego urządzenia, a następnie korzystaniu z cudzej nieruchomości poprzez to urządzenie. Strefa ochronna związana z określonymi liniami przesyłowymi jest obszarem, na której przedsiębiorca nie prowadzi jakiejkolwiek aktywności, zatem obszar ten nie może być uwzględniony przy ustaleniu zakresu nieruchomości objętej posiadaniem przez przedsiębiorcę przesyłowego, a w konsekwencji objętej zasiedzeniem takiej służebności gruntowej.
Niewątpliwie ustalenie tytułu do korzystania z cudzej nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych prowadzi do ograniczenia prawa właściciela nieruchomości obciążonej i powinno dotyczyć tylko takiego zakresu korzystania z jego nieruchomości, jaki okaże się niezbędny dla osiągnięcia celów, które przedsiębiorca zamierza realizować przy wykorzystaniu tych urządzeń. Ograniczenia związane ze strefą ochronną znajdującą się poza pasem służebności przesyłu mogą być kompensowane w wynagrodzeniu za ustanowienie służebności przesyłu, natomiast nie mogły wpływać na istnienie przesłanek warunkujących zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.
W związku z przedstawioną argumentacją także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., jak również art. 626 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 510 § 1 i 2 k.p.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.
Przedstawione rozważania również przesądzają o całkowicie nietrafnym stanowisku uczestników co do błędów w ustaleniach faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji. Analiza niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, że wszelkie ustalenia Sądu Rejonowego znajdują podstawę w materiale dowodowym, natomiast zarzuty uczestników stanowią jedynie wyraz dezaprobaty względem zaskarżonego orzeczenia oraz niezasadną polemikę z rozstrzygnięciem Sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Okręgowego również nieskuteczny był zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c., bowiem nie zachodziły podstawy do dopuszczenia kolejnej opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki. Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 286 k.p.c., sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z opinii dalszych biegłych lub z opinii instytutu, gdy zachodzi tego potrzeba, a więc wówczas gdy opinia złożona już do sprawy zawiera istotne braki, czy nie wyjaśnia istotnych okoliczności. Powyższe nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne. Potrzeba taka może, bowiem wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie Sądu. Dlatego wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego nie ma uzasadnienia, w sytuacji, gdy złożone opinie są wyczerpujące i niewątpliwe, jakkolwiek niekorzystne dla strony. Zgłaszając taki wniosek, strona winna wykazać błędy, sprzeczności lub inne wady w złożonych do akt sprawy opiniach biegłych, które dyskwalifikują te opinie. W niniejszej sprawie dowód z opinii biegłego sądowego dr inż. S. B. w sposób wyczerpujący wykazał, że w przypadku przedmiotowej linii energetycznej do jej właściwego korzystania i eksploatacji wymagane było jedynie obciążenie obszaru nieruchomości o pow. 0, 0020 ha-obszar zajęty przez słup oraz 0,0333 ha-obszaru służebności niezbędnego do właściwego korzystania przez wnioskodawcę ze służebności. Ponieważ, jak już wcześniej stwierdzono zasiedzeniem służebności gruntowej mógł być objęty jedynie obszar nieruchomości, z którego faktycznie korzystał wnioskodawca i jego poprzednicy prawni, właściwym dowodem dla ustalenia zakresu tego obszaru była opinia biegłego z zakresu geodezji odwzorowująca na mapie teren zajęty pod przedmiotową linię energetyczną. Z kolei opinia biegłego z zakresu elektroenergetyki dla rozstrzygnięcia tej sprawy była zbędna, gdyż zasięg oddziaływania linii energetycznej nie był identyczny z częścią nieruchomości uczestników, którą posiadał wnioskodawca i jego poprzednicy w celu przesyłania energii elektrycznej oraz eksploatacji i konserwacji urządzeń do tego służących. Dlatego należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że nie było potrzeby dopuszczania i prowadzenia dowodu z takiej opinii.
Z powyższych względów na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 520 § 3 k.p.c. Kwota zasądzona na rzecz wnioskodawcy stanowi wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w stawce minimalnej określonej w oparciu o § 5 pkt. 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804, z późn. zm.).
SS0 Katarzyna Oleksiak SSO Grzegorz Buła SSO Beata Tabaka