UZASADNIENIE

K. N. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 10 kwietnia 2019 r. odmawiającej mu prawa do emerytury z uwagi na niewykazanie przez niego na dzień 1 stycznia 1999 r. okresu ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat. W uzasadnieniu odwołania skarżący wskazał, że od dnia 1 stycznia 1979 r. do dnia 1 kwietnia 1984 r. zatrudniony był jako pomocnik maszynisty pojazdów trakcji zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. 1983 r., Nr 8, poz. 43; dalej rozporządzenie) -wykaz A, dział VIII, poz. 13 pkt 14. W ocenie skarżącego do powyższego okresu powinien mieć zastosowanie przelicznik 14/12, dzięki czemu spełni warunek ogólnego stażu ubezpieczenia.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 października 2019 r., sygn. akt IV U 758/19 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Ubezpieczony K. N., ur. (...), w dniu (...) ukończył 60 lat, zaś wnioskiem z dnia 15 marca 2019 r. wystąpił do pozwanego o ustalenie uprawnień do wcześniejszej emerytury. Na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, jak również znajdujących się w aktach rentowych i kapitału początkowego, organ rentowy ustalił, że na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca legitymuje się łącznym stażem ubezpieczenia w wymiarze 24 lata, 4 miesięcy i 2 dni, w tym wykazał on ponad 20-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach. Do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach pozwany uwzględnił między innymi okres od dnia 1 stycznia 1979 r. do dnia 1 kwietnia 1984 r. (5 lat, 3 miesiące i 1 dzień), kiedy to skarżący zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...)na stanowisku pomocnika maszynisty pojazdu trakcyjnego, które to zostało ujęte w wykazie A, dziale VIII, poz. 13 pkt 14 - stanowiącego załącznik do rozporządzenia. Ustalenie przez pozwanego, że na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca nie legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat, stanowiło podstawę do wydania przez pozwanego zaskarżonej decyzji z dnia 10 kwietnia 2019 r., którą to odmówiono skarżącemu prawa do wnioskowanego świadczenia.

Sąd I instancji odwołał się w rozważaniach prawnych do treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 291; dalej ustawa emerytalna) wskazując, że skarżący bezsprzecznie osiągnął wiek 60 lat, jak również wykazał wymagany ww. przepisami okres zatrudnienia w szczególnych warunkach. Zauważyć należy, że z wniosku o przyznanie emerytury nie wynika, czy skarżący jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, a jeśli tak, to czy złożył on wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Z kolei organ rentowy nie odniósł się do powyższej kwestii, ani w zaskarżonej decyzji, ani też w odpowiedzi na odwołanie. Kwestia ta jest jednak drugorzędna w sytuacji, gdy skarżący nie spełnia przesłanki legitymowania się na dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 25-letnim okresem ubezpieczenia. Słusznie zauważa przy tym organ rentowy, że biorąc pod uwagę początek aktywności zawodowej skarżącego, który miał miejsce w dniu 15 sierpnia 1974 r., nawet posiadanie przez skarżącego do dnia 31 grudnia 1998 r. okresów ubezpieczenia w ciągłości, nie spowoduje wykazania przez niego 25-letniego okresu ubezpieczenia na ww. datę.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do przyjęcia za skarżącym, że w sprawie zachodzą przesłanki do zastosowania przelicznika stażowego z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej, by tym samym zwiększyć wymiar okresów ubezpieczenia. Zgodnie z tym przepisem, każdy pełny rok zatrudnienia na kolei na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

W ocenie Sądu I instancji unormowanie z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej odnosi się tylko i wyłącznie do świadczeń, do których prawo ustalane jest na podstawie art. 40 ustawy, a więc emerytur kolejowych. Faktem jest, że co do zakresu świadczeń, do których prawo ustala się przy zastosowaniu przelicznika z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej, widoczna jest rozbieżność w orzecznictwie i doktrynie. Można zatem napotkać głosy, które opowiadają się za przyjęciem preferencyjnego przelicznika także do emerytury przyznanej w oparciu o art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. Skoro bowiem brzmienie regulacji art. 43 ust. 2 nie przewiduje zastosowania tej regulacji wyłącznie przy ustalaniu uprawnień do emerytury kolejowej, to należy ją stosować także do innych rodzajów emerytur, w tym emerytury z art. 184.

Sąd Okręgowy nie podzielił takiej wykładni art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej. Przede wszystkim zauważyć należy, że nawet jeśli przyjąć, iż brak jest zakazu stosowania ww. normy do emerytury z art. 184, to jednocześnie brak jest przepisu, który by wprost pozwalał na przeliczenie stażu pracy na kolei z uwzględnieniem preferencyjnego przelicznika z art. 43 ust. 2 przy ustalaniu prawa do tych właśnie emerytur. Brak jest zatem podstaw do przeliczenia okresu zatrudnienia wnioskodawcy od dnia 1 stycznia 1979 r. do dnia 1 kwietnia 1984 r. z zastosowaniem przelicznika z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej. Tym samym należało uznać, że pozwany prawidłowo ustalił wymiar ogólnego stażu ubezpieczenia wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999 r., jak również zasadnie doszedł do wniosku, że skarżący nie spełnia kumulatywnie przesłanek do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury w oparciu o przepis art. 184 z w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej, dlatego decyzja organu rentowego okazała się więc prawidłowa.

W świetle powyższego odwołanie skarżącego należało oddalić, stosownie do art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucił mu:

- naruszenie prawa materialnego - art. 184 w zw. z art. 40, 41,42, 43 oraz art. 50 ustawy emerytalnej w związku z rozporządzeniem poprzez nierozpoznanie istoty sprawy w części dotyczącej prawa do emerytury kolejowej i pominięcie jego argumentów merytorycznych, gdzie wskazywał on, że jego sytuacja faktyczna winna być oceniona również pod kątem prawa do emerytury kolejowej, wnosił o przeprowadzenie na tę okoliczność postępowania wyjaśniającego oraz dokonanie ustaleń faktycznych z uwzględnieniem tego, że wykonywał pracę jako pracownik kolejowy w warunkach szczególnych, które uprawniają do zastosowania przelicznika stażowego z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej, a nadto spełnienia przeze niego warunków z jej art. 50 w zw. z art. 40 i 43 ust. 2 ustawy emerytalnej,

- naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c. i art. 327 ¹ k.p.c. poprzez zaniechanie poczynienia ustaleń faktycznych w zakresie wszystkich przesłanek niezbędnych do ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku i nie odniesienie się do zgłoszonego wniosku o zobowiązanie ZUS do dokonania przeliczeń stażowych, pominięcie tego, że z dokumentów znajdujących się w aktach ubezpieczonego wynikało, że był on pracownikiem kolejowym i do 2008 r. posiadał wymagany staż pracy 25 lat, w tym 15 lat w warunkach szczególnych na kolei, uznanie braku ustaleń w zakresie członkostwa ubezpieczonego w OFE za kwestię drugorzędną, podczas gdy jest to jeden z warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, brak odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do żądania w zakresie emerytury kolejowej, co czyni niemożliwym weryfikację orzeczenia w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i przyznanie prawa do emerytury, względnie emerytury kolejowej w obniżonym wieku, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu było prawo K. N. do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 291; dalej ustawa emerytalna), co wyznaczyła treść zaskarżonej decyzji, która nie dotyczyła prawa do emerytury kolejowej.

Sąd Okręgowy odmawiając ubezpieczonemu prawa do świadczenia emerytalnego z tytułu pracy w warunkach szczególnych naruszył przepisy prawa materialnego.

Sąd Odwoławczy w trybie art. 382 k.p.c. uzupełnił postępowanie dowodowe, z którego wynikało, że ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego (pismo organu rentowego z dnia 23 kwietnia 2021 r. – k. 51 a.s., pismo pełnomocnika ubezpieczonego z dnia 28 maja 2021 r. – k. 61 a.s.).

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

Stosownie natomiast do art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których uprawnionym osobom przysługuje prawo do emerytury w wieku obniżonym, ustala się – jak stanowi ust. 4 art. 32 ustawy emerytalnej - na podstawie przepisów dotychczasowych, czyli przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. 1983 r., Nr 8, poz. 43; dalej rozporządzenie). Zgodnie z § 4 rozporządzenia pracownik, który wykonywał wymienione w wykazie A prace w szczególnych warunkach nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A załącznika do rozporządzenia dział VIII „w transporcie i łączności” poz. 13 ujęte zostały „prace zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związane z utrzymaniem ruchu pociągów”.

Z okoliczności sprawy wynika, że w dniu (...) ubezpieczony ukończył 60 lat, nie przystąpił do OFE, na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się łącznym stażem ubezpieczenia w wymiarze 24 lata, 4 miesięcy i 2 dni, w tym wykazał on ponad 20-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Ubezpieczony od dnia 19 maja 1978 r. do dnia 30 czerwca 2001 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie (...)- obecnie (...) SA Zakład (...) w O.. W tym okresie pracował m.in. jako pomocnik maszynisty pojazdu trakcyjnego od dnia 1 stycznia 1979 r. do dnia 1 kwietnia 1984 r., co dokumentuje świadectwo pracy z dnia 30 czerwca 2001 r.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, odmiennie niż uznał to Sąd I instancji, za lata 1979-1983 należy zastosować tzw. przelicznik stażowy wskazany w art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej - każdy pełny rok zatrudnienia na kolei na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei. Za 5 lat jego pracy x 2 miesięce należy wyliczyć dodatkowe 10 miesięcy. Po doliczeniu 10 miesięcy do uznanego przez pozwanego stażu ogólnego 24 lata, 4 miesięcy i 2 dni, uznać należy, że ubezpieczony wykazał ponad 25 lat stażu ogólnego na dzień 1 stycznia 1999 r.

Z aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wynika, że przeliczenie stażu pracy na kolei z art. 43 ust. 2 ustawy emerytalnej stosuje się przy ustalaniu wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 tej ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I UK 48/19, LEX nr 3082453, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2021 r., III AUa 425/20, LEX nr 3240495, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2017 r., III AUa 814/15, LEX nr 2436631, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 sierpnia 2016 r., III AUa 1081/16, LEX nr 2107438).

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację ubezpieczonego za zasadną i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i przyznał K. N. prawo do emerytury od dnia (...) r.

Sąd Okręgowy w punkcie drugim wyroku nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu.

Skoro w niniejszej sprawie sporna była ocena prawna, a także zachodziła potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego przed Sądem II instancji, to nie można było stwierdzić odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

SSA Daria Stanek