UZASADNIENIE

W dniu 5 lipca 2021 roku D. M. wytoczyła powództwo przeciwko E. M. o zapłatę kwoty 5 882 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie - tytułem zwrotu nienależnie pobranych przez pozwanego, jako przedstawiciela ustawowego, alimentów uiszczonych przez powódkę na rzecz córek stron - S. M. i K. M..

Pozwany E. M. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i obciążenie powódki kosztami procesu. Pozwany stanowczo zaprzeczył wszystkim twierdzeniom powódki. Podniósł, że uiszczone przez powódkę alimenty były zasądzone orzeczeniami sądów i w całości wydatkowane zostały na potrzeby uczących się wówczas córek stron.

Sąd ustalił, co następuje:

D. M. i E. M. ze związku małżeńskiego posiadają córki S. i K..

Na podstawie tytułów egzekucyjnych w postaci prawomocnych wyroków Sądu Rejonowego w Piszu wydanych w sprawach III RC 48/94 i III RC 250/98 oraz na podstawie prawomocnej ugody zawartej przed Sądem Rejonowym w Piszu w sprawie III RC 276/01, D. M. zobowiązana była do płacenia alimentów na rzecz wyżej wymienionych małoletnich córek, przy czym alimenty miały być płacone do rąk przedstawiciela ustawowego małoletnich, tj. E. M..

Na podstawie ww. tytułów egzekucyjnych, zaopatrzonych w klauzulę wykonalności, na wniosek E. M. - jako przedstawiciela ustawowego małoletnich S. M. i K. M. - prowadzone było przeciwko D. M. przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zambrowie postępowanie egzekucyjne pod sygn. akt Kmp 54/96.

Przez pewien okres czasu, alimenty wypłacane były małoletnim wierzycielkom – do rąk ich przedstawiciela ustawowego – za pośrednictwem komornika z funduszu alimentacyjnego. Z tego tytułu D. M. posiadała zadłużenie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które jednak zostało przez nią w całości spłacone.

Na wniosek E. M., ww. postępowanie egzekucyjne prowadzone pod sygn. akt Kmp 54/96 zostało prawomocnie umorzone postanowieniem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zambrowie wydanym 26 stycznia 2007 roku.

Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z dnia 28 marca 2007 roku wydanym w sprawie III RC 40/07, ustalił, że z dniem 1 kwietnia 2007 roku wygasł obowiązek alimentacyjny między D. M., a jej córkami S. M. i K. M..

(dowód: kserokopia odpisu aktu małżeństwa stron k. 209; zajęcie wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym k. 390; ugoda w sprawie III RC 276/01 k. 253; pismo z 30.12.2004r. k. 7; pismo z 12.03.2007r. k. 10; zaświadczenie z 12.03.2007r. k. 11; postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego k. 9; odpis wyroku SR w Piszu w sprawie III RC 40/07 k. 8)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powódki oparte było o założenie, że uiszczone przez nią do rąk pozwanego alimenty w łącznej wysokości 5 882 złote były świadczeniem nienależnym.

Podstawę prawną powództwa stanowił zatem przepis art. 410 § 2 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że na powódce ciążył obowiązek alimentacyjny względem małoletnich córek, stwierdzony wymienionym wyżej wyrokiem Sądu Rejonowego w Piszu wydanym w sprawie III RC 48/94, następnie skonkretyzowany wyrokiem Sądu Rejonowego w Piszu wydanym w sprawie III RC 250/98, a potem ugodą zwartą przed Sądem Rejonowym w Piszu w sprawie III RC 276/01. Na podstawie ww. tytułów egzekucyjnych zaopatrzonych w klauzulę wykonalności, przeciwko powódce prowadzone było od 1996 roku postępowanie egzekucyjne przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zambrowie, które na wniosek ustawowego przedstawiciela małoletnich wierzycieli - E. M. - zostało prawomocnie umorzone postanowieniem komornika wydanym 26 stycznia 2007 roku. Obowiązek alimentacyjny powódki wygasł z dniem 1 kwietnia 2007 roku, co ustalone zostało prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Piszu wydanym w sprawie III RC 40/07.

Powódka nie przedstawiła natomiast żadnych dowodów, które potwierdzałyby, że dokonała ona nadpłacenia przedmiotowych alimentów, a zgodnie z treścią art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Tak więc w niniejszej sprawie na powódce spoczywał obowiązek udowodnienia faktów uzasadniających jej roszczenie, a ponadto w myśl art. 232 k.p.c. ciążył na niej obowiązek wskazywania dowodów, z których wywodziła skutki prawne.

Niezależenie jednak od powyższego, wskazać należy, iż zgodnie z treścią przepisu art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, „zasady współżycia społecznego” wyrażają ideę słuszności w prawie oraz odwołują się do powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Odmowa uwzględnienia żądania zwrotu nienależnego świadczenia musi więc być wsparta odpowiednią aprobatą moralną (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 26 lutego 2004 roku w sprawie V CK 220/03, Legalis).

Jak wskazuje się w judykaturze, przepis art. 411 pkt 2 k.c. znajduje zastosowanie w sytuacji gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie; w takiej sytuacji spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2004 roku w sprawie II PK 18/2004, OSNPiUS 2005, nr 6, poz. 84). Jednocześnie o tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku; czynią zadość zasadom współżycia społecznego zwłaszcza tzw. świadczenia quasi-alimentacyjne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2000 roku w sprawie I PKN 537/99, Legalis).

Powszechnie przyjmuje się, że zasadom współżycia społecznego czynią zadość świadczenia, co do których brak jest prawnego zobowiązania, lecz świadczącemu można przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. Chodzi najczęściej o świadczenie ze względu na rzekomy obowiązek zwyczajowy lub odpowiadający względom przyzwoitości - obowiązek, który dla świadczenia nie był istotny, tj. nie stanowił objętej porozumieniem stron podstawy prawnej. Zważywszy na charakter uwzględnionej w przepisie klauzuli generalnej, zwraca się uwagę na celowość ostrożnego stosowania przepisu, z ograniczeniem do przypadków szczególnych, świadczeń quasi - alimentacyjnych, pielęgnacyjnych, pomocowych, głownie w relacjach rodzinnych czy pracowniczych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 września 2013 roku w sprawie I ACa 389/13, portal orzeczeń).

Przesłanka zgodności z zasadami współżycia społecznego i czynieniu im zadość odwołuje się do systemu wartości i ocen, dlatego powinna być ona dokładnie badana w każdej sytuacji faktycznej związanej z jej podniesieniem. Nie będzie więc można żądać zwrotu świadczenia, gdy odpowiada ono obowiązkom akceptowanym przez społeczeństwo lub też przyjętym zwyczajom postępowania ( zob. B. Paul, Koncepcje rozliczeń majątkowych między konkubentami, PS 2003, nr 3, s. 16; A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 411 k.c., teza 22).

Mając powyższe na uwadze, nawet gdyby powódka zdołała wykazać zarówno fakt nadpłacenia alimentów, jak i wysokość nadpłaconych alimentów, zgłoszone przez nią roszczenie o zwrot tych należności, zdaniem Sądu kłóci się z zasadami współżycia społecznego i społecznym poczuciem sprawiedliwości. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że powódka domaga się zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie dzieciom środków utrzymania. W świetle przepisu art. 133 k.r.o. nie budzi wątpliwości, że taki obowiązek spoczywa w pierwszej kolejności na rodzicach.

Ponadto w myśl przepisu art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Tymczasem pozwany w odpowiedzi na pozew stanowczo podniósł, że uiszczone przez powódkę alimenty były zasądzone orzeczeniami sądów i w całości z wydatkowane zostały na zaspokojenie uzasadnionych potrzeb uczących się wówczas córek stron.

Powódka nie przedstawiła dowodów podważających ww. twierdzenia pozwanego.

Zgodzić się należy z poglądem prawnym wyrażonym przez Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyroku z 30 października 2013 roku w sprawie I Ca 312/13, iż domaganie się przez powoda zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie pozwanym środków na utrzymanie, tudzież realizowanie obowiązku finansowego niezbędnego do kontynuacji wykształcenia, naruszałoby zasady współżycia społecznego. Świadczenia alimentacyjne spełnione względem uprawnionych były świadczeniami prawnie uzasadnionymi niezależnie od tego, czy spełnione były dobrowolnie, albo na podstawie wyroku zasadzającego alimenty.

Z uwagi na powyższe, Sąd powództwo oddalił.

Przewodniczący:	sędzia Anna Lisowska
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Judyta Masłowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE