II AKa 126/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Przemysław Filipkowski

SA Dorota Radlińska

SO (del.) Sławomir Machnio (spr.)

P rotokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Rucińska

przy udziale prokuratora Jacka Pergałowskiego

po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2022 roku

w sprawie z wniosku A. S. przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 16 maja 2020 roku

apelacji wniesionej przez prokuratora i pełnomocnika reprezentanta Skarbu Państwa- Komendanta Stołecznego Policji od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 grudnia 2021 roku, sygn. VIII Ko 29/21

1.  zmienia wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że obniża zadośćuczynienie na rzecz A. S. do wysokości 8.000 (ośmiu tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

2.  wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

UZASADNIENIE

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 126/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1.

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie wydany w dniu 16 grudnia 2021 roku w sprawie VIII Ko 29/21

Podmiot wnoszący apelację

x oskarżyciel publiczny

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

x na niekorzyść

☐ w całości

x w części

co do winy

co do kary

x

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

x

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

x

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu.

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.

2.

Apelacja pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa- Komendanta Stołecznego Policji: na podstawie art. 438 pkt. 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia, polegający na niezasadnym przyjęciu, iż kwota w wysokości 15 000 zł z tytułu zadośćuczynienia będzie stanowiła odpowiednią rekompensatę za krzywdę doznaną przez wnioskodawczynię z powodu bezzasadnego, ale legalnego i prawidłowego zatrzymania, podczas gdy prawidłowe ustalenia w niniejszej sprawie winny prowadzić do wniosku, że wysokość zasądzonej kwoty jest nadmiernie wygórowana.

x zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Apelacja prokuratora: na zasadzie art. 438 pkt. 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść poprzez niezasadne uznanie, iż kwota 15.000 zł za okres 9 godzin pozbawienia wolności zasądzone tytułem zadośćuczynienia za zatrzymanie jest odpowiednia do okoliczności i długości zatrzymania oraz doznanych cierpień i następstw pozbawienia wolności, podczas gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że sąd meriti ustalił nadmierną wysokość rekompensaty pieniężnej

x zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny lub niezasadny.

Wniesione w sprawie zarzuty apelacyjne okazały się w pełni zasadne.

Na wstępie dalszych rozważań zwraca jednak uwagę sprzeczność pomiędzy zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych postawionym przez pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa- Komendanta Stołecznego Policji (dalej będzie używany skrót „ pełnomocnik KSP”), którego skutkiem miało być niezasadne przyjęcie, „ iż kwota w wysokości 15 000 zł z tytułu zadośćuczynienia będzie stanowiła odpowiednią rekompensatę za krzywdę doznaną przez wnioskodawczynię” a wnioskiem apelacyjnym tej strony o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez m.in. „ oddalenie wniosku (…) co do zasądzonej kwoty 15 000 zł”, który wskazywał, że skarżący nie zgadzał się także z przyznaniem wnioskodawczyni w przedmiotowej sprawie prawa do otrzymania zadośćuczynienia z tytułu jej zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku. Należy więc podkreślić, że sąd II instancji orzeka w granicach kontroli odwoławczej, które to, „ W wyniku nowelizacji z 2016 r. (…) wyznaczają granice zaskarżenia oraz zarzuty odwoławcze w przypadku ich postawienia” oraz, że „z treści art. 433 § 1 wynika, że granic kontroli odwoławczej nie determinuje kierunek zaskarżenia i wniosek odwoławczy (…) wniosek odwoławczy stanowi tylko postulat skarżącego co do oczekiwanego rozstrzygnięcia. Sąd odwoławczy wydaje jednak orzeczenie na podstawie art. 437 § 1 i 2, a więc niezależnie od wniosku skarżącego. Wobec tego wniosek odwoławczy nie należy do elementów oznaczających granice kontroli odwoławczej” (por. wyrok SA w Krakowie z 7.09.2001 r., II AKa 193/01, KZS 2001/10, poz. 29)” (D.Świecki w tezie 6 w Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2022). W efekcie tych rozważań należy więc przyjąć, że tytuł A. L.- S. do otrzymania zadośćuczynienia z powodu jej niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku nie został przez żadną ze stron zakwestionowany i kwestią sporną pozostaje jedynie wysokość zasądzonej na rzecz tej osoby kwoty pieniężnej. W konsekwencji tego ustalenia, sąd II instancji nie mógł też orzec co do oddalenia „żądania w przedmiocie zasądzenia obowiązku zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika”, które to żądanie, przez pełnomocnika KSP, powiązane było z ww. wnioskiem.

Idąc dalej, to sąd I instancji uzasadniając powód przyznania wnioskodawczyni, tytułem zadośćuczynienia kwoty 15.000 zł, wskazał (str.9-11) następujące okoliczności:

a) bezzasadność zatrzymania tej osoby,

b) otoczenie jej i innych protestujących, na miejscu odbywającego się protestu kordonem policji w taki sposób, że:

- osoby, które chciały się wydostać na zewnątrz, „ musiały się przedostać przez funkcjonariuszy” i wtedy „ były zatrzymywane pod zarzutem naruszenia nietykalności osobistej funkcjonariuszy”; tym samym, uniemożliwiano im zakończenie protestu i odejście,

- uniemożliwiało to, w okresie trwającej pandemii, „ zachowanie obowiązującego dystansu, stworzyło zagrożenie dla życia i zdrowia wszystkich tam obecnych”,

c) rozpylenie przez policję gazu na jego uczestników,

d) w efekcie powyższych zdarzeń, wnioskodawczyni czuła strach i „ bała się również o swoje zdrowie w związku z brakiem możliwości zachowania dystansu od innych osób”,

e) przewiezienie tej osoby „ na Komendę do (...) miejscowości, co jako dla mieszkanki innego miasta, znacznie oddalonego od W., budziło strach”,

f) duży tłok w tej jednostce policji, „ co również stwarzało zagrożenie dla zdrowia w związku z trwającą pandemią”,

g) doznanie przez wnioskodawczynię upokorzenia zarówno poprzez korzystanie z toalety z otwartymi drzwiami jak i wskutek poddania jej badaniu trzeźwości,

h) zwolnienie tej osoby dopiero po północy w dniu 17 maja 2020 roku i w sytuacji, „ gdy nie wiedząc, jak ma wrócić do W., ani nie mogąc tego ustalić z powodu rozładowanego telefonu, musiała skorzystać z propozycji podwiezienia przez nieznajomego mężczyznę”.

Nie miał więc racji prokurator wskazując w apelacji, że „ sąd nie wskazał z powodu jakich przesłanek zasądził kwotę zadośćuczynienia” co jednak nie oznacza, że poczynione w tym zakresie rozważania tego sądu zasługują na uwzględnienie.

Mieli rację skarżący, że zadośćuczynienie musi zostać wyrażone w kwocie „ odpowiedniej”, to jest z jednej strony winno spełniać funkcję kompensacyjną a z drugiej, nie stanowić sposobu uzyskania ponad miarę nieuzasadnionych korzyści finansowych. Wartość „ kwoty zadośćuczynienia” „ winna pozostawać w realnej proporcji do charakteru i rozmiaru krzywdy, przy uwzględnieniu okresu i warunków pozbawienia wolności, natężenia i charakteru cierpień fizycznych i psychicznych, negatywnych konsekwencji wynikłych z pozbawienia wolności dla stanu zdrowia wnioskodawcy, a także oddziałujących na jego życie osobiste, rodzinne czy zawodowe” (vide wskazane w apelacji prokuratora wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawach sygn. akt II AKa 117/19 i II AKa 17/19 oraz Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w sprawie sygn. akt II AKa 248/17).

Idąc dalej, to zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k., „ Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje (…) w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania”. Momentem czasowym, od którego należy oceniać dolegliwości fizyczne i psychiczne osób niewątpliwie niesłusznie zatrzymanych, jest sporządzenie formalnego protokołu zatrzymania osoby, do czego, w przedmiotowej sprawie, doszło w dniu 16 maja 2020 roku o godzinie 19.30. Na wielkość przyznanego zadośćuczynienia, wpływu nie powinny mieć więc okoliczności, wskazane wyżej w podpunktach b), c) i d) rozważań sądu I instancji i to mimo faktu, że one również, w kontekście całokształtu zdarzeń wiążących się z udziałem wnioskodawczyni w proteście, były oceniane przez tę osobę w sposób negatywny. Wśród okoliczności uzasadniających zasądzenie z tego tytułu określonej kwoty pieniężnej, nie powinien zostać też wskazany fakt uznania przez Sąd Rejonowy dla Warszawy- Śródmieścia w Warszawie, niespełna pięcio- godzinnego zatrzymania wnioskodawczyni (osoba ta została zwolniona w dniu 17 maja 2020 roku o godz. 0.10- przyp. sądu), jako bezzasadnego. Zainicjował on przeprowadzenie przedmiotowego postępowania i dodatkowo, sąd I instancji nie dokonał jego oceny pod kątem stopnia przekroczenia przepisów prawa, co stanowiłoby element wartościujący, przydatny dla oceny wielkości, wyrządzonej A. L.- S. krzywdy.

Pozostałe, wskazane przez ten sąd okoliczności, dowodziły występowania u tej osoby, która nigdy wcześniej nie była nawet świadkiem podobnych sytuacji, negatywnych przeżyć psychicznych, jako następstw pozbawienia jej wolności i obok niewymienionych przez ten sąd: poczucia bezradności wobec bezprawnych działań, strachu przed arbitralnością działań służb, obecnym jej lękiem przed mundurem oraz nieumiejętnością funkcjonariuszy policji w sporządzaniu dokumentacji, winny podlegać ocenie w przedmiotowej sprawie.

Odnośnie skutków przewiezienia A. L.- S. do siedziby Komendy Powiatowej Policji w P., to miał rację pełnomocnik KSP podkreślając, że chodziło w tym wypadku o jednostkę wchodząca w skład garnizonu stołecznego, zlokalizowaną w miejscowości oddalonej jedynie o 17 km od W.. Ocena sądu I instancji, że chodziło o miasto „ znacznie oddalone W. ”, nie była więc prawidłowa. Miał też rację ten pełnomocnik wskazując na badanie alkomatem osób zatrzymanych oraz umożliwianie im korzystania z toalety wyłącznie przy otwartych drzwiach jako działania rutynowe, które to, mimo oczywistego naruszania sfery prywatności osób zatrzymanych i poczucia ich godności, uzasadnione były koniecznością zapewnienia prawidłowości postępowania organu. Tak więc, nie stanowiły one dodatkowej, pozaustawowej uciążliwości dla tej osoby. Pozostałe okoliczności, wskazane przez sąd I instancji w wymienionych wyżej podpunktach f), g) i h) jak i te, niewymienione przez ten sąd a określone wyżej w oparciu o argumentację przedstawioną przez wnioskodawczynię, obiektywnie rzecz biorąc, również nie mogły zostać ocenione jako wyjątkowo dokuczliwe dla tej osoby. W szczególności, nie wykazano, jak słusznie zaznaczyła to w swojej apelacji prokurator, że przedłużające się czynności w KPP w P. z udziałem A. L.- S. miały na celu spowodowanie lęku i obaw”. Nadto, kontynuując argumentację tej strony, nie zostało stwierdzone u wnioskodawczyni aby doznała przeżyć natury moralnej, takich jak utrata dobrego imienia czy też, że stała się z tego powodu ofiarą nieprzychylnych reakcji lub ostracyzmu środowiskowego. Należy się zgodzić ze stanowiskiem zajętym w tej apelacji, że „ Warunki osadzenia A. L. S. oraz zastosowane wobec niej rygory nie odbiegały od typowych i nie wiązały się z dolegliwościami ponad miarę” jak i dodać do niego, że oceny tej nie są w stanie zmienić subiektywne odczucia tej osoby.

Podsumowując, całokształt okoliczności ujawnionych w przedmiotowej sprawie jak i potrzeba utrzymania zadośćuczynienia „ w rozsądnych granicach adekwatnych do poziomu życia społeczeństwa” (vide wskazane w apelacji prokuratora wyroki Sądu Najwyższego oraz Sądów Apelacyjnych w Lublinie i B.) uzasadniał przyjęcie, że kwota przyznana wnioskodawczyni z tytułu jej niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku była zawyżona. Nie pozostawała ona w realnej proporcji do charakteru i rozmiaru krzywdy, które w warunkach przedmiotowej sprawy, nie mogą zostać ocenione jako wyjątkowo ciężkie. Należy dodać, że wysokość przyznanego zadośćuczynienia przekraczała znacznie nie tylko przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Polsce (według wskazań Głównego Urzędu Statystycznego w I kwartale 2022 roku wyniosło ono 6.235,22 zł- przyp. sądu) ale i wysokość miesięcznego uposażenia A. L.- S. przed zatrzymaniem w Polsce (około 10.000 zł- vide zeznanie tej osoby, k.60 akt sprawy) oraz obecnego uposażenia tej osoby w Wielkiej Brytanii (2.500 funtów miesięcznie netto- j.w., czyli około 13.500 zł). Zadośćuczynienie dla wnioskodawczyni, stanowiące w przedmiotowej sprawie wymierną wartość ekonomiczną o charakterze kompensacyjnym powinno wynosić 8.000 zł a nie 500 zł, jak wnioskował prokurator, i takiej też zmiany w zaskarżonym wyroku dokonał sąd II instancji.

Wnioski

1. Apelacja pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa:

- o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I i III poprzez oddalenie wniosku także co do zasądzonej kwoty 15 000 zł oraz oddalenie żądania w przedmiocie zasądzenia obowiązku zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika,

- ewentualnie, gdyby Sąd rozpoznający sprawę uzna zasądzenie zadośćuczynienia za uzasadnione co do zasady, o zmianę zaskarżonego orzeczenia w pkt I poprzez obniżenie kwoty przyznanego zadośćuczynienia.

☐ zasadny

x częściowo zasadny

☐ niezasadny

2. Apelacja prokuratora: na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie kwoty zasądzonej tytułem zadośćuczynienia do wnioskowanej kwoty 500 zł (pięćset złotych).

☐ zasadny

x częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny lub niezasadny.

Uwagi jak wyżej.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Wskazać wszystkie okoliczności, które sąd uwzględnił z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia
i podniesionych zarzutów (art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k.).

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie wydany w dniu 16 grudnia 2021 roku w sprawie VIII Ko 29/21 w zakresie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia.

Zwięźle o powodach zmiany.

Uwagi jak wyżej.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia.

4.

Konieczność warunkowego umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i warunkowego umorzenia ze wskazaniem podstawy prawnej warunkowego umorzenia postępowania.

5.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia z wyroku

Lp.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

6.  Koszty Procesu

Wskazać wnioskodawcę.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

A. S.

2.

Wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym, zgodnie z przepisem art. 554 § 4 k.p.k., obciążony został Skarb Państwa.

7.  PODPISY

SSA Przemysław Filipkowski

SSA Dorota Radlińska SSO (del.) Sławomir Machnio

Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

x inny- pełnomocnik organu reprezentującego Skarb Państwa

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

x na niekorzyść

x w całości

x w części

co do winy

co do kary

x

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

x

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

x

zmiana