UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie oddalił odwołanie płatnika składek (...) Spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością w M.od decyzji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.z dnia 20 czerwca 2011 roku,
na podstawie których uznano, że zainteresowani K. G., P. L.i R. G.podlegali między innymi obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu z tytułu pracy na podstawie umów zlecenia.

Sąd Okręgowy na podstawie akt rentowych, protokołów kontroli załączonych do akt
o sygn. IV U 1335/11 ustalił, że (...)Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.prowadzi działalność gospodarczą zasadniczo w zakresie:

- transportu drogowego towarów pojazdami specjalizowanymi;

- transportu drogowego pojazdami uniwersalnymi;

- wynajmu samochodowców ciężarowych z kierowcą;

- działalności wspomagającej transport lądowy, pozostała oraz

- działalności śródlądowych agencji transportowych.

Usługi te świadczone były na terytorium całego kraju jak i za granicą. K. G., P. L.oraz R. G.zawarli z (...)Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.umowy zlecenia, których przedmiotem było wykonanie usług kierowania pojazdem. W umowach każdorazowo określono czas na jaki taka umowa ma być zawarta. Ponadto, zgodnie z postanowieniami jej § 3 ust. 4, zleceniodawca zobowiązany był do udzielenia zleceniobiorcy potrzebnych informacji
o przebiegu wykonania zlecenia, w tym miejsca jego wykonania.

Sąd I instancji ustalił także, że K. G., P. L. i R. G. usługi kierowania samochodami ciężarowymi świadczyli w okresach wskazanych
w zaskarżonych decyzjach, co jest okolicznością niesporną. Z tytułu wykonanych umów zleceniobiorcy zgłoszeni zostali do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.

W wyniku przeprowadzonej w okresie od 9 września 2009 roku do 12 października 2009 roku u płatnika składek kontroli w zakresie m.in. prawidłowości i rzetelności obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których zobowiązany jest Zakład oraz zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego ustalono,
iż płatnik składek m.in. nie dokonał naliczenia składek na ubezpieczenie wypadkowe od zleceniobiorców wykonujących usługę kierowania pojazdem w transporcie krajowym
i międzynarodowym.

Według Sądu Okręgowego, wyjaśnienia wymagała w niniejszej sprawie kwestia, czy kierowcy wykonujący pracę na rzecz (...)Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.na podstawie umów zlecenia podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2 i art. 20 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 13 października 1988 roku
o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. z 2009 roku Dz. U. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
art. 734 k.c. i następne oraz art. 304 § 1 k.p. uznając, że zainteresowani - osoby zatrudnione na podstawie umów zlecenia na stanowiskach kierowców samochodów ciężarowych - wykonywali usługi kierowania pojazdem w miejscu prowadzenia przez zleceniodawcę działalności, a co za tym idzie winny być objęte ubezpieczeniem wypadkowym.

Motywując swoje rozstrzygnięcie, Sąd pierwszej instancji wskazał, że obecnie ust.3 art. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych już nie obowiązuje i w związku z tym zleceniobiorcy podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bez żadnych wyjątków. Regulacja prawna obowiązująca w spornym okresie wiązała się ze specyfiką umów zlecenia i innych umów o świadczenie usług, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (art. 734 k.c. i następne), a które charakteryzują się tym, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności dla dającego zlecenie, a czynność ta, ze względu na swój charakter, może być wykonana w różnych miejscach, nie wyłączając miejsca zamieszkania zleceniobiorcy. Zdaniem Sądu Okręgowego, cel regulacji zawartej w powyższym przepisie polegał zatem na tym, aby wyłączyć z obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego jedynie tych zleceniobiorców, w stosunku do których zleceniodawca nie miał wpływu na warunki wykonywania przez nich pracy i nie mógł im zapewnić bezpiecznych i higienicznych warunków jej wykonywania.

Sąd Okręgowy wskazał, iż terminu „siedziba” nie można utożsamiać z terminem „miejsca prowadzenia działalności”, gdyż w takiej sytuacji zbędne byłoby posługiwanie się przez ustawodawcę obydwoma pojęciami w jednym przepisie. Sąd ten uznał, iż przez „siedzibę” należy rozumieć budynek lub lokal przedsiębiorstwa. Z kolei przy analizie pojęcia „miejsca prowadzenia działalności” sięgnął do regulacji prawnych zawartych w prawie pracy - jako gałęzi prawa, która wydaje się najbliższa regulacjom prawnym dotyczącym ubezpieczenia wypadkowego. Z tego względu zasadnym według Sądu Okręgowego wydaje się utożsamienie powyższego pojęcia z pojęciem „miejsca wyznaczonego” użytym w art. 304 § 1 k.p., zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, iż zleceniobiorca wykonujący pracę w miejscach wynikających ściśle ze zleceń zleceniodawcy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wypadków przy pracy, bowiem
w rozumieniu ustawy systemowej miejsca pracy wskazanego przez zleceniodawcę nie można wyłączyć z pojęcia "miejsca prowadzenia działalności zleceniodawcy". Innymi słowy miejscem prowadzenia przez zleceniodawcę działalności - według Sądu Okręgowego - jest każde miejsce, w którym zleceniobiorca wykonuje usługę wchodzącą w zakres przedmiotu tej działalności, w tym także miejsce wskazane przez niego jako miejsce wykonania usługi. Nadto Sąd pierwszej instancji podniósł za Sądem Najwyższym, że powyższe ściśle związane jest z faktem iż miejsce prowadzenia działalności ma swój substrat materialny w postaci zorganizowanej przez zleceniodawcę infrastruktury, organizowania przez niego procesu pracy i nadzoru nad wykonywaniem zlecenia. Chodzi zatem o sytuacje, gdy to zleceniodawca wyznacza przestrzeń, w jakiej ma być świadczona usługa stanowiąca przedmiot umowy zlecenia. Jednakże takiej kontroli i nadzoru realizacji usługi nie można rozumieć jako świadczenia pracy w pracowniczym podporządkowaniu, co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy. Zleceniobiorca świadcząc usługę w wyznaczonym i zorganizowanym przez zleceniodawcę miejscu zachowuje swobodę w wyborze czasu i sposobu wykonywania zadań.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie zleceniobiorcy nie mogli samodzielnie decydować o miejscu zleconej im usługi. Z przedłożonych w sprawie sygn. akt IV U 1335/11 umów zlecenia jednoznacznie wynika, że zleceniobiorca nie mógł bez uprzedniej pisemnej zgody zleceniodawcy zmienić uzgodnionego sposobu wykonania zlecenia, w tym miejsca wykonania usługi (§ 3 ust. 3 umowy). To bowiem zleceniodawca udzielał wszelkich potrzebnych informacji o przebiegu wykonania zlecenia. Zatem Sąd Okręgowy uznał, że miejsce wykonania zlecenia było każdorazowo określane przez (...)Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.. Sąd ten stwierdził, iż z samej istoty umowy zlecenia, której przedmiotem jest świadczenie usług kierowania samochodem w transporcie krajowym i zagranicznym wynika, że kierowca - zleceniobiorca nie może samodzielnie zmienić zlecenia przewiezienia towaru z określonego przez zleceniodawcę miejsca do miejsca odbioru towaru.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie bez znaczenia jest również fakt, iż przedmiotem działalności gospodarczej Spółki są zasadniczo usługi transportowe na terenie Polski oraz za granicą. Z charakterystyki powyższej działalności zatem wynika, iż bez uprzedniego określenia miejsca wykonania usługi prowadzenie działalności nie byłoby możliwe.
Tym samym powierzenie przez Spółkę wykonania w jej imieniu i na jej rzecz określonych czynności na zindywidualizowanym terenie i zgodnie z jej wskazówkami powoduje rozciągnięcie pojęcia miejsca wykonywania działalności zleceniodawcy również na miejsce, w którym usługi są faktycznie przez zleceniobiorcę wykonywane.

Argument podnoszony przez płatnika składek, iż w przypadku zleceniobiorców nie miał wpływu ani na sposób wykonywania zlecenia, ani możliwości zorganizowania im miejsca pracy w bezpieczny i higieniczny sposób, gdyż zlecenie polegało na ciągłym przemieszczaniu się i to po nieustalonych z góry trasach, Sąd pierwszej instancji uznał
za chybiony. Sąd ten podkreślił, że w przypadku takiego rodzaju pracy, bowiem niemożliwym byłoby zatrudnianie również pracowników w oparciu o umowę o pracę z powodu niemożności zapewnienia im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że wbrew twierdzeniom odwołującego to na pracodawcy i tak jak
w niniejszej sprawie zleceniodawcy ciąży obowiązek powierzenia sprawnego samochodu
i dostarczenia innych środków, które pozwolą na wykonanie usługi będącej przedmiotem zlecenia w sposób bezpieczny, w miejscu określonym przez zleceniodawcę w każdorazowym zleceniu. Przy czym Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że zleceniodawca wprawdzie nie ma możliwości przygotowania tras, po których porusza się zleceniobiorca, jednakże nie można przyjąć, iż taki obowiązek wynika z ustawowej powinności zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Ryzyko wypadku przy wykonaniu usługi nie jest bowiem związane tu jedynie ze stanem technicznym drogi, po której przemieszcza się kierowca.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

W apelacji od przedstawionego rozstrzygnięcia płatnik składek, zarzucając Sądowi pierwszej instancji obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 12 ust. 3 ustawy z dnia
13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. z 2009 r. Dz. U. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2009 r. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że praca ubezpieczonego, polegająca na świadczeniu usługi kierowania pojazdami, była wykonywana w siedzibie skarżącego lub w miejscu prowadzenia przez skarżącego działalności, a w konsekwencji, że ubezpieczony powinien być zgłoszony do ubezpieczenia wypadkowego, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości
i orzeczenie o uwzględnieniu odwołań w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za obydwie instancje według norm przepisanych, bądź też o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i poprzedzających go decyzji organu rentowego i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że nie zgadza się z twierdzeniem Sądu Okręgowego jakoby wyznaczenie kierowcy (zleceniobiorcy) zadania, w postaci wykonania kursu w kraju, lub kursu zagranicznego pozostawało pod jakąkolwiek kontrolą organizacyjną zleceniodawcy (odwołującej). Zdaniem skarżącego, zleceniodawca nie ma wpływu ani na sposób wykonania zlecenia przez zleceniodawcę, ani możliwości zorganizowania mu miejsca pracy w bezpieczny i higieniczny sposób, gdyż zlecenie polega na ciągłym przemieszczaniu się i to po nieustalonych z góry trasach nad którymi zleceniodawca nie ma jakiejkolwiek kontroli. Skarżący wskazał, że aby miejsce prowadzenia działalności przez zleceniodawcę miało swój substrat materialny w postaci zorganizowanej przez zleceniodawcę infrastruktury, organizowania przez niego procesu pracy i nadzoru nad wykonywaniem zlecenia, zleceniodawca winien wyznaczać przestrzeń, w jakiej ma być świadczona usługa stanowiąca przedmiot umowy zlecenia, co wobec wyżej wskazanych okoliczności w niniejszej sprawie nie ma zastosowania.

Nadto apelujący podkreślił, iż samochód stanowi jedynie narzędzie pracy, a nie miejsce pracy, a zatem nie należy utożsamiać go z miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Odnosząc się do definicji słownikowej „miejsca” płatnik składek podał,
że przez miejsce należy rozumieć część jakiejś przestrzeni, na której ktoś przebywa, coś się znajduje lub odbywa; też: pomieszczenie służące określonym celom. Według skarżącego, nie jest zaś miejscem urządzenie służące do przemieszczania się pomiędzy dwoma miejscami. Jako miejsca prowadzenia działalności przez zleceniodawcę nie można - zdaniem apelującego - traktować również tras, po których poruszał się zleceniobiorca, gdyż to prowadziłoby do przerzucenia na zleceniodawcę ciężaru za okoliczności, na które zleceniodawca nie miał wpływu.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako własne, uznał,
że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W orzecznictwie sądowym utrwalony został pogląd, wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2011 r. (I UK 153/10), a sprowadzający się do tezy, iż w świetle obowiązującego do dnia 31 grudnia 2009 r. art. 12 ust. 3 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, wyłączeniu z obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego podlegali tylko ci zleceniobiorcy, którzy wykonywali pracę poza siedzibą zleceniodawcy
i jednocześnie poza - mającym swój substrat materialny - miejscem prowadzenia przez niego działalności, rozumianym jako wyznaczone im miejsce rzeczywistego realizowania zadań wchodzących w zakres przedmiotu tejże działalności.

Należy się przy tym zgodzić z Sądem pierwszej instancji, iż zatrudnienie cywilnoprawne w ramach umowy zlecenia cechuje mniej lub bardziej znaczna swoboda wykonawcy w doborze miejsca i czasu świadczenia usług, co odróżnia tę podstawę zatrudnienia od stosunku pracy. Jeśli miejsce to determinuje podmiot zatrudniający (zleceniodawca), to on też ma obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.
Ten zaś obowiązek stanowi element profilaktyki antywypadkowej. Kierując się zatem pojęciem "miejsca wyznaczonego", jakim posługuje się ustawodawca w art. 304 § 1 k.p. oraz art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 ze zm.) Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 października 2008 r. (II UK 40/09) trafnie wskazał, iż miejscem wykonywania działalności przez zleceniodawcę
w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy systemowej jest także wyznaczone zleceniobiorcy przez zleceniodawcę miejsce wykonywania pracy. Dodatkowym argumentem za przyjęciem takiej interpretacji omawianego pojęcia jest to, że komentowany przepis, chociaż dotyczył zleceniobiorców w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy, a więc osób, które w myśl art. 734
§ 1 k.c., art. 758 § 1 k.c. i art. 750 k.c. stanowił o wykonywaniu pracy. Ustawodawca zaakcentował więc taki sposób realizacji umowy przez zleceniobiorcę, który zbliża tę realizację do świadczenia pracy w oparciu o umowę o pracę. Trzeba zatem wskazać,
że – zgodnie z normą art. 29 § 1 pkt 2 k.p. – umowa o pracę określa między innymi miejsce wykonywania pracy. Miejsce wykonywania pracy może być różnie oznaczone, przy czym musi być powiązane z rodzajem pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2001 r., I PKN 350/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 36). Zatem swoboda w ustalaniu miejsca świadczenia pracy zezwala na takie ukształtowanie miejsca świadczenia pracy, by obejmowało ono pewien obszar geograficzny, a nie stały punkt, czy stałe punkty.
Dotyczy to zwłaszcza pracowników mobilnych, czyli takich, którzy są na stałe zobowiązani do przemieszczania się. Do kategorii tej zaliczani są kierowcy w transporcie, którzy będą wykonywać przewozy na obszarze oznaczonym w umowie jako „miejsce wykonywania pracy”. Należy przy tym pamiętać, że w świetle wykładni postanowień ustawy z dnia
16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2004, Nr 92, po. 879: w brzmieniu obowiązującym do dnia 3 kwietnia 2010 r.) zaprezentowanej w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08) kierowcy zatrudnieni na podstawie umów o pracę mogli być traktowani jako pracownicy mobilni. Dodać wypada, że przepisy powołanej ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. - w znaczącej części - dotyczą (z uwagi na wspólna specyfikę wykonywanej pracy) zarówno kierowców zatrudnionych na podstawie umów o pracę, jak i na podstawie pozapracowniczych stosunków zatrudnienia, w tym umów zleceń.

Odnosząc się do zarzutu apelacji trzeba jeszcze raz podkreślić, że miejscem wykonywania działalności przez zleceniodawcę, w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy systemowej, była wyznaczona przez zleceniodawcę przestrzeń, w której miała być świadczona usługa stanowiąca przedmiot umowy zlecenia. W takim znaczeniu, „miejsce prowadzenia działalności” obejmowało pewien obszar geograficzny (podobnie jak „miejsce wykonywania pracy”) i odpowiadało przestrzeni, w której świadczona być miała usługa transportowa. Oczywistym jest przy tym, że zleceniobiorca - kierowca, świadcząc usługę
w wyznaczonym i zorganizowanym (poprzez wskazanie miejsca odbioru i dostarczenia ładunku) przez zleceniodawcę miejscu (obszarze geograficznym), jednocześnie zachowuje swobodę w wyborze czasu i sposobu wykonywania zadań.

Konkludując, Sąd drugiej instancji uznał, iż apelacja jest bezzasadna i na mocy art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

/-/ SSA A.Grymel/-/ SSA M.Procek/-/ SSA J.Pietrzak

Sędzia Przewodniczący Sędzia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE