UZASADNIENIE

Decyzją z 10 grudnia 2021 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że O. D. (1) jako pracownik u płatnika składek Z. K. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 28 czerwca 2021 r.

W uzasadnieniu organ rentowy stwierdził, iż nie sposób uznać, aby O. D. (1) faktycznie świadczyła obowiązki na podstawie umowy o pracę zawartej z Z. K. (1), mimo że strony przedłożyły pisemną umowę o pracę na czas określony od 28 czerwca 2021 r. do 16 grudnia 2021 r. oraz niezbędne przy zatrudnieniu dokumenty pracownicze. Organ wskazał, iż o tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów dla stosunku pracy. Zauważył, że przez okres nieobecności ubezpieczonej płatnik składek nie zatrudnił innej osoby na stanowisko specjalisty do spraw sieci komputerowych, podczas gdy jeżeli to stanowisko było niezbędne, konieczne wydaje się zachowanie utworzonego stanowiska poprzez zatrudnienie osoby na okres zastępstwa.

Powyższe zdaniem ZUS wskazuje, że O. D. (1) została zgłoszona przez płatnika składek do ubezpieczeń społecznych jedynie w celu uzyskania prawa do dodatkowych świadczeń, zasiłku chorobowego, a następnie zasiłku macierzyńskiego. Doszło przez to do naruszenia w szczególności zasady sprawiedliwości, równości i solidaryzmu społecznego polegającego na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Podjęte przez strony działania miały na celu stworzenie pozorów i wywołanie mylnego przekonania organu rentowego o faktycznej chęci stosunku pracy i realizowania wynikających z tego zobowiązań. W związku z powyższym, na podstawie art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., organ rentowy stwierdził, że umowa o pracę zawarta między Z. K. (1), a O. D. (1), jako zawarta dla pozoru, jest nieważna.

Od powyższej decyzji odwołała się zarówno O. D. (1) (która w międzyczasie zmieniła nazwisko na: K.), jak i Z. K. (1). Obie zaskarżyły decyzję w całości, domagając się jej zmiany przez ustalenie, że O. K. (1) podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu jako pracownik płatnika składek Z. K. (1). Odwołujące zanegowały prawdziwość wniosków wyprowadzonych przez organ rentowy, podkreślając, że O. K. faktycznie świadczyła pracę na mocy zawartej umowy. Zwróciły uwagę, że do niezdolności do pracy doszło po kilku miesiącach od zawarcia umowy, co nie świadczy jeszcze o pozorności umowy o pracę. Podobnie fakt ustalenia wynagrodzenia dla nowego pracownika na poziomie płacy minimalnej sugeruje, że stanowisko to w zakładzie pracy nie było kluczowe dla jego prawidłowego funkcjonowania, stąd traci na znaczeniu argument ZUS, dotyczący braku zatrudnienia osoby na zastępstwo po zgłoszeniu niezdolności do pracy przez ubezpieczoną, nadto nie jest niczym niespotykanym fakt, iż obowiązki pracownicze osoby niezdolnej w danym momencie do pracy przejmują pozostali pracownicy stosownie do swoich możliwości oraz aktualnego zakresu obowiązków.

Zdaniem ubezpieczonej wnioskowanie ZUS jest obarczone wadą dowolności, gdyż przedstawione w uzasadnieniu decyzji argumenty w żaden sposób nie podważają faktu wykonywania przez nią obowiązków pracowniczych, a tym samym świadczenia pracy na rzecz płatnika składek. W toku postępowania wyjaśniającego nie przeprowadzono żadnych dowodów, które świadczyłyby o pozorności zawartej umowy, a wręcz przeciwnie, całokształt materiału dowodowego świadczy raczej o tym, że umowa była ważna i faktycznie wykonywana przez strony.

Ponadto odwołujące wskazały, iż ubezpieczona faktycznie pozostaje w związku małżeńskim z synem płatnika, co nie zmienia faktu, że jednocześnie pracuje ona w przedsiębiorstwie płatnika i wykonuje w nim prace. Wskazały, że przedsiębiorstwo płatnika jest firmą rodzinną, pracują w nim mąż i syn płatnika, a teraz również ubezpieczona.

Odnosząc się do kwestii stanowiska pracy wskazano, że ubezpieczona posiada wykształcenie jako specjalista ds. dokumentów-menedżer systemów informatycznych oraz analityk informatyczny. Na początku miała ona wykonywać przede wszystkim pracę przy komputerze i przy użyciu telefonu, w perspektywie niedługiego czasu okazało się, że jej pomoc wykracza poza taki zakres prac i obejmuje w zasadzie zadania o szerokim spektrum, na co ubezpieczona się godziła. Wyjaśniono, że ubezpieczona świetnie radziła sobie we wszystkich pracach, których potrzeba wykonania wynikała ad hoc, w przedsiębiorstwie o dużej dynamice prac związanych z robotami budowalnymi, transportem i usługami. Wskazano, że pracowała przy komputerze i telefonie, zapewniając prawidłowy przepływ informacji, a niekiedy pomagając również w kontaktach z pracownikami obcojęzycznymi, którzy nie opanowali w pełni języka polskiego (pochodzącymi, tak jak Ubezpieczona, z (...)), przykładowo czuwała czy wszystko jest zrozumiałe podczas szkoleń BHP. Zwrócono uwagę, że jako miejsce wykonywania pracy wskazano siedzibę przedsiębiorstwa, ale i „budowy” na terenie woj. (...). Wolą stron było wykonywanie przez ubezpieczoną również pracy poza siedzibą przedsiębiorstwa, a zatem nie chciały, by zajmowała się ona jedynie sieciami komputerowymi jak nazwano stanowisko, ale i innymi czynnościami dla prowadzonego przez płatnika przedsiębiorstwa.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie obu odwołań w całości.

Postanowieniem z 4 lutego 2022 r. sąd połączył sprawy z odwołań O. K. (1) i Z. K. (1) do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Z. K. (1) od 15 lipca 1994 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą Zakład Usługowo-Handlowy (...), której przedmiotem jest wykonywanie prac budowlanych, robót instalacji sanitarnych, wodociągowych i drogowych, budownictwo kubaturowe. Jej przedsiębiorstwo ma charakter firmy rodzinnej; jego pracami kierują faktycznie syn Z. Ł. K., zatrudniony na podstawie umowy o pracę za wynagrodzeniem w wysokości 6.967 zł, oraz mąż Z. Z. K..

Siedziba firmy mieści się w K., pod adresem, pod którym znajduje się dom mieszkalny, w którym mieszkają małżonkowie K. ((...)). Nie ma tam odrębnego, wydzielonego formalnie biura; jest natomiast pomieszczenie biurowe, które znajduje się na poddaszu budynku. W roku 2021 i nadal w przedsiębiorstwie nie ma sieci komputerowej.

W 2021 roku Z. K. (1) zatrudniała kilkunastu pracowników na stanowiskach robotniczych (operator koparko-ładowarki, murarz-tynkarz, kierowca samochodu ciężarowego kat C., dekarz). Byli to zarówno pracownicy z (...)jak i z (...)

Dowody:

- dokumenty w aktach ZUS: wypis z (...), umowy o pracę z aneksami, lista pracowników;

- zestawienie dokumentów rozliczeniowych z ZUS - k. 17, 35 akt sądowych;

- zeznania świadka I. M. - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 100v, transkrypcja k. 143v-149v;

- zeznania świadka D. M. - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 101, transkrypcja k. 150-153v;

- zeznania świadka Ł. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 101-101v, transkrypcja k. 154-166;

- częściowo zeznania świadka Z. K. (2) w wersji elektronicznej oraz protokół k. 129v-130.

Z tytułu prowadzonej działalności Z. K. (1):

- w 2019 r. osiągnęła przychód w wysokości 4.767.634,45 zł; poniosła koszty w wysokości 2.076.729,48 zł; dochód wyniósł 2.690.904,97 zł,

- w 2020 r. osiągnęła przychód w wysokości 9.296,221,14 zł; poniosła koszty w wysokości 5.174.954,55 zł; dochód wyniósł 4.121.266,59 zł.

Dowód: zeznania podatkowe za lata 2019 -2020 w aktach ZUS.

O. K. (1) pochodzi z (...); przed przybyciem do (...)pracowała tam jako pracownik kadrowy. Ł. K. (1) poznała w Internecie przez portal randkowy w sierpniu 2020 r. W październiku 2020 r. przyjechała do Ł. K. (1) do Polski. W grudniu 2020 r. poznała jego rodziców, podczas przyjęcia rodzinnego z okazji Świąt Bożego Narodzenia.

W roku 2021 przyjechała do Polski na podstawie wydanej w dniu 28 stycznia 2021 r. wizy (typu D), wystawionej na okres od 2 lutego 2021 r. do 15 października 2021 r., w związku z pracą sezonową. Ubiegając się o wizę, ubezpieczona legitymowała się propozycją zatrudnienia w sadownictwie i przy warzywach u pracodawcy spod W.. Po przyjeździe do (...) tego zatrudnienia jednak nie podjęła i zamieszkała w S. razem z Ł. K. (1).

Dowody:

- zeznania O. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 130v-131, 167-168 w zw. z k. 100-101v, transkrypcja k. 133-137v, 140v-143 akt sądowych;

- zeznania świadka Ł. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 101-101v, transkrypcja k. 154-166 akt sądowych;

- kopia wizy i paszportu – k. 201-204 akt sądowych.

W dniu 14 czerwca 2021 r. Z. K. (1) złożyła w Powiatowym Urzędzie Pracy w S. oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi – O. D. (2), wskazując w nim, że O. D. będzie zatrudniona na stanowisku specjalisty do spraw sieci komputerowych, kod zawodu (wg grup elementarnych zawodów i specjalności zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy dostępną na stronie praca.gov.pl): (...) — nazwa: pozostali specjaliści do spraw sieci komputerowych. Jako miejsce wykonywania pracy w oświadczeniu wskazano: województwo: (...), powiat: (...), gmina: D., miejscowość: (...). Wskazano nadto, że praca wykonywana będzie na podstawie umowy o pracę na czas określony od 20 czerwca 2021 r. do 16 grudnia 2021 r., 40 godzin w tygodniu za wynagrodzeniem w wysokości: 2.800 zł brutto. Płatnik oświadczył, że zapoznał się z przepisami dotyczącymi pobytu i powierzenia pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Złożone przez płatnika oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisane zostało do ewidencji oświadczeń w Powiatowym Urzędzie Pracy w S..

Stanowisko pracy, które miała zajmować ubezpieczona określono zgodnie z wymogami Powiatowego Urzędu Pracy dotyczącymi możliwości zatrudnienia cudzoziemca.

Dowód: dokumentacja PUP w S. – k. 198-206 akt sądowych.

W dniu 28 czerwca 2021 r. O. D. (1) i Z. K. (1) podpisały umowę o pracę na czas określony od 28 czerwca 2021 r. do 16 grudnia 2021 r., w której wskazano, że O. D. zostaje zatrudniona w wymiarze pełnego etatu, na stanowisku specjalisty do spraw sieci komputerowych za wynagrodzeniem w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, wypłacanego z dołu do 10 dnia każdego miesiąca.

Jako miejsce wykonywania pracy w umowie wskazano: „(...)budowy w/g zleceń teren woj. (...)”; jako dzień rozpoczęcia pracy wskazano 28 czerwca 2021 r.

Zgodnie z informacją o dodatkowych warunkach zatrudnienia ubezpieczoną obowiązywała 8 godzinna dobowa oraz 40 godzinna pięciodniowa tygodniowa norma czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Dowody – dokumenty w aktach ZUS: umowa o pracę z 28.6.2021 r., informacja o dodatkowych warunkach zatrudnienia z 28.6.2021 r., klauzula informacyjna z 28.6.2021 r., wniosek z 28.6.2021 r., oświadczenia z 28.6.2021 r.

O. K. (1) została zgłoszona przez Z. K. z dniem 28 czerwca 2021 r. do ubezpieczeń: emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

Bezsporne.

W trakcie badania lekarskiego przeprowadzonego w dniu 24 czerwca 2021 r. na podstawie skierowania wystawionego 21 czerwca 2021 r., nie stwierdzono u O. D. przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku specjalisty ds. sieci komputerowych.

Dowód: orzeczenie lekarskie z 21.6.2021 r. - w aktach ZUS.

O. D. (1) podpisała się na listach obecności w miesiącach od czerwca do września 2021 r.

Zgodnie ze sporządzonymi listami płac zostało jej za przepracowane miesiące wypłacone wynagrodzenie w ustalonej przez strony wysokości.

Bezsporne, a nadto dowody – dokumenty w aktach ZUS: listy obecności, listy płac.

W czasie zawierania umowy o pracę z Z. K. (1) O. D. (1) nie była w ciąży. Ciążę potwierdzono u niej dopiero podczas badania USG w dniu 21 sierpnia 2021 r. –określono wówczas wiek ciąży na 6 tydzień i 3 dzień (na podstawie usg) lub 5 tydzień i 4 dzień (na podstawie daty ostatniej miesiączki).

Dowód: dokumentacja medyczna - k. 52-53 akt sądowych.

W okresie zatrudnienia w przedsiębiorstwie (...). D. nie pracowała jako specjalista ds. sieci komputerowych. Wykonywała natomiast pewne prace administracyjno-biurowe: kontaktowała się z pracownikami z (...) nie mówiącymi po polsku, ustalała czy są obecni w pracy, zajmowała się listami obecności, tłumaczyła dokumenty z ukraińskiego, pomagała w przygotowaniu dokumentów urzędowych dla pracowników z Ukrainy, przygotowywała ogłoszenia dotyczące zatrudnienia pracowników, wysyłała do sklepów zapytania dotyczące cen materiałów budowlanych. Zapoznawała się także stopniowo ze specyfiką działalności przedsiębiorstwa, w tym także z zasadami brania udziału w przetargach. Do pracy wdrażał ją przede wszystkim Ł. K. (1). Swoje czynności wykonywała głównie w S., w mieszkaniu, w którym mieszkała razem z Ł. K.. Zdarzało się, że przyjeżdżała również do K., a czasem na teren prowadzonych przez płatnika budów.

O. K. nie zajmowała się żadnymi sieciami komputerowymi, gdyż takich w przedsiębiorstwie Z. K. nie było. Ł. K. (1) i małżonkowie K. korzystali z komputerów, nie połączonych jednak w sieć; wiadomości były przesyłane mailowo, przy czym zdarzało się, że połączenie internetowe w K. nie było dobrej jakości.

Dowody:

- dokumentacja przetargowa - k. 111-116 akt sądowych;

- zeznania świadka I. M. - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 100v, transkrypcja k. 143v-149v;

- zeznania świadka D. M. - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 101, transkrypcja k. 150-153v;

- zeznania świadka Ł. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 101-101v, transkrypcja k. 154-166;

- częściowo zeznania świadka Z. K. (2) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 129v-130;

- przesłuchanie Z. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 130v-131;

- przesłuchanie O. K. (1) - w wersji elektronicznej oraz protokół k. 130v-131, 167-168 w zw. z k. 100-101v, transkrypcja k. 133-137v, 140v-143.

Od 6 września 2021 r. O. K. zaczęła korzystanie ze zwolnień lekarskich w związku z ciążą. Korzystała z nich nieprzerwanie do dnia porodu, który nastąpił w kwietniu 2022 r.

Niesporne.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołania okazały się nieuzasadnione.

W niniejszej sprawie pod ocenę sądu poddana została decyzja ZUS z 10 grudnia 2021 roku, wyłączająca O. K. (1) z pracowniczych ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę zawartej z Z. K. (1). Wiązało się to z koniecznością zbadania czy O. K. (1) w okresie od 28 czerwca 2021 r. spełniała przesłanki do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym z tytułu zawartej z płatniczką umowy o pracę.

Powyższa kwestia nie mogła być jednak oceniana przez pryzmat podniesionych przez ZUS w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji argumentów, zważywszy że organ rentowy oceniał umowę o pracę zawartą z O. K. (1) jak każdą umowę o pracę zawieraną z obywatelem Polski, pomijając całkowicie fakt, że ubezpieczona jest obywatelką (...).

Zasady podejmowania i wykonywania pracy przez cudzoziemców w Polsce zostały ustalone przepisami ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity obowiązujący w dacie wydania zaskarżonej decyzji: Dz. U. z 2021 roku, poz. 1100, dalej jako: ustawa o promocji zatrudnienia).

Cudzoziemiec, którego ustawa o promocji zatrudnienia nie traktuje pod względem pracy na równi z obywatelem polskim, uzyskuje prawo do wykonywania pracy w Polsce co do zasady na mocy zezwolenia na pracę, wydawanego przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Prowadzone postępowanie w sprawie wydania przyrzeczenia i zezwolenia na pracę cudzoziemca jest postępowaniem administracyjnym. Mimo braku wyraźnego ustawowego odesłania k.p.a. toczy się ono według tych przepisów, z uwzględnieniem regulacji zawartych w ustawie o promocji zatrudnienia (art. 1 pkt 1 k.p.a.), a wydawane w tych sprawach rozstrzygnięcia są niewątpliwie decyzjami administracyjnymi.

Powyższe oznacza, iż co do zasady w roku 2021 zatrudnianie w (...)cudzoziemców było uzależnione od uprzedniego uzyskania zezwolenia na dokonanie takiej czynności. Zgodnie zaś z definicją zamieszczoną w art. 2 ust. 1 pkt 22a ustawy o promocji zatrudnienia, zatrudnienie cudzoziemca bez spełnienia tego wymogu, ale również zatrudnianie go na innych warunkach lub stanowisku niż określone w zezwoleniu, jest traktowane jako „powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy”.

Od zasady uzyskiwania zezwolenia na pracę istnieją jednak wyjątki, które – jak każdy wyjątek – muszą być interpretowane ściśle. W realiach niniejszej sprawy znaczenie miał przy tym ten, o którym mowa w przepisie art. 87 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia, gdzie wskazano, iż zezwolenie na pracę nie jest wymagane w przypadku cudzoziemca, będącego obywatelem państwa określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 90 ust. 10 pkt 2, który wykonuje pracę poza zakresem działalności określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 90 ust. 9, jeżeli powiatowy urząd pracy przed rozpoczęciem pracy przez cudzoziemca wpisał oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń, a praca jest wykonywana na warunkach określonych w tym oświadczeniu.

Stosownie do treści § 1 pkt 2 i § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8 grudnia 2017 r. w sprawie państw, do których obywateli stosuje się niektóre przepisy dotyczące zezwolenia na pracę sezonową oraz przepisy dotyczące oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (Dz.U. z 2017 r. poz. 2349), pracę bez zezwolenia na pracę na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego do ewidencji oświadczeń wykonywać mogli w roku 2021 m.in. obywatele Ukrainy.

W przepisie art. 87 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia mowa jest o pracy na warunkach oświadczenia, co koresponduje z art. 88z ust. 1 pkt 3 lit a-f tej ustawy, w którym postanowiono, że w oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, podlegającym wpisaniu do ewidencji oświadczeń, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi zamieszcza wśród danych dotyczących pracy oferowanej cudzoziemcowi: nazwę zawodu, podklasę działalności według klasyfikacji (...), w której powierza pracę cudzoziemcowi, stanowisko lub rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, okres pracy oznaczony datami, rodzaj umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy, najniższe wynagrodzenie, jakie może otrzymywać cudzoziemiec, określone stawką godzinową lub miesięczną.

W sprawie niniejszej Z. K. (1), celem zatrudnienia O. K. (1) (wówczas: D.) i uniknięcia konieczności ubiegania się dla niej o zezwolenie o pracę, zdecydowała się na skorzystanie z wyżej opisanej procedury uproszczonej. W związku z tym w złożonym w PUP oświadczeniu zobowiązana była do określenia warunków, na jakich ubezpieczona miała być zatrudniona, a następnie – do zatrudniania O. K. właśnie na tych warunkach. Z nadesłanych przez PUP w S. dokumentów wynika, że Z. K. wskazała, iż praca wykonywana będzie przez O. K. na podstawie umowy o pracę na czas określony od 20 czerwca 2021 r. do 16 grudnia 2021 r., przez 40 godzin w tygodniu za wynagrodzeniem w wysokości: 2.800 zł brutto. Ubezpieczona zajmować miała stanowisko specjalisty do spraw sieci komputerowych, z kodem zawodu (...) - pozostali specjaliści do spraw sieci komputerowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano przy tym wyłącznie (...). O ile zatem dopełnienie przez płatnika warunków formalnych dotyczących możliwości zatrudnienia ubezpieczonej jako cudzoziemki w oparciu jedynie o oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi nie budziło wątpliwości sądu (oświadczenie to zostało przed zawarciem umowy o pracę formalnie zarejestrowane przez PUP), to na gruncie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w szczególności w oparciu o zeznania przesłuchanych w sprawie osób uznać należało, że dane podane przez płatniczkę w zakresie określenia zajmowanego przez ubezpieczoną stanowiska oraz miejsca wykonywania przez nią pracy nie odpowiadały rzeczywistym, w związku z czym nie można było przyjąć, aby praca była wykonywana na warunkach wskazanych w przedmiotowym oświadczeniu.

W toku postępowania sądowego płatnik i ubezpieczona starali się wykazywać, że wykonując pracę na stanowisku specjalisty do spraw sieci komputerowych ubezpieczona, jak wskazywał w swych zeznaniach świadek Z. K. (2), miała „analizować i sprawdzić sieci między K. a S., tak żeby to sprawnie funkcjonowało”. Nie sposób takiego wyjaśnienia jednak zaakceptować, skoro wskazany przez płatniczkę w oświadczeniu złożonym w PUP kod zawodu – (...) - specjalista do spraw sieci komputerowych według rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, umiejscowiony został w grupie specjalistów ds. technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz specjalistów do spraw baz danych i sieci komputerowych (szeroko rozumiane IT), zaś wymienione tam zawody to: analityk sieci komputerowych, inżynier systemów i sieci komputerowych oraz pozostali specjaliści do spraw sieci komputerowych. Są to zatem zawody stricte techniczne, wymagające pracy z systemami informatycznymi, bazami danych i sieciami informatycznymi. Niesporne zaś w toku procesu było, że w przedsiębiorstwie Z. K. w czerwcu 2021 r. i w miesiącach późniejszych nie funkcjonowała ani żadna sieć informatyczna, ani nie korzystano ze szczególnego systemu informatycznego, wymagającego zatrudnienia wysokiej klasy specjalisty z zakresu IT. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika natomiast, że O. K. (1) wykonywała na rzecz przedsiębiorstwa (...) wyłącznie pewne prace o charakterze administracyjno-biurowym: kontaktowała się telefonicznie z pracownikami z Ukrainy niemówiącymi po polsku, ustalała czy są obecni w pracy, zajmowała się listami obecności, tłumaczyła dokumenty z ukraińskiego, pomagała w przygotowaniu dokumentów urzędowych dla pracowników z (...) przygotowywała ogłoszenia dotyczące zatrudnienia pracowników, wysyłała do sklepów zapytania dotyczące cen materiałów budowlanych. Świadek Z. K. (2) wskazał, że do obowiązków ubezpieczonej należało szukanie i analizowanie cen rynku, kontakt i rozmowy z pracownikami, w tym tłumaczenie z języka ukraińskiego. Na tego rodzaju obowiązki wskazała również Z. K. (1), zeznając, że gdy ubezpieczona przyjeżdżała do K. prosiła ją, żeby przejrzała faktury czy sprawdziła dane jakiejś firmy. Jak zaś wynika z zeznań zarówno samej O. K. jak i jej męża, Ł. K. (1), O. K. swoją pracę wykonywała głównie w S., a czasem tylko w K. czy na terenie prowadzonych przez płatnika budów.

Oznacza to, że dane przedstawione Powiatowemu Urzędowi Pracy w S., w oparciu o które możliwe było formalne zatrudnienie O. K. były nieprawdziwe. Tymczasem to właśnie złożone przez płatnika oświadczenie co do powierzenia ubezpieczonej pracy specjalisty do spraw sieci komputerowych ze wskazaniem, że praca wykonywana będzie w K., umożliwiło płatnikowi zatrudnienie ubezpieczonej bez konieczności ubiegania się o zezwolenie na pracę. W ocenie sądu po to właśnie - by nie ubiegać się o zezwolenia na pracę wydawane przez wojewodę – płatniczka poświadczyła nieprawdę w złożonym w Powiatowym Urzędzie Pracy w S. oświadczeniu z 14 czerwca 2021 roku. Wynika to zresztą wprost z zeznań świadka Ł. K. (1), który pytany o to dlaczego w taki sposób nazwano stanowisko pracy zajmowane przez ubezpieczoną, wskazał, że wynikało to z wymogów stawianych przez PUP. Bez znaczenia były przy tym rzekome plany wprowadzenia w przedsiębiorstwie (...) jakiejś bliżej nieokreślonej sieci komputerowej, o których zeznawali przesłuchiwani członkowie rodziny K.. Istotny był bowiem okres, w którym ubezpieczona została zatrudniona – w tym zaś czasie, co niespornie wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, nie tylko żadna sieć komputerowa czy system informatyczny w tym przedsiębiorstwie nie istniały, ale i po zatrudnieniu O. K. nie podjęto żadnych działań mających na celu jej utworzenie.

Mając zatem wszystkie powyższe względy na uwadze, sąd uznał, że zastosowanie powinien znaleźć nie wskazany w zaskarżonej decyzji przepis art. 83 k.c., ale art. 58 § 1 k.c.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Istotne znaczenie ma tu niezgodność między pierwotnym aktem woli, a jego uzewnętrznieniem. Umowa o pracę może zostać uznana za zawartą dla pozoru, a przez to nie stanowiącą tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04 i z 19 października 2007 r., II UK 56/07).

Jako przesłanki nieważności czynności prawnej przepis art. 58 k.c. wymienia: 1) sprzeczność z ustawą, 2) obejście ustawy i 3) sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, jeżeli jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa, a więc z przepisem, który - w przeciwieństwie do przepisu dyspozytywnego - nie pozostawia stronom swobody odmiennego kształtowania treści stosunku prawnego. W sferze stosunków opierających się na swobodzie kształtowania treści umowy przez same strony niezbędna jest przy tym szczególna ostrożność w przypisywaniu określonej regulacji charakteru imperatywnego, a zwłaszcza w rekonstruowaniu jakiegoś nakazu lub zakazu z pewnego zespołu norm, a sytuacji, gdy ów nakaz lub zakaz nie znajduje bezpośredniego wyrazu normatywnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1996 r., I CKN 27/96).

Z kolei czynność prawna mająca na celu obejście ustawy zawiera pozór zgodności z ustawą, ponieważ jej treść nie zawiera elementów wprost sprzecznych z przepisem, ale skutki, które wywołuje i które objęte są zamiarem stron, naruszają zakazy lub nakazy ustawowe. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega więc na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, lecz w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Innymi słowy, o czynności prawnej (także zawarciu umowy) mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. W grę wchodzą przy tym nakazy i zakazy wynikające z norm bezwzględnie obowiązujących oraz semiimperatywnych, gdyż tylko one zabraniają kształtowania stosunków prawnych przez system prawny zakazanych. Wspomniane nakazy i zakazy mogą wynikać z norm rangi ustawowej każdej z gałęzi prawa, także z norm prawa publicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r., II CSK 101/05). Chodzi jednak o wywołanie skutku sprzecznego z prawem przez dokonanie samej czynności, a nie przez osiągnięcie celu leżącego poza treścią czynności. Nie ma na celu obejścia prawa dokonanie czynności prawnej dla osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną.

Wreszcie, czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego to czynność naruszająca podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania, słuszności, moralności i godziwości (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2009 r., I UK 19/09). Ocena czynności prawnej w płaszczyźnie zasad współżycie społecznego uzasadniona jest przy tym dopiero wtedy, gdy nie występuje sprzeczność czynności z ustawą. W pierwszej kolejności należy zawsze dokonać oceny czynności według kryteriów formalnoprawnych. Wymaganie zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego jest zagadnieniem kontekstu faktycznego, tj. okoliczności danego wypadku i jakakolwiek próba uogólnień adekwatnych do każdej sytuacji byłaby skazana z góry na niepowodzenie (por. uchwała Sądu Najwyższego z 29 września 1987 r., III CZP 51/87).

Wskazać w tym miejscu należy również, odnosząc się do pozorności czynności prawnej o jakiej mowa w art. 83 k.c., iż nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował, dopuszcza się jednak możliwość rozważania, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa, zwłaszcza jeżeli jedynym celem umowy byłoby umożliwienie pracownikowi skorzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych (por. wyroki Sądu Najwyższego z 14 marca 2001 r., II UKN 258/00, z 23 lutego 2005 r., III UK 200/04 i z 18 października 2005 r., II UK 43/05).

Odnosząc to do realiów tej sprawy trzeba zatem wskazać, iż przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że kwestionowana umowa o pracę, zawarta między ubezpieczoną a Z. K. (1), była nieważna z mocy art. 58 § 1 k.c., ewidentnie bowiem postępowanie pracodawcy zmierzało do obejścia przepisów prawa polskiego o zasadach zatrudniania cudzoziemców. Oznacza to, że obecnie strony – które wcześniej podjęły działania zmierzające do obejścia prawa – nie mogą wywodzić dla siebie korzystnych - na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych - skutków z tego, że umowa o pracę została zawarta i była przez ubezpieczoną wykonywana. Umowa ta jako z mocy prawa nieważna nie może bowiem wywoływać żadnych skutków prawnych.

Bez znaczenia pozostaje dla powyższej oceny fakt, że - co nie budzi wątpliwości sądu - O. K. (1) wykonywała na rzecz płatnika pewne prace administracyjno-biurowe. Powyższe potwierdzają złożone w niniejszej sprawie zeznania świadków, w których jednak, na co słusznie zwrócił uwagę organ rentowy, pojawiają się pewne sprzeczności. O ile sąd nie znalazł podstaw, by podważać wiarygodność zeznań świadków I. M. i D. M., to już zeznania świadków Ł. K. (1) i Z. K. (2) oraz zeznania Z. K. (1) i ubezpieczonej ocenić należało z dużą ostrożnością z uwagi na występujące w nich rozbieżności. Sąd miał przy tym na uwadze, że wiarygodność tych zeznań poddawało w wątpliwość już samo poświadczenie nieprawdy w dokumentach złożonych w PUP w S..

Jednocześnie wymaga podkreślenia, że brak jest podstaw do przypisywania O. K. (3) zamiaru wyłudzenia świadczeń w związku z ciążą, gdyż przedłożone w toku postępowania dokumenty medyczne wskazują, że w ciążę zaszła ona już po formalnym nawiązaniu stosunku pracy. O ile zatem nie budzi wątpliwości sądu, że prowadząc firmę rodzinną pracodawca może zatrudnić narzeczoną syna, to podjęte przez płatnika działania zmierzające do obejścia ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców obarczają takie zatrudnienie sankcją nieważności, co czyni podniesioną przez odwołujące argumentację niezasadną.

Mając na uwadze powyższe, sąd, działając na podstawie przepisu art. 477¹⁴§ 1 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), oddalił odwołania.

Orzekając o kosztach procesu w punkcie II sentencji sąd zasądził - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 w zw. z art. 105 § 1 k.p.c. - od odwołujących na rzecz ZUS kwoty po 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, ustaloną w oparciu o § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804 ze zmianami).

SSO Monika Miller-Młyńska

Zarządzenia:

1. Odnotować,

2. Odpis uzasadnienia doręczyć pełnomocnikowi odwołujących,

3. Przedłożyć z apelacją lub za 21 dni.

SSO Monika Miller-Młyńska

Przewodnicząca:	SSO Monika Miller-Młyńska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Monika Czaplak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE