UZASADNIENIE

P. D. w dniu 16 maja 2022r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 7 kwietnia 2022r., znak: (...) wnosząc o uchylenie decyzji oraz uznanie braku obowiązku zwrotu pobranego świadczenia w wysokości 2.200,00 zł.

W uzasadnieniu odwołania odwołujący się, powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazał że przedmiotowe świadczenie zostało pobrane przez niego już na samym początku 2020r. i rozdysponowane m.in. na wizyty lekarskie oraz rehabilitację, na którą regularnie uczęszcza, a więc na zaspokojenie bieżących i koniecznych potrzeb życiowych. Nadto, odwołujący się podniósł, że nie został w żaden sposób pouczony o braku prawa do otrzymywania świadczenia, a poza tym niedopuszczalna jest sytuacja, w której organ rentowy obarcza świadczeniobiorcę odpowiedzialnością za własne błędy i niedopatrzenia. Zdaniem odwołującego się, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako organ administracji publicznej i podmiot profesjonalny, powinien na bieżąco kontrolować rozdysponowane środki, a także to, czy świadczenie jest należne czy nie, a w razie ewentualnych pomyłek, reagować niezwłocznie. Dodatkowo P. D. wskazał, że okoliczności związane z ewentualną nienależnością świadczenia nie wynikły w bieżącym roku, a już dwa lata temu, zatem obecnie nałożona sankcja w postaci zwrotu pobranego świadczenia we wskazanej wysokości, jest dla niego znacznym obciążeniem. Nadto, odwołujący się zarzucił, że zaskarżona decyzja nie została uzasadniona przez organ rentowy, a dla osoby, która nie jest biegła w przepisach prawa, niezrozumiałe jest z czego może wynikać wydanie takiej decyzji i czy wypłata świadczenia wynikała z błędu organu (odwołanie z dnia 12 maja 2022r., k. 3-5 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że P. D. osiągnął w styczniu i lutym 2020r. przychód ze stosunku pracy w wysokości po 3.460 zł, który przekroczył dopuszczalną kwotę, tj. 3.452,20 zł. Dalej organ rentowy wyjaśnił, że zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 listopada 2019r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2019r. ogłoszonego dla celów emerytalnych stosowanej przy zawieszeniu renty socjalnej (M.P. z 2019r., poz. 1127), na podstawie art. 10 ust. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej, od dnia 1 grudnia 2019r. kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2019r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 3.452,20 zł. W analizowanej sprawie odwołujący się dostarczył zaświadczenie o osiągnięciu przychodu w 2020r., ze wskazaniem daty poszczególnych wypłat, dopiero w dniu 2 marca 2022r., na wezwanie organu rentowego. Był poinformowany, w jakiej sytuacji świadczenie zawiesza się oraz że jest obowiązany do powiadomienia organu rentowego o fakcie uzyskiwania przychodu w określonej wysokości (pouczenie w decyzji z dnia 24 października 2017r.). Jednocześnie organ rentowy zauważył, że w myśl art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie można żądać zwrotu kwot nienależne pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5. Nadto organ rentowy przywołał treść art. 138 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazując że kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, a w pozostałych zaś przypadkach – za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 6 czerwca 2022r., k. 10 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

P. D. od dnia 1 czerwca 2009r. do dnia 30 września 2014r. uprawniony był do renty socjalnej, przyznanej decyzją z dnia 22 września 2009r., znak: (...). Następnie decyzją z dnia 21 października 2014r., znak: (...) przyznano mu rentę socjalną od 1 października 2014r. do 30 września 2017r. (decyzja ZUS o przyznaniu renty socjalnej z dnia 22 września 2009r., k. 5 a.r.; decyzja ZUS o podwyższeniu renty z dnia 4 marca 2010r., k. 6 a.r.; decyzja ZUS o przyznaniu renty socjalnej z dnia 21 października 2014r., k. 15 a.r.).

Odwołujący się został zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 grudnia 2014r. do 31 grudnia 2014r., co nastąpiło w decyzji z dnia 23 września 2015r., (...). Z kolei decyzją z dnia 24 października 2017r., znak: (...), organ rentowy ponownie przyznał P. D. rentę socjalną od 1 października 2017r., zaś w decyzji z dnia 28 września 2018r., znak: (...), z urzędu dokonał ponownego ustalenia wysokości świadczenia. Decyzje organu rentowego, w tym decyzja z dnia 24 października 2017r., zawierają obszerne pouczenia, w tym dotyczące zasad zawieszania, rozliczania, zmniejszenia świadczenia i zwrotu świadczeń nienależnie pobranych (decyzja ZUS o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia z dnia 23 września 2015r., k. 28 a.r.; decyzja ZUS o ponownym ustaleniu prawa do renty socjalnej z dnia 24 października 2017r. , k. 35 a.r.; decyzja ZUS o ponownym ustaleniu wysokości renty socjalnej z dnia 28 września 2018r., k. 37 a.r.).

Pismem z dnia 10 listopada 2021r. organ rentowy zwrócił się do P. D. z prośbą o nadesłanie informacji o kwotach osiąganego przychodu w okresie od 1 stycznia 2020r. do 31 grudnia 2020r., w rozbiciu miesięcznym, ze wskazaniem terminów poszczególnych wypłat (pismo ZUS z dnia 11 listopada 2021r., k. 40 a.r.). W odpowiedzi P. D. w dniu 26 listopada 2021r. przesłał zaświadczenie z dnia 24 listopada 2021r., wystawione przez Ł. P., o kwotach przychodu w poszczególnych miesiącach, w okresie od 1 stycznia 2020r. do 31 grudnia 2020r. Brak było w nim wskazania terminów poszczególnych wypłat (pismo z dnia 26 listopada 2021r. wraz z zaświadczeniem z dnia 24 listopada 2021r., k. 41-42 a.r.). W związku z tym pismem z dnia 10 lutego 2022r. organ rentowy ponownie zwrócił się do P. D. o nadesłanie informacji o kwotach osiągniętego przychodu w okresie od 1 stycznia 2020r. do 31 grudnia 2020r., w rozbiciu miesięcznym ze wskazaniem terminów poszczególnych wypłat (pismo ZUS z dnia 10 lutego 2022r., k. 43 a.r.).

W dniu 2 marca 2022r. do organu rentowego wpłynęło, nadesłane przez odwołującego się, zaświadczenie o kwotach osiąganego przychodu, w którym pracodawca wskazał, że P. D. jest zatrudniony na podstawie umowę o pracę od 1 lipca 2017r. na pełny etat i osiągnął następujące wynagrodzenie:

- XII 2019r. – 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 8 stycznia 2020r.)

- I 2020r. – 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 10 lutego 2020r.)

- II 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 11 marca 2020r.)

- III 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 8 kwietnia 2020r.)

- IV 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 6 maja 2020r.)

- V 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 5 czerwca 2020r.)

- VI 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 15 lipca 2020r.)

- VII 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 11 sierpnia 2020r.)

- VIII 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 8 września 2020r.)

- IX 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 9 października 2020r.)

- X 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 10 listopada 2020r.)

- XI 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 14 grudnia 2020r.)

- XII 2020r. - 3.460,00 zł brutto – 2.482,92 zł netto (data przelewu 12 stycznia 2021r.)

(zaświadczenie z dnia 2 marca 2022r., k. 45 a.r.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Odział w W. w dniu 7 kwietnia 2022r. wydał decyzję znak: (...), w której zobowiązał P. D. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty socjalnej za okres od 1 stycznia 2020r. do 29 lutego 2020r. w kwocie 2.200,00 zł, z powodu przekroczenia dozwolonej kwoty osiąganego przychodu i nie powiadomienia o tym fakcie organu rentowego (decyzja ZUS z dnia 7 kwietnia 2022r., k. 49 a.r.).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których autentyczności oraz treści strony nie kwestionowały, a które nie budziły również wątpliwości Sądu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanych przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148¹§ 1 k.p.c. (Dz.U. z 2021r. poz. 1805), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a zatem nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia dowodów. Spór dotyczył jedynie prawa. Ponadto strony nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy. W tych okolicznościach Sąd na podstawie powołanego przepisu ocenił, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. O takim sposobie załatwienia sprawy Sąd wcześniej uprzedził strony, powołując się dodatkowo na art. 15 zzs¹ ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020r., poz. 1842) i udzielając stronom tygodniowego terminu na złożenie pism procesowych prezentujących ich stanowiska w sprawie (k. 19-20 a.s.).

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ust. 6 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 240), prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5a, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statycznego do celów emerytalnych. Natomiast zgodnie z ust. 7 ww. artykułu osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu. Stosownie zaś do treści art. 104 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r. poz. 504), zwanej dalej ustawą emerytalną, do której odwołuje się art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy (ust. 1). Natomiast w myśl art. 104 ust. 2 ustawy emerytalnej, za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3. Z kolei zgodnie z ust. 6 ww. przepisu, za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio m.in. art. 138-144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r. poz. 504).), zwanej dalej ustawą emerytalną, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 listopada 2019r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2019r. ogłoszonego do celów emerytalnych stosowanej przy zawieszaniu renty socjalnej (M.P. z 2019r., poz. 1127), od dnia 1 grudnia 2019r. kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2019r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosiła 3.452,20 zł.

W przedmiotowej sprawie, biorąc pod uwagę cytowane przepisy oraz Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w miesiącach styczniu i lutym 2020r. przychód P. D., uzyskany z tytułu wykonywania pracy zarobkowej na rzecz Ł. P., w oparciu o umowę o pracę, wyniósł łącznie 3.460 zł miesięcznie i przekroczył kwotę przychodu odpowiadającą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W związku z tym istniały podstawy do zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej (w tamtym czasie był to art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej).

P. D. kwestionował zasadność żądania przez organ rentowy zwrotu nienależnego świadczenia od 1 stycznia 2020r. do 29 lutego 2020r. wskazując, że nie miał świadomości, że organ rentowy, jako podmiot profesjonalny, nie dopilnował tego, aby zawiesić jego świadczenie, nadto podkreślał, że nie został pouczony o braku prawa do otrzymywania świadczeń. W myśl powołanego już art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się między innymi świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. Zwrot "była pouczona o braku prawa" nie może być rozumiany dosłownie; chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa (wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2005r., III UK 63/05). Pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, by pobierający świadczenie mógł odnieść je do swojej sytuacji, jednak nie musi odnosić się do indywidualnie pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy.

Zdaniem Sądu, odwołujący się, które niewątpliwie pobrał za wskazany okres świadczenie mu nienależne – wbrew temu, co wskazywał - został dostatecznie pouczony o okolicznościach uzasadniających zawieszenie prawa do renty socjalnej, a nastąpiło to w decyzji z dnia 24 października 2017r., jak w decyzjach wcześniej wydanych. W punkcie V. 3. pouczenia, dołączonego do decyzji z 24 października 2017r., wskazano, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Kwota ta obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona. Powyższe oznacza, że w decyzji o ponownym ustaleniu prawa do renty socjalnej zawarte zostały wprost odniesienia do przepisów, które mają zastosowanie w niniejszej sprawie. Oznacza to zatem, że odwołujący się został prawidłowo pouczony o braku prawa do pobierania renty socjalnej w okolicznościach osiągnięcia przychodu przekraczającego określony pułap. Nadto w pkt VI. 1. pouczenia wskazano, że osoba pobierająca rentę socjalną, jej przedstawiciel ustawowy oraz osoba sprawująca opiekę prawną lub faktyczną nad osobą uprawnioną do renty socjalnej zobowiązana jest powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym m.in. o osiąganiu miesięcznego przychodu wskazanego w cz. V pouczenia i jego wysokości, oraz o okresie, na jaki została zawarta umowa, z tytułu której osiągany jest przychód. W analizowanej sprawie ważne jest również i to, że odwołujący się był już wcześniej zobowiązany przez organ rentowy do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, a nastąpiło to w decyzji z dnia 23 września 2015r., także z powodu przekroczenia dozwolonej kwoty osiągania przychodu. To oznacza, że po stronie odwołującego się była świadomość tego, że jeśli osiąga wyższą kwotę niż dozwolony pułap, to wiąże się to z określonymi obowiązkami po jego stronie oraz z uprawnieniem Zakładu do żądania zwrotu kwot, które mimo przekroczenia dozwolonej kwoty przychodu, zostały pobrane.

Wracając jeszcze do wskazanego pouczenia, należy zaakcentować, że jest ono sformułowane w sposób zrozumiały i prawidłowe jego odczytanie nie wymaga żadnej szczególnej wiedzy, w tym wiedzy prawniczej. Jednak, nawet gdyby wnioskodawca nie miał świadomości znaczenia pouczeń, to nie stanowi to o braku ich udzielenia w sposób prawidłowy, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 24 czerwca 2015r., wydanym w sprawie II UK 285/12 oraz w wyroku z dnia 28 czerwca 2005r. ( III UK 63/05).

Mając na uwadze powyższe rozważania, stwierdzić należy, że w sprawie spełnione zostały warunki z art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Renta socjalna została wypłacona odwołującemu w okresie styczeń-luty 2020r. w pełnej wysokości, choć zaistniały okoliczności uzasadniające wstrzymanie jej wypłaty, a wnioskodawca był pouczony o braku prawa do pobrania świadczenia. Miał świadomość obowiązujących przepisów i swoich powinności, tym bardziej że w przeszłości zdarzyło się już, że przekroczył dozwoloną kwotę osiąganego przychodu i był zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu nienależnie pobranego świadczenia.

Jeśli chodzi natomiast o argument, że odwołujący się zużył już świadczenia, które ma zwrócić, to trzeba podkreślić, iż okoliczność ta jest bez znaczenia dla możliwości zastosowania analizowanych przepisów. Żaden z nich nie uzależnia możliwości domagania się zwrotu świadczenia, które zostało pobrane nienależnie, od tego czy ten który je pobrał, już je zużył, czy jeszcze dysponuje środkami, które uzyskał. W judykaturze od lat konsekwentnie przyjmuje się brak podstaw do stosowania do nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych (poza unormowaniami dotyczącymi zasad zapłaty i wysokości odsetek) przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynach niedozwolonych i związanej z tym problematyki zwrotu nienależnego świadczenia lub naprawienia wyrządzonej szkody (wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych: z dnia 28 września 1960r., I TR 492/60, OSPiKA 1962/6/146 i z dnia 5 kwietnia 1974r., IV TR 218/74, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1975/4 str. 79 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 września 2007r., I UK 90/2007, OSNP 2008/19-20/301; z dnia 16 grudnia 2008r., I UK 154/2008, OSNP 2010/11-12/148; z dnia 3 lutego 2010r., I UK 210/2009, Palestra 2011/1-2 str. 124 i postanowienie z dnia 26 listopada 2010r., IV CSK 201/2010, Palestra 2011/1-2 str. 124). W konsekwencji organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia nawet gdy świadczeniobiorca utracił je lub zużył w sposób niepowodujący jego wzbogacenia się, a świadomość otrzymywania nienależnego świadczenia zawsze nakazuje liczenie się z obowiązkiem takiego zwrotu. Nie można też, stosując pewną analogię do cywilnoprawnej instytucji bezpodstawnego wzbogacenia lub odpowiedzialności deliktowej, relatywizować sytuacji prawnej osób nienależnie pobierających świadczenia w kwestii okresu, za jaki można żądać zwrotu wypłaconych kwot, w zależności czy do wypłaty doszło przy tylko bierności świadczeniobiorcy mającego świadomość braku prawa do pobierania świadczenia, czy też nastąpiła ona w wyniku celowego wprowadzenia w błąd organu rentowego, skoro sam ustawodawca nie wprowadził takiego zróżnicowania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2012r., III UK 33/11, LEX nr 1619693). Ponadto należy zwrócić uwagę, że w utrwalonym od lat orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przyjmuje się, iż również zasady współżycia społecznego nie mogą uzasadniać konstruowania innych zasad zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, niż wynikające z przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Tak jak świadczeniobiorca nie może żądać złagodzenia rygoryzmu prawa ubezpieczeń społecznych poprzez odwołanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego przewidzianej w art. 5 k.c., tak organ rentowy w oparciu o te przepisy nie jest uprawniony do zaostrzenia rygorów tego prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 2 grudnia 2009r., I UK 174/09, LEX nr 585709; z dnia 14 grudnia 2005r., III UK 120/05, OSNP 2006/21-22/338 i z dnia 23 października 2006r., I UK 128/06, OSNP 2007/23-24/359).

Na zakończenie, analizując zarzut P. D. dotyczący tego, że to organ rentowy ma określone obowiązki monitorowania zasadności wypłacanych świadczeń, odwołać należy się do przepisów, które już były cytowane oraz do pouczeń, jakich udzielono odwołującemu się. Wynika z nich, że osoba pobierająca świadczenie – bez względu na obowiązki Zakładu, które jednak w tej sprawie nie wysuwają się na plan pierwszy – ma określone obowiązki informacyjne. Ubezpieczony o kwocie osiąganego przychodu, przekraczającego dozwolony próg, nie powiadomił ZUS. Poza tym, co wiąże się z kolejnym zarzutem z odwołania, dopiero na wezwanie ZUS z listopada 2021r. przedstawił zaświadczenie, które jednak nie zawierało wszystkich niezbędnych danych, koniecznych do ewentualnego stwierdzenia nienależności świadczeń. Uczynił to dopiero w marcu 2022r., dlatego – choć pobranie świadczeń nienależnych nastąpiło w roku 2020 – dopiero w kwietniu 2022r. została wydana zaskarżona decyzja. Analizując cytowane przepisy, Sąd stwierdził, że istniała podstawa do jej wydania, mimo takiego odstępu czasu. Art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej przewiduje, że kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji. Ponieważ P. D. nie powiadomił organu rentowego o osiągnięciu przychodu – uczynił to dopiero na wezwanie ZUS, co nie kwalifikuje się jako sytuacja, w której dokonałby powiadomienia – to organ rentowy miał prawo, stosując ww. przepis, zażądać zwrotu za okres nie dłuższy niż 3 lata poprzedzające rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia. Nie naruszył przy tym obowiązujących przepisów, stąd decyzja jest prawidłowa.

Odnosząc się jeszcze do wskazanej formy powiadomienia ZUS, należy odwołać się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, który - przykładowo - w wyroku z dnia 27 sierpnia 2009r. (II UK 398/08, OSNP 2011/7-8/110) pokreślił, iż powiadomienie to, w rozumieniu art. 138 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, polega na udzieleniu informacji o zamierzonej wysokości przychodów oraz o faktycznej wysokości przychodów osiągniętych w danym roku kalendarzowym. Gdyby sytuacja, w której określona osoba dopiero na wezwanie ZUS udziela informacji, kwalifikować jako dokonanie powiadomienia, o jakim mowa w ww. przepisie, to oznaczałoby to, że świadczeniobiorca niedopełniający swoich ustawowych obowiązków, a więc nieinformujący organu rentowego o okoliczności mającej wpływ na wysokość pobieranego świadczenia lub na jego zawieszenie, korzysta z przywileju ograniczenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranej emerytury lub renty. Złagodzenie takie nie może opierać się na założeniu, że organ rentowy posiada wiedzę (dostarczoną przez ubezpieczonego), na podstawie której powinien podjąć stosowne czynności, ale na skutek własnego zaniedbania tego nie czyni albo że organ rentowy sam wezwie ubezpieczonego do udzielenia określonych informacji, mimo że ubezpieczony taki obowiązek ma bez względu na skierowane do niego wezwanie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł o oddaleniu odwołania.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE