UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 czerwca 2021r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił A. L. prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym H. L. w dniu 24 września 2015 r. wskazując na przerwanie związku z pracą. Powołał się przy tym na ustalenia Prokuratury Okręgowej w (...) o okolicznościach zdarzenia – spożywania przez członków załogi w tym poszkodowanego alkoholu oraz ustaleniu 2,45 promila alkoholu etylowego we krwi ubezpieczonego.

A. L. wniosła odwołanie od wymienionej decyzji domagając się jej zmiany poprzez przyznanie jej odszkodowania. Wskazała że zmarły ubezpieczony nie przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (pożaru), a organ nie wykazał jakiegokolwiek związku przyczynowego między stanem nietrzeźwości ubezpieczonego a wypadkiem. Odwołująca się wystąpiła także o zwrot kosztów procesu (zastępstwa procesowego).

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

H. L. był zatrudniony w Zakładzie Usług (...) spółce z o.o. & (...) . Spółce komandytowej na podstawie umowy o pracę w okresie od 14 czerwca do 15 lipca 2015 r. oraz od 8 sierpnia do 24 września 2015 r.

Bezsporne, a nadto zaświadczenie k. 178 (tom V akt rentowych)

H. L. pełnił obowiązki kapitana na holowniku (...). Załogę holownika stanowili: kapitan H. L. (ubezpieczony) oraz sześciu członków załogi. Załoga holownika posiadała pokoje mieszkalne na statku. W dniu 8 sierpnia 2015 r. holownik wyszedł w rejs z portu w S. a w dniu 21 września 2015 r. przybył do portu w S. (...) gdzie odbywał się rozładunek zakończony 23 września 2015 r. około godz. 16.00. Na dzień 24 września 2015 r. na godz. 14.00 został zaplanowany rejs powrotny do S..

Bezsporne, a nadto: uzasadnienie postanowienia Prokuratury Okręgowej w(...)z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, k. 14-21; raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji (...)z lutego 2017 – plik IV akt rentowych, k. 30-53

Po rozładunku w dniu 23 września na godz. 18.00 kapitan statku H. L. zaprosił całą załogę holownika do messy na wspólną kolację. Powiadomił załogę, że odwołał w tym dniu wachty w godzinach nocnych. W czasie kolacji zezwolił na spożywanie alkoholu przez wszystkich członków załogi, akceptował spożywanie alkoholu przez wszystkich członków załogi, także tych, którzy mieli pełnić wachtę na statku w tym dniu. Sam także pił alkohol. Wszyscy członkowie załogi spożywali alkohol w różnych ilościach. Po zakończonej kolacji około godz. 21.00 - 22.00 kapitan holownika oraz pozostali członkowie załogi, udali się na nocny odpoczynek. Na barce nie było osób pełniących wachtę. Wszyscy członkowie załogi spali w swoich pomieszczeniach mieszkalnych.

Dowód: Raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji Badania (...) z lutego 2017 – plik IV akt rentowych, k. 30-53; uzasadnienie postanowienia Prokuratury Okręgowej w (...) z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, k. 14-21

Około godziny 23.00 jeden członek załogi opuścił swoją kabinę a po powrocie do niej dostrzegł pożar. Zaczął wołać do reszty załogi ostrzegając ich o niebezpieczeństwie. Dwóch innych członków załogi statku opuściło pomieszczenia mieszkalne i wydostało się na pokład. Reszta członków załogi (4 osoby w tym kapitan H. L.) nie opuścili pomieszczeń mieszkalnych. Pożar objął znaczną część barki, w tym jej część z pomieszczeniami mieszkalnymi dla załogi. Pożar został ugaszony o godz. 2.50. Na statku znaleziono cztery martwe osoby, w tym kapitana – H. L.. Przyczyną śmierci H. L. było zatrucie tlenkiem węgla i cyjanu.

Dowód: Protokół Nr (...) ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy z 16.11.2015 r. (k. 19-22, plik IV akt rentowych); zapis informacji od świadków wypadku (k. 23-28, plik IV akt rentowych); Raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji (...) z lutego 2017 (k. 30-53, plik IV akt rentowych); uzasadnienie postanowienia Prokuratury Okręgowej w (...) z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, k. 14-21.

Kapitan H. L. i załoga w dniu 23 września po godz. 18.00 spożyli dużą ilość alkoholu. Na statku znaleziono większą ilość opakowań po alkoholu. Wyniki zawartości alkoholu w ciałach zmarłych marynarzy wykazywały znaczne ilości alkoholu w ich krwi. Pod wpływem alkoholu byli także członkowie załogi, którzy wydostali się na pokład i przeżyli pożar. U zmarłego kapitana H. L. stwierdzono 2,45 promila alkoholu etylowego we krwi. Wszyscy członkowie załogi holownika byli nietrzeźwi.

Dowód: uzasadnienie postanowienia Prokuratury Okręgowej w (...) z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, k. 17v; raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji (...)z lutego 2017 (k. 4, plik IV akt rentowych).

W sprawie wypadku na holowniku Z. i śmierci czterech członków załogi były prowadzone postępowania przed organami: (...), Izbą Morską przy Sądzie Okręgowym w (...) (...) przy Sądzie Okręgowym w (...) oraz Prokuraturą Okręgową w(...).

Dowód: orzeczenie z dnia 29 grudnia 2016 r., (k. 321-329 plik V akt rentowych), orzeczenie z dnia 25 stycznia 2018 r. (k. 317-319 plik V akt rentowych), postanowienie Prokuratury Okręgowej w Szczecinie z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, (k. 17v); Raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich z lutego 2017 (k. 4 i nast. plik IV akt rentowych).

Holownik Z. w chwili wypadku posiadał świadectwo klasy nadane przez P. ważne od 14.10.2013 r. do 13.10.2018 r. W październiku 2014 r. holownik miał przeprowadzony przegląd roczny statku dla odnowionej klasy, w ramach którego dokonano m.in. przeglądu instalacji elektrycznej, pomiaru stanu izolacji elektrycznej, przeglądu sygnalizacji zabezpieczeń i sporządzono protokół nastaw sygnalizacji.

Dowód: postanowienie Prokuratury Okręgowej w Szczecinie z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019, (k. 14v).

Istnieją przepisy prawne rangi ustawowej zabraniające wykonywania obowiązków na statku pod wpływem alkoholu. W przypadku gdy zasady te narusza kapitan statku podlega on nadto karze pieniężnej.

U pracodawcy poszkodowanego istniały przepisy wewnętrzne ustanawiające bezwzględny zakaz spożywania alkoholu w tym na statkach. Paragraf 13 Regulaminu Pracy pracodawcy – Spółki Zakład Usług (...) spółka z o.o. (...) spółka komandytowa w S. stanowił:

1. U pracodawcy obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu

2. Pracownikom zabrania się wnoszenia, spożywania na terenie zakładu pracy (w tym również na jednostkach, którymi pracodawca uprawia żeglugę) napojów alkoholowych i przyjmowania środków odurzających oraz przebywania na terenie zakładu pracy lub pod wpływem takich napojów lub środków. Naruszenie powyższego zakazu stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

U pracodawcy ubezpieczonego istniała także regulacja wewnętrzna zakazująca przebywania członka załogi na statku w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Przebywanie na statku w stanie nietrzeźwości stanowiło ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i było podstawą natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika.

Dowód: Raport końcowy nr 46/15 Państwowej Komisji (...) z lutego 2017 – plik IV akt rentowych, k. 30-53, (przypis nr 15 i 16 strona 30 Raportu).

A. L. ma przyznaną rentę rodzinną od 1 listopada 2015 r. po zmarłym mężu. Nieprawomocną decyzją z dnia 30 listopada 2021 r. organ rentowy odmówił A. L. prawa do renty rodzinnej w związku z wypadkiem przy pracy zmarłego męża H. L.. Pracodawca zmarłego wypłacił A. L. świadczenia po zmarłym mężu wraz z odprawą pośmiertną oraz zadośćuczynienie w kwocie 100.000 zł.

Dowód: decyzja (...) Oddział w O. z dnia 17.01.2019 r., (k. 333, plik V akt rentowych); decyzja (...) Oddział w S. z dnia 30.11.2021 r., (k. 372, plik V akt rentowych); oświadczenie pracodawcy z 19.04.2021 r. (k. 17, plik IV akt rentowych).

Pracodawca H. L. uznał zdarzenie za wypadek przy pracy wskazując w sporządzonym protokole powypadkowym jako możliwą przyczynę zewnętrzną wypadku – zatrucie tlenkiem węgla.

Niesporne, nadto protokół powypadkowy (k. 6-8, plik IV akt rentowych).

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie okazało się nieuzasadnione.

Zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019, poz. 1205 ze zm., dalej „ustawa wypadkowa”)

1. Członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Odszkodowanie to przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.

2. Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:

1) małżonek, z zastrzeżeniem ust. 3;

3. Jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji.

Definicja wypadku przy pracy została zawarta w art. 3 ustawy wypadkowej. Zgodnie z nim:

1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

4. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

6. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Odmowa prawa do jednorazowego odszkodowania A. L. była konsekwencją nieuznania przez organ rentowy zdarzenia z dnia 24 września 2015 r. za wypadek przy pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. nie kwestionował nagłości zdarzenia, przyczyny zewnętrznej i skutku w postaci śmierci ubezpieczonego H. L., wskazywał natomiast na brak związku z pracą tego zdarzenia. Z twierdzeń organu wynikało, że skoro u poszkodowanego badanie sądowo-chemiczne wykazało 2,45 promila alkoholu etylowego we krwi to związek zdarzenia (śmierci) z pracą został zerwany, choćby samo zdarzenie nastąpiło na terenie zakładu pracy i w godzinach pracy. Organ powołał się przy tym na wyrok Sądu Najwyższego z 29.09.1978 r. III PRN 31/78.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej: zdarzenie musi mieć charakter nagły, być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz mieć związek z wykonywaną pracą. Ta ostatnia przesłanka – związku z pracą - została szczegółowo normatywnie zdefiniowana w art. 3 ust. 1 pkt 1-3 ustawy wypadkowej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika może nastąpić w dowolnym czasie i miejscu pod warunkiem, że pozostaje w związku z wykonywaniem czynności pracowniczych przez osobę, która uległa wypadkowi (zob. m.in. postanowienie SN z 30.08.2018 r. I PK 187/17; wyrok SN z 13.07.2011 r., I UK 46/11, wyrok SN z 17.10.2011 r., I PK 53/11). W innych orzeczeniach Sąd Najwyższy stwierdza jednak, że pracownik może zerwać związek z pracą, nawet przebywając na terenie zakładu pracy w czasie pracy, jeżeli podejmuje czynności, które nie wynikają z zatrudnienia lub są nawet celom zatrudnienia przeciwne (zob. wyrok SN z 7.08.1997 r., II UKN 245/97, OSNAPiUS 1998 nr 12, poz. 370; wyrok SN z 23.04.1999 r., II UKN 605/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 621; wyrok SN z 11.08.1994 r., II PRN 1/94, OSNAPiUS 1995 nr 3, poz. 34; wyrok SN z 20.06.2011 r., I UK 335/10).

Związek wypadku z pracą zawarty w definicji wypadku przy pracy obejmuje wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, oraz zdarzenia, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem zwykłych czynności pracowniczych lub poleceń przełożonych, jak i w związku z wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy, choćby bez polecenia. Dla ustalenia związku zdarzenia z pracą wystarczy ustalenie, że pozostawało ono z pracą w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym. Czasowy i miejscowy związek zdarzenia z pracą oznacza, że pracownik doznał uszczerbku na zdrowiu, bądź poniósł śmierć w czasie i w miejscu, w którym pozostawał w sferze interesów pracodawcy. Jeżeli natomiast przyczyna zewnętrzna zadziałała poza czasem i miejscem wykonywania normalnych czynności pracowniczych, wówczas niezbędne jest stwierdzenie funkcjonalnego związku z pracą , tzn. takiego, w ramach którego praca musi być nie tylko jednym z czynników prowadzących do zdarzenia, ale musi ona także wywrzeć wpływ na zaistniały skutek (postanowienie SN z 30.08.2018 r., I PK 187/17).

Przy czym, związek funkcjonalny nie jest pojęciem wymiernym i obiektywnym - jak czas i miejsce pracy - i leży często w sferze psychiki poszkodowanego pracownika. Wyłączenie tego związku następuje zaś w sytuacji, w której pracownik przez istotę podjętych działań i sposób zachowania daje do zrozumienia, że chce poświęcić się innym czynnościom o celach obcych pracodawcy, niezwiązanych z zatrudnieniem. Związek zdarzenia z pracą nie ma zatem charakteru absolutnego i może zostać zerwany (zob. wyrok SN z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 46/11).

W niniejszej sprawie doniosłe znaczenie miało ustalenie, czy śmierć poszkodowanego H. L. miała związek z pracą, czyli z wykonywaniem przez zmarłego w dniu zdarzenia (24 września 2015 r.) czynności zleconych mu przez pracodawcę w ramach obowiązków pracowniczych lub takimi, które w jego przekonaniu zostały podjęte w interesie i na rzecz pracodawcy. Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego sąd rejonowy ustalił, że wypadek, któremu w dniu 24 września 2015 r. uległ poszkodowany H. L. nie stanowił wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy wypadkowej. Zdaniem sądu, podjęcie przez poszkodowanego działań polegających na zorganizowaniu na statku uroczystej kolacji dla całej załogi, zaproszenie wszystkich członków załogi, zezwolenie i tolerowanie spożywania znacznych ilości alkoholu przez wszystkich członków załogi w czasie tej kolacji na statku, a także spożywanie przez poszkodowanego (kapitana statku) znacznych ilości alkoholu stanowiło szereg czynności dokonanych przez poszkodowanego, które nie tylko nie miały jakiegokolwiek związku z działaniem na rzecz pracodawcy, lecz naruszały przepisy prawa powszechnie obowiązującego oraz regulacje wewnętrzne obowiązujące u pracodawcy. Zdaniem sądu poszkodowany, będący kapitanem statku i przełożonym wszystkich członków statku, zezwalając na spożywanie dużych ilości alkoholu przez członków załogi, spożywając sam alkohol oraz akceptując zaniechanie pełnienia nadzoru nad statkiem (wachty) przez osoby do tego wyznaczone zerwał związek z pracą, a jego działania miały cechy działań w ramach interesu innego niż pracowniczy. Takie zachowanie poszkodowanego przy jednoczesnym zaniechaniu wykonywania jakichkolwiek czynności służbowych, do których bezwzględnie obowiązany jest kapitan statku, z pewnością nie należało do zakresu obowiązków poszkodowanego, zatem jego zachowanie stanowiło zerwanie związku z pracą na rzecz pozwanego, który to związek z pracą nie został podjęty (przywrócony) aż do momentu śmierci poszkodowanego.

Sąd zwrócił uwagę także na obowiązki pracownicze poszkodowanego – kapitana statku, którego polecenia na statku maja charakter bezwzględnie wiążący dla całej załogi. Ta szczególna pozycja kapitana statku znajduje także odbicie w ustawie z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim. W pierwszej kolejności ustawa szczegółowo reguluje wymogi dotyczące kwalifikacji członków załogi statku morskiego, a przepis art. 72 ustawy reguluje zasady zawieszania uprawnień członków załogi statku, którzy swoim działaniem lub zaniechaniem spowodowali lub przyczynili się do powstania zagrożenia dla bezpieczeństwa statku, osób na nim przebywających lub środowiska morskiego. Po drugie, art. 86b ustawy zawiera bezwzględny zakaz nie tylko prowadzenia statku ale także wykonywania obowiązków w zakresie bezpieczeństwa statku, jego ochrony w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Po trzecie, osoba pełniąca funkcje kapitana statku za zachowanie polegające m.in. na naruszaniu wymagań dotyczących bezpieczeństwa statku określonych w przywołanej ustawie podlega karze pieniężnej (art. 128 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Podjęcie przez poszkodowanego czynności spożywania alkoholu oraz zezwalanie pozostałym członkom załogi na spożywanie alkoholu w znacznych ilościach nie było zdaniem sądu działaniem na rzecz pracodawcy, nie mieściło się w ramach umowy o pracę poszkodowanego, a co więcej było sprzeczne z treścią umowy o pracę, regulacjami wewnętrznymi obowiązującymi u pracodawcy oraz powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. W konsekwencji poszkodowany H. L. zmarł w miejscu i czasie, kiedy nie pozostawał w sferze interesów pracodawcy, zatem wypadek któremu uległ nie miał cech wypadku przy pracy. Rozmiar całej tragedii mającej miejsce na statku Z. w dniach 23-24 września 2015 r. nie może sanować braku ochrony ryzyka z tytułu wypadku przy pracy.

W niniejszej sprawie dla oceny, czy doszło do wypadku przy pracy, pozostaje zatem bez znaczenia, co spowodowało wypadek w dniu 24 września 2015 r. (pożar) i ostatecznie było przyczyną śmierci poszkodowanego. Istotnym bowiem jest, brak powiązania przyczyny zewnętrznej śmierci pracownika z faktem wykonywania przez pracownika określonych czynności pracowniczych. Innymi słowy, do śmierci poszkodowanego doszło w czasie kiedy nie pozostawał on w sferze interesów pracodawcy. Związek zdarzenia (śmierci) z pracą ulega zerwaniu wówczas, gdy pracownik w przeznaczonym na pracę czasie i miejscu wykonuje czynności bezpośrednio lub pośrednio niezwiązane z realizacją jego obowiązków pracowniczych i czyni to albo dla celów prywatnych lub innych celów, ale innych niż związane ze stosunkiem pracy (zob. uzasadnienie uchwały SN z dnia 7 lutego 2013 r., III UZP 6/12). Taka sytuacja nastąpiła w rozpoznawanej sprawie. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 ustawy wypadkowej, członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują natomiast członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł nie wskutek wypadku przy pracy.

Dokonując ustaleń faktycznych sąd oparł się na dokumentach urzędowych a zwłaszcza: uzasadnienia postanowienia Prokuratury Okręgowej w Szczecinie z dnia 31 grudnia 2019 r. PO 1 Ds. 58.2019 oraz ustaleń zawartych w Raporcie końcowym nr 46/15 Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich z lutego 2017, nie znajdując podstaw do ich kwestionowania. Ubezpieczona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie zgłosiła innych wniosków dowodowych. Nie kwestionowała także ustaleń dokonanych przez Prokuraturę Okręgową w (...) oraz Państwową Komisję (...)

Tym samym niezakwalifikowanie przez organ rentowy zdarzenia jako wypadku przy pracy i odmowa przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania A. L. uznać należało za prawidłowe, zaś odwołanie podlegało oddaleniu.

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE