Sygn. akt III Ca 1332/21
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2021 roku Sąd Rejonowy w Łęczycy:
1. ustalił, iż przedmiotem zniesienia współwłasności są ruchomości w postaci:
a) samochodu marki M. (...), nr rej. (...), rok prod. 2000 o wartości 10.000 złotych,
b) ciągnik rolniczy F. 119, nr rej. (...), rok prod. 2005, o wartości 97.000 złotych,
c) ciągnik rolniczy F. 412 V., nr rej. (...), rok prod. 2003 o wartości 90.000 złotych,
d) ciągnik rolniczy U. (...), nr rej. (...), rok prod. 1997 o wartości 50.000 zł,
e) przyczepa S., nr rej. (...), rok prod. 1983 o wartości 5.000 zł,
f) przyczepa rolnicza nr rej. (...), rok prod. 1983 o wartości 11.000 złotych,
g) przyczepa rolnicza nr rej. (...), rok prod. 1983 o wartości 9.000 zł,
h) przyczepa rolnicza nr rej. (...), rok prod. 1972 o wartości 8.000 zł,
i) kombajn zbożowy (...) 310, rok prod. 2003 o wartości 215.000 złotych;
2. dokonał zniesienia współwłasności ruchomości opisanych w punkcie 1. przez zarządzenie sprzedaży w drodze licytacji publicznej oraz przyznać E. W. i M. W. po ½ części kwoty uzyskanej ze sprzedaży,
3. zasądził od M. W. na rzecz E. W. kwotę 125.647,52 zł tytułem bezumownego korzystania za przedmioty objęte współwłasnością,
4. ustalił, iż E. W. dokonała nakładów z majątku osobistego na rzecz wspólną w kwocie 153.090,24 zł i z tego tytułu zasądzić od M. W. na rzecz E. W. kwotę 76.955,12 zł tytułem zwrotu połowy wartości nakładów poniesionych przez wnioskodawczynię na ruchomość wspólną, płatną w terminie 1 roku od daty uprawomocnienia się postanowienia;
5. oddalił wniosek E. W. o zwrot nakładów na rzeczy wspólne w pozostałym zakresie,
6. oddalił wniosek M. W. o zwrot nakładów poniesionych na rzeczy wspólne,
7. oddalił wniosek E. W. o zwrot kosztów usług rolniczych,
8. ustalił i nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łęczycy tytułem zwrotu kosztów tymczasowo od:
a) E. W. kwotę 2.608,80 zł,
b) M. W. kwotę 2.608,80 zł,
9. ustalił, że każdy z uczestników postępowania w pozostałym zakresie ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.
Sąd Rejonowy ustalił między innymi:
Wnioskodawczyni E. W. pozostawała w związku małżeńskim z B. W.. Początkowo małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.
W 2007 roku pomiędzy małżonkami ustała wspólność majątkowa.
B. W. zmarł w dniu 27 grudnia 2009 roku. W dacie śmierci był żonaty z E. W.. Spadek po nim na podstawie testamentu własnoręcznego nabył syn M. W..
W dniu 19 marca 2010 roku M. W. dokonał zgłoszenia nabycia spadku po B. W. do Urzędu Skarbowego w K.. Jako nabyte składniki majątku zgłosił: udział w wysokości ½ niezabudowanej nieruchomości rolnej o pow. 3,44 ha; udział w wysokości ½ nieruchomości rolnej o pow. 66,1604 ha położonej w K., zabudowanej budynkiem mieszkalnym o pow. 69,9 m2 i 60 m2; gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni 19,7209 ha, w tym zabudowane budynkiem mieszkalnym o pow. 116 m2, nieruchomość rolną o pow. 633 ha położoną w miejscowości W.; udział w wysokości ½ nieruchomości rolnej o pow. 56,91 ha położonej w miejscowości W.; udział w wysokości ½ samochodu marki M. (...) nr rej. (...); udział w wysokości ½ ciągnika rolniczego F. 119 nr rej. (...); udział w wysokości ½ ciągnika rolniczego F. 412 V. nr rej. (...); udział w wysokości ½ ciągnika rolniczego U. (...) nr rej. (...); ciągnik rolniczy U. C-330 nr rej. (...); ciągnik rolniczy Z. (...) nr rej. (...); udział w wysokości ½ przyczepy S. nr rej. (...); udział w wysokości ½ przyczepy rolniczej nr rej. (...); udział w wysokości ½ przyczepy rolniczej nr rej. (...); przyczepę rolniczą nr rej. (...); przyczepę rolniczą nr rej. (...) oraz udział w wysokości ½ przyczepy rolniczej nr rej. (...).
Aktem notarialnym z dnia 3 lutego 2011 roku E. W. i M. W. nieodpłatnie znieśli współwłasność w zakresie nieruchomości i dokonali częściowego działu spadku.
Apelacje od powyższego postanowienia wywiedli zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnik postępowania.
Uczestnik postępowania zaskarżył postanowienie w zakresie punktów 3., 4. i 6..
Zarzucił postanowieniu naruszenie przepisów: art. 224 k.c. i art. 225 k.c. w związku z art. 206 k.c., art. 207 k.c., art. 233 § 1 k.p.c..
W konkluzji skarżący wniósł o:
1) zmianę punktu 3. zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku o zasądzenie odszkodowania za bezumowne korzystanie z przedmiotów objętych współwłasnością;
2) zmianę punktu 4. zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni nakładów na majątek wspólny w postaci spłat kredytów;
3) zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwoty 28.000 złotych z tytułu dokonanych przez niego nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny płatnej w terminie roku od uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu współwłasności, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;
4) zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie w zakresie punktów 1., 2., 3., 4., 5. i 7..
Skarżąca zarzuciła postanowieniu naruszenie przepisów: art. 227 k.p.c. w związku z art. 235 1 k.p.c. i art. 235 2 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 243 1 k.p.c. i art. 243 2 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c..
Skarżąca wniosła o:
1) zmianę orzeczenia I instancji w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie przedmiotowego orzeczenia oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji;
2) zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania za drugą instancję, według norm przepisanych;
3) zmianę punktu 2. orzeczenia i przyznanie na własność wnioskodawczyni ruchomości wymienionych w punkcie 1. orzeczenia z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika w kwocie połowy ich aktualnej wartości.
Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił:
E. W. i B. W. wyłączyli wspólność ustawową małżeńską umową zawartą w formie aktu notarialnego, zawartą w dniu 23 marca 2007 roku, przed notariuszem A. P., rep. A nr 1283/2007 (wypis aktu notarialnego k. 749 - 751).
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacje wywiedzione w niniejszej sprawie są o tyle zasadne, że skutkują koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, aczkolwiek z zupełnie innych przyczyn niż wskazane w zarzutach apelacji.
Sąd Rejonowy nie rozpoznał bowiem istoty sprawy.
Składniki majątkowe objęte niniejszym postępowaniem wchodziły w skład majątku wspólnego E. W. i B. W.. Nie stanowią przedmiotu współwłasności z żadnego innego tytułu niż wspólność ustawowa małżeńska. Oceny tej w żaden sposób nie zmienia fakt, że aktualnie B. W. nie żyje, zaś uczestnik postępowania jest jego jedynym spadkobiercą.
E. W. i B. W. wyłączyli wspólność ustawową małżeńską umową zawartą w formie aktu notarialnego, zawartą w dniu 23 marca 2007 roku.
Dla wyprowadzenia prawa własności składników majątku wspólnego ze wspólności koniecznym jest więc przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego a nie jak uczynił to Sąd Rejonowy (działając oczywiście w oparciu o zgłoszony wniosek), postępowania o zniesienie współwłasności.
Postępowania o podział majątku wspólnego i o zniesienie współwłasności są innymi postępowaniami, mającymi zastosowanie stosownie do źródła z którego wywodzi się majątek objęty postępowaniem działowym i nie mogą być stosowane zamiennie.
Należy podkreślić, że jedynie w toku postępowania o podział majątku wspólnego uczestnik może zgłosić żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 krio), jak również dochodzić zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny i z majątku odrębnego na majątek wspólny (art. 45 krio).
Art. 45 krio nie reguluje rozliczeń między małżonkami z tytułu wydatków i nakładów dokonanych przez każdego z nich w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego. Zgodnie z zasadą ustaloną w art. 46 krio, do takich wydatków i nakładów stosuje się przepisy k.c., w szczególności odpowiednio stosowane przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku, z kolei zaś art. 1035 k.c. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (zob. J.S. Piątowski, Glosa do uchw. SN z 3.10.1969 r., III CZP 71/69, OSPiKA 1970, Nr 10, poz. 189). Rozliczenie z tego tytułu, podobnie jak rozliczenie z tytułu wydatków i nakładów, o których mowa w art. 45 § 1 krio, następuje w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jednakże podstawę tego rozliczenia stanowią przepisy art. 567 § 1 w zw. z art. 686 k.p.c.. Odpowiednie stosowanie ostatnio wymienionego artykułu w postępowaniu o podział majątku wspólnego polega na tym, że tak samo jak w postępowaniu o dział spadku sąd orzeka o przewidzianych w tym artykule roszczeniach współspadkobierców, które powstały w czasie trwania wspólności majątku spadkowego, również w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd orzeka o roszczeniach między małżonkami (albo między pozostałym przy życiu małżonkiem i spadkobiercami drugiego z małżonków) z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, pobranych pożytków i innych przychodów oraz poczynionych na ten majątek nakładów i spłaconych długów w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału (zob. post. SN z 9.9.1976 r., III CRN 83/76, OSPiKA 1977, Nr 9, poz. 157 i uchw. SN z 19.12.1977 r., III CZP 85/77, OSNCP 1978, Nr 6, poz. 90). Roszczenia te są objęte swoistą prekluzją, nie mogą bowiem być dochodzone po podziale majątku wspólnego (art. 567 § 3 w zw. z art. 688 i 618 § 3 k.p.c.).
Reasumując w postępowaniu o podział majątku wspólnego, i tylko w nim, sąd rozstrzyga kompleksowo zarówno o roszczeniach przewidzianych w art. 45 krio, jak i o roszczeniach za czas od ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego.
Oczywiście Sąd Rejonowy był związany wnioskiem o dokonanie zniesienia współwłasności, winien jednak uświadomić stronom, że wyjście ze wspólności składników majątkowych objętych wymaga przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego, a w razie braku stosownej modyfikacji wniosku, wniosek o zniesienie współwłasności winien oddalić.
Z uwagi na treść art. 383 k.p.c. modyfikacja wniosku na etapie postępowania apelacyjnego możliwą nie jest.
Na marginesie jedynie wskazać należy, że podnoszona przez pełnomocnika wnioskodawczyni okoliczność, że pomiędzy pełnomocnikami uczestników nie ma sporu co do możliwości wyjścia ze wspólności majątku w drodze zniesienia współwłasności pozostaje bez znaczenie dla oceny prawidłowości zaskarżonego postanowienia.
Z tych wszystkich przyczyn, działając z mocy art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łęczycy, pozostawiając z mocy art. 108 § 2 k.p.c. temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy ustali jaka jest ostatecznie treść żądań wnioskodawczyni i uczestnika postępowania, a następnie dokona ich stosownej oceny materialnoprawnej.