UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 maja 2021 roku o rocznym rozliczeniu emerytury w związku z osiągniętym w 2019 roku przychodem A. R., Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w S. na podstawie art. 40 oraz 48 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (tj. Dz. U z 2020 r. poz. 586 ze zm.), dokonał potrącenia z tytułu wykonanego rozliczenia w wysokości 3 925,97 zł wskazując, że potrącenie zostanie zrealizowane z bieżących wypłat świadczeń. Ustalono, iż uzyskany w 2019 roku przychód z tytułu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności gospodarczej wyniósł: 25 285,00 zł, wysokość przychodu możliwego do osiągnięcia niepowodująca 25% zmniejszenia świadczenia wyniosła 25 284,40 zł, zmniejszenie świadczenia przy rozliczeniu rocznym (max. 25% rocznego świadczenia), wynosi: 3 925,97 zł. Ogółem kwota wynikająca z rozliczenia do potrącenia wyniosła 3 925,97 zł.

Decyzją z dnia 31 maja 2021 roku o rocznym rozliczeniu emerytury w związku z osiągniętym w 2020 roku przychodem A. R., Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w S. na podstawie art. 40 oraz 48 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (tj. Dz. U z 2020 r. poz. 586 ze zm.), dokonał potrącenia z tytułu wykonanego rozliczenia w wysokości 12 127,31 zł wskazując, że potrącenie zostanie zrealizowane z bieżących wypłat świadczeń. Ustalono, iż uzyskany w 2020 roku przychód z tytułu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności gospodarczej wyniósł: 80 206,00 zł, wysokość przychodu możliwego do osiągnięcia niepowodująca 25% zmniejszenia świadczenia wyniosła 80 205,20 zł, zmniejszenie świadczenia przy rozliczeniu rocznym (max. 25% rocznego świadczenia), wynosi: 12.127 ,31 zł. Ogółem kwota wynikająca z rozliczenia do potrącenia wyniosła 12 127,31 zł.

Odwołanie od powyższych decyzji wywiódł A. R., wnosząc o ich uchylenie, a także zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu ubezpieczony podniósł, że wynagrodzenie otrzymywane przez niego nie jest podstawą wymiaru podatku dochodowego, podatku od towarów i usług, ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, ani też ubezpieczenia zdrowotnego w żadnym państwie. Od otrzymywanego uposażenia nie są odprowadzane żadne składki ani do belgijskiego ani do polskiego systemu zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczony podkreślił, że jako międzynarodowy pracownik cywilny (...) jest zwolniony z wszelkich podatków, jak również składek na polskie świadczenia społeczne i emerytalne, które są pobierane od pensji lub wynagrodzenia z tytułu świadczenia przez nich pracy w charakterze Międzynarodowych Pracowników Cywilnych (...).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie w całości oraz zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podtrzymując dotychczasową argumentację organ rentowy wskazał, iż fakt zwolnienia wynagrodzenia uzyskiwanego przez A. R. z podatku dochodowego, podatku od towarów i usług oraz ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i zdrowotnego nie ma żadnego znaczenia. Wyjaśnił, że wskazywany przez niego akt prawa międzynarodowego w postaci Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczym Sił w Europie uzupełniającej Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego z 9 lipca 2016 roku nie koliduje z ustawą z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, ani z ustawą z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, na podstawie których dokonano rocznego rozliczenia emerytury w związku z osiągniętym w 2019 i 2020 roku przychodem, oraz nie dokonuje ich degradacji w hierarchii polskich aktów prawnych.

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2021 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił odwołanie (pkt I) oraz zasądził od A. R. na rzecz Wojskowego Biura Emerytalnego w S. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że A. R. urodzony (...), decyzją Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w S. z dnia 21 września 2018 roku nabył prawo do emerytury wojskowej.

Decyzja ta zawierała pouczenie o obowiązku zawiadomienia właściwego organu emerytalnego o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej oraz o wysokości osiąganego wynagrodzenia lub dochodu oraz o każdorazowej podwyżce wysokości wynagrodzenia lub dochodu i innych okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo ograniczenie jego wysokości. W pouczeniach tych zawarta była również informacja, że osiąganie przychodu w wysokości przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty, powoduje zmniejszenie o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 roku w wysokości:

a) 24 % kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji świadczeń pracowniczych w 1998 roku – dla emerytury lub renty inwalidzkiej I grupy, nie więcej niż 25% jej wysokości,

b) 18 % kwoty bazowej, o której mowa w pkt a) – dla renty inwalidzkiej II lub III grupy, nie więcej niż 25 % jej wysokości,

c) 20,4 % kwoty bazowej, o której mowa w pkt a) – dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

Pismem z 23 października 2020 roku organ rentowy zwrócił się do ubezpieczonego o podanie wysokości i źródła przychodu za 2019 rok.

W odpowiedzi, pismem z dnia 3 listopada 2020 roku A. R. podał, iż zatrudniony jest jako Międzynarodowy Pracownik Cywilny w (...), a jego wynagrodzenie zwolnione jest w państwach członkowskich (...) od wszelkich podatków oraz składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, zaś sama treść kontraktu i wysokość wynagrodzenia objęta jest klauzulą poufności.

Pismem z dnia 1 kwietnia 2021 roku organ rentowy ponownie wezwał ubezpieczonego do podania informacji o wysokości i źródle przychodu za 2019 rok, a także za 2020 rok.

Pismem z dnia 14 kwietnia 2021 roku A. R. podtrzymał swoje stanowisko o braku podstaw do rozliczania jego emerytury wojskowej w związku z osiągniętym przychodem, jednocześnie podając, że w okresie od 1 września do 31 grudnia 2019 roku oraz od stycznia do 31 grudnia 2020 roku jego dochód przekraczał 130% średniego miesięcznego wynagrodzenia.

Na podstawie ww. informacji organ rentowy dokonał rozliczenia przychodów za lata 2019-2020.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołania ubezpieczonego za bezpodstawne.

Sąd Okręgowy wstępnie wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia, czy art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz. U. z 2020 r., poz. 586 ze zm.) ma zastosowanie do przychodu osiągniętego przez A. R. z tytułu kontraktu z siedzibą (...) w B., jako Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...).

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, emerytura lub renta inwalidzka ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach art. 104 ust. la-6, ust. 8 pkt 1 i 2 oraz ust. 9 i 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie więcej jednak niż o 25% wysokości tej emerytury lub renty inwalidzkiej, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3 (ust. 1). Przepisy art. 104 ust. 8 pkt 2 ustawy, o której mowa w ust. 1, stosuje się również do renty inwalidzkiej III grupy. W razie osiągania przychodu, określonego w ust. 1, w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, kwota emerytury lub renty inwalidzkiej ulega zmniejszeniu o 25% jej wysokości.

Zgodnie z treścią przepisu art. 104 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 291) prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6. Dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również do emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

Sąd Okręgowy wskazał, że takie rozwiązanie prawne, jak w art. 104 ust. 3 ustawy emerytalnej było przyjęte już w art. 65 ustawy z 23 stycznia 1968 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.). Już wówczas nie miało znaczenia, czy zatrudnienie lub działalność za granicą były objęte ubezpieczeniem społecznym w Polsce oraz to, czy zarobki lub dochód z tytułu zatrudnienia za granicą podlegały opodatkowaniu w Polsce.

Sąd Okręgowy zauważył, że w rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, że odwołujący jest zatrudniony w (...) jako pracownik międzynarodowego korpusu cywilnego. Warunki zatrudnienia reguluje zaś umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie, zgodnie z którą … (Sąd Okręgowy nie uzupełnił przy tym dalszej części tego wywodu).

W ocenie Sądu Okręgowego, okoliczność, że ubezpieczony nie podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych oraz zwolnienie osiąganych przez niego dochodów z podatku dochodowego od osób fizycznych w żadnym razie nie oznacza, iż w razie przekroczenia przez niego przychodu z tytułu zatrudnienia o 130% przeciętnego wynagrodzenia pobierane przez niego świadczenie emerytalne nie ulegnie zmniejszeniu.

W tym zakresie Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z treścią przepisu art. 104 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również do emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą. Ogólną przesłanką brania pod uwagę przychodów, które wpływają na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury/renty jest wykonywanie działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Istotne jest zatem nie to, czy dany świadczeniobiorca podlega obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniom społecznych, lecz fakt, że przychody uzyskiwane są z działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia a przychód świadczeniobiorcy osiągany za granicą z tytułu działalności wymienionej w art. 104 ust. 1-2 wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty (art. 104 ust. 3).

Sąd Okręgowy dalej wskazał, że w przypadku, gdy emeryt lub rencista osiąga przychód za granicą w państwie, z którym Polskę łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych (tzw. państwie umownym tj. w państwie członkowskim Unii Europejskiej, Islandii, Norwegii, Liechtensteinie, Szwajcarii, USA, Kanadzie, Australii, Korei Płd., Macedonii. Chorwacji, Serbii, Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie ) - przy rozliczaniu emerytury lub renty przyjmuje się przychód w wysokości faktycznie osiągniętej, udokumentowanej zaświadczeniem pracodawcy lub innego podmiotu, właściwego w myśl ustawodawstwa państwa, w którym osiągany jest ten przychód. Natomiast przychodem, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Świadczeniobiorca osiągający przychody jest zobowiązany do przedłożenia do Wojskowego Biura Emerytalnego dokumentu potwierdzającego faktycznie osiągnięty przychód. Dokument potwierdzający przychód powinien być wystawiony przez pracodawcę lub inny podmiot właściwy do jego wystawienia w myśl ustawodawstwa danego państwa i przedłożony w oryginale. W przypadku braku możliwości przedłożenia stosownego dokumentu, zainteresowany przedkłada oświadczenie o wysokości osiągniętego przychodu, na podstawie którego wojskowy organ emerytalny dokonuje rocznego rozliczenia świadczenia.

Sąd Okręgowy zauważył zatem, że niespornym jest, że A. R. złożył oświadczenie, że w okresie od 1 września do 31 grudnia 2019 roku oraz od 1 stycznia do 31 grudnia 2020 roku jego dochód przekraczał 130% średniego miesięcznego wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy w tym miejscu przypomniał, że kwestią kwalifikowania przychodu emeryta osiąganego za granicą i jego wpływu na wysokość pobieranego świadczenia emerytalnego zajmował się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 września 2013 roku w sprawie I UK 76/13 (OSNP 2014 /6/88), w którym wypowiedział pogląd, że zarobek emeryta z tytułu zatrudnienia w Niemczech stanowi przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą, który wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie jego emerytury w Polsce (art. 104 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że „art. 104 ust. 3 ustawy emerytalnej, który wcale nie wymaga, iżby przynosząca przychód działalność wykonywana za granicą podlegała ubezpieczeniom społecznym, obowiązkowym albo dobrowolnym w Polsce, podobnie nie ma znaczenia, czy przychód z tej działalności podlega podatkowi w Polsce. Regulacja dotycząca zawieszenia lub zmniejszenia emerytury ze względu na osiąganie przychodu ma samodzielne znaczenie na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, a w tym przypadku w odniesieniu do prawa do emerytury. Świadczenie z ubezpieczenia społecznego, jakim jest emerytura, wynika z potrzeby ubezpieczenia ryzyka niemożności zarobkowania ze względu na mniejszą zdolność do pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego. Świadczenie emerytalne w systemie powszechnych ubezpieczeń społecznych może być zawieszone albo zmniejszone, gdy emeryt osiąga dochody z określonej pracy lub działalności. Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że takie rozwiązanie prawne, jak w art. 104 ust. 3 ustawy emerytalnej, nie stanowi żadnego novum w polskim systemie emerytalnym. Było przyjęte już w ustawie z 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) - art. 65. Już wówczas nie miało znaczenia, czy zatrudnienie lub działalność za granicą były objęte ubezpieczeniem społecznym w Polsce oraz to, czy zarobki lub dochód z tytułu zatrudnienia za granicą podlegały opodatkowaniu w Polsce". Sąd Najwyższy podkreślił, że aktualnie emeryt w przypadku wyjazdu za granicę nie traci prawa do wypłaty świadczenia (art. 132 ustawy emerytalnej), jednak nadal nie jest obojętne, czy za granicą osiąga przychód z tytułu działalności lub zatrudnienia. W odniesieniu do emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą ustawa emerytalna nie wprowadza, jak zaznaczył Sąd Najwyższy, zastrzeżenia, że znaczenie ma tylko działalność podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w Polsce. Gdyby przyjąć takie zastrzeżenie, to regulacja z art. 104 ust. 3 ustawy emerytalnej byłaby w istocie bezprzedmiotowa, albowiem zatrudniony za granicą z reguły podlega ubezpieczeniu społecznemu w kraju, w którym pracuje, na zasadzie wyłączności ubezpieczenia społecznego kraju, w którym świadczy pracę. Na takiej zasadzie oparta jest koordynacja systemów ubezpieczenia w Unii Europejskiej. O ubezpieczeniu społecznym co do zasady decyduje prawo kraju zatrudnienia (art. 11 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz. U. UE.L. 2004.166.1). Podobne poglądy wyraził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 5.01.2012 r. w sprawie III AUa 880/11 ( LEX nr 1221178). Sąd ten uznał, że: „Przychód osiągnięty przez emeryta lub rencistę z tytułu zatrudnienia wykonywanego za granicą, jest uwzględniany przy ocenie, czy zachodzą podstawy do zawieszenia lub zmniejszenia świadczenia bez względu na to, czy według ustawodawstwa państwa, w którym został uzyskany, świadczeniobiorca podlegałby ubezpieczeniu społecznemu". W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny podkreślił, że użyte w przepisie ustępu 1 art.104 ustawy emerytalnej sformułowanie „w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6", nie oznacza konieczności podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu omawianej działalności, a jedynie rodzaj działalności, co do zasady podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Doprecyzowanie tego pojęcia zawarte jest w ustępie 2, stanowiącym, że za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3, tzn. z uwzględnieniem osiągania przychodu z tytułu działalności wykonywanej za granicą".

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe poglądy mają zastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy. Z tego też względu uznać należy, że ubezpieczony, jako polski emeryt, zobowiązany jest, osiągając przychód z innego niż emerytura tytułu, składać co roku organowi rentowemu oświadczenie w przedmiocie osiąganych dochodów, tak jak każdy inny emeryt wojskowy, który poza emeryturą osiąga jeszcze inny przychód.

W ocenie Sądu Okręgowego odmienna interpretacja zapisu umownego stałaby w sprzeczności z konstytucyjną zasadą równości obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji) i zasadą równego traktowania wszystkich ubezpieczonych (art. 2a ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stoją bowiem na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, a zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych; obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne; obliczania wysokości świadczeń; okresu wypłaty świadczeń a także zachowania prawa do świadczeń (art. 2a ustawy systemowej). Ponadto, przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących. Sytuacja, w której - hipotetycznie - jakaś grupa osób o tej samej cesze relewantnej - tutaj emerytów wojskowych, zatrudnionych w strukturach (...) wyłączona zostałaby spod regulacji, która prowadzi do zawieszenie ich prawa do emerytury, przy ziszczeniu się określonych w ustawie okoliczności - naruszałaby interes publiczny poprzez łamanie zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, a tym samym godziłaby w konstytucyjną zasadę równości obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji).

Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony zaskarżając wyrok w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I. A. Obrazę prawa materialnego, tj.:

1) art. 13 ust. 1 lit. b) Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie uzupełniającej Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanej w W. dnia 9 lipca 2016 r., na podstawie którego Międzynarodowi Pracownicy Cywilni (...) są zwolnieni z wszelkich podatków, jak również składek na ubezpieczenia społeczne i emerytalne,

2) art. 7 ust. 2 Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonym w P. dnia 28 sierpnia 1952 r., zgodnie z którym państwa członkowskie nie mogą opodatkować wynagrodzeń pracowników Dowództwa Sojuszniczego, którzy są obywatelami innego państwa członkowskiego,

3) art. 19 umowy sporządzonej w O. w dniu 20 września 1951 r. dotyczącej statusu Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego, zgodnie z którym urzędnicy Organizacji są zwolnieni od podatku od wynagrodzeń i dodatków wypłacanych przez Organizację z tytułu pełnienia funkcji,

poprzez ich błędną wykładnię prowadzącą do niezastosowania wskazanych przepisów, co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że sytuacja prawna personelu cywilnego (...) oraz osób wykonujących pracę za granicą u zagranicznego pracodawcy jest zbieżna na gruncie ubezpieczeń społecznych,

4) art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w zw. z art. 104 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że za przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego należy uznać uposażenie otrzymywane przez Ubezpieczonego jako Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...), podczas gdy przepisy ratyfikowanych umów międzynarodowych stanowiące lex superior oraz lex specialis, wprost wyłączają uposażenie Międzynarodowych Pracowników Cywilnych (...) spod obowiązków podatkowych oraz z zakresu ubezpieczeń społecznych w jakimkolwiek państwie członkowskim, na co wskazują poglądy judykatury wyrażone chociażby w uchwale SN z 23.05.2017 r. (sygn. akt III UZP 4/17) czy w postanowieniu SA w Gdańsku z 23.02.2017 r. (sygn. akt III AUa 1156/16) oraz w sytuacji, w której taki rodzaj działalności nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego,

5) art. 32 Konstytucji RP oraz art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wyłączenie emerytów wojskowych zatrudnionych w strukturach (...) spod regulacji, która prowadzi do zawieszenia ich prawa do emerytury naruszyłoby zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych oraz zasadę równości obywateli wobec prawa w sytuacji, w której:

a) Ubezpieczony miał szczególny status jako Międzynarodowy Pracownik Cywilny (...) (a więc odmienny od statusu Miejscowej Cywilnej Siły Roboczej, która podlega obowiązkom ubezpieczenia społecznego),

b) okoliczności, że wyłączenie obowiązku ubezpieczeniowego wynika wprost z wiążących Polskę ratyfikowanych umów międzynarodowych,

c) sam ustawodawca przewiduje wyjątki w tym zakresie określone chociażby w art. 40 ust. 5 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w zakresie, w jakim do przychodu wpływającego na zmniejszenie emerytury nie wlicza się uposażeń i innych należności pieniężnych otrzymywanych z tytułu pełnienia niezawodowej służby wojskowej,

d) w okolicznościach, iż otrzymywanie uposażenia przez Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...) na terytorium RP nie byłoby uznane za przychód, od którego zależne jest zmniejszenie emerytury, zaś wykonywanie takiej samej działalności za granicą powodowałoby zmniejszenie emerytury, co zaś w konsekwencji prowadzi do nieuzasadnionego naruszenia zasady równości wobec prawa, gdyż uznanie przychodu za przychód wpływający na zmniejszenie emerytury byłoby zależne wyłącznie od tego czy działalność jest realizowana na terytorium RP czy poza jej granicami.

B. Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. oraz art. 235² § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodów z dokumentów urzędowych przedstawionych przez Ubezpieczonego w odwołaniu, tj. oświadczenia (...) z 8.07.2021 r. wraz z tłumaczeniem przysięgłym, zaświadczenie ubezpieczenia z 7.07.2021 r. wraz z tłumaczeniem przysięgłym, zaświadczenie (...) z 7.07.2021 r. wraz z tłumaczeniem przysięgłym, z których wynikał charakter prawny uposażeń otrzymywanych przez Ubezpieczonego jako Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...), jako niestanowiących przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, do czego doszło bez wydania postanowienia i bez wystąpienia okoliczności uzasadniających pominięcie dowodów, co zaś w konsekwencji miało wpływ na niewłaściwe ustalenie okoliczności istotnych i kluczowych dla rozstrzygnięcia sprawy,

a w konsekwencji tego nierozpoznanie istoty sprawy.

II. Naruszenie art. 99 w zw. z art. 98 § 4 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w niewłaściwej wysokości 360 zł, podczas gdy zasądzona powinna zostać kwota 180 zł.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty ubezpieczony wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uchylenie decyzji Dyrektora (...) w S. z dnia 31.05.2021 r. o rocznym rozliczeniu emerytury w związku
z osiągniętym w 2019 roku przychodem oraz decyzji Dyrektora (...) w S. z dnia 31.05.2021 r. o rocznym rozliczeniu emerytury w związku z osiągniętym w 2020 roku przychodem oraz przyznanie kosztów postępowania za obie instancje od organu rentowego na rzecz Ubezpieczonego, w tym wynagrodzenia radcy prawnego, według norm przepisanych,

2) ewentualnie, w przypadku uznania przez tutejszy Sąd, iż nie doszło do rozpoznania istoty sprawy przez Sąd I instancji, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz przyznanie kosztów postępowania, w tym wynagrodzenia radcy prawnego, według norm przepisanych i pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o tych kosztach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona w zakresie w jakim skarżący domagał się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie została w sprawie rozpoznana jej istota, a tym samym spełnione zostały przesłanki do wydania rozstrzygnięcia kasatoryjnego określone w art. 386 § 4 k.p.c., zgodnie z którym poza wypadkami określonymi w § 2 i § 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania istoty sprawy albo, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy zawarte w przedstawionym wyżej przepisie dotyczy nierozpoznania istoty roszczenia będącego podstawą powództwa, czy też wniosku. Istota sprawy oznacza jej sedno, kwintesencję roszczenia dochodzonego pozwem, czy też objętego wnioskiem. Jest to jednocześnie pojęcie węższe niż rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w ogóle. Nie może być ono kojarzone z rozpoznaniem wyłącznie kwestii formalnych. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 1998 r. (sygn. akt I CKN 897/97, nie publ.) wskazał, że nierozpoznanie istoty sprawy oznacza brak merytorycznego rozpoznania zgłoszonych w sprawie roszczeń. Oznacza to zaniechanie przez Sąd I instancji zbadania materialnej podstawy żądania, albo pominięcie merytorycznych zarzutów (zob. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 września 1998 r., sygn. akt II CKN 896/98, wyroku z dnia 23 września 1998 r., sygn. akt II CKN 897/98, OSNC 1999/1/22, w postanowieniu z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt II CZ 141/12, LEX nr 1288649). Takie także stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 września 2002 r. (sygn. akt IV CKN 1298/00) podnosząc, iż pojęcie istoty sprawy, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c. dotyczy jej aspektu materialnego i w tej jedynie płaszczyźnie może być oceniany zarzut jej nierozpoznania. Będzie ono zachodzić wówczas, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnej pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych i w swoim rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy. W wyroku z dnia 22 kwietnia 1999 r. (sygn. akt II UKN 589/98, OSNP 2000/12/483) Sąd Najwyższy wskazał, iż oceny, czy sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie z jednej strony analizy żądań pozwu, a z drugiej przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia. W doktrynie utrwalony jest pogląd, że treścią powództwa, czy też wniosku jest żądanie urzeczywistnienia w konkretnym przypadku określonej normy prawnej przez wydanie orzeczenia sądowego określonej treści. Nierozpoznanie więc istoty sprawy sprowadza się do pozostawienia poza oceną sądu okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada 2012 r. (sygn. akt III SZ 3/12, LEX nr 1232797) w sposób syntetyczny wskazał, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: 1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; 2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; 3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; 4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; 5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda.

Przenosząc te generalne uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy uznać należy, że wskazana podstawa uchylenia wyroku Sądu niższej instancji została spełniona. Przez "nierozpoznanie istoty sprawy" w znaczeniu przyjętym w art. 386 § 4 KPC należy w realiach niniejszej sprawy rozumieć zaniechanie przez Sąd Okręgowy zbadania materialnej podstawy żądania oraz pominięcie merytorycznych zarzutów zgłoszonych przez stronę.

W realiach niniejszej sprawy kwestię sporną stanowiło ustalenie, czy do sytuacji ubezpieczonego znajduje zastosowanie art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 10.12.1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w zw. z art. 104 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Ubezpieczony stał bowiem na stanowisku, że wysokość należnej mu emerytury nie ulega zmniejszeniu w związku z uzyskiwaniem przez niego uposażenia w z tytułu zatrudnienia w (...) w B. jako Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...). Wskazał w tym zakresie, że jego status jako Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...) regulują przepisy prawa międzynarodowego, w tym w szczególności umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie uzupełniającej Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisana w W. dnia 9 lipca 2016 r., Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonym w P. dnia 28 sierpnia 1952 r. oraz umowa sporządzona w O. w dniu 20 września 1951 r. dotycząca statusu Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego. Ubezpieczony wyjaśnił, że w powyższych aktach prawnych przewidziano, że Międzynarodowi Pracownicy Cywilni (...) są zwolnieni z wszelkich podatków, jak również składek na ubezpieczenia społeczne i emerytalne w każdym państwie członkowskim, niezależnie od tego, gdzie Międzynarodowy Pracownik Cywilny (...) realizuje swoje zadania. Z tego też powodu w ocenie ubezpieczonego przychody uzyskiwane przez niego z tego tytułu nie mieszczą się w dyspozycji art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 10.12.1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin.

Organ rentowy z kolei uznał, że w realiach niniejszej sprawy nie miał znaczenia fakt nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne oraz podatków w Polsce w związku z wykonywaną za granicą działalnością. W ocenie organu rentowego wskazane przez ubezpieczonego akty prawa międzynarodowego nie kolidują z ustawą z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, ani ustawą z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, na podstawie których dokonano rocznego rozliczenia emerytury w związku z osiągniętym w 2019 i 2020 roku przychodem. Organ rentowy wskazał, że zgodnie z treścią przepisu art. 104 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również do emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu rentowego. W tym zakresie odwołując się do treści orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2013 roku w sprawie I UK 76/13 (OSNP 2014 /6/88) ograniczył się przy tym jedynie do wskazania, że art. 104 ust. 3 ustawy emerytalnej nie wymaga, żeby przynosząca przychód działalność wykonywana za granicą podlegała ubezpieczeniom społecznym, obowiązkowym albo dobrowolnym w Polsce, podobnie nie ma znaczenia, czy przychód z tej działalności podlega podatkowi w Polsce. Dodatkowo powołując się na treść wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5.01.2012 r. w sprawie III AUa 880/11 ( LEX nr 1221178) wskazał, że przychód osiągnięty przez emeryta lub rencistę z tytułu zatrudnienia wykonywanego za granicą, jest uwzględniany przy ocenie, czy zachodzą podstawy do zawieszenia lub zmniejszenia świadczenia bez względu na to, czy według ustawodawstwa państwa, w którym został uzyskany, świadczeniobiorca podlegałby ubezpieczeniu społecznemu.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę powziął wątpliwości, czy zaprezentowana przez Sąd Okręgowy wykładnia art. 104 ustawy emerytalnej w związku z art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych - w odniesieniu do osób pobierających świadczenia emerytalne lub rentowe z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych i osiągających jednocześnie przychód z tytułu zatrudnienia w charakterze członka personelu cywilnego (...) odwołująca się do poglądów wypracowanych na tle spraw, których istotnym ustaleniem faktycznym było uzyskiwanie przez polskiego emeryta przychodów z tytułu pracy wykonywanej za granicą na rzecz zagranicznego pracodawcy, jest prawidłowa. Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że posłużenie się tą prostą analogią w realiach niniejszej sprawy nie jest uprawnione, albowiem pomija okoliczność, iż specyficzny status prawny personelu cywilnego (...) został szczegółowo uregulowany w szeregu umów międzynarodowych zawartych pomiędzy Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego, jak również między R. Rzeczypospolitej Polskiej oraz właściwymi Dowództwami Sojuszniczymi (...).

Sąd Odwoławczy wziął w tym zakresie w szczególności pod uwagę, że sytuacja prawna osób zatrudnionych w charakterze personelu cywilnego (...) w zakresie możliwości stosowania wobec nich przepisów art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym doczekała się częściowej analizy w uchwale Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 23 maja 2017 r. III UZP 4/17. W tym miejscu zaznaczyć przy tym należy, że w uchwale tej Sąd Najwyższy przeanalizował sytuację prawną ubezpieczonego zatrudnionego w Centrum Szkolenia Sił Połączonych ( (...)), które to zatrudnienie wykonywane jest w ramach struktur (...) na terytorium RP. Natomiast w analizowanym w niniejszej sprawie przypadku ubezpieczony pracuje jako pracownik cywilny (...) w B. , zatem uchwała ta nie ma prostego przełożenia na realia niniejszej sprawy. Jednocześnie analiza uzasadnienia tej uchwały pozwala na przyjęcie ogólnego założenia, że problem statusu prawnego osób zatrudnionych w charakterze członka personelu cywilnego (...) w kontekście wykładni wyrażenia „przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym jest złożony i wymaga pogłębionej analizy w zakresie formy zatrudnienia takiej osoby w strukturach (...) oraz przepisów regulujących daną formę zatrudnienia.

We wskazanej uchwale Sąd Najwyższy zauważył, że gdy chodzi o stosunek art. 40 ust. 1 i 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym do art. 104 ustawy emerytalnej trzeba stwierdzić, że unormowania ustawy emerytalnej stosuje się wyłącznie w zakresie „zasad” zmniejszania świadczeń emerytalno-rentowych, przy czym ustalenie, co oznacza konkretnie odesłanie do „zasad” może być samodzielnym problemem. Natomiast przesłankę nakazującą zmniejszenie świadczenia normuje art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Jest nią „osiąganie przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego”. Sąd Najwyższy zauważył przy tym, że w przeciwieństwie do ustawy emerytalnej, w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym brak definicji „działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznemu” (w art. 104 ust. 2 i ust. 3 ustawy emerytalnej stwierdza się, że za tego rodzaju działalność uważa się „zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności” oraz „osiąganie przychodu z tytułu działalności wykonywanej za granicą”). Zdaniem Sądu Najwyższego jest to o tyle istotne, że odesłanie w art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym tylko do zasad zmniejszania nakazuje postawienie pytania, czy definicję „przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” wynikającą z art. 104 ust. 2 i 3 można stosować na gruncie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym.

Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że podstawowy problem prawny sprowadza się jednak do tego, że obowiązek ubezpieczenia społecznego (w zakresie ubezpieczenia emerytalno- rentowego) został uregulowany w art. 6 ustawy systemowej i obejmuje dokładnie wskazane tam tytuły do ubezpieczenia społecznego. Natomiast art. 104 ust. 2 i ust. 3 definiuje samodzielnie „działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” stwierdzając, że jest to zatrudnienie, służba lub inna praca zarobkowa oraz przychód z tytułu działalności osiąganej za granicą. Nie ma zatem zgodności pomiędzy art. 104 ust. 1, 2 i 3 a regulacjami ustawy systemowej dotyczącymi podlegania ubezpieczeniu. Nie jest zatem tak, że między sformułowaniem „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym a tożsamym wyrażeniem w art. 104 ust. 1 ustawy emerytalnej można postawić znak równości.

Sąd Najwyższy zauważył zatem, że w analizowanym przez ten sąd przypadku nie chodzi zatem o to, czy przychód osiągnięty z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z (...) stanowi przychód, o jakim stanowi przepis art. 104 ustawy emerytalnej, ale o to, czy przychód z zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej na podstawie umowy (...) stanowi „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy i zaopatrzeniu emerytalnym.

Sąd Najwyższy zwrócił zatem uwagę, że w analizowanym przez ten sąd stanie faktycznym punktem wyjścia powinna być wykładnia wyrażenia „przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. W tym zakresie Sąd Najwyższy wskazał, że z językowego, jak i systemowego punktu widzenia nie ulega wątpliwości, że chodzi przede wszystkim o te rodzaje aktywności, które zostały ujęte w art. 6 ust. 1 ustawy systemowej, przy czym dla porządku Sąd Najwyższy stwierdził, że w analizowanym przypadku nie znajduje zastosowania art. 7 pkt 3 ustawy systemowej regulujący zasady dobrowolnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego, ponieważ jednostka zatrudniająca skarżącego ma swoją siedzibę w Polsce. Sąd Najwyższy wskazał, że oznacza to, że działalność, jaką ubezpieczony wykonywał na rzecz (...) może podlegać obowiązkowi ubezpieczenia społecznego jeśli zostałaby zakwalifikowana do jednej z kategorii tytułów ubezpieczenia społecznego, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy systemowej.

Sąd Najwyższy zauważył zatem, że co do zasady umowa o pracę, która została zawarta pomiędzy (...) oraz skarżącym mogła zostać zakwalifikowana do kategorii umowy o pracę (pkt 1), i stanowić obowiązkowy tytuł do ubezpieczenia emerytalno- rentowego jako rodzaju ubezpieczenia społecznego. Osiągany z tego tytułu przychód musiałby być zatem uznany za przychód w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy systemowej. Sąd Najwyższy zauważył nadto, że w przypadku braku innych regulacji przychód z umowy o pracę zawartej z (...) podlegałby składce na ubezpieczenie społeczne. Byłby to zatem „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym.

Sąd Najwyższy wziął jednocześnie pod uwagę, że uchylenie tego obowiązku może jednak wynikać z unormowań szczegółowych, w tym zwłaszcza umów międzynarodowych.

Sąd Najwyższy zauważył zatem, że w realiach sprawy poddanej pod osąd tego sądu z ustalonego stanu faktycznego wynikało, że skarżący był zatrudniony w (...) na stanowisku inżyniera w Dziale Symulacji Komputerowego i Modelowania Komputerowego. Do stosunków zatrudnienia dotyczących ubezpieczonego zastosowanie znajdowała Umowa (...). Ubezpieczony należał do kategorii „Personel cywilny” w ujęciu art. 2.6 Umowy (...), a zatem do kategorii personelu zdefiniowanego jako taki przez umowy (...) (tj. umowy między Państwami Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącego statusu sił zbrojnych - Dz.U. z 2000 r. Nr 21, poz. 257, dalej jako Umowa (...)) i(...) (tj. umowy między - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego a innymi państwami uczestniczącymi w Partnerstwie dla Pokoju, dotycząca statusu ich sił zbrojnych, oraz jej Protokół dodatkowy - Dz.U. z 1998 r. Nr 97, poz. 605, dalej jako Umowa (...)) oraz Protokołu (...) (tj. Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego - Dz.U. z 2000 r. Nr 64, poz. 746, dalej jako Protokół (...)).

Sąd Najwyższy wskazał zatem, że status personelu cywilnego regulowany jest w Artykule V „Personel cywilny” Umowy (...), który ustala zasady zatrudniania i ich podstawy prawne, problematykę opodatkowania przychodów, prawa właściwego dla stosunku pracy, wykonywania zobowiązań ciążących na podmiocie zatrudniającym w Państwie Przyjmującym (które w art. 2.9 zdefiniowane jest jako Rzeczpospolita Polska) oraz rozpoznawania sporów. W umowie tej po pierwsze stwierdza się, że Dowództwo Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji ( (...)) może zawierać umowy o pracę z Personelem cywilnym, o którym mowa w artykule (...) Protokołu (...), oraz zgodnie z zatwierdzonym przez Radę Północnoatlantycką etatem pokojowym (...) (art. V, 5.1 Umowy (...)). Zasady i warunki zatrudnienia są regulowane w umowie o pracę oraz w obowiązujących przepisach dotyczących organów (...). Do zawartej przez ubezpieczonego umowy o pracę stosuje się na podstawie pkt 8 tej umowy m.in. Regulacje dotyczące Personelu Cywilnego (...) (N. R. - dalej w skrócie (...)).

Sąd Najwyższy zauważył dalej, że niezależnie od zatrudnienia Personelu cywilnego (do którego należał ubezpieczony) Umowa (...) zezwalała również na zatrudnienie Miejscowej Cywilnej S. Roboczej (dalej jako (...)), co ma znaczenie z punktu widzenia różnicowania obowiązków spoczywających na (...) jako na zatrudniającym pracodawcy. W przypadku (...) zasady i warunki zatrudnienia są regulowane bezwzględnie przez prawo Państwa Przyjmującego, bądź tam gdzie ma to zastosowanie, przez prawo Unii Europejskiej (art. V, 5.2 Umowy (...)). Do obu kategorii pracowników, na (...) nałożono obowiązek wypełniania zobowiązań ciążących na podmiocie zatrudniającym na podstawie prawa Państwa Przyjmującego, bądź gdzie ma to zastosowanie, prawa Unii Europejskiej, biorąc pod uwagę przepisy (...) (art. V, 5.3 zdanie pierwsze Umowy (...)). Dotyczy to zwłaszcza dokonywania stosownych potrąceń od wynagrodzeń pracowników oraz wpłacania składek przez pracodawcę, wymaganych przez prawo Państwa Przyjmującego bądź, gdzie ma to zastosowanie, prawo Unii Europejskiej (art. V, 5.3 zdanie drugie Umowy (...)). Przepis ten odnosi się szczególnie do (...), ale może obejmować również inne kategorie pracowników (art. V, 5.3 Umowy zdanie trzecie Umowy (...)). W szczególny sposób uregulowano natomiast obowiązek podatkowy Personelu cywilnego ponieważ jest on zwolniony z podatków od wynagrodzeń i dodatków wypłacanych im bezpośrednio przez (...) (art. V, 5.1 Umowy (...)). Zwolnienie to nie dotyczy natomiast (...). Kwestia opodatkowania nie jest sporna, a z prawnego punktu widzenia problematyka ta została wyraźnie oddzielona od obowiązku składkowego w odniesieniu do metod ubezpieczenia Personelu cywilnego.

Biorąc pod uwagę treść powyższych regulacji Sąd Najwyższy stwierdził, że w odniesieniu do Personelu cywilnego, poza zwolnieniem podatkowym, Umowa (...) przewiduje w zakresie stosunków pracy wykonywanie obowiązków wynikających z prawa Państwa Przyjmującego, co dotyczy również płacenia składek. Jak zauważył Sąd Najwyższy jest to o tyle istotne, że przy przyjęciu takiego założenia przychód osiągany przez Personel Cywilny nie tylko podlegałby uwzględnieniu w świetle art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, ale również od tego przychodu byłby zobowiązany do zapłaty składki na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Najwyższy wskazał, że jednocześnie istnieje praktyka stosowania wobec Personelu cywilnego dokumentu (...). Zgodnie z decyzją podjętą przez właściwe władze wojskowe Personel cywilny (...), zatrudnieni w (...) (a szerzej na terytorium Polski), objęci są powszechnym ubezpieczeniem społecznym (...); tym samym powinni być wyłączeni z polskiego systemu zabezpieczenia społecznego.

Sąd Najwyższy zwrócił zatem uwagę, że prawny spór w analizowanej przez ten sąd sprawie koncentrował się właściwie wokół relacji (...) do Umowy (...), zwłaszcza wobec faktu, że Naczelny Sojuszniczy Dowódca ds. Transformacji (S. A. (...)), działając na podstawie art. 48 ust. 2 (...) podjął decyzję co do wyboru formy ubezpieczenia społecznego Personelu cywilnego i podpisał stosowną umowę z ubezpieczonym.

Sąd Najwyższy zauważył, że (...) reguluje w sposób dość szczegółowy problematykę zabezpieczenia społecznego i ubezpieczenia społecznego personelu cywilnego. Jest to jednak dokument wewnętrzny (...), który nie jest źródłem obowiązującego prawa w Polsce. Poświęcony jest temu cały Rozdział X zatytułowany „Zabezpieczenia społeczne i ubezpieczenia” („S. securities and insurances”). Istotnie, zgodnie z art. 48 ust. 1 (...), który dotyczy metod ubezpieczenia, ubezpieczenie może przyjmować albo formę udziału w krajowym systemie zabezpieczenia społecznego państwa przyjmującego, i być w razie konieczności uzupełnianym systemem ubezpieczenia grupowego albo formą udziału w systemie ubezpieczenia grupowego. Wybór zostaje pozostawiony Sekretarzowi Generalnemu bądź Naczelnemu Sojuszniczemu Dowódcy (art. 48 ust. 2). Z kolei udział w systemie zabezpieczenia społecznego Państwa przyjmującego jest uregulowany w art. 50 ust. 1.1. (...). Stwierdza się w nim, że składki do krajowego systemu zabezpieczenia społecznego są płatne przez Organizację jako pracodawcę oraz przez członków personelu jako pracowników zgodnie z regulacjami danego systemu oraz z umową zawartą pomiędzy Sekretarzem Generalnym bądź Naczelnym Sojuszniczym Dowódcą a władzami państwa przyjmującego. Z regulacji tej wynika zatem, że kwestia podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa przyjmującego musi być przedmiotem regulacji między (...) a państwem przyjmującym (zatem Polską).

Sąd Najwyższy dalej wyjaśnił, że umowa (...) reguluje przedmiotowe zagadnienie inaczej, niż czyni to decyzja podjęta przez Naczelnego Sojuszniczego Dowódcę. Z akt sprawy wynika bowiem, że już 4 listopada 2005 r. Naczelny Sojuszniczy Dowódca ds. Transformacji wystosował pismo do Ministra Sprawa Zagranicznych RP z informacją, że dokonał wyboru metody ubezpieczenia zawierając umowę z J. V. (...). W związku z tym: 1) stwierdza, że zamiarem jest, aby Personel cywilny (...), niezależnie od narodowości, nie otrzymywał świadczeń, ani nie płacił składek z polskiego systemu zabezpieczenia społecznego oraz 2) wzywa do potwierdzenia przez Polskę decyzji dotyczącej dokonanego wyboru oraz do przejęcia takiego stanowiska w porozumieniu dotyczącym kwestii prawnych, które jest aktualnie negocjowane, a jeśli to bardziej odpowiada stronie polskiej do zawarcia odrębnej umowy. Z pisma tego wynika więc, że skorzystanie z kompetencji do wyboru formy ubezpieczenia na podstawie art. 48 ust. 2 (...), również w ocenie Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy ds. Transformacji, nie przesądza jeszcze o wyłączeniu z ubezpieczenia polskiego. Wymaga bowiem zawarcia stosownej umowy. O takim udziale ma więc przesądzać stosowna umowa. Sąd Najwyższy zauważył, że nie wiadomo, czy porozumienie dotyczące wyłączenia z polskiego systemu zabezpieczenia społecznego zostało zawarte w ramach (...), o czym mowa w piśmie Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy z dnia 4 listopada 2005 r. Niewątpliwie do zawarcia takiego porozumienia doszło w dniu 15 maja 2008 r., co wynika z informacji zawartych na stronie (...). Kolejne porozumienie techniczne zostało natomiast podpisane w 2014 r. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że wprawdzie nie jest dostępna treść tych porozumień, niemniej nawet gdyby unormowano w nich kwestię wyłączenia z krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, to nie wywoływałoby to skutków prawnych ze względu na brak ratyfikacji. Również z punktu widzenia obowiązujących źródeł prawa w Polsce, w dzienniku urzędowym „Dziennik Ustaw” stwierdzić trzeba brak porozumień, które mogłyby wskazywać na wyłączenie skutków wynikających z art. V, 5.2 Umowy (...). Oznacza to, że stan prawny dla Personelu cywilnego w zakresie dotyczącym zabezpieczenia społecznego wynika z tego aktu prawnego.

Sąd Najwyższy w tym zakresie wskazał, że zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Aby zatem doszło do wyłączenia z ubezpieczenia polskiego w związku ze skorzystaniem z kompetencji wynikającej z art. 48 ust. 2 (...) musiałoby dojść do zawarcia stosownej umowy międzynarodowej oraz jej ratyfikacji. Taka umowa została zawarta i jest to Umowa (...). Nie zawarto natomiast umowy będącej skutkiem wyboru przez Naczelnego Sojuszniczego Dowódcę ds. Transformacji metody ubezpieczenia (umowa z J. V.). Zdaniem Sądu Najwyższego z prawnego punktu widzenia sytuacja przedstawia się zatem tak, że pracownicy Personelu cywilnego podlegają zabezpieczeniu społecznemu Państwa przyjmującego (art. V, 5.2 umowy (...)), a umowa z J. V. uzupełnia krajową formę ochrony. Oznacza to zdaniem Sądu Najwyższego, że przychód osiągany z tytułu zatrudnienia w (...) jest przychodem, który powinien być uwzględniany w podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne według prawa polskiego. Jest to zatem „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Skutkiem tego jest dopuszczalność obniżenia świadczenia emerytalnego. Sąd Najwyższy wskazał nadto, że do podobnych wniosków prowadziłaby również wykładnia art. 104 ust. 1 ustawy emerytalnej, ponieważ należałoby uznać, że umowa o pracę ubezpieczonego i wykonana na jego podstawie praca jest zatrudnieniem w rozumieniu art. 104 ust. 2 ustawy emerytalnej. Przedmiotowe zatrudnienie, zgodnie z art. V, 5.1 Umowy (...) należy zakwalifikować jako umowę o pracę, która będzie tytułem do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej. Błędne jest natomiast przyjmowanie, że mamy do czynienia z „przychodem z tytułu działalności wykonywanej za granicą”, ponieważ Umowa (...) nakazuje (...) wypełnianie zobowiązań ciążących na podmiocie zatrudniającym na podstawie prawa Państwa przyjmującego (art. V, 5.2 Umowy (...)). Stosunek prawny w tym zakresie podlega zatem prawu polskiemu, praca wykonywana jest w Polsce, a (...) ma siedzibę w Polsce.

Sąd Apelacyjny zwrócił zatem uwagę, że problematyka dotycząca oceny statusu personelu cywilnego (...) w zakresie ubezpieczeń społecznych niewątpliwie wymaga pogłębionej analizy konkretnych postanowień umów międzynarodowych zawartych pomiędzy Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego, jak również między R. Rzeczypospolitej Polskiej oraz właściwymi Dowództwami Sojuszniczymi (...) regulujących status prawny takich osób.

Odnosząc się do kwestii specyficznego statusu członków personelu cywilnego (...), zwrócić należy po pierwsze uwagę na treść umowy między Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącej statusu ich sił zbrojnych, sporządzonej w L. dnia 19 czerwca 1951 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 21, poz. 257), tzw. (...)).

W art. I ust. 1 lit. B tej umowy zawarto definicję personelu cywilnego wskazując, że "personel cywilny" oznacza pracowników cywilnych towarzyszących siłom zbrojnym Umawiającej się Strony, zatrudnionych w siłach zbrojnych tej Umawiającej się Strony i nie będących bezpaństwowcami ani też obywatelami jakiegokolwiek państwa, które nie jest Stroną Traktatu Północnoatlantyckiego, ani też obywatelami bądź osobami zamieszkałymi na stałe w państwie, w którym przebywają siły zbrojne.

Zgodnie z art. I ust. 2 niniejszą umowę stosuje się do organów jednostek administracyjnych Umawiających się Stron w granicach ich terytoriów, do których ma zastosowanie niniejsza umowa w zakresie określonym w art. XX, tak jak stosuje się ją do organów centralnych tej Umawiającej się Strony, jednakże pod warunkiem, że mienie znajdujące się w posiadaniu jednostek administracyjnych nie będzie uważane za mienie Umawiającej się Strony w rozumieniu art. VIII.

W art. X ust. 1 umowy z 1951 roku wskazano, że jeżeli jakakolwiek forma opodatkowania w Państwie przyjmującym zależy od pobytu lub zamieszkania, okres, podczas którego członek sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego przebywa na terytorium tego Państwa wyłącznie z powodu przynależności do takich sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego, nie będzie uważany za okres pobytu wpływający na zmianę miejsca pobytu lub zamieszkania dla celów takiego opodatkowania. Członkowie sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego będą zwolnieni od opodatkowania w Państwie przyjmującym w odniesieniu do wynagrodzenia i dodatków wypłacanych im z tego tytułu przez Państwo wysyłające lub w stosunku do mienia ruchomego, które znajduje się na terytorium Państwa przyjmującego wyłącznie w związku z ich czasowym pobytem w tym Państwie.

W ust. 2 wskazano, że żadne z postanowień niniejszego artykułu nie uprawnia do zwolnienia z opodatkowania członka sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego w odniesieniu do jakiejkolwiek działalności zarobkowej poza działalnością wykonywaną w charakterze członka tych sił, jaką mogą podejmować w Państwie przyjmującym, jak również, z wyłączeniem ich wynagrodzeń, dodatków i mienia ruchomego określonego w ust. 1, żadne z postanowień niniejszego artykułu nie uprawnia do zwolnienia z opodatkowania, któremu członkowie sił zbrojnych i personelu cywilnego podlegają zgodnie z prawem tego Państwa, nawet jeśli uważani są za osoby przebywające lub zamieszkałe poza terytorium Państwa przyjmującego.

W ust. 4 wskazano, że dla celów niniejszego artykułu wyrażenie "członek sił zbrojnych" nie dotyczy jakiejkolwiek osoby, która jest obywatelem Państwa przyjmującego.

Zgodnie z definicja zawartą w art. I ust. 1 lit d i e "Państwo wysyłające" oznacza Umawiającą się Stronę, do której należą siły zbrojne, zaś "Państwo przyjmujące" oznacza Umawiającą się Stronę, na której terytorium przebywają siły zbrojne lub ich personel cywilny, niezależnie od tego, czy tam stacjonują, czy też przejeżdżają przez nie tranzytem.

Nadto zwrócić należy uwagę na protokół (do Umowy sporządzonej w L. dnia 19 czerwca 1951 r.) dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego sporządzony w P. dnia 28 sierpnia 1952 r. (Dz.U. 2000 Nr 64, poz. 746).

Zgodnie z artykułem 3 ust. 1 lit (b) powyższego protokołu "personel cywilny" oznacza pracowników cywilnych nie będących osobami o statusie bezpaństwowca ani też obywatelami jakiegokolwiek państwa, które nie jest stroną Traktatu, nie będących także obywatelami bądź osobami zamieszkałymi na stałe w Państwie przyjmującym, oraz którzy (i) pracują dla Dowództwa Sojuszniczego i są zatrudnieni przez siły zbrojne Strony Traktatu, lub (ii) zgodnie z decyzją Rady Północnoatlantyckiej mieszczą się w kategorii personelu cywilnego zatrudnionego w Dowództwie Sojuszniczym.

W artykule 7 ust. 1 protokołu wskazano, że zwolnienie z opodatkowania przyznane zgodnie z artykułem X Umowy członkom sił zbrojnych lub personelu cywilnego w odniesieniu do ich wynagrodzeń i dodatków stosuje się w odniesieniu do członków personelu Dowództwa Sojuszniczego, rozumianego zgodnie z definicją zawartą w ust. 1(a) i (b) (i) artykułu 3 niniejszego protokołu, do wynagrodzeń i należności płaconych im jako takiemu personelowi przez siły zbrojne, do których należą lub też przez które są zatrudnieni. Ustęp ten nie zwalnia takiego członka lub pracownika z opodatkowania nałożonego przez państwo, którego jest on obywatelem.

W ust. 2 wskazano, że pracownicy Dowództwa Sojuszniczego według kategorii uzgodnionych przez Radę Północnoatlantycką będą zwolnieni z opodatkowania wynagrodzeń i dodatków płaconych im przez Dowództwo Sojusznicze, jako jego pracownikom. Każda Strona niniejszego protokołu może jednakże zawrzeć porozumienie z Dowództwem Sojuszniczym, na mocy którego Strona taka będzie zatrudniać i wyznaczać wszystkich swoich obywateli do Dowództwa Sojuszniczego (z wyjątkiem, jeżeli takie jest życzenie Strony, obywateli, którzy nie posiadają prawa do stałego pobytu na jej terytorium), którzy mają służyć jako personel Dowództwa Sojuszniczego, oraz będzie płacić wynagrodzenia i dodatki tym osobom ze swoich własnych środków w zakresie przezeń ustalonym. Powyższe wynagrodzenia i należności mogą być opodatkowane przez zainteresowaną Stronę, lecz będą zwolnione z opodatkowania przez każdą inną Stronę. Jeżeli którakolwiek ze Stron niniejszego protokołu zawrze takie porozumienie lub dokona jego zmiany lub je wypowie, to Strony niniejszego protokołu nie będą dłużej związane postanowieniami pierwszego zdania niniejszego ustępu zobowiązującymi do zwolnienia z opodatkowania wynagrodzenia i dodatków płaconych swoim obywatelom.

Ustawą z dnia 18 marca 1999 r. o ratyfikacji Umowy między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącej statusu ich sił zbrojnych, sporządzonej w Londynie dnia 19 czerwca 1951 r. wyrażono zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikacji Umowy między Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącej statusu ich sił zbrojnych, sporządzonej w L. dnia 19 czerwca 1951 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 32, poz. 303), a ustawą z dnia 18 marca 1999 r. o ratyfikacji Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Paryżu dnia 28 sierpnia 1952 r. wyrażono zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikacji Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w P. dnia 28 sierpnia 1952 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 32, poz. 305). Zgodnie z art. 16 ust. 1 Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w P. dnia 28 sierpnia 1952 r., został złożony dnia 21 września 1999 r. Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki dokument przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do wyżej wymienionego protokołu. Zgodnie z art. 16 ust. 1 protokołu wszedł on w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej dnia 21 października 1999 r. (oświadczenie rządowe z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Paryżu dnia 28 sierpnia 1952 r., Dz.U. z 2000 r. Nr 64, poz. 747).

Nadto na uwadze należy mieć postanowienia umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie uzupełniające Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanej w W. z dnia 9 lipca 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1179)

Sąd Apelacyjny w tym miejscu nadmienia, że o umowie tej wspomniał Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale z dnia 23 maja 2017 r. II UZP 4/17 wskazując, że na podstawie tej umowy doszło do zmiany stanu prawnego. Sąd Najwyższy nie analizował jednak tej zmiany biorąc pod uwagę, że w zakresie sprawy poddanej pod osąd tego Sądu miarodajny był stan prawny istniejący w dniu wydania zaskarżonej decyzji, tj. 30 września 2015 r.

W artykule 1 ust. 13 lit b wskazano, że „Członkowie Dowództwa Sojuszniczego” oznaczają: Personel cywilny będący:

(1) Obywatelami państwa będącego Stroną Traktatu Północnoatlantyckiego, zatrudnionymi przez to państwo i przydzielonymi do Dowództwa Sojuszniczego;

(2) Obywatelami państwa będącego Stroną PdP SOFA. zatrudnionymi przez to państwo i przydzielonymi do Dowództwa Sojuszniczego;

(3) Obywatelami państwa biorącego udział w programach partnerstwa i współpracy (...), zatrudnionymi przez to państwo i przydzielonymi do Dowództwa Sojuszniczego;

(4) Obywatelami państwa będącego Stroną Traktatu Północnoatlantyckiego, zatrudnionymi przez Dowództwo Sojusznicze w ramach kategorii określonych przez Radę Północnoatlantycką ( (...) Cywilni (...)).

Zgodnie z artykułem 13 ust. 1 Dowództwo Sojusznicze może podejmować bezpośrednie działania w celu zatrudnienia Międzynarodowych (...) Cywilnych (...), przy czym:

a. Zasady i warunki takiego zatrudnienia regulowane są wyłącznie przez właściwe przepisy (...), włączając w to postanowienia umowy o pracę. Spory dotyczące takiego zatrudnienia będą rozpatrywane przez odpowiednie władze (...) wyłącznie zgodnie z zatwierdzonymi przez Radę Północnoatlantycką przepisami dotyczącymi personelu cywilnego (...), bez prawa do odwołania się do polskich sądów, trybunałów, agencji lub podobnych forów.

b. Zgodnie z artykułem 7 ustęp 2 Protokołu (...) oraz przepisami dotyczącymi personelu cywilnego (...), Międzynarodowi Pracownicy Cywilni (...) są zwolnieni z wszelkich podatków, jak również składek na polskie świadczenia społeczne i emerytalne, które są pobierane od pensji lub wynagrodzenia wypłacanego z tytułu świadczenia przez nich pracy w charakterze Międzynarodowych Pracowników Cywilnych (...).

c. Możliwość przeniesienia praw emerytalnych lub dobrowolnego uczestnictwa w polskim programie emerytalnym przez Międzynarodowych Pracowników Cywilnych (...) może być ustanowiona zgodnie z przepisami (...) oraz na podstawie odpowiednich porozumień wykonawczych między wyznaczonymi władzami (...) a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wszystkie przytoczone powyżej umowy międzynarodowe stanowią część krajowego porządku prawnego i w związku z tym są bezpośrednio stosowane, a nadto, jako że zostały ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, mają pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Wobec powyższego zastosowanie przepisów prawa polskiego powinno być oceniane z perspektywy stosownych postanowień ww. umów międzynarodowych. Takiej oceny Sąd Okręgowy w realiach niniejszej sprawy zaniechał.

W uzasadnieniu wyroku wskazał jedynie, że „warunki zatrudnienia ubezpieczonego w (...) jako pracownika międzynarodowego korpusu cywilnego reguluje umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie, zgodnie z którą …” Sąd Okręgowy nie uzupełnił dalszej części tego wywodu. W dalszej części uzasadnienia przedstawił jedynie wykładnię art. 104 ustawy emerytalnej w związku z art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych odwołującą się do poglądów wypracowanych na tle spraw, których istotnym ustaleniem faktycznym było uzyskiwanie przez polskiego emeryta przychodów z tytułu pracy wykonywanej za granicą na rzecz zagranicznego pracodawcy. Jak już jednak wyżej wskazano z uwagi na specyficzny status prawny personelu cywilnego (...) posłużenie się tą prostą analogią nie było uprawnione. Sytuacja prawna tych dwóch rodzajów podmiotów, tj. personelu cywilnego (...) oraz osób wykonujących pracę za granicą u zagranicznego pracodawcy, nie jest na tyle zbieżna, aby na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych uprawnione było ich utożsamianie.

W analizowanym przypadku kluczowa do rozważanie kwestia sprowadzała się do ustalenia, czy przychód ubezpieczonego z tytułu zatrudnienia w strukturach (...) na terenie B. w charakterze Międzynarodowego Pracownika Cywilnego (...) stanowi „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy i zaopatrzeniu emerytalnym.

W tym zakresie należało przede wszystkim dokonać oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, w szczególności jaka formalnie umowa łączy go z jednostką (...) w B. oraz czy w umowie tej przewidziano jakieś szczególne warunki dotyczące kwestii zabezpieczenia społecznego. Ustalenie to pozwoliłoby na dokonanie oceny czy aktywność zawodowa ubezpieczonego została ujęta w art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przy czym dla porządku stwierdzić w tym miejscu trzeba, że w realiach niniejszej sprawy zbadania wymagało również to, czy w sprawie znajdowałby ewentualnie zastosowanie art. 7 ustawy systemowej regulujący zasady dobrowolnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego, ponieważ jednostka zatrudniająca skarżącego ma swoją siedzibę w B.. Co więcej ocena zasadności odwołania wymagała odniesienia się do treści artykułu 13 umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie uzupełniającej Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanej w W. z dnia 9 lipca 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1179). W artykule tym przewidziano bowiem, że w przypadku personelu cywilnego zasady i warunki takiego zatrudnienia regulowane są wyłącznie przez właściwe przepisy (...), włączając w to postanowienia umowy o pracę. Nadto przewidziano, że Międzynarodowi Pracownicy Cywilni (...) są zwolnieni z wszelkich podatków, jak również składek na polskie świadczenia społeczne i emerytalne, które są pobierane od pensji lub wynagrodzenia wypłacanego z tytułu świadczenia przez nich pracy w charakterze Międzynarodowych Pracowników Cywilnych (...).

Sąd Okręgowy w ogóle nie odniósł się do powyższych kwestii, tym samym uznać należało że nie rozpoznał istoty sprawy.

Sąd Apelacyjny nadto zwrócił uwagę, że również w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5.01.2012 r. w sprawie III AUa 880/11 ( LEX nr 1221178), do którego odwołał się Sąd Okręgowy wskazane zostało, że użyte w przepisie ustępu 1 art.104 ustawy emerytalnej sformułowanie w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6, nie oznacza konieczności podlegania in concreto ubezpieczeniom społecznym z tytułu takiej działalności w konkretnych warunkach prawa pracy danego państwa obcego, a jedynie rodzaj działalności, co do zasady podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Zatem również z tego wyroku wynika, że istotne znaczenie ma rodzaj wykonywanej działalności. Powinna to być działalność co do zasady podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy nie poczynił jakichkolwiek ustaleń dotyczących charakteru zatrudnienia ubezpieczonego.

W konsekwencji uznać należało, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy polega na wydaniu przez sąd niższej instancji orzeczenia bez zbadania materialnej podstawy żądania oraz pominięcie merytorycznych zarzutów zgłoszonych przez stronę.

Sąd Apelacyjny miał przy tym na uwadze, że obecnie Sąd odwoławczy nie ogranicza się do kontroli sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w I instancji. Oznacza to, że w pierwszej kolejności sąd drugiej instancji powinien dokonać zmiany orzeczenia sądu pierwszej instancji (orzec reformatoryjnie), a dopiero w dalszej kolejności - w razie wystąpienia przesłanek powołanych w art. 386 § 4 k.p.c. - uchylić wyrok i przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (orzec kasatoryjnie). Zdaniem Sądu Apelacyjnego mimo, że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku ma charakter fakultatywny i sąd drugiej instancji może orzec merytorycznie w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji w rozstrzyganej sprawie zmiana merytoryczna zaskarżonego orzeczenia nie jest jednak możliwa.

Sąd Apelacyjny zwrócił w tym zakresie uwagę, że w doktrynie i orzecznictwie słusznie zwraca się uwagę na związane z taką sytuacją ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 roku, sygn. akt I CKN 1149/00, LEX nr 75293 ). Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy przez Sąd Apelacyjny oznaczałoby w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej przez sąd odwoławczy. Mogłaby to dać stronom podstawę do postawienia zarzutu pozbawienia ich prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza, że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd odwoławczy, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 września 2015 r., I ACa 338/15, LEX nr 1950661).

Respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w ocenie Sądu Apelacyjnego uchylenie orzeczenia w przypadku uznania, że nie została rozpoznana istota sprawy.

Mając na uwadze, iż w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania ocena przez Sąd Odwoławczy podniesionych w apelacji zarzutów stała się tym samym zbędna.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w całości i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, zaś o kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie w tym przedmiocie Sądowi Okręgowemu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien przede wszystkim dokonać oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, w szczególności jaka formalnie umowa łączy go z jednostką (...) w B. oraz czy w umowie tej przewidziano jakieś szczególne warunki dotyczące kwestii zabezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy nadto powinien dokonać oceny statusu ubezpieczonego jako personelu cywilnego (...) w kontekście konkretnych postanowień umów międzynarodowych zawartych pomiędzy Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego, jak również między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej oraz właściwymi Dowództwami Sojuszniczymi (...) regulujących status prawny takich osób. W szczególności ocena zasadności odwołania wymaga odniesienia się do treści artykułu 13 umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Dowództwem Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji i Naczelnym Dowództwem Sojuszniczych Sił w Europie uzupełniającej Protokół dotyczący statusu międzynarodowych dowództw wojskowych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanej w W. z dnia 9 lipca 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1179).

Jolanta Hawryszko

Barbara Białecka

Beata Górska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE