Sygnatura akt I C 100/21
Dnia 10 czerwca 2022 r.
Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos
Protokolant: Iwona Bartel
po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2022 roku w Sieradzu na rozprawie
sprawy z powództwa I. S. i M. S.
przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.
o ustalenie nieważności umowy i zapłatę ewentualnie o zapłatę
1. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów I. S. i M. S. kwotę 43.271,81 (czterdzieści trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt jeden złotych osiemdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 7 września 2021 r. do dnia zapłaty,
2. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów I. S. i M. S. kwotę 124.797,34 (sto dwadzieścia cztery tysiące siedemset dziewięćdziesiąt siedem złotych trzydzieści cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 7 września 2021 r. do dnia zapłaty,
3. ustala, że nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny wynikający z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 13 czerwca 2008 r. pomiędzy I. S. i M. S. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.,
4. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów I. S. i M. S. kwotę 6.434,00 (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 5.400,00 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sygn. akt I C 100/21
W pozwie z dnia 10 marca 2021 r. skierowanym przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. powodowie I. S. i M. S. wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 43.271,81 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 15 marca 2011 r. do 5 czerwca 2019 r., o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 124.797,34 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 14 marca 2011 r. do 13 lipca 2020 r. a także o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. wobec stwierdzenia jej nieważności. Ewentualnie w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych wnosili o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 16.691,91 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 13.675,92 zł od dnia 25 września 2018 r. do dnia zapłaty i od kwoty 3.015,99 zł od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. w zawyżonej wysokości w okresie od 15 grudnia 2008 r. do 5 czerwca 2019 r. i o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 50.377,20 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 37.403,62 zł od dnia 7 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty i od kwoty 12.973,58 zł od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. w zawyżonej wysokości w okresie od 13 sierpnia 2008 r. do 13 lipca 2020 r. Jednocześnie wnosili oni o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw i kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotnej stawki minimalnej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.
(pozew- k.3-19)
W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. podnosił ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu to jest kwoty 30.000,00 zł oraz wierzytelności pozwanego z tytułu tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału to jest kwoty 10.873,09 zł. Z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. podnosił ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu to jest kwoty 150.000,00 zł oraz wierzytelności pozwanego z tytułu tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału to jest kwoty 44.679,53 zł. Ponadto z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia umowy kredytu nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. oraz nieuwzględnienia ewentualnego zarzutu potrącenia podnosił ewentualny zarzutu zatrzymania kwoty 30.000,00 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 10.873,09 zł stanowiącej roszczenie pozwanego o zwrot tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału. Z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia umowy kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. oraz nieuwzględnienia ewentualnego zarzutu potrącenia podnosił ewentualny zarzutu zatrzymania kwoty 150.000,00 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 44.679,53 zł stanowiącej roszczenie pozwanego o zwrot tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału.
(odpowiedź na pozew- k.149-189)
Na rozprawie w dniu 3 grudnia 2021 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów na rzecz pozwanego.
(protokół rozprawy z dnia 3 grudnia 2021 r. na płycie CD 00:05:04 – 00:05:53- koperta k.410)
Na rozprawie w dniu 3 czerwca 2022 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo i wnosił o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej stawce a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa i wnosił o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
(protokół rozprawy z dnia 3 czerwca 2022 r. na płycie CD 00:05:07 – 00:29:33- koperta k.410)
Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:
W 2005 r. będący małżonkami powodowie I. S. i M. S. potrzebowali środków finansowych na wykup mieszkania. W celu ich pozyskania postanowili oni zaciągnąć kredyt. Powódka w tym czasie była zatrudniona w firmie (...) i nie prowadziła działalności gospodarczej a powód prowadził działalność gospodarczą w zakresie BHP. Powodowie zamieszkiwali w mieszkaniu, które chcieli wykupić. W mieszkaniu tym była też zarejestrowana siedziba firmy prowadzonej przez powoda.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410m kserokopia umowy- k.26-29)
Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwany, gdyż w banku tym mieli już wcześniej swoje konta. W banku tym została im przedstawiona jedynie oferta zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Pracownik banku poinformował powodów, iż taki kredyt jest korzystny z uwagi na stabilność kursu waluty CHF. Nie proponowano im w tym banku zawarcia umowy kredytu złotówkowego. Pracownik banku nie przedstawiał powodom symulacji pokazującej jak zmiana kursu franka szwajcarskiego wpłynie na wysokość ich zobowiązania. Nie przedstawiał im też informacji historycznej wskazującej jak w poprzednich latach kształtował się kurs franka szwajcarskiego. Powodowie nie byli informowani w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410)
Powodowie pobieżnie czytali przed podpisaniem umowę kredytu a pracownik banku omawiał ją powodom ogólnie.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410)
W dniu 15 grudnia 2005 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...). Zgodnie z § 2 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 30.000,00 zł waloryzowanego kursem (...) na okres 240 miesięcy od dnia 15 grudnia 2005 r. do dnia 15 grudnia 2025 r. Okres wykorzystania kredytu miał wynosić 0 miesięcy a okres spłaty kredytu z odsetkami 240 miesięcy. Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. W myśl § 3 ust. 1 umowy kredyt przeznaczony był na refinansowanie kosztów zamiany spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...) na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. W myśl § 4 ust. 1 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w formie przelewu na rachunek bankowy wskazany w umowie. Stosownie do postanowień § 4 ust. 1a umowy kredyt wykorzystywany miał być w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu. Zgodnie z § 4 ust. 2 tej umowy kredytu uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w § 2 pkt 1, 2, 3, 5, 6 i 8 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków w postaci ustanowienia prawnych zabezpieczeń w formie podpisania umowy cesji praw z polisy ubezpieczeniowej lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), złożenia weksla własnego in blanco o wartości 30.000,00 zł kredytobiorców z deklaracją wekslową i wyrażenia zgody przez (...) (...) na ubezpieczenie kredytu do czasu uprawomocnienia się wpisu hipotecznego oraz ubezpieczenie niskiego wkładu.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410, kserokopia umowy kredytu- k.26-29, kserokopia ogólnych warunków kredytowania- k.47-51)
Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i ustalone na trzymiesięczne okresy odsetkowe i równe sumie stawki odniesienia (wyliczonej na bazie LIBOR 3 – miesięczny) oraz marży banku w wysokości 2,50 punktów procentowych. Zgodnie z § 8 ust. 2 umowy w dniu zawarcia umowy oprocentowanie wynosiło 3,48 % w stosunku rocznym. W myśl § 8 ust. 4 umowy obowiązująca w danym okresie stawka odniesienia wyliczana była na bazie stawki LIBOR 3 – miesięczny, jako średnia arytmetyczna zaokrąglona do dwóch miejsc po przecinku, z notowań stawki LIBOR 3 – miesięczny dla depozytów trzymiesięcznych z ostatnich 10 dni roboczych miesiąca kalendarzowego poprzedzającego dany okres odsetkowy.
(kserokopia umowy kredytu z załącznikami- k.41-45)
Zabezpieczeniem spłaty kredytu, odsetek a także innych związanych z kredytem należności w myśl § 10 ust. 1 umowy była hipoteka kaucyjna do kwoty najwyższej 45.000,00 zł ustanowiona na nieruchomości w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
(kserokopia umowy kredytu- k.26-29)
W myśl § 9 ust. 2 umowy po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 240 ratach miesięcznych płatnych w dniu 15 każdego miesiąca począwszy od 15 stycznia 2006 r. Spłata rat kapitałowo – odsetkowych miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty. Zgodnie z § 9 ust. 3 umowy raty kapitałowo – odsetkowe ustalone zostały w wysokości równej. Zgodnie z § 9 ust. 4 umowy kredytobiorcy umocowali Bank do obciążania/składania dyspozycji przelewu środków z rachunku prowadzonego w Banku kwotą wymagalnych zobowiązań wynikających z umowy.
(kserokopia umowy kredytu z załącznikami- k.26-29)
W wykonaniu umowy kredytodawca wypłacił powodom kwotę 30.000,00 zł. Kredyt został wypłacony jednorazowo w dniu 5 stycznia 2006 r. i stanowił równowartość 12.400,79 CHF.
(kserokopia zaświadczenia- k.53-55)
W okresie od 15 marca 2011 r. do 5 czerwca 2019 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 43.271,81 zł. Zaciągnięty kredyt spłacili oni w całości.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410, kserokopia zaświadczenia- k.53-55)
Powodowie skierowali do Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W., będącego poprzednikiem prawnym pozwanego reklamację, w której wezwali go do zapłaty kwoty 13.675,92 zł stanowiącej nienależnie pobrane raty kapitałowo – odsetkowe w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 15 września 2008 r. do 16 kwietnia 2018 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych. Reklamację tą pozwany otrzymał w dniu 11 września 2018 i pismem z dnia 24 września 2018 r. poinformował powodów, że nie uznaje ich reklamacji.
(kserokopia reklamacji- k.60-63, kserokopia odpowiedzi na reklamację- k.64-65)
W dniu 4 grudnia 2018 r. powodowie skierowali do Rzecznika (...) w W. wniosek o przeprowadzenie pozasądowego postępowania w sprawie rozwiązania sporu z podmiotem rynku finansowego w sprawie dotyczącej umowy nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. Postępowanie to zostało zakończone z uwagi na nieosiągnięcie przez strony porozumienia.
(kserokopia wniosku- k.72-77, kserokopia protokołu- k.79-80, kserokopia opinii Rzecznika (...) k.81-87)
W 2008 r. powodowie ponownie potrzebowali środków finansowych tym razem na rozbudowę domu, który powódka otrzymała po babci. W celu ich pozyskania postanowili oni ponownie zaciągnąć kredyt w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., gdyż nadal mieli w tym banku konta i darzyli go zaufaniem. Powódka w tym czasie nie prowadziła działalności gospodarczej a powód prowadził działalność gospodarczą w zakresie BHP a siedziba jego firmy zarejestrowana była w mieszkaniu powodów w Z..
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410)
Ponownie w banku została im przedstawiona jedynie oferta zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Pracownik banku informował powodów, iż taki kredyt jest korzystny z uwagi na stabilność kursu waluty CHF. Powodom nie była przedstawiana symulacja zmiany wysokości rat w przypadku wzrostu kursu waluty CHF. Nie była im też przedstawiona informacja, jak w poprzednich latach kształtował się kurs tej waluty. Nie byli też oni informowani w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410)
Powodowie pobieżnie czytali przed podpisaniem umowę kredytu a pracownik banku omawiał ją powodom ogólnie.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410)
W dniu 13 czerwca 2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...). Zgodnie z § 2 ust. 1 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 150.000,00 zł waloryzowanego kursem CHF na okres 240 miesięcy od dnia 13 czerwca 2008 r. do dnia 13 czerwca 2028 r. Okres wykorzystania kredytu miał wynosić 4 miesiące a okres spłaty kredytu z odsetkami 236 miesięcy. Jak wynikało z § 2 ust. 2 tej umowy kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystanie kredytu lub transzy kredytu. Zgodnie z § 2 ust. 3 umowy o wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonej w walucie CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo – odsetkowych w wyżej wymienionej walucie bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w Ogólnych Warunkach Kredytowania.
(zeznania powodów: I. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:11:50 – 00:14:52 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:06:23 – 00:43:23- koperta k.417, M. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 czerwca 2022 r. 00:14:52 – 00:20:35 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:43:23 – 01:08:36- koperta k.410, kserokopia umowy kredytu- k.31-35, kserokopia ogólnych warunków kredytowania- k.47-51)
W myśl § 3 ust. 1 umowy kredyt przeznaczony był na rozbudowę budynku mieszkalnego zlokalizowanego w miejscowości (...) na działce nr (...). W myśl § 4 ust. 1 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić w 3 transzach: w dniu 16 czerwca 2008 r. w wysokości 50.000,00 zł, w dniu 1 sierpnia 2008 r. w wysokości 50.000,00 zł i w dniu 1 października 2008 r. w wysokości 50.0000,00 zł w formie przelewu na rachunek w (...) Bank Spółka Akcyjna. Stosownie do postanowień § 4 ust. 1a umowy każda transza kredytu wykorzystywana miała być w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania danej transzy. Zgodnie z § 4 ust. 2 tej umowy kredytu uruchomienie pierwszej transzy kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w § 2 pkt 1, 3, 4, 6 i 7 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków w postaci złożenia pisemnej dyspozycji wypłaty pierwszej transzy i dokonaniu cesji praw z umowy ubezpieczenia domu jednorodzinnego w rozbudowie od ognia i innych zdarzeń losowych zlokalizowanego w miejscowości (...). W myśl § 4 ust. 3 tej umowy kredytu uruchomienie kolejnych transz kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków w postaci złożenia przez kredytobiorców pisemnej dyspozycji wypłaty dla każdej kolejnej transzy i złożeniu pisemnego oświadczenia o rozliczeniu transzy kredytu w kwocie minimalnej 50 % wypłaconej transzy.
(kserokopia umowy kredytu- k.31-35)
Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i stanowić sumę zmiennej stawki odniesienia i stałej marży banku w wysokości 2,05 punktów procentowych. Zgodnie z § 8 ust. 2 umowy w dniu zawarcia umowy oprocentowanie wynosiło 4,83 % w stosunku rocznym. W myśl § 8 ust. 5 umowy podstawą do ustalenia oprocentowania była stawka LIBOR 3 – miesięczny, z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku, publikowana na stronie (...) serwisu (...) lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym o godzinie 11:00 czasu „londyńskiego” z dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania zmiany. Stosownie do § 8 ust. 6 umowy w przypadku, gdy w okresie kredytowania wysokość oprocentowania kredytu przekroczyłaby czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP stopa procentowa kredytu miała być równa czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP przez okres tego przekroczenia. Oprocentowanie kredytu zmieniało się w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3 – miesięczny.
(kserokopia umowy kredytu- k.31-35)
Zabezpieczeniem spłaty kredytu, odsetek a także innych związanych z kredytem należności w myśl § 10 ust. 1 umowy była hipoteka umowna kaucyjna do kwoty najwyższej 300.000,00 zł ustanowiona na nieruchomości zlokalizowanej w miejscowości (...) nr działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Łasku prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) i cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia budowy domu jednorodzinnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
(kserokopia umowy kredytu- k.31-35)
W myśl § 9 ust. 2 umowy po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 236 ratach miesięcznych płatnych w dniu 13 każdego miesiąca począwszy od 13 listopada 2008 r. Spłata rat kapitałowo – odsetkowych miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty. Zgodnie z § 9 ust. 3 umowy raty kapitałowo – odsetkowe ustalone zostały w wysokości równej. Zgodnie z § 9 ust. 4 umowy w okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać należne bankowi odsetki. Jak wynikało z § 9 ust. 6 umowy kredytobiorcy zobowiązani byli do spłaty odsetek w każdym miesiącu okresu wykorzystania kredytu w dniu 13 każdego miesiąca. Wysokość należnych odsetek określona była w CHF a ich spłata miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu należnych odsetek według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty. W § 9 ust. 7 umowy kredytobiorcy upoważnili bank do obciążania/ składania dyspozycji przelewu środków z ich rachunku prowadzonego w Banku kwotą wymagalnych zobowiązań wynikających z umowy.
(kserokopia umowy kredytu- k.31-35)
W § 11 ust. 4 umowy zawarte zostało oświadczenie powodów, z którego wynikało, że zostali oni poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut i że rozumieją oni wynikające z tego konsekwencje.
(kserokopia umowy kredytu- k.31-35)
W dniu 24 listopada 2008 r. powodowie (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zawarli aneks nr (...) do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), na podstawie którego zmieniony został § 2 ust. 1 umowy w ten sposób, iż okres wykorzystania kredytu miał wynosić 8 miesięcy, § 9 ust. 2 umowy w ten sposób, że po upływie okresu 4 miesięcy wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 236 ratach miesięcznych płatnych w dniu 13 każdego miesiąca począwszy od 13 listopada 2018 r., § 9 ust. 4 umowy w ten sposób, że kredytobiorcy zobowiązani byli do spłaty odsetek przez 4 miesiące okresu wykorzystania kredytu a także § 10 ust. 1 pkt 1 umowy w ten sposób, iż hipoteka kaucyjna do sumy najwyższej 300.000,00 zł ustanowiona będzie na nieruchomości zlokalizowanej w miejscowości (...) nr działek (...), dla której Sąd Rejonowy w Łasku prowadzi księgę wieczystą KW nr (...)
(kserokopia aneksu nr (...)- k.36-38)
W dniu 2 grudnia 2008 r. powodowie (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zawarli aneks nr (...) do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), na podstawie którego zmieniony został § 11 umowy, który w ust. 4 postanawiał, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej kredytobiorcy oświadczyli, że zostali poinformowaniu przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje a w ust. 5 postanawiał, że kredytobiorcy akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy.
(kserokopia aneksu nr (...)- k.39-44)
W dniu 6 kwietnia 2009 r. powodowie (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zawarli aneks nr (...) do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), na podstawie którego zmieniony został § 2 ust. 1 umowy w ten sposób, iż okres wykorzystania kredytu miał wynosić 9 miesięcy, § 9 ust. 2 umowy w ten sposób, że po upływie okresu 4 miesięcy wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 236 ratach miesięcznych.
(kserokopia aneksu nr (...)- k.45-46)
W wykonaniu umowy kredytodawca wypłacił powodom kwotę 150.000,00 zł. Kredyt został wypłacony w trzech transzach. Pierwszą transzę kredytu wypłacono im w dniu 25 czerwca 2008 r. w wysokości 50.000,00 zł co stanowiło równowartość 25.506,20 CHF, drugą transzę wypłacono im w dniu 3 grudnia 2008 r. w wysokości 50.000,00 zł, co stanowiło równowartość 20.640,69 CHF i trzecią w dniu 7 kwietnia 2009 r. w wysokości 50.000,00 zł co stanowiło równowartość 17.503,94 CHF.
(kserokopia zaświadczenia- k.57-59)
W okresie od 14 marca 2011 r. do 13 lipca 2020 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 43.271,81 zł.
(kserokopia zaświadczenia- k.57-59)
Powodowie skierowali do Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W., będącego poprzednikiem prawnym pozwanego reklamację, w której wezwali go do zapłaty kwoty 37.403,62 zł stanowiącej nienależnie pobrane raty kapitałowo – odsetkowe w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 14 lipca 2008 r. do 13 lutego 2018 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych. Reklamację tą Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. otrzymał w dniu 29 marca 2018 i pismem z dnia 6 kwietnia 2018 r. poinformował powodów, że nie uznaje ich reklamacji.
(kserokopia reklamacji- k.66-69, kserokopia odpowiedzi na reklamację- k.70-71)
W dniu 27 lipca 2018 r. powodowie skierowali do Rzecznika Finansowego w W. wniosek o przeprowadzenie pozasądowego postępowania w sprawie rozwiązania sporu z podmiotem rynku finansowego w sprawie dotyczącej umowy kredytu nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. Postępowanie to zostało zakończone z uwagi na nieosiągnięcie przez strony porozumienia.
(kserokopia wniosku- k.88-93, kserokopia protokołu- k.95-96, kserokopia opinii Rzecznika Finansowego- k.97-104)
W czasie zawierania przez powodów umów kredytu nie istniał wymóg, by na etapie przedstawiania oferty kredytowej klientom banku, przedstawiać im sposób w jaki tworzone były tabele kursowe banku.
(zeznania świadków: M. Ś.- k.378-380, I. K.- k.384-387)
Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów i przesłuchanych świadków a także w oparciu o powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.
Jeśli chodzi o zeznania świadków M. Ś. i I. K., to jako że nie brali oni udziału w zwarciu umów przez powodów, nie było możliwym do ustalenia w oparciu o te zeznania czy przedstawiona przez nich ogólna procedura zawierania umów kredytowych była stosowana w przypadku powodów.
Sąd pominął wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej na okoliczności wskazane w pozwie uznając, iż wskazane okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.
Sąd pominął także wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Powodowie domagali się w pierwszej kolejności zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 43.271,81 zł, stanowiącej sumę świadczeń nienależnych pobranych przez pozwanego w wykonaniu umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 15 marca 2011 r. do 5 czerwca 2019 r. Powodowie twierdzili, że umowa ta, która została wykonana w całości, była nieważna i stąd przesłankowo wnosili o stwierdzenie jej nieważności. Powodowie domagali się również w pierwszej kolejności ustalenia nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. zawartej przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego oraz zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 124.797,34 zł, stanowiącej sumę świadczeń nienależnych pobranych przez pozwanego w wykonaniu tej umowy z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 14 marca 2011 r. do 13 lipca 2020 r.
Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).
W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r., niezależnie od losów równolegle zgłaszanego przez nich żądania zapłaty. Podpisanie przez strony umowy kredytu wygenerowało bowiem długoterminowy stosunek prawny, który zgodnie z jej treścią nie został dotychczas wykonany. Ewentualne uwzględnienie roszczenia powodów o zwrot części dokonanych przez nich do tej pory świadczeń na rzecz pozwanego na podstawie tejże umowy nie ureguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego nie ma jednak zgody w orzecznictwie i doktrynie. Stwierdzenie natomiast nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powodów. (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17) Orzeczenie ustalające znosi zatem wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. To zaś przesądza o wykazaniu przez powodów posiadania przez nich interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umów (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1896), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony, bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.
W chwili zawarcia obu umów kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.
Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umów przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów indeksowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353 1 kc). W przypadku umów kredytu indeksowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.
Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.
Zgodnie z art. 385 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:
- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),
- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,
- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.
Zgodnie z art. 385 2 kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.
W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało, że pozwani zawierając umowy kredytu działali jako konsumenci. Sąd nie miał też wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych zawartych w § 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. i w § 2 ust. 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowy, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyty i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili wyżej wskazane postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej, w tym sposób ustalenia wysokości kursu waluty po jakim miały być przeliczone kredyty do wypłaty oraz wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385 1 § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.
Zdaniem Sądu głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń kredytobiorcy oraz o wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego de facto element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt.
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. i w § 2 ust. 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. dotyczą głównych świadczeń stron umów. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385 1 § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.
W ocenie Sądu zapisy § 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. i § 2 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. stanowiące, że „kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystanie kredytu lub transzy kredytu” oraz § 4 ust. 1 a umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. stanowiące, że „kredyt wykorzystywany jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu” i § 4 ust. 1 a umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. stanowiące, że „każda transza kredytu wykorzystywana jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania danej transzy” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umów co do wyrażonej w walucie CHF wartości udzielonych kredytów. Na podstawie tych postanowień obu umów nie można bowiem określić kwot pieniężnych odpowiadających wartości udzielonych kredytów w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tych kwot zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Kurs wymiany waluty ma bowiem określać tabela kursowa banku, będąca aktem wewnętrznym, jednostronnym przedsiębiorcy, nieweryfikowalnym jeżeli chodzi o zasady ustalania wysokości kursu CHF. Brak jest nadto możliwości wskazania w sposób pewny momentu ustalenia tego kursu skoro jak wynika z § 4 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. kwota kredytu miała być uruchomiona po spełnieniu warunków określonych w § 2 ust. 1, 2, 3, 5, 6 i 8 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków wskazanych w samej umowie a jak wynika z jak wynika z § 4 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. pierwsza transza kredytu miała być uruchomiona po spełnieniu warunków określonych w § 2 ust. 1, 3, 4, 6 i 7 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków wskazanych w samej umowie a zgodnie z § 4 ust. 3 tej umowy uruchomienie kolejnych transz kredytu miało nastąpić po spełnieniu przez kredytobiorców warunków wskazanych w tej umowie.
Zgodnie więc ze wskazanymi wyżej postanowieniami łączących strony umów ustalenie salda zadłużenia konsumentów w przypadku jednej i drugiej umowy miało nastąpić według kursu kupna waluty CHF obowiązującego w dniu wykorzystania kredytu lub transzy przy czym okres wykorzystania pierwszego kredytu wynosił 0 miesięcy a okres wykorzystania drugiego kredytu wynosił 4 miesiące. W oparciu o takie zapisy umów nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganych przez powodów jako konsumentów zobowiązań został określony w sposób jednoznaczny.
Także zapisy § 9 ust. 2 obu umów stanowiące, że „spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o niewyjaśnione kryteria.
To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.
Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umowy nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385 1 § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.
Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.
Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.
Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.
W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. klauzul zawartych w § 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 i do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. klauzul zawartych w§ 2 ust. 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązań powodów po kursie określonym w tabeli kursowej i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytów waloryzowanych walutą CHF poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży CHF oraz wartości spreadu walutowego. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu sprzedaży i kupna CHF bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Pozwany miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązań powodów, których kredyty indeksowane były kursem CHF.
Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385 1 kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytów do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytów, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.
Zapisy zawarte w § 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. i § 2 ust. 2 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r., w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umów nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązań w walucie CHF, która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytów, jakie zobowiązani byli spłacać. Ponadto zapisy obu umów dają kredytodawcy prawo do pobierania tzw. spreadu walutowego pomimo braku ku temu ekonomicznego uzasadnienia, a nadto spread ten, rzutujący na wysokość zobowiązań powodów, jest ustalany przez kredytodawcę w sposób jednostronny, a zatem dowolny.
W przypadku kredytów udzielanych, wypłacanych i spłacanych w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanych kursem waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytów, a jedynie do obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytów udzielonych w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Kredytodawca nie ponosi zatem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien oczekiwać ich zwrotu oraz dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności. W tym przypadku koszty i wynagrodzenie kredytobiorcy powinny zawierać się w ramach odsetek i ujętej w nich marży. Celem indeksacji powinno być zachowanie na przestrzeni ustalonego, długiego okresu na jaki udzielane są kredyty, jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Stwierdzić tym samym należy, że wynikający z obu umów obowiązek powodów ponoszenia kosztów spreadu walutowego stanowi nieuczciwą praktykę banku, mającą zagwarantować mu dodatkowe oprócz charakterystycznego dla umowy kredytu oprocentowania, wynagrodzenie.
Jednocześnie sposób, w jaki kredytodawca zastrzegł sobie ten dodatkowy zysk mijał się z zasadą transparentności i przejrzystości umowy. W postanowieniach umownych nie zostały bowiem sprecyzowane w jakikolwiek sposób kryteria ustalania przez kredytobiorcę kursu kupna i kursu sprzedaży CHF. Dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, istotne jest zaś to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy, ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony. Dla przeciętnego bowiem konsumenta, a więc konsumenta dobrze poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego istotna jest nie tylko świadomość zastosowania różnych kursów walut przy wypłacie i spłacie kredytu oraz ich zmienności, ale także orientacja co do skali wynikającego stąd, dodatkowego obciążenia finansowego.
Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętych kredytów w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązań.
To, że powodowie dokonali wyboru kredytów indeksowanych do waluty CHF i oświadczyli w przypadku umowy z 2008 r., że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut, nie oznacza bowiem, że wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umów kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.
Wobec niejednoznacznych postanowień umów określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowy kredytów pozostając w pełni świadomi co do wynikających z nich obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. W przypadku umowy kredytu z 2005 r. powodowie nie byli rzetelnie poinformowani o ryzyku związanym ze zmianą kursu walut, jakie przyjmują na siebie podpisując umowę. Udzielenia im takiej rzetelnej informacji w tym zakresie pozwany nie wykazał, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Co do złożonych natomiast przez powodów w umowie kredytu z 2008 r. oświadczeń o akceptacji ryzyka związanego ze zmianą kursów walut oraz co to tego, że rozumieją oni wynikające z tego konsekwencje to należy mieć na uwadze, że w oparciu o treść tych oświadczeń nie da się ustalić jakie konkretnie informacje odnośnie ryzyka kursowego przedstawione zostały powodom. Udzielenia powodom takich konkretnych informacji przed zawarciem tej umowy nie udowodnił również pozwany, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości ich zobowiązań i wysokości rat kredytów oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyty są indeksowane, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres na jaki zostały zaciągnięte kredyty, nie można przecież było wykluczyć.
Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umów kredytowych powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umów kredytowych i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.
Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowach za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385 1 § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.
Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umów kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowych umów wydaje się w tych okolicznościach niepewna.
W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączących strony umów kredytu indeksowanego do waluty CHF bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tych stosunków obligacyjnych. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tych umów ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest CHF, determinujące zastosowanie w dalszym ciągu obowiązującego postanowienia o oprocentowaniu kredytów określanego według stopy międzybankowej tej waluty tj. LIBOR. Pozostawienie umów w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z nich klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353 ( 1) kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunków zobowiązaniowych, które strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umów kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umów, iż należy je uznać za umowy o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umów o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za ich całkowitą nieważnością (bezskutecznością).
Wyeliminowanie z umów zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanych stosunków prawnych jako sprzecznych z naturą (charakterem prawnym) zobowiązań, które strony chciały wykreować. Umowy w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważne. Nie można bowiem zastąpić zawartych w nich niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.
Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 13 czerwca 2008 r. pomiędzy I. S. i M. S. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna. Jednocześnie mając na uwadze fakt, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 15 grudnia 2005 r. pomiędzy I. S. i M. S. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. została już wykonana, Sąd przestankowo stwierdził, że także i ona była nieważna.
Powodowie żądali w pozwie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 43.271,81 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 15 grudnia 2005 r. Natomiast jeśli chodzi o umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 13 czerwca 2008 r. to powodowie żądali także, poza stwierdzeniem jej nieważności, zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 124.707,34 zł. Zasądzenia kwoty 43.271,81 zł powodowie domagali się tytułem zwrotu zapłaconych przez nich po zawarciu pierwszej umowy w okresie od 15 marca 2011 r. do 5 czerwca 2019 r. rat kapitałowo odsetkowych. Zasądzenia kwoty 124.707,34 zł domagali się oni tytułem zwrotu zapłaconych przez nich po zawarciu drugiej umowy w okresie od 14 marca 2011 r. do 13 lipca 2020 r. rat kapitałowo odsetkowych.
Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).
Skutkiem stwierdzenia nieważności obu umów kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tych umów świadczenia nie miały oparcia w łączących je umowach. Na postawie pierwszej umowy kredytu powodowie w okresie od 15 marca 2011 r. do 5 czerwca 2019 r. świadczyli kwotę 43.271,81 zł a na podstawie drugiej umowy w okresie od 14 marca 2011 r. do 13 lipca 2020 r. kwotę 124.707,34 zł.
W odpowiedzi na pozew pozwany podniósł „ewentualnie” (w wypadku uznania umów za nieważne) zarzuty potrącenia wierzytelności pozwanego dotyczące zwrotu kapitałów i wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitałów. Wierzytelności przedstawione do ewentualnego potrącenia z tytułu pierwszej umowy kredytu to odpowiednio kwoty 30.000,00 zł i 10.837,09 zł a wierzytelności przedstawione do ewentualnego potrącenia z tytułu drugiej umowy kredytu to odpowiednio kwoty 150.000,00 zł i 44.679,53 zł.
Zarzuty potrącenia zgłoszone przez pozwanego były jednak nieskuteczne, gdyż oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez pełnomocnika procesowego pozwanego, który co prawda posiadał do tego umocowanie ale nie samym powodom a ich pełnomocnikowi procesowemu, który do odebrania takich oświadczeń materialnoprawnych nie był upoważniony. Doręczenie pisma procesowego zawierającego takie oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pełnomocnikowi procesowemu dłużnika wzajemnego nie wywiera natomiast skutków przewidzianych w art. 61 § 1 kc. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 862/14, OSNC – ZD 2017 nr A, poz. 8).
Ponadto powyższe oświadczenia były złożone warunkowo, co również powodowało ich nieskuteczność. Warunkowy charakter oświadczeń o potrąceniu wynikał z faktu, że pozwany twierdził stanowczo, że umowy zawarte przez jego poprzednika prawnego z powodami były ważne. Tymczasem przyjmuje się, że niedopuszczalne jest zastrzeganie warunku w przypadku składania jednostronnych oświadczeń woli o charakterze prawnokształtującym. Zastrzeżenie warunku w przypadku takiej czynności, powoduje jej nieważność z uwagi na sprzeczność z prawem, co wynika z treści art. 89 kc, który umożliwia zastrzeganie warunku tylko w przypadku czynności prawnych, których właściwość na to pozwala. Oświadczenie o potrąceniu ma zaś charakter jednostronnej czynności prawnej, której charakter nie pozwala na dokonywanie jej warunkowo.
Mając na uwadze powyższe Sąd w związku z uznaniem za nieważną umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 15 grudnia 2005 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 43.271,81 zł a w związku z uznaniem za nieważną umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 13 czerwca 2008 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 124.707,34 zł.
Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu części wpłaconych na poczet obu umów kwot pozwem, który został pozwanemu doręczony w dniu 6 września 2021 r. Na postawie art. 481 kc w zw. z art. 359 § 1 i 2 kc Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 7 września 2021 r. do dnia zapłaty.
Jeśli chodzi o zarzuty zatrzymania, to należy stwierdzić, że można go stosować jedynie przy umowach wzajemnych, a umowy kredytu, które są z pewnością umowami dwustronnie zobowiązującymi i odpłatnymi, nie są umowami wzajemnymi, gdyż nie spełniają kryteriów z art. 487 § 2 kc. Cechą wyróżniającą umowy dwustronnej jest rola, jaka została jej wyznaczona we wzajemnych relacjach. Istota tych umów polega na tworzeniu podstaw do wymiany dóbr i usług. Nie każda jednak umowa dwustronnie zobowiązująca jest umową wzajemną.
Ponieważ roszczenia ewentualne pozwu zgłoszone zostały na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądań głównych, a Sąd żądania te uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nimi.
O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 6.434,00 zł, na którą to kwotę złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w kwocie 5.400,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.) i opłaty skarbowe od pełnomocnictw w kwocie 34,00 zł. Sąd uznał jednocześnie, iż nakład pracy pełnomocnika powodów sprowadzający się do sporządzenia pozwu, pisma stanowiącego replikę na odpowiedź na pozew, pisma zawierającego pytania do świadków, pisma odnoszącego się do zeznań świadków i udziału w dwóch rozprawach nie uzasadniał przyznania mu wynagrodzenia w wyższej niż stawka minimalna kwocie.