UZASADNIENIE

Prokuratur Prokuratury Okręgowej w Piotrkowie Trybunalskim pozwem z dnia 22 października 2020 roku wytoczonym na rzecz K. K. (1), a skierowanym przeciwko S. M. (1) i R. R. (1) wniósł o ustalenie, że:

- czynność prawna pełnomocnictwa złożonego przed notariuszem I. B. w Kancelarii Notarialnej w A. repertorium A Nr 1754/2013 w dniu 21 maja 2013 r. przez M. K. (1) i K. K. (1) dla S. M. (1) jest nieważna z uwagi na złożenie tych oświadczeń przez M. K. (1) i K. K. (1) w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli,

- czynność prawna dokonana przez S. M. (1) na podstawie powyższego pełnomocnictwa oraz R. R. (1) w formie aktu notarialnego rep. A nr (...), sporządzonego w dniu 19 czerwca 2013 roku przed notariuszem I. B. w Kancelarii Notarialnej w A. w postaci umowy sprzedaży nieruchomości położonej w miejscowości R. w gminie T., stanowiącej działkę gruntu o numerze 149/9, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...) jest nieważna wobec faktu, że S. M. (1) nie była umocowana do jej zawarcia, a M. K. (1) i K. K. (1) jej nie potwierdzili.

Pozwany R. R. (1) wniósł o oddalenie powództwa, zakwestionował by pełnomocnictwo zostało udzielone w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (odpowiedź na pozew – k. 332-334).

Pozwana S. M. (1) wniosła o oddalenie powództwa (protokół rozprawy – k 393 odwrót – 394).

K. K. (1) zawiadomiony o wytoczeniu na jego rzecz powództwa i możliwości wstąpienia do sprawy w charakterze powoda nie wstąpił do sprawy.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. (1) oraz K. K. (1) byli współwłaścicielami nieruchomości położonej w miejscowości R. w gminie T. stanowiącej działkę gruntu o numerze 149/8, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim prowadzi księgę wieczystą numer (...), przysługiwały im udziały odpowiednio 2/3 i 1/3 części we współwłasności nieruchomości.

(dowód: wydruk księgi wieczystej-k.12-20)

Pozwana S. M. (1) od 2011 roku prowadziła działalność gospodarczą m. in. w zakresie pośrednictwa przy zawieraniu umów sprzedaży nieruchomości.

(okoliczności niesporne)

W toku śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Regionalną w Ł. ustalono, iż na polecenie R. R. (1) S. M. (1), jej ojciec G. M. oraz jej pracownica K. H. zajmowali się wyszukiwaniem w (...) spółdzielniach mieszkaniowych ogłoszeń dotyczących licytacji zadłużonych mieszkań, bądź ogłoszeń o chęci zamiany lub sprzedaży zadłużonego lokalu, a po znalezieniu takich ofert kontaktowali się z ich właścicielem oferując „współpracę”. Pozwana S. M. (1) oraz inne osoby zaangażowane w proceder namawiali pokrzywdzonych do udzielania im pełnomocnictw do wykonywania na ich rzecz wszelkich czynności prawnych dotyczących zamiany i sprzedaży nieruchomości.

W latach 2011-2014 S. M. (1) i R. R. (1), działając w zorganizowanej grupie przestępczej, dokonali szeregu oszustw przy transakcjach dotyczących praw do nieruchomości położonych na terenie Ł. i okolic, w tym nieruchomości położonej w R., której współwłaścicielami byli M. i K. K. (1). Grupa przestępcza w kancelarii prowadzonej przez I. B. w A. sporządzała w formie aktów notarialnych pełnomocnictwa, na podstawie których bez udziału właścicieli nieruchomości, w ich imieniu takich sprzedaży dokonywano.

Akty notarialne nie były pokrzywdzonym czytane, tłumaczone, a ich podpisania często dokonywano poza kancelarią.

Doboru potencjalnych sprzedających dokonywano pośród osób znajdujących się w tarapatach finansowych, nierzadko z problemami alkoholowymi oraz psychiatrycznymi.

(dowód: protokoły wyjaśnień S. M. (1), G. M., R. R. (1) złożonych w toku śledztwa RP I Ds. 3.2017 prowadzonego przez Prokuraturę Regionalną w Ł. – k. 26-29, 71-74, 75-79)

W dniu 19 czerwca 2013 roku S. M. (1) powołując się na pełnomocnictwo udzielne jej przez M. K. (1) i K. K. (1) w formie aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem I. B. repertorium A Nr 1754/2013 w dniu 21 maja 2013 r. dokonała w ich imieniu z R. R. (1) czynności prawnej – umowy sprzedaży nieruchomości położonej w miejscowości R. w gminie T., stanowiącej działkę gruntu o numerze 149/8, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim prowadzi księgę wieczystą numer (...). Czynność została dokonana w formie aktu notarialnego repertorium A Nr 2031/2013 sporządzonego przed notariuszem I. B. w Kancelarii Notarialnej w A.. Również w tych samych okolicznościach pozwana dokonała sprzedaży na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez K. K. (1) i jego ojca sprzedaży stanowiącego ich własność mieszkania położonego w Ł. przy ul. (...), której zakupem również bezpośrednio zainteresowanym był R. R. (1).

(dowód: kserokopia wypisu aktu notarialnego – k. 21- 24, kopia aktu oskarżenia PR I Ds. 3.2017 - k. 98-274)

W toku postępowania prowadzonego przez Prokuraturę Regionalną w L. w sprawie RP I Ds. 3.2017 został dopuszczony dowód z opinii biegłego psychiatry M. S. (1) w celu stwierdzenia między innymi czy stan zdrowia pokrzywdzonych M. K. (1) i K. K. (1) umożliwiał im w okresie od 1 stycznia 2012 roku do 29 lipca 2013 roku w sposób w pełni świadomy wyrażać swoją wolę, kierować swoim postępowaniem oraz rozumieć sens i znaczenie czynności prawnych i faktycznych związanych ze sprzedażą bądź zamianą lokalu mieszkalnego położonego w Ł., przy ul. (...), jak i sprzedażą nieruchomości położonej w R. przy ul. (...), w tym aktu notarialnego obejmującego udzielenie pełnomocnictwa do dokonania tych czynności, czy też możliwości w/w w powyższym zakresie mogły być ograniczone a jeżeli tak - w jakim zakresie, a w razie stwierdzenia, że pokrzywdzeni mieli zniesioną bądź ograniczoną możliwość świadomego wyrażania swojej woli, kierowania swoim postępowaniem oraz zrozumienia sensu i znaczenia przedsiębranych czynności prawnych, czy stan ten mógł być zauważalny w ich wyglądzie i zachowaniu przez inne osoby, czym stan ten mógł się przejawiać - jakie formy zachowania pokrzywdzonych mogły wskazywać na powyższe braki.

W aktach postępowania przygotowawczego znajdowała się dokumentacja medyczna dotycząca M. K. (1) w postaci kopii 2 historii choroby z Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala w Tuszynie, gdzie M. K. (1) przebywał po raz pierwszy w okresie 26 V - 14 VI 2013 r. z rozpoznaniem: guz płuca lewego, zapalenie płuc, stan po zasłabnięciu, odwodnienie, niewydolność nerek, miażdżyca. Z epikryzy: „dotychczas nie leczący się, został przywieziony przez PR po zasłabnięciu na ulicy. Chory odwodniony, z hipotonią, dużym zaleganiem wydzieliny. Kontakt logiczny znacznie ograniczony, okresowo agresywny. Uzyskano optymalną poprawę stanu chorego, pacjent leżący. Wymaga opieki. Po uzgodnieniu z opiekunem wypisany do domu”.

Drugi pobyt M. K. w szpitalu miał miejsce w dniu 29 VII 2013 r. Z epikryzy: „przyjęty w stanie skrajnie ciężkim (przedagonalnym), zaniedbany z licznymi ranami i otarciami na skórze, masywnymi obrzękami kończyn i pleców. O godz. 20 nastąpił zgon”. Psychiatra M. S. (1) opierając się na powyższej dokumentacji medycznej oraz zeznaniach złożonych w toku postępowania przygotowawczego przez K. K. (1), K. B., S. M. (1), G. M. w opinii sądowo- psychiatrycznej z dnia 2 października 2019 r. wskazał, że analizując stan psychiczny M. K. (1) w okresie od 1.01.2012 roku - aż do śmierci- wskazać należy, że jego zdrowie i funkcjonowanie zaczęły się znacznie pogorszać po śmierci jego żony (2011 r.), a znaczne pogorszenie stanu psychicznego było widoczne w 2012 roku, a wyraźnie nasiliło się na przełomie 2012/2013 r. Występowały wówczas u niego zaburzenia psychiczne tj. narastające zaburzenia otępienne, połączone z dezorientacją, zaburzeniami zachowania, brakiem samodzielności i decyzyjności. Kontakt z nim był wyraźnie utrudniony. W tym zakresie biegły odwołał się do treści zeznań:

- K. K. (1) „Ojciec wtedy był jak automat - był potrzebny jego podpis to podpisywał. Ojciec w tym czasie nie był już kumaty. Ojcu nie trzeba było nawet żadnych informacji dawać, żeby podpisywać, ojca wozili przez pół dnia, a ojciec nie miał pojęcia, gdzie był wożony”,

- K. B.: „Już przed śmiercią Pani U. K. M. K. (1) miał problemy z głową. Po śmierci żony zaczęło być z nim tragicznie. M. chował pieniądze, gdzieś je wyrzucał. Nie miał już orientacji w terenie, wydaje mi się, że on po prostu nie wiedział, gdzie jest. Potrafił załatwić się koło sedesu, albo wysikać w przedpokoju. Miał gorsze i lepsze dni. Zdarzało się, że nagle, bez żadnego związku zaczynał opowiadać o starych historiach - raz wiedział, że to było dawno temu, a raz, jakby te wydarzenia były wczoraj. W momencie gdy miałam ich u siebie to M. K. (1) był już w bardzo złym stanie - problemem było wykąpanie go. Ciągle był głodny, miał wielki brzuch, uważał, że wszystko jest jego, do mnie wyskakiwał z pięściami. Wydawało mu się, że jest na wsi - trzeba było zastawiać drzwi krzesłem, żeby nie wychodził wysikać się na klatkę. Ciągle chodził do kuchni, jadł wszystko, co popadło; trzeba było pilnować, co je, bo potrafił zjeść karmę suchą dla psa, w dużych ilościach. Mama zauważyła, że zabrał kostkę do toalety — chciał ją zjeść, myśląc, że to jest batonik. Ciągle był głodny, kłócił się, że nie dostał jeść. Płakał o to.”

- S. M. (1) „Po upływie około pół roku tata nawiązał kontakt z K. K. (1) a jego ojciec był już praktycznie bez kontaktowy, później gdy już się zgodzili na sprzedaż to osobą decyzyjną był już jego syn K.. Ze starości umysł miał jak dziecko, ja go widziałam wielokrotnie i rozmawiałam”.

Biegły psychiatra uznał, że w 2013 roku M. K. (1) nie był zdolny do podejmowania decyzji samodzielnie i w pełni świadomie. Z uwagi na swój stan zdrowia był zależny od innych osób. Był on wówczas podatny na zachęty i naciski innych osób (głównie jego syna), które w konkretnej sytuacji wywierały na niego presję. Zmieniał on diametralnie swoje decyzje dotyczące sprzedaży mieszkania. Np. w dniu 9.05.2013 roku upoważnił K. B. do uzyskiwania wszelkich informacji odnośnie jego mieszkania, a ponadto tegoż dnia wycofał pełnomocnictwo dla S. M. (1) udzielone notarialnie w dniu 26.04.2013 roku. Natomiast kilka dni później tj. w dniu 14.05.2013 roku zmienił decyzję i przywrócił pełnomocnictwo S. M. (1). Ogólny stan zdrowia M. K. (1) pogarszał się i w okresie od 26.05. do 14.06.2013 roku był leczony w szpitalu w Tuszynie, dokąd trafił po zasłabnięciu na ulicy. Stwierdzono tam u niego, poza miażdżycą, guzem lewego płuca, zapaleniem płuc, także zmiany psychiczne: „kontakt logiczny znacznie ograniczony, okresowo agresywny.” W czasie podpisywania aktu notarialnego w dniu 18 VI 2013r. występowały u niego nasilone zaburzenia otępienne. W okresie od 1 I 2012 roku do 29 VII 2013 roku występowały u M. K. (1) wyraźne zaburzenia psychiczne - tj. narastające zaburzenia otępienne, które w 2013 roku osiągnęły znaczne nasilenie. Z tego powodu nie był on zdolny do wyrażania swojej woli w sposób swobodny i świadomy. Nie rozumiał on sensu i znaczenia czynności prawnych i faktycznych związanych ze sprzedażą bądź zamianą lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...). Powyższy stan psychiczny p. M. K. (1) był niewątpliwie zauważalny dla osób kontaktujących się z nim. Widoczne było, iż był on zagubiony, zdezorientowany, niezdolny do samodzielnych decyzji i zachowań, a ponadto zaniedbywany higienicznie.

(dowód: kopia opinii -k. 43-51)

W opinii z dnia 15 października 2019 r. dotyczącej K. K. (1) biegły psychiatra M. S. (2) opierając się na zeznaniach złożonych w toku postępowania przygotowawczego przez K. K. (1), opinii sądowo- psychologicznej wydanej przez dr n. med. A. T. w dniu 26.09.2015 r., zeznaniach K. B., S. M. (1), G. M., wskazał że K. K. (1) nie jest osobą upośledzoną umysłowo, nie występuje u niego choroba psychiczna. Jego funkcjonowanie intelektualne jest od kilku lat obniżone, a w 2015 r.- na poziome upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. Biegły ustalił, że od wielu lat K. K. (1) nadużywa alkoholu; występuję u niego uzależnienie od alkoholu - faza przewlekła z wyraźnym pogorszeniem funkcjonowania osobistego i społecznego (tzw. psychodegradacja). W ostatnich latach nie pracował, utrzymywał się z emerytury ojca, z którym zamieszkiwał. Mieszkanie (przy u. Traktorowej) było zaniedbane, cuchnące (tzw. melina), były zaległości czynszowe. Alkohol pił wspólnie z partnerką wielodniowymi ciągami; ich aktywność życiowa koncentrowała się głownie na uzyskaniu i wypiciu alkoholu, aby zaspokoić głód alkoholowy i usunąć narastające objawy abstynencyjne. Wobec nałogu K. K. był powierzchownie krytyczny - deklarował płytki wgląd chorobowy Dotychczas nie podejmował on leczenia odwykowego, ale - jak twierdził - miewał okresy dobrowolnej abstynencji. O nałogu K. K. (1) wiedziała nie tylko jego rodzina i rodzina jej partnerki, ale także S. M. (1) i jej współpracownicy. Biegły przyjął, że w okresie od 1 stycznia 2012 r. K. K. (1) nadużywał niewątpliwie alkoholu, a w 2013 r. pił intensywnie - znajdował się wówczas w wielomiesięcznym ciągu alkoholowym. Jego aktywność życiowa związana była głównie z nałogiem, tj. codziennym zaspokajaniem głodu alkoholowego, stale myślał o wypiciu alkoholu, bardzo często upijał się - rzadko trzeźwiał. Jego myślenie i aktywność - podczas ciągu alkoholowego - skierowana była na sprawy doraźne dot. możliwości uzyskania alkoholu lub pieniędzy. U osoby uzależnionej - w czasie wielomiesięcznego ciągu alkoholowego - sfera wolitywna dotycząca podejmowania decyzji i kontroli swoich zachowań jest wyraźnie osłabiona (ważne jest tylko tu i teraz). Zdolność do planowania, myślenie o przyszłości oraz konsekwencjach podejmowanych decyzji jest wyraźnie osłabiona. Zwiększona jest w tym okresie podatność na sugestie, zachęty, obietnice i naciski otoczenia, zdolność oceny intencji i działań innych osób jest osłabiona. Krytycyzm (racjonalne myślenie) są wyraźnie obniżone. Następstwem takiego ciągu alkoholowego bywają m.in. luki pamięciowe, stany niepamięci tzw. palimpsesty tj. niemożność odtworzenia ówczesnych wydarzeń i własnych zachowań. Zgłaszane przez K. K. (1) przekonania, że nie pamięta, aby był w kancelariach notarialnych (w A. i w Tuszynie) są przejawem takiego stanu i świadczą o znacznym zaawansowaniu uzależnienia. W 2013 roku stan psychiczny p. K. K. (1) nie był ustabilizowany, nie był on wówczas zdolny do właściwej oceny rzeczywistości, a tym samym do podejmowanych racjonalnych i korzystnych dla siebie decyzji i działań. Ograniczał się głównie do spraw codziennych, doraźnych i bez myślenia o przyszłości i odległych skutkach swoich decyzji. Jego zdolność do prawidłowej oceny działania i intencji innych osób była osłabiona, ponadto był on wówczas wyraźnie podatny na wpływ i naciski innych osób. Z jego zeznań i zeznań świadków wynika, że w 2013 roku tj. podczas podejmowania czynności prawnych dot. mieszkania przy ul. (...) oraz działki w R. znajdował się w okresie przewlekłej intoksykacji alkoholowej - w wielomiesięcznym ciągu alkoholowym. Jego stan był zauważalny wtedy przez inne osoby. Świadczą o tym jego zeznania oraz zeznania świadków. Wskazać też należy, iż był to długi ciąg alkoholowy (zapewne o zmiennym nasileniu) - nie jest zatem możliwe dokładne odtworzenie jego ówczesnego stanu psychicznego, a tym samym ustalenie w jakim był wtedy stanie składając konkretne oświadczenia i pełnomocnictwa: czy był wówczas trzeźwy, czy „po przepiciu”, czy też znajdował się w stanie nietrzeźwości alkoholowej (płytkiej, wyraźnej). K. K. (1) nie był wówczas zdolny, aby w sposób świadomy i świadomy wyrażać swojej woli i kierować swoim postępowaniem. W 2013 roku K. K. (1) znajdował się w długim ciągu alkoholowym - nie był wówczas w stanie rozumieć w pełni sensu i znaczenia czynności prawnych i faktycznych związanych ze sprzedażą bądź zamianą lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...), jak również sprzedażą nieruchomości położonej w R., przy ul. (...). Jego zdolność świadomego i swobodnego wyrażania swojej woli do kierowania swoim postępowaniem i bvła wówczas bardzo ograniczona, a niekiedy zniesiona. Jego stan był niewątpliwie dostrzegany przez osoby rozmawiające z nim.

(dowód: kopia opinii -k. 52-59)

U K. K. (1) stwierdzone zostały organiczne zaburzenia (...), ZZA, obniżenie w zakresie funkcjonowania intelektualnego na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim, w zakresie przedmiotowych zdarzeń znacząco obniżoną orientację w miejscu i czasie, sprawność procesów poznawczych takich jak uwaga, spostrzeganie, rejestracja i odtwarzanie informacji istotnie obniżona, w czasie dokonywania czynności prawnych i faktycznych związanych ze sprzedażą bądź zamianą lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...), jak również sprzedażą nieruchomości położonej w R. K. K. (1) funkcjonował w ciągu alkoholowym i miał istotnie obniżoną orientację w otaczającej sytuacji. W czasie badania w znacznej mierze nie był w stanie odtworzyć ówczesnych zdarzeń, funkcjonowanie w ciągu alkoholowym powoduje znacząco obniżoną świadomość, wgląd, krytycyzm i refleksyjność w zakresie własnych działań i podejmowanych decyzji oraz ich konsekwencji, podatność na sugestie i wpływ otoczenia; zwłaszcza zaznacza się bezrefleksyjna skłonność do podjęcia działań, które doprowadzą jednostkę do otrzymania alkoholu, przy czym znaczącemu obniżeniu ulega odpowiedzialność za własne działania w tym okresie; ponadto ujawnia się znaczące obniżenie w zakresie prawidłowej analizy i interpretacji relacji interpersonalnych oraz motywów działań innych osób; łatwowierność i nadmierne zaufanie do innych osób; obniżone możliwości antycypacji skutków własnych zachowań. U K. K. (1) nie stwierdzono konfabulacji jako objawu psychopatologicznego oraz skłonności do manipulowania faktami w kierunku osiągnięcia zamierzonego celu; a przedmiotowe zdarzenia relacjonował zgodnie z zarejestrowanym i obecnie przechowywanym ich obrazem, nie stwierdzono również wpływu osób trzecich na składane przez niego zeznania.

(dowód: opinia psychologiczna K. K. (1) wydana na polecenie Prokuratury w sprawie 2 Ds. 421/14 -k. 39-42)

W dniu 29 lipca 2013 roku M. K. (1) zmarł.

(dowód: akt zgonu M. K. (1) -k. 25).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 7 czerwca 2021 roku wydanym w sprawie II K 166/20 Sąd Okręgowy w Zielonej Górze uznał S. M. (1) i R. R. (1) za winnych popełnienia zarzucanych im aktem oskarżenia czynów, to jest tego, że w okresie od 1 września 2012 roku do 18 lipca 2014 roku w Ł. i A. brali udział w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu popełnianie przestępstw opisanych w dyspozycji art. 286 § 1 k.k. polegających na oszustwach przy transakcjach sprzedaży przysługujących pokrzywdzonym spółdzielczych własnościowych praw do lokali mieszkalnych, spółdzielczych lokatorskich praw do lokali mieszkalnych, bądź praw do odrębnej własności tychże lokali poprzez wprowadzanie ich w błąd co do zamiaru nabycia na ich rzecz prawa własności bądź najmu innego lokalu o mniejszej powierzchni i o odpowiednim standardzie, a także przekazania kwoty pozostałej ze sprzedaży mieszkania po odliczeniu spłaconego zadłużenia powiązanego z lokalem i kosztów zapewnienia innego lokalu bądź poprzez wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonych do należytego pojmowania przedsiębranych czynności prawnych, co doprowadziło pokrzywdzonych do niekorzystnego rozporządzenia ich własnym mieniem w postaci powyższych praw do lokali, a także przestępstw opisanych w dyspozycji art. 270 § 1 k.k., art. 193 k.k., art. 191 § 1 k.k. polegających na podrobieniu dokumentów i użyciu ich za autentyczne, wdzieraniu się do mieszkań wbrew woli ich posiadaczy oraz zmuszania pokrzywdzonych do określonego zachowania tj. o przestępstwo z art. 258 § 1 k.k. W Pozwani zostali uznani za winnych tego, że w okresie od 1 kwietnia 2013 r. do 26 sierpnia 2013 roku w Ł. i A., działając w ramach grupy przestępczej opisanej w punkcie I, czyniąc sobie z popełnionego przestępstwa stałe źródło dochodu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wspólnie i w porozumieniu z G. M., K. H., S. K., I. B. i R. R. (1), doprowadzili M. K. (1) i K. K. (1) do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem w postaci prawa do odrębnej własności lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...), o łącznej powierzchni użytkowej 45,10 m2 wraz z udziałem wynoszącym (...) części wspólnych budynków i innych urządzeń nie służących do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali oraz z taką samą częścią ułamkową w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu, na której lokal jest posadowiony o wartości 122.000 zł, zbytego w dniu 26 sierpnia 2013 roku przez S. M. (1) za kwotę 95.000 złotych na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki komandytowej z siedzibą w Ł. w drodze umowy sprzedaży zarejestrowanej w Repertorium A Nr 28572013 Kancelarii Notarialnej notariusz I. B. z siedzibą w A., na podstawie pełnomocnictwa udzielonego S. M. (1) w dniu 26 kwietnia 2013 roku, zarejestrowanego w Repertorium A nr 1513/2013 Kancelarii notarialnej notariusz I. B., po uprzednim wyzyskaniu niezdolności M. K. (1) i K. K. (1) do świadomego wyrażania swojej woli, kierowania swoim postępowaniem oraz rozumienia sensu i znaczenia przedsiębranych czynności prawnych przy czym przekazano M. K. (1) i K. K. (1) środki pieniężne w kwocie około 10.000 złotych, zostało uregulowane powiązane z lokalem zadłużenie czynszowe w kwocie 3.277,25 zł tj. o przestępstwo z art 286 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. Nadto (zarzuty XXIV z aktu oskarżenia) S. M. i R. R. zostali uznani za winnych tego, że w okresie od 1 kwietnia 2013 r. do 19 czerwca 2013 r. w Ł. i A., działając w ramach grupy przestępczej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, czyniąc sobie z popełnionego przestępstwa stałe źródło dochodu, działając wspólnie i w porozumieniu z G. M., I. B., doprowadzili M. K. (1) i K. K. (1) do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem w postaci zabudowanej nieruchomości gruntowej położoną w miejscowości R. oznaczonej numerem 149/8 o wartości 136.000 złotych zbytej w dniu 19 czerwca 2013 roku przez S. M. (1) za kwotę 95.000 złotych na rzecz R. R. (1) w drodze umowy sprzedaży zarejestrowanej w Repertorium A Nr 2031/2013 Kancelarii notarialnej notariusz I. B. z siedzibą w A., na podstawie pełnomocnictwa udzielonego S. M. (1) w dniu 26 kwietnia 2013 roku, zarejestrowanego w Repertorium A nr 243/2013 Kancelarii notarialnej notariusz I. B., po uprzednim wyzyskaniu niezdolności M. K. (3) i K. K. (1) do świadomego wyrażania swojej woli, kierowania swoim postępowaniem oraz rozumienia sensu i znaczenia przedsiębranych czynności prawnych. tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art 65 § 1 k.k.

(dowód: odpis wyroku z dnia 7 czerwca 2021 II K 166/20 Sądu Okręgowego w Zielonej Górze -k. 402-434)

Nie był to jednostkowy przypadek w działalności przestępczej pozwanych, pokrzywdzonych było znacznie więcej.

Pozwani przyznali się do pełnienia zarzucanych i im czynów i uzgodnili z prokuratorem karę, a prokurator wniósł o wydanie wyroku na posiedzeniu wyroku w trybie art. 335 § 2 k.p.k.

(dowód: wnioski – k. 275, 277)

Jedynym spadkobiercą ustawowym M. K. (1) jest jego syn K. K. (1).

(dowód – protokół dziedziczenia - k. 95-96, akt poświadczenia dziedziczenia repertorium A nr 3153/2013 -k. 97- i verte)

K. K. (1) przebywa od dłuższego czasu w domach pomocy społecznej, od dnia 18 lutego 2020 roku jest mieszkańcem Domu Pomocy Społecznej w P..

(dowód : okoliczność niesporna – pismo z dnia 24 maja 2022 roku -k. 436)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy w postaci dokumentów, spośród których szczególne znaczenie miał dowód z wydanych w toku postępowania karnego opinii biegłego psychiatry. W myśl art. 278 ¹ k.p.c. sąd może dopuścić dowód z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postepowaniu przewidzianym przez ustawę. Ponieważ w toku śledztwa była szczegółowo badana kwestia zdolności pokrzywdzonych przestępstwem K. K. (1) i M. K. (1) do świadomego powzięcia decyzji i wyrażenia woli w związku z udzieleniem przez nich pełnomocnictwa do sprzedaży nieruchomości udzielonego pozwanej S. M. (1) Sąd mógł skorzystać z wiadomości specjalnych objętych już sporządzoną opinią, co przyczyniło się do ograniczenia kosztów postępowania oraz jego przyśpieszenia. Opinię wydaną w postępowaniu przygotowawczym przez biegłego psychiatrę marka S. Sąd uznał za miarodajny dowód do ustalenia, że pokrzywdzeni w dacie udzielenia pełnomocnictwa znajdowali się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenia woli. Sąd podzielił tę opinie, jako że została sporządzona zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej. Wskazać należy, że opinia biegłego podlega ocenie według kryteriów: poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Stosując wyżej wskazane kryteria omawianą opinię należy uznać za miarodajny dowód jako fachową i logiczną.

Pełnomocnik pozwanego R. R. na rozprawie w dniu 17 maja 2022r. w związku z dopuszczeniem w trybie art. 278 ¹ k.p.c. dowodu z tej opinii wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełaniającej biegłego M. S., wnosząc o udzielenie 14- dniowego terminu na wskazanie co ma być przedmiotem opinii uzupełniającej. Zakreślony na żądanie pełnomocnika pozwanego termin upłynął bezskutecznie, w piśmie procesowym z dnia 2 czerwca 2022 r. pełnomocnik niezasadnie twierdził, że opinia ta nie ma przymiotu opinii biegłego w tej sprawie (wbrew treści art. 278¹ k.p.c.). Krytyka opinii przedstawiona przez pełnomocnika pozwanego nie jest uzasadniona, zarzuty co do stronniczości opinii i wydanie jej „pod dyktando” Prokuratury są gołosłowne i niczym nie poparte, przez co nie mogą skutecznie podważyć waloru dowodowego opinii. Sprecyzowanie przedmiot opinii uzupełniającej biegłego psychiatry na rozprawie w dniu 5 października 2022 r. nie mogło wywołać skutków prawnych jako spóźnione i tym samym zmierzającej jedynie do przedłużenia postępowania. Niezależnie od tego wskazać należy, że biegły w opiniach powołał szczegółowo materiał dowodowy, na jakim oparł się wydając opinię, nie budzi wątpliwości, że możliwe jest ustalenie nieważności składanych oświadczeń woli również po śmierci składającej je osoby, jeżeli tylko zebrany został odpowiedni materiał dowodowy wskazujący, że w chwili składania oświadczenia woli osoba ta znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Okoliczności, czy biegły we wszystkich przypadkach wydawał opinie o treści jak odnośnie M. i K. K. oraz czy biegły widział inne opinie wydawane w toku postępowania przygotowawczego nie miały żadnego znaczenia dla oceny omawianej konkretnej opinii biegłego M. S.. Istotne jest również, że wobec pozwanych zapadł prawomocny wyrok skazujący ich za popełnienie przestępstw między innymi na szkodę M. i K. K., a wyrok ten jest wiążący w tym postępowaniu na podstawie art. 11 k.p.c. W kontekście zrzutów pozwanego R. R. co do nie udowodnienia w tym postępowaniu przesłanek z art. 82 k.c. wskazać należy, że w wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 7 czerwca 2020 roku II K 166/20 dotyczącym pozwanych zawarty jest opis zarzucanych pozwanym czynów, a fakt wyzyskania niezdolności M. K. (1) i K. K. (1) do świadomego wyrażania swej woli i kierowania swoim postepowaniem znajdował się w opisie czynu zarzucanego pozwanym, a pozwani przyznali się do popełnienia tych czynów.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Powód będący prokuratorem działając na rzecz K. K. (1) domagał się ustalenia nieważności czynności prawnych wskazanych w pozwie powołując się na brak należytego umocowania pozwanej S. M. do zawarcia umowy sprzedaży z uwagi na działanie przez mocodawców w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli, a w konsekwencji na nieważność kwestionowanej w tym postępowaniu umowy sprzedaży nieruchomości.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Na podstawie art. 7 k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Realizując wynikające z cytowanego przepisu zadania prokurator może działać w dwojakiej formie – wytaczając powództwo na rzecz oznaczonej osoby (art. 55 i 56 k.p.c.) bądź też wnosząc tzw. samodzielne powództwo i pozywając obie strony stosunku prawnego (art. 57 k.p.c.). W przypadku wytoczenia powództwa samodzielnego prokurator jest stroną w znaczeniu materialnym, a interes prawny w jego wytoczeniu związany jest z działaniem w ochronie praworządności, praw obywateli i interesu społecznego. Ponieważ prokurator z mocy art. 7 k.p.c. i art. 57 k.p.c. zawsze działa w interesie publicznym dla ochrony praworządności, a przesłanki tego działania nie podlegają kontroli ani ocenie sądu, to uprawnienie prokuratora do wszczęcia postępowania cywilnego na podstawie art. 7 k.p.c. legitymuje go również do zgłoszenia na podstawie art. 57 k.p.c. powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej (por. wyrok SN z 2 sierpnia 2007 r., V CSK 109/07, OSNC z 2008, nr 9, poz. 107; wyrok SN z 9 marca 1993 r., I CR 3/93, OSNC z 1993, nr 9, poz. 165, postanowienie SN z 3 grudnia 2014 r., IV CSK 365/14, LEX nr 1566730, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 25 maja 2016 r., V ACa 758/15, L.). Samo wytoczenie powództwa w celu usunięcia z obrotu prawnego nieważnej umowy przesądza o tym, że Prokurator działa w celu ochrony interesu publicznego i praw obywateli, co daje podstawę do uznania istnienia interesu prawnego w wytoczeniu tego powództwa.

Prokurator dopatrywał się nieważności umowy sprzedaży w tym, że zarówno S. M. (1) jak i R. R. (1) wiedzieli, że S. M. (4) w rzeczywistości nie dysponuje ważnym pełnomocnictwem do występowania w imieniu K. K. (1) i M. K. (1).

Jak wynika z wydanych w toku postępowania karnego opinii biegłego psychiatry, których waloru pozwany R. R. nie została w tym postępowaniu podważyć, M. K. (1) i K. K. (1) w dacie udzielenie pełnomocnictwa znajdowali się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Zgodnie z art. 82k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Treścią hipotezy art. 82 jest złożenie oświadczenia woli przez osobę znajdującą się w stanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych, chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych, które wyłączały jej świadomość albo uniemożliwiały powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sposób swobodny. Z taką hipotezą art. 82 łączy dyspozycję w postaci sankcji bezwzględnej nieważności złożonego oświadczenia woli.

Skoro pełnomocnictwo udzielone przez M. i K. K. S. M. (1) było nieważne z uwagi na znajdowanie się przez mocodawców w stanie o którym mowa w art. 82 k.c. S. M. (4) nie miała umocowania do sprzedaży nieruchomości.

Czynność prawna zawarta przez falsus procuratora nie może wywrzeć zamierzonych skutków prawnych względem reprezentowanego (tzw. rzekomego mocodawcy); odrębnym zagadnieniem jest określenie rodzaju związanej z tym sankcji.

Artykuł 103 § 1 k.c. wyważa interesy mocodawcy i osoby, z którą dokonano czynności w ten sposób, iż kwalifikuje umowę zawartą bez umocowania lub poza jego zakresem jako czynność prawną niezupełną (kulejącą, negotium claudicans), dotkniętą sankcją bezskuteczności zawieszonej. Interes drugiej strony jest zabezpieczony przede wszystkim przez możliwość wyznaczenia mocodawcy odpowiedniego terminu do potwierdzenia umowy (art. 103 § 2 k.c.). W razie udzielenia takiego potwierdzenia staje się ona czynnością ważna, natomiast brak potwierdzenia powoduje – z mocy samego prawa – nieważność umowy w całości. Nie jest więc możliwe zastosowanie w tym wypadku art. 58 § 3 k.c. i uznanie, że umowa zachowała w określonej części ważność. Potwierdzenie może nastąpić z własnej inicjatywy tej osoby albo drugiej strony. Konwaliduje ono wadliwą umowę i nadaje jej pełną skuteczność z mocą wsteczną od daty jej zawarcia.

W świetle powyższych rozważań i na gruncie poczynionych ustaleń faktycznych należało uznać, iż umowa sprzedaży nieruchomości położonej w R. – jako zawarta przez falsus procurator była umową wadliwą, a jej ważność nie została potwierdzona przez K. K. (1) (będącego również jedynym spadkobiercą swego ojca M. K. (1)). W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że niepotwierdzenie czynności sprawia, że czynność uważana jest za nieważną (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14.3.2006 r., III CZP 7/06, OSNC 2007, Nr 1, poz. 7, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.10.2010 r., IV CSK 95/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9.11.2012 r., I ACa 370/12,komentarze do art. 103 k.c. w pod red. K. Osajdy, pod redakcją M. Załuckiego, M. Pazdan, w: Pietrzykowski, Komentarz KC 2021,; J. Strzebinczyk, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, 2016, Rudnicki S., Kodeks cywilny. Komentarz. Księga pierwsza. Część Ogólna, 2011 w systemie Legalis).

Mając powyższe na uwadze orzeczono o nieważności kwestionowanych w tym postępowaniu czynności.

O nieuiszczonych kosztach sadowych w zakresie opłaty sądowej orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2022 r., poz. 1125).

Sędzia Ewa Tomczyk

Przewodniczący	Sędzia Ewa Tomczyk
Protokolant	sekr. sąd. Dorota Piątek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE