II AKa 126/22
Dnia 26 maja 2022 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:
Przewodniczący: SSA Przemysław Filipkowski
SA Dorota Radlińska
SO (del.) Sławomir Machnio (spr.)
P rotokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Rucińska
przy udziale prokuratora Jacka Pergałowskiego
po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2022 roku
w sprawie z wniosku A. S. przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 16 maja 2020 roku
apelacji wniesionej przez prokuratora i pełnomocnika reprezentanta Skarbu Państwa- Komendanta Stołecznego Policji od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 grudnia 2021 roku, sygn. VIII Ko 29/21
1. zmienia wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że obniża zadośćuczynienie na rzecz A. S. do wysokości 8.000 (ośmiu tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;
2. wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE |
|||
Formularz UK 2 |
Sygnatura akt |
II AKa 126/22 |
|
Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników: |
1. |
||
1. CZĘŚĆ WSTĘPNA |
Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji |
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie wydany w dniu 16 grudnia 2021 roku w sprawie VIII Ko 29/21 |
Podmiot wnoszący apelację |
x oskarżyciel publiczny |
☐ oskarżyciel posiłkowy |
☐ oskarżyciel prywatny |
☐ obrońca |
☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego |
☐ inny |
1.3. Granice zaskarżenia |
1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia |
||||
☐ na korzyść x na niekorzyść |
☐ w całości |
|||
x w części |
☐ |
co do winy |
||
☐ |
co do kary |
|||
x |
co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia |
|||
1.3.2. Podniesione zarzuty |
||||
Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji. |
||||
☐ |
art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu |
|||
☐ |
art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany |
|||
☐ |
art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia |
|||
x |
art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia |
|||
☐ |
art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka |
|||
☐ |
||||
☐ |
brak zarzutów |
1.4. Wnioski |
☐ |
uchylenie |
x |
zmiana |
2. Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy |
2.1. Ustalenie faktów |
2.1.1. Fakty uznane za udowodnione |
||||
Lp. |
Wskazać oskarżonego. |
Wskazać fakt. |
Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód. |
|
2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione |
||||
Lp. |
Wskazać oskarżonego. |
Wskazać fakt. |
Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód. |
|
2.2. Ocena dowodów |
2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów |
||
Wskazać fakt |
Dowód |
Zwięźle o powodach uznania dowodu. |
2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów |
||
Wskazać fakt |
Dowód |
Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu. |
3. STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków |
||
Lp. |
Zarzut |
|
1. 2. |
Apelacja pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa- Komendanta Stołecznego Policji: na podstawie art. 438 pkt. 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia, polegający na niezasadnym przyjęciu, iż kwota w wysokości 15 000 zł z tytułu zadośćuczynienia będzie stanowiła odpowiednią rekompensatę za krzywdę doznaną przez wnioskodawczynię z powodu bezzasadnego, ale legalnego i prawidłowego zatrzymania, podczas gdy prawidłowe ustalenia w niniejszej sprawie winny prowadzić do wniosku, że wysokość zasądzonej kwoty jest nadmiernie wygórowana. |
x zasadny ☐ częściowo zasadny ☐ niezasadny |
Apelacja prokuratora: na zasadzie art. 438 pkt. 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść poprzez niezasadne uznanie, iż kwota 15.000 zł za okres 9 godzin pozbawienia wolności zasądzone tytułem zadośćuczynienia za zatrzymanie jest odpowiednia do okoliczności i długości zatrzymania oraz doznanych cierpień i następstw pozbawienia wolności, podczas gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że sąd meriti ustalił nadmierną wysokość rekompensaty pieniężnej |
x zasadny ☐ częściowo zasadny ☐ niezasadny |
|
Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny lub niezasadny. |
||
Wniesione w sprawie zarzuty apelacyjne okazały się w pełni zasadne. Na wstępie dalszych rozważań zwraca jednak uwagę sprzeczność pomiędzy zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych postawionym przez pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa- Komendanta Stołecznego Policji (dalej będzie używany skrót „ pełnomocnik KSP”), którego skutkiem miało być niezasadne przyjęcie, „ iż kwota w wysokości 15 000 zł z tytułu zadośćuczynienia będzie stanowiła odpowiednią rekompensatę za krzywdę doznaną przez wnioskodawczynię” a wnioskiem apelacyjnym tej strony o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez m.in. „ oddalenie wniosku (…) co do zasądzonej kwoty 15 000 zł”, który wskazywał, że skarżący nie zgadzał się także z przyznaniem wnioskodawczyni w przedmiotowej sprawie prawa do otrzymania zadośćuczynienia z tytułu jej zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku. Należy więc podkreślić, że sąd II instancji orzeka w granicach kontroli odwoławczej, które to, „ W wyniku nowelizacji z 2016 r. (…) wyznaczają granice zaskarżenia oraz zarzuty odwoławcze w przypadku ich postawienia” oraz, że „z treści art. 433 § 1 wynika, że granic kontroli odwoławczej nie determinuje kierunek zaskarżenia i wniosek odwoławczy (…) wniosek odwoławczy stanowi tylko postulat skarżącego co do oczekiwanego rozstrzygnięcia. Sąd odwoławczy wydaje jednak orzeczenie na podstawie art. 437 § 1 i 2, a więc niezależnie od wniosku skarżącego. Wobec tego wniosek odwoławczy nie należy do elementów oznaczających granice kontroli odwoławczej” (por. wyrok SA w Krakowie z 7.09.2001 r., II AKa 193/01, KZS 2001/10, poz. 29)” (D.Świecki w tezie 6 w Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2022). W efekcie tych rozważań należy więc przyjąć, że tytuł A. L.- S. do otrzymania zadośćuczynienia z powodu jej niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku nie został przez żadną ze stron zakwestionowany i kwestią sporną pozostaje jedynie wysokość zasądzonej na rzecz tej osoby kwoty pieniężnej. W konsekwencji tego ustalenia, sąd II instancji nie mógł też orzec co do oddalenia „żądania w przedmiocie zasądzenia obowiązku zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika”, które to żądanie, przez pełnomocnika KSP, powiązane było z ww. wnioskiem. Idąc dalej, to sąd I instancji uzasadniając powód przyznania wnioskodawczyni, tytułem zadośćuczynienia kwoty 15.000 zł, wskazał (str.9-11) następujące okoliczności: a) bezzasadność zatrzymania tej osoby, b) otoczenie jej i innych protestujących, na miejscu odbywającego się protestu kordonem policji w taki sposób, że: - osoby, które chciały się wydostać na zewnątrz, „ musiały się przedostać przez funkcjonariuszy” i wtedy „ były zatrzymywane pod zarzutem naruszenia nietykalności osobistej funkcjonariuszy”; tym samym, uniemożliwiano im zakończenie protestu i odejście, - uniemożliwiało to, w okresie trwającej pandemii, „ zachowanie obowiązującego dystansu, stworzyło zagrożenie dla życia i zdrowia wszystkich tam obecnych”, c) rozpylenie przez policję gazu na jego uczestników, d) w efekcie powyższych zdarzeń, wnioskodawczyni czuła strach i „ bała się również o swoje zdrowie w związku z brakiem możliwości zachowania dystansu od innych osób”, e) przewiezienie tej osoby „ na Komendę do (...) miejscowości, co jako dla mieszkanki innego miasta, znacznie oddalonego od W., budziło strach”, f) duży tłok w tej jednostce policji, „ co również stwarzało zagrożenie dla zdrowia w związku z trwającą pandemią”, g) doznanie przez wnioskodawczynię upokorzenia zarówno poprzez korzystanie z toalety z otwartymi drzwiami jak i wskutek poddania jej badaniu trzeźwości, h) zwolnienie tej osoby dopiero po północy w dniu 17 maja 2020 roku i w sytuacji, „ gdy nie wiedząc, jak ma wrócić do W., ani nie mogąc tego ustalić z powodu rozładowanego telefonu, musiała skorzystać z propozycji podwiezienia przez nieznajomego mężczyznę”. Nie miał więc racji prokurator wskazując w apelacji, że „ sąd nie wskazał z powodu jakich przesłanek zasądził kwotę zadośćuczynienia” co jednak nie oznacza, że poczynione w tym zakresie rozważania tego sądu zasługują na uwzględnienie. Mieli rację skarżący, że zadośćuczynienie musi zostać wyrażone w kwocie „ odpowiedniej”, to jest z jednej strony winno spełniać funkcję kompensacyjną a z drugiej, nie stanowić sposobu uzyskania ponad miarę nieuzasadnionych korzyści finansowych. Wartość „ kwoty zadośćuczynienia” „ winna pozostawać w realnej proporcji do charakteru i rozmiaru krzywdy, przy uwzględnieniu okresu i warunków pozbawienia wolności, natężenia i charakteru cierpień fizycznych i psychicznych, negatywnych konsekwencji wynikłych z pozbawienia wolności dla stanu zdrowia wnioskodawcy, a także oddziałujących na jego życie osobiste, rodzinne czy zawodowe” (vide wskazane w apelacji prokuratora wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawach sygn. akt II AKa 117/19 i II AKa 17/19 oraz Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w sprawie sygn. akt II AKa 248/17). Idąc dalej, to zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k., „ Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje (…) w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania”. Momentem czasowym, od którego należy oceniać dolegliwości fizyczne i psychiczne osób niewątpliwie niesłusznie zatrzymanych, jest sporządzenie formalnego protokołu zatrzymania osoby, do czego, w przedmiotowej sprawie, doszło w dniu 16 maja 2020 roku o godzinie 19.30. Na wielkość przyznanego zadośćuczynienia, wpływu nie powinny mieć więc okoliczności, wskazane wyżej w podpunktach b), c) i d) rozważań sądu I instancji i to mimo faktu, że one również, w kontekście całokształtu zdarzeń wiążących się z udziałem wnioskodawczyni w proteście, były oceniane przez tę osobę w sposób negatywny. Wśród okoliczności uzasadniających zasądzenie z tego tytułu określonej kwoty pieniężnej, nie powinien zostać też wskazany fakt uznania przez Sąd Rejonowy dla Warszawy- Śródmieścia w Warszawie, niespełna pięcio- godzinnego zatrzymania wnioskodawczyni (osoba ta została zwolniona w dniu 17 maja 2020 roku o godz. 0.10- przyp. sądu), jako bezzasadnego. Zainicjował on przeprowadzenie przedmiotowego postępowania i dodatkowo, sąd I instancji nie dokonał jego oceny pod kątem stopnia przekroczenia przepisów prawa, co stanowiłoby element wartościujący, przydatny dla oceny wielkości, wyrządzonej A. L.- S. krzywdy. Pozostałe, wskazane przez ten sąd okoliczności, dowodziły występowania u tej osoby, która nigdy wcześniej nie była nawet świadkiem podobnych sytuacji, negatywnych przeżyć psychicznych, jako następstw pozbawienia jej wolności i obok niewymienionych przez ten sąd: poczucia bezradności wobec bezprawnych działań, strachu przed arbitralnością działań służb, obecnym jej lękiem przed mundurem oraz nieumiejętnością funkcjonariuszy policji w sporządzaniu dokumentacji, winny podlegać ocenie w przedmiotowej sprawie. Odnośnie skutków przewiezienia A. L.- S. do siedziby Komendy Powiatowej Policji w P., to miał rację pełnomocnik KSP podkreślając, że chodziło w tym wypadku o jednostkę wchodząca w skład garnizonu stołecznego, zlokalizowaną w miejscowości oddalonej jedynie o 17 km od W.. Ocena sądu I instancji, że chodziło o miasto „ znacznie oddalone W. ”, nie była więc prawidłowa. Miał też rację ten pełnomocnik wskazując na badanie alkomatem osób zatrzymanych oraz umożliwianie im korzystania z toalety wyłącznie przy otwartych drzwiach jako działania rutynowe, które to, mimo oczywistego naruszania sfery prywatności osób zatrzymanych i poczucia ich godności, uzasadnione były koniecznością zapewnienia prawidłowości postępowania organu. Tak więc, nie stanowiły one dodatkowej, pozaustawowej uciążliwości dla tej osoby. Pozostałe okoliczności, wskazane przez sąd I instancji w wymienionych wyżej podpunktach f), g) i h) jak i te, niewymienione przez ten sąd a określone wyżej w oparciu o argumentację przedstawioną przez wnioskodawczynię, obiektywnie rzecz biorąc, również nie mogły zostać ocenione jako wyjątkowo dokuczliwe dla tej osoby. W szczególności, nie wykazano, jak słusznie zaznaczyła to w swojej apelacji prokurator, że przedłużające się czynności w KPP w P. z udziałem A. L.- S. „ miały na celu spowodowanie lęku i obaw”. Nadto, kontynuując argumentację tej strony, nie zostało stwierdzone u wnioskodawczyni aby doznała przeżyć natury moralnej, takich jak utrata dobrego imienia czy też, że stała się z tego powodu ofiarą nieprzychylnych reakcji lub ostracyzmu środowiskowego. Należy się zgodzić ze stanowiskiem zajętym w tej apelacji, że „ Warunki osadzenia A. L. S. oraz zastosowane wobec niej rygory nie odbiegały od typowych i nie wiązały się z dolegliwościami ponad miarę” jak i dodać do niego, że oceny tej nie są w stanie zmienić subiektywne odczucia tej osoby. Podsumowując, całokształt okoliczności ujawnionych w przedmiotowej sprawie jak i potrzeba utrzymania zadośćuczynienia „ w rozsądnych granicach adekwatnych do poziomu życia społeczeństwa” (vide wskazane w apelacji prokuratora wyroki Sądu Najwyższego oraz Sądów Apelacyjnych w Lublinie i B.) uzasadniał przyjęcie, że kwota przyznana wnioskodawczyni z tytułu jej niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 16 maja 2020 roku była zawyżona. Nie pozostawała ona w realnej proporcji do charakteru i rozmiaru krzywdy, które w warunkach przedmiotowej sprawy, nie mogą zostać ocenione jako wyjątkowo ciężkie. Należy dodać, że wysokość przyznanego zadośćuczynienia przekraczała znacznie nie tylko przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Polsce (według wskazań Głównego Urzędu Statystycznego w I kwartale 2022 roku wyniosło ono 6.235,22 zł- przyp. sądu) ale i wysokość miesięcznego uposażenia A. L.- S. przed zatrzymaniem w Polsce (około 10.000 zł- vide zeznanie tej osoby, k.60 akt sprawy) oraz obecnego uposażenia tej osoby w Wielkiej Brytanii (2.500 funtów miesięcznie netto- j.w., czyli około 13.500 zł). Zadośćuczynienie dla wnioskodawczyni, stanowiące w przedmiotowej sprawie wymierną wartość ekonomiczną o charakterze kompensacyjnym powinno wynosić 8.000 zł a nie 500 zł, jak wnioskował prokurator, i takiej też zmiany w zaskarżonym wyroku dokonał sąd II instancji. |
||
Wnioski |
||
1. Apelacja pełnomocnika organu reprezentującego Skarb Państwa: - o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I i III poprzez oddalenie wniosku także co do zasądzonej kwoty 15 000 zł oraz oddalenie żądania w przedmiocie zasądzenia obowiązku zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika, - ewentualnie, gdyby Sąd rozpoznający sprawę uzna zasądzenie zadośćuczynienia za uzasadnione co do zasady, o zmianę zaskarżonego orzeczenia w pkt I poprzez obniżenie kwoty przyznanego zadośćuczynienia. |
☐ zasadny x częściowo zasadny ☐ niezasadny |
|
2. Apelacja prokuratora: na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie kwoty zasądzonej tytułem zadośćuczynienia do wnioskowanej kwoty 500 zł (pięćset złotych). |
☐ zasadny x częściowo zasadny ☐ niezasadny |
|
Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny lub niezasadny. |
||
Uwagi jak wyżej. |
4. OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU |
|
Wskazać wszystkie okoliczności, które sąd uwzględnił z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia |
|
Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności. |
|
5. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO |
|
5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji |
|
1 |
Przedmiot utrzymania w mocy |
Zwięźle o powodach utrzymania w mocy. |
|
5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji |
|
1. |
Przedmiot i zakres zmiany |
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie wydany w dniu 16 grudnia 2021 roku w sprawie VIII Ko 29/21 w zakresie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. |
|
Zwięźle o powodach zmiany. |
|
Uwagi jak wyżej. |
5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji |
||||
5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia |
||||
Zwięźle o powodach uchylenia. |
||||
Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości |
||||
Zwięźle o powodach uchylenia. |
||||
Konieczność umorzenia postępowania |
||||
Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia. |
||||
4. |
Konieczność warunkowego umorzenia postępowania |
|||
Zwięźle o powodach uchylenia i warunkowego umorzenia ze wskazaniem podstawy prawnej warunkowego umorzenia postępowania. |
||||
5. |
||||
Zwięźle o powodach uchylenia. |
||||
5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania |
||||
5.4. Inne rozstrzygnięcia z wyroku |
||||
Lp. |
Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku. |
Przytoczyć okoliczności. |
||
6. Koszty Procesu |
Wskazać wnioskodawcę. |
Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku. |
Przytoczyć okoliczności. |
A. S. |
2. |
Wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym, zgodnie z przepisem art. 554 § 4 k.p.k., obciążony został Skarb Państwa. |
7. PODPISY |
SSA Przemysław Filipkowski SSA Dorota Radlińska SSO (del.) Sławomir Machnio |
Podmiot wnoszący apelację |
☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego |
☐ oskarżyciel posiłkowy |
☐ oskarżyciel prywatny |
☐ obrońca |
☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego |
x inny- pełnomocnik organu reprezentującego Skarb Państwa |
1.3. Granice zaskarżenia |
1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia |
||||
☐ na korzyść x na niekorzyść |
x w całości |
|||
x w części |
☐ |
co do winy |
||
☐ |
co do kary |
|||
x |
co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia |
|||
1.3.2. Podniesione zarzuty |
||||
Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji. |
||||
☐ |
art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu |
|||
☐ |
art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany |
|||
☐ |
art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia |
|||
x |
art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia |
|||
☐ |
art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka |
|||
☐ |
||||
☐ |
brak zarzutów |
1.4. Wnioski |
☐ |
uchylenie |
x |
zmiana |