Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. orzeczeniem z dnia 2 października 2019 roku, znak ON. (...).2.330.2019.EH, utrzymał w mocy orzeczenie (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 5 sierpnia 2019 r. zaliczające małoletniego T. M. do osób niepełnosprawnych z symbolem 12-C, okresowo do 31 sierpnia 2022 r., ustalając odpowiednie wskazania. Zespół powołał się na dokonaną ocenę stanu zdrowia małoletniego. Organ wskazał, że odwołujący się ma naruszoną sprawność organizmu, która wymaga wsparcia w rozwoju społeczno-emocjonalnym, edukacji, dodatkowych zajęć ze specjalistami, czyli większego wsparcia opiekuna niż wsparcie, jakiego potrzebuje dziecko w podobnym wieku, jednak tym samym chłopiec nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (pkt 7 wskazań), ponieważ samodzielnie porusza się, wykonuje czynności fizjologiczne i mimo trudności nawiązuje kontakt z otoczeniem i nabywa nowe umiejętności.
W odwołaniu od powyższego orzeczenia, działający w imieniu T. M. przedstawiciel ustawowy, wniósł o zmianę orzeczenia poprzez uznanie, że małoletni wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu odwołania wskazano, że odwołujący się, cierpiący na zespół autystyczny, wymaga znacznie większej pomocy w zaspokajaniu swoich potrzeby życiowych niż jego rówieśnicy. Nie potrafi zapamiętać swoich obowiązków, codziennie rano rodzice muszą mu od nowa tłumaczyć jakie czynności należy wykonać. Potrzebuje pomocy przy ubieraniu się, zakładaniu butów, musi być myty oraz wycierany po skorzystaniu z toalety. Nie kontroluje głodu i pragnienia, nie nawiązuje normalnego dialogu, nie rozumie sytuacji społecznych. Jego problemy z koordynacją powodują, że często upuszcza i strąca rzeczy. Sposób jego funkcjonowania skutkuje koniecznością stałego leczenia i rehabilitacji.
W odpowiedzi na odwołanie Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. wniósł o jego oddalenie w całości, wywodząc jak w zaskarżonym orzeczeniu.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
T. M., urodzony (...), ma aktualnie 12 lat i uczy się w piątej klasie.
Niesporne
T. M. od 2016 r. pozostaje pod opieką psychiatry z rozpoznaniem zespołu (...). Konsultacja psychiatryczna potwierdziła jakościowe zaburzenia kontaktu, myślenie usztywnione skoncentrowane na własnych potrzebach i zainteresowaniach, infantylizm, nieprzewidywanie konsekwencji zachowań, brak umiejętności uczenia się na błędach. W lutym 2017 r. orzeczono wobec niego potrzebę kształcenia specjalnego. Wskazano na zaburzenia aktywności i uwagi, zaburzenia regulacji związane z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, zaburzenia centralnego przetwarzania słuchowego, o co najmniej przeciętnym rozwoju funkcji poznawczych.
Po włączeniu leczenia farmakologicznego uzyskano poprawę w zakresie koncentracji uwagi. Rozwój społeczny pozostał nieadekwatny do wieku biologicznego, utrzymywały się duże trudności w funkcjonowaniu w grupie społecznej pomimo pomocy nauczyciela wspomagającego.
W okresie pandemii (kwiecień 2020 r.) u T. M. nasiliły się schematyzmy, pojawiły się zaburzenia lękowe o zmiennym charakterze (zaburzenia snu, lęk przed wychodzeniem z domu, niechęć do kontaktów z otoczeniem poza rodzicami). Powyższe zaburzenia legły u podstaw decyzji rodziców o kontynuacji nauki w trybie domowym.
Dowód: orzeczenie nr (...) z dnia 02.02.2017r. k.23-24, dokumentacja medyczna k. 41-54a akt sprawy i k. 1-11, 16-17, 23-28 akt organu, przesłuchanie A. M. w charakterze strony k. 111-113.
T. M. nie ma problemów z nauką czy z przyswajaniem wiedzy. Zdawał egzaminy w grupie dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Kiedy uczęszczał do szkoły, zdarzało się, że wracał do domu bez rodziców, a w obecności kolegi.
Potrzebuje stałego, niezmiennego planu dnia i przewidywalnych zachowań ze strony opiekunów. Samodzielnie spożywa posiłki, przy czym są to wyłącznie określone produkty spożywcze. Wymaga pomocy przy myciu i zachowaniu higieny i motywacji w tym zakresie. Komunikuje się z otoczeniem celem wyrażenia swoich potrzeb. Jego wypowiedzi skierowane do rodziców dotyczą głównie jego spectrum zainteresowań: tematyki związanej z drugą wojna światową. Zdarza się, że przejawia wobec rodziców zachowania agresywne.
Aktualnie nie chce wychodzić z domu, nie utrzymuje kontaktu z rówieśnikami.
Dowód: przesłuchanie A. M. w charakterze strony k. 111-113, przesłuchanie N. M. w charakterze strony k. 113.
T. M. jest niepełnosprawny z powodu całościowych zaburzeń rozwojowych. Małoletni ujawnia zaburzenia funkcjonowania organizmu wymagające częstych zabiegów rehabilitacyjnych w domu i poza domem, i w konsekwencji pomocy innych osób w stopniu przewyższającym wsparcie osobie w tym samym wieku. Z uwagi na stopień rozwoju i stan zdrowia psychicznego nie jest niezdolny do zaspokajania (w porównaniu z rówieśnikami) podstawowych potrzeb życiowych takich jak samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem powodujące konieczność zapewnienia całkowitej opieki innych osób. W tym zakresie wymaga częściowej okresowej pomocy innych osób.
Dowód: opinia biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. Ś. k. 24-25v., opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. Ś. z dnia 11.11.2020r. k. 80-81.
T. M. ma deficyty w komunikacji i interakcji społecznej związane z zaburzeniami rozwoju mowy (dysprozodia). Pomimo dyskretnych cech prozodii jest ona rozwinięta na poziomie komunikacyjnym i nie stanowi o niepełnosprawności dziecka. Chłopiec samodzielnie radzi sobie z przyjmowaniem posiłków, chociaż wykazuje selektywność i schematyczność, samodzielnie potrafi się umyć, wykonać podstawowe czynności higieniczno-pielęgnacyjne (nadal wymaga przypilnowania, korygowania, pomocy, przyuczenia). Małoletni jest ponadprzeciętnie inteligentny, ma wysokie zasoby poznawcze, które mógłby wykorzystać w terapii behawioralnej i umiejętności społecznych celem nauczenia się m.in. zachowań dotyczących higieny, kontroli emocji i zachowania. Porusza się sprawnie bez konieczności pomocy w tym zakresie innych osób (potrafi bez trudności powrócić samodzielnie do domu). Wykazuje deficyty w sferze emocjonalno-społecznej, zaburzenia w percepcji i przetwarzaniu bodźców (związane z selektywną nadwrażliwością na bodźce, autostymulacje, w tym autoagresywne). Klinicznie ujawnia zachowania regresywne, z lękiem separacyjnym.
Aktualnie nie stwierdzono u T. M. upośledzenia umysłowego ani deficytów organicznych wpływających na istotne ograniczenie sprawności poznawczej. Utrzymuje się u niego problem z koncentracją uwagi i nadruchliwością, który poddaje się leczeniu farmakologicznemu.
Dowód: opinia biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. Ś. k. 24-25v., opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. Ś. z dnia 11.11.2020r. k. 80-81, opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. Ś. z dnia 25.07.2021r. k. 117.
Sąd zważył, co następuje:
Odwołanie okazało się nieuzasadnione.
Orzekanie o stopniu niepełnosprawności jest regulowane (na moment wydania zaskarżonego orzeczenia) przez ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (jednolity tekst – Dz.U.2019.1172 z późn. zm.) oraz wykonujące ją rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (jednolity tekst – Dz. U. z 2018 r., poz. 2027) i rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. Nr 17, poz. 162).
Zgodnie z art. 4a ust. 1 wyżej wskazanej ustawy, osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.
T. M. w chwili obecnej ma ukończonych 12 lat, a więc niewątpliwie należy w stosunku do niego stosować nadal zasady ustalania niepełnosprawności dotyczące osób poniżej 16 roku życia.
Szczegółowe zasady ustalania niepełnosprawności u osób poniżej 16 roku życia zostały określone we wskazanym wyżej rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia. Zgodnie z § 1 rozporządzenia, oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia, zwanej dalej „dzieckiem”, dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:
1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2, przekraczającego 12 miesięcy,
2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo
3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.
Paragraf drugi wskazanego rozporządzenia, stanowi natomiast, że do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą:
1) wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,
2) wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego,
3) upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym,
4) psychozy i zespoły psychotyczne,
5) całościowe zaburzenia rozwojowe powodujące znaczne zaburzenia interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz nasilone stereotypie zachowań, zainteresowań i aktywności,
6) padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi,
7) nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia leczenia,
8) wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 według S. po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi, lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni,
9) głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu nie poprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego.
Przy czym przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę:
1) rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu,
2) sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu,
3) możliwość poprawy stanu funkcjonalnego pod wpływem leczenia i rehabilitacji (§ 2 ust. 2).
W § 1 rozporządzenia ustawodawca określił zatem dwa typy kryteriów, które alternatywnie mogą decydować o uznaniu dziecka za niepełnosprawne. Wystarczy zatem, iż w stosunku do osoby mającej zostać uznaną za niepełnosprawną zajdą okoliczności w jednym spośród punktów 2 i 3 tego paragrafu. Uznając małoletniego T. M. za osobę niepełnosprawną, Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S., wykluczył wystąpienie kryteriów opisanych w punkcie 2 cytowanego przepisu, polegających na niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku Z takim stanowiskiem nie zgadzała się strona odwołująca.
Zauważyć należy, że zakresu stałej opieki i pomocy rozporządzenie cytowane powyżej nie określa, nie wyznaczając konkretnych stanów psychofizycznych osoby niepełnosprawnej, które w przypadku zaistnienia konieczność opieki lub pomocy uzasadniałyby. Wyznacza ten zakres posiłkowo § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności wskazując, iż konieczność sprawowania opieki oznacza : całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem.
Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na stwierdzenie, że małoletni T. M. spełnia kryteria niezbędne do uznania go za osobę wymagającą stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w rozumieniu § 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.
Diagnozę postawioną przez Wojewódzki Zespół (...) o Niepełnosprawności w S., potwierdził dopuszczony dowód z opinii biegłego z zakresu psychiatrii dziecięcej. Biegła M. Ś. potwierdziła występowanie u małoletniego rozpoznanego zespołu (...) podkreślając, że na obecnym etapie rozwoju odwołującego się należy ocenić go jako wysoko funkcjonujący, to jest niepowodujący występowania takich zaburzeń, które powodowałyby konieczność stałej opieki. Z treści przedstawionej przez biegłą opinii wynika, iż wzięła ona pod uwagę okoliczności podawane w wywiadzie medycznym. Opinia została oparta zarówno na bezpośrednim badaniu, jak i na całości dokumentacji medycznej. Oznacza to, iż biegła w swojej opinii uwzględniła aktualny stan zdrowia małoletniego odwołującego i przebieg jego schorzeń. Zdaniem Sądu, opinia biegłej charakteryzuje się wszechstronnością, zrozumiałością i brakiem wewnętrznych sprzeczności, jak również wnikliwością w zakresie badania odwołującego się i rozpoznania jego dolegliwości. Wnioski opinii zostały przez biegłą wyciągnięte w sposób logiczny i odpowiedni do wyników przeprowadzonych badań oraz w oparciu o gruntowną analizę dokumentacji medycznej. Stąd też, sporządzona ekspertyza zasługuje, zdaniem Sądu, na przyjęcie za miarodajną dla wydania orzeczenia w sprawie w pełnym zakresie.
Wniosków opinii nie podzieliła strona odwołująca się, wnosząc o wyłączenie biegłej psychiatry M. Ś.. Wniosek ten został oddalony postanowieniem z dnia 12 października 2020 r. Zgodnie z art. 49 k.p.c. w zw. z art. 281 k.p.c. strona może żądać wyłączenia biegłego, jeżeli istnieją okoliczności tego rodzaju, że mogłyby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności biegłego w danej sprawie. Jeżeli strona zgłasza wniosek o wyłączenie biegłego dopiero po rozpoczęciu przez niego czynności, to obowiązkiem jest uprawdopodobnienie, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej znana (art. 281 § 1 zd. 2 k.p.c.). Żadne tego typu okoliczności nie zostały w niniejszej sprawie przez stronę odwołującą się uprawdopodobnione. Kwestionowanie prawidłowości opinii biegłego nie stanowi podstawy do jego wyłączenia.
Nadto zarzuty strony odwołującej się koncentrowały się na przebiegu badania przeprowadzonego przez biegłą, którego sposób miał wywołać u małoletniego „uraz psychiczny”. Zarzut ten ocenić należy jako nadmierną i niczym niepopartą krytykę osoby biegłej i formę niezgody wobec postawionych przez nią wniosków, jako że nie został on w żaden sposób wykazany.
Biegła sądowa, w dwóch kolejnych opiniach uzupełniających, odniosła się zarówno do zgłoszonych zarzutów, jak i przedłożonej dokumentacji medycznej, oświadczenia przedstawicieli ustawowych oraz złożonych przez nich zeznań. W ich toku rodzice T. M. szczegółowo opisali codzienne funkcjonowanie małoletniego, a opis ten i przedstawiony zakres samodzielności T. M. odpowiada stwierdzonemu przez biegłą w sporządzonych opiniach. Przywołane przykłady zachowań są uszczegółowieniem materiału przeanalizowanego przez biegłą w dostępnej dokumentacji oraz danych z wywiadu. Nie wskazują na niezdolność dziecka do samoobsługi i konieczność zastępowania go w czynnościach: spożywania posiłków, pielęgnacji, komunikacji oraz poruszania się, które składają się na niezdolność do samodzielnej egzystencji i potrzebę zapewnienia stałej lub długotrwałej pomocy lub/i opieki innej osoby.
Zaburzenia aktywności i uwagi, które wraz z realizowanymi formami leczenia stanowią o uznaniu, że naruszenie sprawności organizmu dziecka (w ocenie psychiatrycznej) jest na tyle istotnie wyrażone, że uzasadnia potrzebę częstych zabiegów rehabilitacyjnych w domu i poza domem, a w konsekwencji pomoc innych osób w stopniu przewyższającym wsparcie osobie w tym samym wieku, co wyczerpuje definicję niepełnosprawności u osób poniżej 16 roku życia.
Ostatecznie, po dokonaniu analizy dowodów, w szczególności dokumentacji medycznej, opinii oraz zgłoszonych zarzutów Sąd uznał opinię sporządzoną przez biegłą psychiatrę za miarodajną dla rozstrzygnięcia sporu. Logika wywodów biegłej i korespondowanie opinii z dokumentacją medyczną musiały skutkować uznaniem jej za rzetelną i wiarygodną, a w konsekwencji podzieleniem zawartych w niej wniosków. Wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu psychiatrii dziecięcej został oddalony.
Tylko na marginesie Sąd wskazuje, że dowód z opinii biegłego podlega szczególnej ocenie, bowiem sąd, nie mając wiadomości specjalnych, może oceniać jedynie logiczność wypowiedzi biegłego. Ocena dowodu z opinii biegłego nie jest dokonywana według kryterium wiarygodności w tym znaczeniu, że nie można „nie dać wiary biegłemu”. Opinia biegłego podlega tak jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c. należy jednak wyróżnić szczególnie dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, jakkolwiek opinia biegłych jest oparta na wiadomościach specjalnych, to podlega ona ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał.
Wskazać należy że sąd nie jest zobowiązany dążyć do sytuacji, aby opinia biegłego przekonała strony sporu. Wystarczy zatem, że jest przekonująca dla sądu, który wiążąco ocenia czy biegły wyjaśnił wątpliwości zgłoszone przez stronę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt VACa 723/15).
Sama rozbieżność stanowisk pomiędzy lekarzem biegłym sądowym i stroną postepowania nie jest podstawą odrzucenia opinii biegłego jako wiarygodnego materiału dowodowego i dopuszczenia dowodu z kolejnej opinii. Trzeba bowiem zauważyć, że w sprawach toczących się z odwołania od decyzji organów rentowych zawsze występuje rozbieżność stanowisk. Właśnie dlatego sąd powołuje bezstronnego, niezainteresowanego wynikiem postępowania biegłego lekarza odpowiedniej specjalności, którego opinia pozwala wyjaśnić zaistniałe rozbieżności.
Wobec powyższych wniosków płynących z wydanych w sprawie opinii, Sąd nie znalazł podstaw aby podzielić argumenty przytoczone przez stronę odwołującą. Analiza całości materiału dowodowego pozwoliła uznać, że wsparcie, jakie otrzymuje małoletni od rodziców, a w szczególności matki, oddziaływania lecznicze, w tym farmakologiczne przynosi wymierne efekty, co uzasadnia konieczność stałego współudziału opiekuna w oddziaływaniach terapeutycznych. Jednocześnie, szeroko przywołane przez przedstawicieli ustawowych zachowania T. M. odbiegające od norm, nie świadczą o tym, iż wymaga on stałej opieki porównywalnej z koniecznością zastępowania małoletniego w podstawowych czynnościach. Zasady doświadczenia życiowego nakazują również przyjąć, że konieczność motywacji do podejmowania określonych aktywności związanych chociażby z utrzymywaniem higieny czy spożywaniem posiłków jest właściwe dla dzieci zdrowych, znajdujących się w normie wiekowej małoletniego.
Na podstawie całości materiału dowodowego Sąd stwierdził, że orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 2 października 2019 roku, znak ON. (...).2.330.2019.EH jest prawidłowe.
W tym stanie rzeczy, w oparciu o treść art. 477 14 § 1 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.
1. (...)
2. (...)
3. (...)
(...)