sygn. akt IXP 200/21
Skarb Państwa – Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w S. pozwem z dnia 16 marca 2021 r. wniósł o zasądzenie od E. P. nienależnie pobranej kwoty 2.146,68 zł tytułem dodatku kontrolerskiego za okres od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 września 2018 r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż pełniąc służbę w Dziale Operacyjno – Rozpoznawczym Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S., pozwanej (funkcjonariuszowi Służby Celno – Skarbowej) przysługiwał od dnia 1 czerwca 2017 r. dodatek kontrolerski. Od dnia 1 grudnia 2017 r. nastąpiła jednak zmiana zakresu obowiązków pozwanej i miejsce pełnienia przez nią służby na Drugi Referat Dochodzeniowo – Śledczy w Dziale Dochodzeniowo – Śledczym, w której to komórce nie są dokonywane czynności kontrolne uprawniające do otrzymywania ww. dodatku. Wobec powyższego Dyrektor Izby Administracji Skarbowej, pismem z dnia 30 listopada 2017 r., poinformował pozwaną, że z dniem 1 grudnia 2017 r. zaprzestaje się wypłaty dodatku kontrolerskiego. W okresie od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. omyłkowo wypłacano pozwanej ten dodatek. Pomimo wezwania pozwanej do zapłaty, nie zwróciła ona nienależnie pobranej kwoty, choć wiedziała, że nie należy się jej ona, zatem powinna się była liczyć z obowiązkiem jej zwrotu.
W dniu 31 marca 2021 r. Sąd wydał w niniejszej sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.
W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu.
W uzasadnieniu wskazała, iż w dniu 30 listopada 2017 r. podczas rozmowy z Naczelnikiem Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego – B. D. i jej zastępcą – J. C. uzyskała ustne zapewnienie, że po przeniesieniu do nowej komórki nie ma podstaw do domniemania, że jej wynagrodzenie zostanie zmniejszone. W związku z tym miała ona podstawy do uznania, że jej wynagrodzenie pozostanie bez zmian, a stosowana praktyka wskazuje, że w momencie przenoszenia pracownika do innego działu, jego wynagrodzenie z wszelkimi dodatkami jest przeliczane przez dział finansowy w taki sposób, by zachowało dotychczasową kwotę netto z dotychczasowymi dodatkami, bez względu na to czy w nowym miejscu przysługuje mu dodatek czy nie. Fakt, iż dodatek wpływał zarówno na konto pozwanej, jak jej współpracowników, utwierdzał ją w przekonaniu, że nie nastąpiła żadna pomyłka. Pozwana podniosła też, że z uwagi na jej stan psychiczny w tamtym czasie, w związku z ciężkim przeżyciem związanym z dokonanymi zatrzymaniami jej wieloletnich współpracowników, środki przekazane na jej konto tytułem dodatku kontrolerskiego wykorzystała podczas wyjazdu zagranicznego na Wyspy K., na który udała się, aby uniknąć załamania nerwowego. Podniosła, że skorzystała wówczas również z opieki psychologa zatrudnionego w Izbie Administracji Skarbowej, jednak podczas spotkania z psychologiem, ten wskazał, jej, że sytuacja stresowa jaka ją spotkała, wymaga szerszej opieki. Całokształt tych okoliczności spowodował, że pozwana uznała, iż przekazywana na jej konto łączna kwota netto jest zasadna i należna, gdyż odpowiadała kwocie wynagrodzenia otrzymywanego w Dziale Operacyjno – Rozpoznawczym.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Na mocy art. 160 ust. 4 i ust. 5 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej, z dniem 1 marca 2017 r. Izba Administracji Skarbowej w S. połączyła się z Izbą Celną w S. i z Urzędem Kontroli Skarbowej w S. i wstąpiła we wszelkie prawa i obowiązki łączonych jednostek.
E. P. do dnia 28 lutego 2017 r. była zatrudniona w Urzędzie Kontroli Skarbowej w S..
Na podstawie art. 165 ust. 3 ww. ustawy z dniem 1 marca 2017 r. E. P. stała się pracownikiem Izby Administracji Skarbowej w S. wykonującym obowiązki w Zachodniopomorskim Urzędzie Celno – Skarbowym w S., a od 1 czerwca 2017 r. rozpoczęła pełnienie służby w Dziale Operacyjno – Rozpoznawczym Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S., funkcjonującego w ramach Izby Administracji Skarbowej w S..
Jej uposażenie od 1 czerwca 2017 r. ukształtowano w sposób następujący: uposażenie zasadnicze według mnożnika 2,415 kwoty bazowej ustalonej w ustawie budżetowej, dodatek za stopień służbowy według mnożnika 0,438 kwoty bazowej ustalonej w ustawie budżetowej, dodatek za wieloletnią służbę w wysokości wynoszącej po dwóch latach służby 2% miesięcznego uposażenia zasadniczego i o 1% wyższy za każdy następny rok aż do osiągnięcia 20% uposażenia zasadniczego po 20 latach służby oraz o 0,5% za każdy następny rok służby aż do 25% po 30 latach służby.
Niesporne, a nadto dowód: pismo z dnia 29 marca 2017 r. – k. 203 akt osobowych pozwanej, pismo z dnia 31 maja 2017 r. – k. 204 akt osobowych, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258, zeznania świadka S. F. – k. 254-256.
W związku z objęciem służby w Dziale Operacyjno – Rozpoznawczym Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S., pismem z 30 czerwca 2017 r. Dyrektor Administracji Skarbowej w S. przyznał E. P. od dnia 1 czerwca 2017 r. miesięczny dodatek kontrolerski w wysokości 11,049 % uposażenia zasadniczego.
Niesporne, a nadto dowód: pismo z dnia 30 czerwca 2017 r. – k. 212 akt osobowych przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
W związku z zatrzymaniami w październiku 2017 r. kilku pracowników Działu Operacyjno – Rozpoznawczego Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S., podejrzanych o przyjmowanie korzyści majątkowych, miał zostać zmieniony cały zasób kadrowy tej komórki i jej pracownicy mieli zostać przeniesieni do innych komórek. W związku z tą sytuacją pracownicy tej komórki, w tym E. P., odbyli spotkania z psychologiem Izby Administracji Skarbowej w S..
Dowód: zeznania świadka B. D. – k. 234-235, zeznania świadka J. K. (1) – k. 235-236, zeznania świadka M. Ś. – k. 236-237, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
W dniu 30 listopada 2017 r. odbyło się spotkanie E. P. oraz innego pracownika jej Działu – J. K. (2) z Naczelnikiem Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S. – B. D. i jej zastępcą – J. C.. Na spotkaniu tym E. P. i J. K. (2) dowiedziały się, że od 1 grudnia 2017 r. zostają przeniesione do Drugiego Referatu Dochodzeniowo – Śledczego w Dziale Dochodzeniowo – Śledczym Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego.
Na spotkaniu tym poinformowano je, że zostanie im odebrany dodatek kontrolerski. Informacja ta została zawarta w treści pism z dnia 30 listopada 2017 r., które zostało im przekazane w trakcie spotkania. W piśmie kierowanym do E. P. wskazano w tym zakresie: „Jednocześnie, Dyrektor Izby Administracji Skarbowej informuje, że z dniem 1 grudnia 2017 r. zaprzestaje się wypłaty dodatku kontrolerskiego przyznanego pismem z dnia 30 czerwca 2017 r. znak:(...)”. W piśmie nie było informacji o wysokości uposażenia E. P. w nowej komórce, natomiast zawarto w nim zapisy: „Zakres obowiązków, zadań, kompetencji i odpowiedzialności zostanie określony odrębnym pismem” oraz „Pozostałe warunki pełnienia służby pozostają bez zmian”.
Niesporne, a nadto dowód: pismo z dnia 30.11.2017 r. – k. 214 akt osobowych pozwanej, zeznania świadka B. D. – k. 234-235, zeznania świadka J. K. (1) – k. 235-236, zeznania świadka S. F. – k. 254-256, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
Podczas tego spotkania nikt nie poinformował E. P. i J. K. (2), że wysokość ich uposażenia zasadniczego po przeniesieniu do nowej komórki zostanie podwyższona o wartość utraconego dodatku kontrolerskiego. Prawo do podjęcia decyzji w sprawie przyznania bądź odebrania dodatku kontrolerskiego posiadał jedynie Dyrektor Izby Administracji Skarbowe w S..
Dowód: zeznania świadka B. D. – k. 234-235, zeznania świadka J. K. (1) – k. 235-236, zeznania świadka A. S. – k. 238-239 , przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
W okresie od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. E. P. nie wykonywała czynności kontrolnych, podobnie jak inne osoby z jej nowej komórki - Drugiego Referatu Dochodzeniowo – Śledczego w Dziale Dochodzeniowo – Śledczym.
Dowód: karta zakresu obowiązków i uprawnień – k. 216-217, zeznania świadka B. D. – k. 234-235, zeznania świadka J. K. (1) – k. 235-236, zeznania świadka S. F. – k. 254-256.
Pomimo niewykonywania przez E. P. w okresie od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. czynności kontrolnych wypłacano jej wówczas dodatek kontrolerski w dotychczasowej wysokości. Łącznie za ten okres wypłacono jej z tego tytułu kwotę 2.146,68 zł.
Niesporne, a nadto dowód: zeznania świadka D. G. – k. 253-254, zeznania świadka S. F. – k. 254-256, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
Poza E. P., dodatek kontrolerski wypłacano także J. K. (2), o czym obie rozmawiały, posiadając wiedzę, że wypłata następuje konkretnie z tytułu dodatku kontrolerskiego. Obu wypłacano dodatek kontrolerski, jak dotychczas, w innym terminie niż wypłacano uposażenie zasadnicze, ze wskazaniem tytułu przelewu oznaczającego dodatek kontrolerski w dotychczasowej wysokości jak przed grudniem 2017 r. (357,78 zł netto).
Niesporne, a nadto dowód: potwierdzenia przelewu – k. 108-119, wniosek o przekazywanie pasków wynagrodzeń drogą elektroniczną – k. 120, informacja dotycząca wypłaty dodatku (…) – k. 121, wiadomości mailowe – k. 160-163, zeznania świadka D. G. – k. 253-254, zeznania świadka J. K. (1) – k. 235-236, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
Wypłata w okresie od grudnia 2016 r. do maja 2017 r. dodatku kontrolerskiego wyżej wymienionym nastąpiła omyłkowo na skutek „niezdjęcia” dodatku w ich pozycjach w systemie płacowym.
Dowód: zeznania świadka D. G. – k. 253-254, zeznania świadka A. S. – k. 238-239, zeznania świadka S. F. – k. 254-256.
Funkcjonariusze i pracownicy zatrudnieni w Izbie Administracji Skarbowej w S. otrzymywali drogą e-mail, a później za pośrednictwem portalu pracownika informację o składnikach wynagrodzenia odpowiadającą listom płac. Do powyższych informacji mieli oni bieżący dostęp. Z zasady pracownicy, którzy dostrzegali rozbieżności w sposobie naliczania wynagrodzeń (uposażeń), zgłaszali swoje wątpliwości działowi kadr i plac, który po zweryfikowaniu, korygował naliczane wynagrodzenie. Jeżeli zaistniała taka konieczność, zwracali oni nadpłacone kwoty.
Dowód : zeznania świadka A. S. – k. 238-239,zeznania świadka D. G. – k. 253-254.
Wypłacony dodatek kontrolerski za okres od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. E. P. przeznaczyła na bieżące wydatki na Wyspach K. w czasie wyjazdu zagranicznego.
Dowód: przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258, wyciągi z rachunku bankowego – k. 86-93.
W dniu 20 sierpnia 2018 r. E. P. wystawiono notę obciążeniową nr (...) z terminem płatności 14 dni od otrzymania noty, tj. od dnia 22 sierpnia 2018 r. Następnie, pismem z dnia 13 września 2018 r. ponownie wezwano ją do zapłaty tej kwoty w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania, tj. od dnia 14 września 2018 r., ponownie bezskutecznie.
Niesporne, a nadto dowód: nota obciążeniowa nr (...) z potwierdzeniem odbioru – k. 106 (także w aktach sprawy IX P 205/20 stanowiących załącznik do akt sprawy), wezwanie do zapłaty z dnia 13 września 2018 r. z potwierdzeniem odbioru – k. 107 (także w aktach sprawy IX P 205/20 stanowiących załącznik do akt sprawy).
Zasadą było, że zaraz po konsolidacji od dnia 1 marca 2017 r. Izby Administracji Skarbowej w S. z Urzędem Kontroli Skarbowej w S., byli pracownicy Urzędu Kontroli Skarbowej w S. otrzymywali w Izbie Administracji Skarbowej w S. wynagrodzenie (uposażenie) w takiej wysokości, jaką uprzednio utrzymywali w Urzędzie Kontroli Skarbowej w S.. Wynagrodzenie w takiej wysokości po konsolidacji otrzymała E. P., której dodatkowo, po objęciu służby w Dziale Operacyjno – Rozpoznawczego Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego w S., przyznano dodatek kontrolerski.
Jeżeli natomiast pracownik Urzędu Kontroli Skarbowej w S. otrzymywał dodatek kontrolerski, a zaraz po konsolidacji pracował na stanowisku, na którym taki dodatek nie przysługuje (w takiej sytuacji nie znajdowała się E. P.), podwyższano mu od 1 marca 2017 r. kwotę wynagrodzenia (uposażenia) zasadniczego o kwotę utraconego dodatku.
Dowód: zeznania świadka B. D. – k. 234-235, zeznania świadka B. K. – k. 237-238, zeznania świadka S. F. – k. 254-256, przesłuchanie pozwanej E. P. w charakterze strony – k. 256-258.
W Izbie Administracji Skarbowej w S. w okresie dalszego jej funkcjonowania (po dokonanej uprzednio konsolidacji) nie było natomiast praktyki, aby przenosząc pracownika (funkcjonariusza) z jednej komórki do drugiej podwyższać jego wynagrodzenie (uposażenie) o kwotę nieprzysługujących już dodatków, które były zależne od zakresu powierzonych obowiązków.
Dowód: zeznania świadka S. F. – k. 254-256.
Nie było tak, że po konsolidacji dokumenty kadrowe pracowników (funkcjonariuszy) w Izbie Administracji Skarbowej w S. przychodziły z opóźnieniem. Jedynie akt mianowania został wydany E. P. 10 kwietnia 2018 r., lecz stało się to dlatego, że Ministerstwo Finansów dopiero wówczas zadecydowało, że osoby, których stosunek pracy przekształcił się w stosunek służby, powinny taki akt otrzymać.
Dowód: akt mianowania z dnia 10 kwietnia 2018 r. – k. 82 (także w aktach osobowych pozwanej), zeznania świadka S. F. – k. 254-256.
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo okazało się uzasadnione.
Merytoryczna ocenę zasadności powództwa należy w pierwszej kolejności poprzedzić wskazaniem, że Sąd nie znalazł podstaw do odrzucenia pozwu inicjującego niniejsze postępowanie z uwagi na zawisłość sporu między E. P. a Izbą Administracji Skarbowej w S. w sprawie prowadzonej przed tutejszym Sądem pod sygnaturą akt IX P 205/20, zważywszy na brak tożsamości podmiotów po stronie powodowej. We wskazanym postępowaniu Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie postanowieniem z dnia 27 stycznia 2021 r. odrzucił pozew Izby Administracji Skarbowej w S., wskazując, że powódka nie posiada zdolności sądowej. Tutejszy Sąd więc, postanowieniem z dnia 14 maja 2021 r. zawiesił niniejsze postępowanie do czasu prawomocnego rozpoznania sprawy IX P 205/20. Po rozpoznaniu zażalenia złożonego przez Izbę Administracji Skarbowej w S. na postanowienie odrzucające pozew w sprawie IX P 205/20, sąd II instancji, oddalił je uznając za bezzasadne. W konsekwencji, wobec prawomocności wskazanego orzeczenia, Sąd podjął postępowanie, którego wynik jest roztrząsany w niniejszym uzasadnieniu, zaś jego motywy przedstawiają się następująco.
Powództwo, oparte na treści art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p., okazało się uzasadnione.
Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Według art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
W myśl zaś art. 410 § 1 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2 k.c.).
Przedmiotem sporu między stronami było istnienie po stronie pozwanej obowiązku zwrotu dodatku kontrolerskiego za okres od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. jako nienależnie pobranego.
Bezspornym było przy tym w sprawie (i wynikającym także z zeznań pozwanej oraz przesłuchanych w sprawie świadków), iż pozwana w ww. okresie nie wykonywała czynności kontrolnych, za który taki dodatek mógłby zostać jej przyznany.
Zgodnie bowiem z treścią § 4 Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 26 kwietnia 2017 r. w sprawie dodatku kontrolerskiego dla osób zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej oraz funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej - pracownikowi oraz funkcjonariuszowi wykonującemu zadania, o których mowa w art. 148 ust. 1 pkt 1 ustawy, zwane dalej „zadaniami kontrolnymi”, dodatek przyznaje się, jeżeli wykonuje zadania kontrolne: 1) jako podstawowe zadania o charakterze ciągłym albo 2) w wymiarze co najmniej 25% miesięcznego czasu odpowiednio pracy albo służby. Zgodnie z § w rozporządzenia chodzi tu o art. 148 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej, według którego osobie zatrudnionej w jednostce organizacyjnej KAS oraz funkcjonariuszowi przysługują odpowiednio do wynagrodzenia albo uposażenia: 1) dodatek kontrolerski w wysokości do 50% wynagrodzenia zasadniczego albo uposażenia zasadniczego za wykonywanie: a) kontroli podatkowej, b) kontroli celno-skarbowej, z wyłączeniem kontroli, o której mowa w art. 54 ust. 2 pkt 9, c) (uchylona) ca) kontroli, o której mowa w art. 119zzf § 1 Ordynacji podatkowej, d) audytu, e) czynności, o których mowa w art. 113–117, art. 118 ust. 1–17, art. 119 ust. 1–10, art. 120 ust. 1–6, art. 122–126, art. 127 ust. 1–5, art. 127a ust. 1, 2 i 6– 12, art. 128 ust. 1, art. 131 ust. 1, 2 i 5 i art. 133 ust. 1 pkt 1–5.
Pozwana, jak wynika z pisma z dnia 30 listopada 2017 r. została przeniesiona do Działu Dochodzeniowo-Śledczego w trybie art. 158 ust. 5 ww. ustawy. W przywołanej regulacji brak jest rozwiązania zastosowanego w art. 162 ust. 6 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Przepis art. 162 ww. ustawy stanowi: ust. 1. Jeżeli wymagają tego potrzeby KAS, funkcjonariuszowi można powierzyć pełnienie obowiązków służbowych na innym stanowisku na okres do 6 miesięcy, zgodnie z jego kwalifikacjami. W szczególnie uzasadnionych przypadkach powierzenie obowiązków może zostać przedłużone do 12 miesięcy. Ust. 2. Jeżeli wymagają tego potrzeby KAS, funkcjonariusza można przenieść na takie samo albo równorzędne stanowisko do innej jednostki organizacyjnej KAS, w tej samej albo innej miejscowości. Ust. 3. Przeniesienia, o którym mowa w ust. 2, można dokonać również na pisemny wniosek funkcjonariusza, jeżeli potrzeby KAS nie stanowią przeszkody. Ust. 4. Funkcjonariuszowi, w związku z przeniesieniem do służby w innej miejscowości, przysługuje jednorazowe świadczenie pieniężne na zagospodarowanie w wysokości jednomiesięcznego uposażenia, w przypadku gdy łączy się z tym zmiana miejsca zamieszkania. Przepisu tego nie stosuje się w przypadku, o którym mowa w ust. 3. Ust. 5. Jeżeli wymagają tego potrzeby KAS, funkcjonariusza można przenieść czasowo, na okres do 6 miesięcy w roku kalendarzowym, w tej samej albo innej miejscowości do innej jednostki organizacyjnej KAS. W okresie 2 lat od dnia przeniesienia do pełnienia służby stałej w innej miejscowości funkcjonariusz może być, po raz kolejny, przeniesiony do pełnienia służby w następnej miejscowości, a jeżeli dojazd do miejsca zamieszkania z tej następnej miejscowości jest znacznie utrudniony – tylko za pisemną zgodą funkcjonariusza. Ust. 6. W przypadkach określonych w ust. 1, 2 i 5 funkcjonariuszowi przysługuje uposażenie stosownie do wykonywanych obowiązków służbowych, lecz nie niższe od dotychczas otrzymywanego. Należy wskazać, że przepis ten dotyczy przypadków czasowego przeniesienia na inne stanowisko pracy bądź przeniesienia do innej jednostki organizacyjnej Krajowej Administracji Skarbowej (pozwana po przeniesieniu do nowej komórki nadal pełniła natomiast służbę w Zachodniopomorskim Urzędzie Celno – Skarbowym działającym w ramach Izby Administracji Skarbowej w S.) i z tychże względów należało wykluczyć możliwość zastosowania go w poddanym pod rozwagę Sądu stanie faktycznym. Ponadto, należy podkreślić, że pod pojęciem uposażenia nie sposób rozumieć dodatku kontrolerskiego przysługującego tylko w okresie wykonywania określonych zadań kontrolnych.
Pozwana w toku procesu podnosiła, iż uznała, iż kwota przekazywana jej łącznie na konto przez stronę powodową jest „zasadna”, gdyż odpowiadała wysokości jej uposażenia z dodatkiem sprzed przeniesienia jej do nowej komórki. Uzasadniła to tym, że podczas rozmowy w dniu 30 listopada 2017 r. z Naczelnikiem Zachodniopomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego – B. D. i jej zastępcą – J. C. uzyskała ustne zapewnienie, że po przeniesieniu do nowej komórki nie ma podstaw do domniemania, że jej wynagrodzenie zostanie zmniejszone, a stosowana praktyka wskazuje, że w momencie przenoszenia pracownika do innego działu, jego wynagrodzenie z wszelkimi dodatkami jest przeliczane przez dział finansowy w taki sposób, by zachował dotychczasową kwotę netto z dotychczasowymi dodatkami, bez względu na to czy w nowym miejscu przysługuje mu dodatek czy nie. Ponadto fakt, iż dodatek wpływał zarówno na konto pozwanej, jak i J. K. (2), utwierdzał ją w przekonaniu, że nie nastąpiła żadna pomyłka. Pozwana wskazała też na jej stan psychiczny w tamtym czasie w związku z ciężkim przeżyciem związanym z dokonanymi zatrzymaniami jej wieloletnich współpracowników. Okoliczności te, zdają się sprowadzać twierdzenia pozwanej do tego (choć pozwana nie wyartykułowała tego wprost), że nie powinna była ona liczyć się z obowiązkiem zwrotu, a nadto wobec zużycia otrzymanych kwot na wakacjach na Wyspach K., nie była już wzbogaconą.
W celu zwolnienia się od zobowiązania w zakresie zwrotu nienależnie wypłaconego wynagrodzenia, pozwana zgodnie z treścią art. 409 k.c. powinna wykazać, że zużyła lub utraciła korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacona i że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją nie powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
W ocenie Sądu pozwana nie podołała wykazaniu, iż nie powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu wypłaconego jej nienależnie dodatku kontrolerskiego, co czyni ją bezpodstawnie wzbogaconą.
Należy zauważyć, że odmiennie niż w art. 408 § 2 k.c., o obowiązku zwrotu nie decyduje stan wiedzy wzbogaconego, lecz sama powinność przewidywania obowiązku zwrotu, istniejąca w chwili wyzbywania się lub zużywania korzyści. Jeżeli przy zachowaniu należytej dla niego staranności wzbogacony powinien liczyć się w danych okolicznościach z obowiązkiem zwrotu korzyści, nie może skutecznie bronić się okolicznością, że korzyść zużył (por. Komentarz do Kodeksu cywilnego Księgi trzeciej Zobowiązań pod red. G. Bieńka i innych, wyd. LexisNexis, W-wa 2003, str. 204). Jeżeli nie można byłoby zatem przypisać pozwanej złej wiary, to obowiązek zwrotu korzyści wygasłby, jeżeli pozwana zużyłaby ją. W konstrukcji dochodzonego roszczenia wystarczające jest uznanie, że pozwana powinna się liczyć z obowiązkiem zwrotu wypłaconego jej świadczenia (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2001r., I PKN 408/00, OSNP 2003/13/305). Powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu korzyści oznacza zarówno sytuację, w której wzbogacony wiedział, że korzyść mu się nie należy, jak i sytuację, w której był on subiektywnie przekonany o tym, że korzyść mu się należy, chociaż na podstawie okoliczności sprawy obiektywnie powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy, należy zauważyć, że pozwana została poinformowana przez B. D. i J. C. podczas spotkania w dniu 30 listopada 2017 r., że dodatek kontrolerski od 1 grudnia 2017 r. jej nie przysługuje oraz że zaprzestaje się jego wypłaty od tego dnia. Znalazło to też odzwierciedlenie we wręczonym jej podczas tego spotkania piśmie z dnia 30 listopada 2017 r., gdzie również wskazano to wprost. W piśmie tym jednocześnie wskazano, że pozostałe warunki pełnienia służby pozostają bez zmian. Po tym spotkaniu ani pozwana, ani J. K. (2), nie otrzymały żadnej informacji na temat nowych warunków płacowych, a zatem pozwaną obowiązywały w tym zakresie, zgodnie z treścią pisma z dnia 30 listopada 2017 r. (in fine) nadal warunki wynikające z pisma z dnia 31 maja 2017 r. (k. 204 jej akt osobowych). Zapoznanie się z ww. pismem pozwana potwierdziła własnoręcznym podpisem. Twierdzenia strony pozwanej, że jedynie pobieżnie przeczytała otrzymane pismo i nie dostrzegła początkowo w jego treści informacji o utracie dodatku kontrolerskiego nie zasługują na aprobatę. Już choćby z racji wykonywanego zawodu i bogatego doświadczenia zawodowego zdobytego w służbie skarbowej, pozwana winna mieć świadomość konsekwencji dokonanego potwierdzenia otrzymanego pisma. Nawet, jeżeli więc przełożeni pozwanej, wskazali jej podczas spotkania, że „nie straci ona finansowo”, to takie sformułowanie należałoby raczej odnosić do uposażenia zasadniczego pozwanej, nie zaś do dodatku kontrolerskiego, który był ściśle powiązany z wykonywaniem określonych czynności. Tym niemniej, niezależnie od powyższego, zważyć należy, że przełożeni pozwanej nie byli umocowani do składania zapewnień w przedmiocie utrzymania E. P. dodatku kontrolerskiego, niezależnie od merytorycznych przesłanek jego przyznania. Takie decyzje władny był jedynie podjąć Dyrektor Izby Administracji Skarbowej. Tłumaczenie pozwanej, że dokumenty kadrowe po konsolidacji przychodziły z opóźnieniem nie znalazło potwierdzenia w materiale dowodowym, a świadek S. F. logicznie wyjaśniła opóźniony termin wydania pozwanej i J. K. (2) aktów mianowania (co korelowało zresztą z datą ich wystawienia wskazaną w ich treści). Nie zmienia to faktu, że pozwana w okresie od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. otrzymywała kwotę odpowiadającą dotychczasowemu dodatkowi kontrolerskiemu, nadal w odrębnym terminie (właściwym do terminu wypłaty tego dodatku), odrębnym przelewem i z oznaczeniem wskazującym, że wypłacany jest jej właśnie dodatek kontrolerski, a nie dodatkowa część uposażenia (co jest w sprawie niesporne). Dodatkowo, pozwana, miała bieżący dostęp do informacji o składnikach wynagrodzenia odpowiadającego liście płac, które unaoczniały, że wśród wypłacanych kwot, znajduje się również nienależny dodatek kontrolerski. Jak zeznały pracownice (...) oraz D. G., zdarzały się sytuacje, w których pracownicy zgłaszali wątpliwości co do otrzymywanych kwot wynagrodzenia, które były na bieżąco wyjaśniane i korygowane, także w ten sposób, iż niekiedy pracownicy byli zobowiązywani do zwrotu omyłkowo wypłaconych kwot. W ocenie Sądu, brak było przeszkód, aby i pozwana, widząc, iż dodatek kontrolerski, a nie kwota z innego tytułu, jest jej wypłacany, choć nie wykonuje ona zadań kontrolnych, wyjaśniła przyczyny takiego stanu rzeczy z odpowiedzialnymi za płace pracownikami powoda. Z tego samego względu twierdzenie pozwanej o istniejącej u powoda praktyce podwyższania uposażenia o kwotę przysługujących niegdyś danej osobie dodatków, po przeniesieniu jej do innej komórki, nie mogły odnieść oczekiwanego przez nią skutku. Zresztą występowaniu takiej praktyki zaprzeczyła S. F., wyjaśniając, że zaraz po konsolidacji, od dnia 1 marca 2017 r. byli pracownicy Urzędu Kontroli Skarbowej w S. otrzymywali w Izbie Administracji Skarbowej w S. wynagrodzenie (uposażenie) w takiej wysokości jaką uprzednio utrzymywali w Urzędu Kontroli Skarbowej w S.. Jeżeli natomiast pracownik Urzędu Kontroli Skarbowej w S. otrzymywał dodatek kontrolerski, a zaraz po konsolidacji pracował na stanowisku, na którym taki dodatek nie przysługuje (w takiej sytuacji nie znajdowała się E. P.), podwyższano mu od 1 marca 2017 r. kwotę wynagrodzenia (uposażenia) zasadniczego o kwotę utraconego dodatku. W Izbie Administracji Skarbowej w S. w okresie dalszego jej funkcjonowania (po dokonanej uprzednio konsolidacji) nie było natomiast praktyki, aby przenosząc pracownika (funkcjonariusza) z jednej komórki do drugiej podwyższać jego wynagrodzenie (uposażenie) o kwotę nieprzysługujących już dodatków.
Przesłanki wygaśnięcia obowiązku wydania korzyści lub zwrotu jej wartości przez wzbogaconego są dwie i dopiero ich kumulatywne spełnienie powoduje wygaśnięcie po stronie bezpodstawnie wzbogaconego obowiązku wydania uzyskanej bez podstawy prawnej korzyści lub zwrotu jej wartości: 1) zużycie tej korzyści bądź utracenie jej przez wzbogaconego w taki sposób, że zobowiązany do zwrotu korzyści nie jest już wzbogacony; 2) istnienie po stronie wzbogaconego w momencie wyzbycia się korzyści lub jej zużycia dobrej wiary.
W tym przypadku dobra wiara oznacza, że wyzbywając się korzyści łub ją zużywając, nie wiedział on i nie mógł wiedzieć, że w istocie jest bezpodstawnie wzbogacony, a zatem nie musiał liczyć się z obowiązkiem zwrotu tej korzyści. W przypadku gdy bezpodstawnie wzbogacony w momencie wyzbycia się korzyści lub jej zużycia znajduje się w złej wierze, nie następuje wygaśnięcie jego zobowiązania z. bezpodstawnego wzbogacenia, mimo że nie jest już wzbogacony O zakresie zwrotu decyduje więc powinność przewidywania obowiązku zwrotu, a nie stan wiedzy wzbogaconego. Wystarcza zatem ocena, że przekonanie wzbogaconego co do prawnej podstawy uzyskania korzyści nie było uzasadnione w świetle obiektywnych okoliczności. Dla przyjęcia złej wiary bezpodstawnie wzbogaconego wystarczające jest istnienie po jego stronie świadomości możliwości powstania obowiązku zwrotu, co w mniejszej sprawie miało miejsce w ocenie sądu. Pozwana chociażby bowiem z treści pisma z dnia 30 listopada 2017 r. od Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w S. powinna była nabrać wątpliwości, dlaczego mimo tego pisma dodatek kontrolerski nadal wpływa na jej konto. Tymczasem pozwana zaniechała jakiejkolwiek aktywności w tym zakresie. Wszystko powyższe, doprowadziło Sąd do przekonania, że pozwana, wyzbywając się otrzymanych korzyści, winna liczyć się z koniecznością ich zwrotu, co czyniło ją bezpodstawnie wzbogaconą, a przedmiotowe powództwo zasadnym. Jedynie marginalnie należy wskazać, iż pozwana nie wykazała w jaki sposób stres, który towarzyszył jej w związku z zatrzymaniami pracowników dokonanymi w jej starej komórce, miałby przełożyć się na jej wiedzę odnośnie nieprzysługiwania jej dodatku. Pozwana tak, jak pozostali pracownicy komórki zostali objęci opieką zakładowego psychologa, zaś jej twierdzenia o stresującej atmosferze w pracy, należałoby odnosić, mając na uwadze okoliczności niniejszej sprawy, jedynie jako przyczynek dla uzasadnienia wyjazdu na Wyspy K. celem poratowania nadszarpniętego zdrowia psychicznego. Z zeznań samej pozwanej wynika, że nie zużyła ona korzyści wynikającej z wypłaconego jej nienależnie dodatku w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Jak wskazała, otrzymane pieniądze przeznaczyła bieżące wydatki podczas wyjazdu zagranicznego na Wyspy K.. Przeznaczenie przez pozwaną dodatku kontrolerskiego na te cele nie czyni uzasadnionym oceny, że pozwana nie jest już wzbogacona. Wprost przeciwnie, zgodnie z ugruntowanym w judykaturze oraz doktrynie poglądem, utrwalone jest ogólne rozumienie pojęcia zużycia lub utraty korzyści w sposób wąski i zasadniczo przyjmujący wygaśnięcie obowiązku zwrotu korzyści z powodu braku wzbogacenia tylko wtedy, gdy jej zużycie lub utrata nastąpiły bez żadnej korzystnej zmiany w majątku wzbogaconego (przez którą rozumie się także zmniejszenie szeroko rozumianych obciążeń tego majątku). Dokonanie prawidłowej oceny tej przesłanki wygaśnięcia obowiązku zwrotu korzyści zawsze następuje na podstawie istotnych faktów, ustalonych w procesie oceny materiału dowodowego, a konkretne okoliczności dotyczące faktycznego sposobu zużycia lub utraty korzyści ocenia się z punktu widzenia ich wpływu na stan majątku wzbogaconego (por. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 lutego 2015 r., sygn. IV CSK 463/14, Legalis nr 1717282). Pozwana, wydatkując otrzymane tytułem dodatku kontrolerskiego kwoty na bieżące wydatki podczas wyjazdu zagranicznego w istocie zaoszczędziła konieczne wydatki, które poniosłaby, gdyby na ten cel nie przeznaczyła dodatku kontrolerskiego. Trudno bowiem sobie wyobrazić, aby nie ponosiła takich wydatków nie posiadając wypłaconych przez powoda sum. Stąd też należało uznać iż wzbogacenie to istniało w postaci zaoszczędzonych wydatków.
Sąd zbadał też, czy strona powodowa była uprawniona do domagania się od pozwanej zwrotu nienależnego świadczenia. Zgodnie bowiem z treścią art. 411 k.c. - nie można żądać zwrotu świadczenia:
1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu,
4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
Mając na uwadze okoliczności rozpoznawanej sprawy, należało rozważyć to, czy strona powodowa, jako spełniająca świadczenie wiedziała, że nie była do świadczenia zobowiązana oraz to czy wypłacenie dodatku pozwanej czyniło zadość zasadom współżycia społecznego.
W ocenie Sądu, spełniający świadczenie nie wiedział, że wynagrodzenie za ww. miesiące pozwanej się nie należy.
Jak zeznała świadek S. F., będąca Zastępcą Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w S., a co także potwierdzili świadkowie odpowiedzialni za prowadzenie spraw kadrowych i płacowych, D. G. oraz A. S., wypłata pozwanej dodatku kontrolerskiego w okresie od grudnia 2017 r. do maja 2018 r. nastąpiła omyłkowo na skutek „niezdjęcia” dodatku w jej pozycji w systemie płacowym.
Tymczasem, zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie wskazuje się przy wykładni pojęcia "wiedzy" w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c., że jest to całkowita świadomość tego, że świadczenie się nie należy i że spełniający je może bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych go nie wykonać, a mimo to je spełnia. Świadomość spełniającego świadczenie zachodzi wtedy, gdy zarówno znany jest mu stan faktyczny, jak i stan prawny uzasadniający brak obowiązku świadczenia. (vide uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 maja 2014 r. w sprawie I ACa 246/14 oraz wyroku tego Sądu z dnia 29 września 2010 r. w sprawie I ACa 686/10). Przesłanką omawianej kondykcji jest obiektywne nieistnienie zobowiązania, a nadto konieczne jest wystąpienie przesłanki faktycznej o subiektywnym, mentalnym charakterze w postaci wiedzy o braku zobowiązania oraz woli spełnienia świadczenia, mimo braku obowiązku. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 1997 r. (III CKN 236/97) i z dnia 10 czerwca 2003 r. (I CKN 390/01) wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamiane z wymaganą przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia świadczenia. Celem art. 411 pkt 1 k.c. jest bowiem przekreślenie roszczenia restytucyjnego w tych wszystkich wypadkach, gdy spełniający świadczenie ma pełną, nienaruszoną przez jakiekolwiek wątpliwości świadomość, że świadczenie to nie należy się jego odbiorcy.
Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu, brak jest podstaw do przypisania stronie powodowej pełnej znajomości stanu faktycznego, jak i stanu prawnego uzasadniającego brak obowiązku świadczenia. Dlatego też strona powodowa nie utraciła prawa domagania się zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia. Obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia jest co do zasady wyłączony tylko wówczas, gdy świadczenie zostało spełnione w pełni dobrowolnie i z pełną świadomością jego nienależności, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca (brak jest na to jakichkolwiek dowodów).
O tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku. Wstępnie, bez rozważenia okoliczności danej sprawy, można by przyjąć, że czynią zadość zasadom współżycia społecznego zwłaszcza tzw. świadczenia quasi-alimentacyjne.
Należy jednak mieć na uwadze przede wszystkim cel ustawodawcy we wprowadzeniu obowiązku wypłaty dodatku kontrolerskiego, a mianowicie zapłatę dodatkowego wynagrodzenia za wykonanie ściśle określonego rodzaju zadań. Wypłata tego dodatku osobie, która nie wykonuje tych zadań nie może czynić zadość zasadom współżycia społecznego. Bezspornym jest, iż zgodnie z art. 80 k.p., wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za pracę wykonaną, jest to jedna z głównych zasad prawa pracy, chroniąca zarówno pracownika, jak i pracodawcę.
Stan faktyczny w sprawie ustalony został na podstawie korespondujących wzajemnie i tworzących spójną całość zeznań pozwanej oraz świadków B. D., S. F., M. Ś., J. K. (2), B. K., D. G. oraz A. S.. Ponadto, Sąd oparł się także na podstawie dowodów dokumentów zgromadzonych w sprawie i w aktach osobowych pozwanej, której wiarygodności nie kwestionowała żadna ze stron procesu.
W zakresie dochodzonych przez stronę powodową odsetek, Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 300 k.p. i przyjął, iż termin wymagalności roszczeń dochodzonych przez powódkę miał miejsce w dniu następnym po upływie terminu wyznaczonego pozwanej do spełnienia świadczenia w kierowanych do niej wezwaniach do zapłaty czy w nocie obciążeniowej. Strona powodowa zażądała zasądzenia tych odsetek w najkorzystniejszym dla pozwanej wariancie, tj. od dnia następnego po upływie terminu wyznaczonego do zapłaty w ostatnim wezwaniu, tj. w wezwaniu z dnia 13 września 2018 r. Upływ 7-go dniowego nastąpił w dniu 21 września 2018 r., zatem odsetki zasądzono zgodnie z żądaniem strony powodowej od dnia 22 września 2018 r.
Rozstrzygnięcie o kosztach oparto na treści art. 98 k.p.c., w myśl którego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie strona powodowa reprezentowana była przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, którego minimalne wynagrodzenie, w związku z przedmiotem sprawy, wynosiło 900 zł (§ 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2018 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Ponieważ pozwana przegrała proces w całości, na rzecz strony powodowej zasądzono kwotę 900 zł.
Zgodnie z art. 113 § 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2257) kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Na wysokość kosztów sądowych obciążających stronę pozwaną składała się opłata od pozwu, w zakresie w jakim nie uiszczona została ona przez powódkę, zgodnie z treścią art. 13 ust. 1 pkt 2 wskazanej ustawy. Mając na uwadze, że pozwana przegrała proces, Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie kwotę 200 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.
Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji.
sędzia Klaudyna Książek – Stasiak
Zarządzenia:
1. (...)
2. (...)
3. (...)
s ędzia Klaudyna Książek – Stasiak
8 grudnia 2022 r.