UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy Szczecin - Centrum w Szczecinie oddalił wniosek Towarzystwo (...) S.A. w W. o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu – nakazowi zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanemu przez ww. Sąd w dniu 12 kwietnia 2013 r. (sygn. akt X GNc 685/13) w sprawie z powództwa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki kom. w N. przeciwko dłużnikowi (...) spółce z o.o. w P., na rzecz wnioskodawczyni.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że we wniosku podano, że w dniu 16.10.2013 r. wnioskodawca wypłacił (...) spółka z o.o. spółce kom. Odszkodowanie w wysokości 11.257,48 zł z tytułu ubezpieczenia kredytu kupieckiego na podstawie umowy ubezpieczenia. Nadto wskazano, że wierzyciel ( (...)) złożył na podstawie art. 828 §1 k.c. w zw. z art. 788 k.p.c. oświadczenie o przejściu na rzecz wnioskodawcy wierzytelności przysługującej od dłużnika wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 17.10.2013 r.

W ocenie Sąd Rejonowego wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Sąd powołał treść art. 788 § 1 k.p.c. i podkreślił, że warunkiem niezbędnym dla uzyskania postulowanego przez wierzyciela rozstrzygnięcia jest wykazanie okoliczności uzasadniających nadanie klauzuli wykonalności wyłącznie za pomocą dokumentów urzędowych lub prywatnych z podpisami urzędowo poświadczonymi.

Sąd Rejonowy wskazał, że z treści wniosku wynika, iż zgłoszone żądanie wywodzone z treści art. 788 §1 k.p.c. opiera się o twierdzenie, że wnioskodawca jako ubezpieczyciel z mocy prawa (na podstawie art. 828 § 1 k.c.) nabył roszczenie stwierdzone tytułem egzekucyjnym w momencie wypłaty odszkodowania. Dołączony do wniosku dokument z podpisem notarialnie poświadczonym zawiera wyłącznie potwierdzenie przez poprzedniego wierzyciela faktu otrzymania wypłaty oraz potwierdzenie nabycia przez wnioskodawcę uprawnień na tej podstawie. Stąd należało stwierdzić, że wnioskodawca swoich praw nie wywodzi z faktu zawarcia umowy przelewu wierzytelności, lecz z faktu subrogacji ustawowej ( cessio legis) opartej o normę art. 828 k.c.

Odwołując się do treści art. 828 § 1 k.c., Sąd I instancji podkreślił, że norma ta reguluje tzw. regres ubezpieczeniowy. Na tej podstawie z mocy prawa ubezpieczyciel nabywa do wartości zapłaconego odszkodowania roszczenia ubezpieczonego wobec osoby trzeciej odpowiedzialnej za szkodę. Norma ta stanowi regulację szczególną w stosunku do normy art. 518 k.c. i jako przepis szczególny winna być interpretowana ściśle. Zatem na podstawie art. 828 k.c. ubezpieczyciel, spełniając świadczenie odszkodowawcze, nie nabywa wszelkich roszczeń przysługujących ubezpieczającemu (lub ubezpieczonemu w przypadku, o którym mowa w art. 828 § 3 k.c.) względem osoby odpowiedzialnej za szkodę, lecz jedynie zaspokojone roszczenie odszkodowawcze (roszczenie o naprawienie szkody).

Sąd stwierdził, że w niniejszej sprawie dla uzasadnienia wniosku powołano się na umowę ubezpieczenia wierzytelności handlowych, a więc ubezpieczenie majątkowe. Spełniając świadczenie odszkodowawcze, ubezpieczyciel mógł nabyć z mocy prawa (na podst. art. 828 k.c.) jedynie roszczenie odszkodowawcze przysługujące ubezpieczającemu wobec osoby odpowiedzialnej za szkodę. Nie mógł natomiast nabyć roszczenia o spełnienie świadczenia wynikającego z wierzytelności objętej ochroną ubezpieczeniową (a zatem np. roszczenia o zapłatę ceny z umowy sprzedaży czy też roszczenia o wynagrodzenie za wykonanie umowy o dzieło, itp.). innymi słowy ubezpieczyciel na podstawie art. 828 § 1 k.c. nie mógł nabyć prawa majątkowego (wierzytelności), które było przez zawarcie umowy ubezpieczenia chronione. W tym kontekście Sąd zwrócił uwagę na konieczność dokonania ścisłego rozróżnienia między mającymi różną podstawę faktyczną i prawną roszczeniami pierwotnie wynikającymi z faktu zawarcia umowy (a zatem roszczeniami o spełnienie zastrzeżonego w umowie świadczenia) od dalszych roszczeń, przysługujących na podstawie art. 471 k.c. w przypadku zaniechania spełnienia umówionego świadczenia.

Oparcie żądania nadania klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego wierzyciela o fakt spełnienia świadczenia odszkodowawczego i nabycia roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 828 k.c. byłoby, zdaniem Sądu Rejonowego, uzasadnione wówczas, gdyby tytuł egzekucyjny objęty wnioskiem stwierdzał obowiązek zapłaty odszkodowania (naprawienia szkody) przez osobę trzecią odpowiedzialną wobec ubezpieczającego. Natomiast odmiennie należy oceniać sytuację, w której tytuł egzekucyjny dotyczy innego roszczenia niż roszczenie odszkodowawcze (a zatem np. roszczenia o spełnienie wynikającego z art. 535 k.c. obowiązku zapłaty ceny), gdyż tytuł egzekucyjny w takiej sytuacji nie dotyczy (nie obejmuje) obowiązku odszkodowawczego, czy to opartego o normę art. 471 k.c., czy też o art. 415 k.c., lecz ma prowadzić do przymusowej realizacji obowiązku świadczenia umówionego, za które odpowiedzialność ponosi wskazany w tytule dłużnik.

Sąd I instancji zauważył, że ubezpieczyciel, domagając się nadania klauzuli wykonalności na jego rzecz jako następcy prawnego wierzyciela z powołaniem się na wstąpienie w prawa ubezpieczającego na podstawie art. 828 § 1 k.c. winien wykazać, że tytuł egzekucyjny objęty wnioskiem dotyczy roszczeń odszkodowawczych (stwierdza obowiązek naprawienia szkody). W przypadku, gdy tytuł ten obejmuje inne roszczenia, nie ma podstaw do uznania, że doszło do subrogacji ustawowej w zakresie wierzytelności stwierdzonej w tytule. Skoro tak, to nie można twierdzić, iż istnieją przesłanki do nadania klauzuli wykonalności na rzecz ubezpieczyciela jako następcy prawnego wierzyciela w płaszczyźnie roszczenia stwierdzonego tytułem.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że z materiału procesowego wynika, iż tytuł egzekucyjny dotyczy wierzytelności, której zaspokojenie było objęte ochroną ubezpieczeniową za szkody polegające na braku pełnej spłaty ubezpieczonych wierzytelności przez partnerów handlowych ubezpieczającego powstałych w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia. Nie wynika jednak w żaden sposób to, by wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym była wierzytelnością odszkodowawczą. Sąd wyprowadził więc wniosek, że tytuł egzekucyjny stwierdza obowiązek spełnienia świadczenia umówionego między ubezpieczonym a uczestnikiem niniejszego postępowania (a zatem dotyczy roszczenia o wykonanie umowy zgodnie z jej brzmieniem, a nie roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania umowy).

W efekcie Sąd Rejonowy stwierdził, że wnioskodawca nie ma uprawnienia, aby skutecznie domagać się nadania klauzuli wykonalności w niniejszej sprawie na swoją rzecz jedynie w oparciu o twierdzenie o wypłacie odszkodowania wierzycielowi wskazanemu w tytule egzekucyjnym. Tytuł ten bowiem nie stwierdza roszczeń o zapłatę odszkodowania, które wnioskodawca nabył w drodze cessio legis (na podstawie art. 828 § 1 k.c.), a zatem wnioskodawca dla uzyskania klauzuli wykonalności w niniejszej sprawie winien legitymować się umową przelewu. Jednak wobec kategorycznej treści oświadczenia dołączonego do wniosku, wskazującej na to, iż osoby pismo to podpisujące jedynie zgodnie potwierdziły, że doszło do zaistnienia zdarzenia objętego ochroną odszkodowawczą i wypłaty odszkodowania, nie można uznać, że w piśmie tym zawarto oświadczenia woli kreujące umowę przelewu wierzytelności. Pismo bowiem nie zawiera w sobie oświadczeń woli stron w przedmiocie rozporządzenia wierzytelnością, a jedynie zreferowanie zdarzeń wcześniej zaistniałych (fakt wypłaty odszkodowania) i ocenę prawną stanu relacji między nimi wynikłych w następstwie wypłaty świadczenia przewidzianego umową ubezpieczenia. Oceną prawną zaś wyrażaną przez stronę (strony) postępowania, sąd (mający obowiązek poszukiwania z urzędu odpowiedniej normy prawnej) nie może być związany i jest zobligowany do prawidłowego stosowania prawa materialnego.

Z tych względów Sąd I instancji uznał, że dołączony do wniosku dokument ze względu na jego treść nie może stanowić wystarczającej podstawy do uznania, iż wnioskodawca jest następcą prawnym wierzyciela uwidocznionego w tytule egzekucyjnym.

Zażalenie na powyższe orzeczenie wniósł wnioskodawczyni, zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa procesowego to jest:

- art. 788 k.p.c. przez niewłaściwe jego zastosowanie polegające na uznaniu, że dokumentem prywatnym przenoszącym roszczenie o zapłatę ceny w sprawie X GNc 685/13 z pierwotnego wierzyciela na wnioskodawczynię powinna być umowa przelewu wierzytelności z podpisami notarialnie poświadczonymi, kreująca zgodne oświadczenia pierwotnego wierzyciela i wnioskodawczyni w zakresie tego faktu, gdyż z mocy prawa na podstawie art. 828 § 1 k.c. wnioskodawczyni nabywa wyłącznie roszczenie odszkodowawcze o naprawienie szkody, które jest innym roszczeniem niż roszczenie o zapłatę ceny w sytuacji, gdy wnioskodawczyni w tej sprawie nabywa od pierwotnego wierzyciela roszczenie o spełnienie świadczenia, tj. o zapłatę ceny sprzedaży, a nie dalsze roszczenie o naprawienie szkody,

- art. 788 k.p.c. przez niewłaściwe jego zastosowanie polegające na uznaniu, że dokumentem prywatnym nie może być potwierdzające oświadczenie pierwotnego wierzyciela i wierzyciela nabycia ex lege roszczenia o zapłatę ceny, gdyż wierzyciel nabywa wyłącznie roszczenie odszkodowawcze o naprawienie szkody, które jest innym roszczeniem niż roszczenie o zapłatę ceny w sytuacji, gdy wierzyciel w tej sprawie nabywa od pierwotnego wierzyciela roszczenie o spełnienie świadczenia tj. o zapłatę ceny sprzedaży, a nie dalsze roszczenie o naprawienie szkody,

- art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i niezauważenie, że strony w oświadczeniu potwierdziły fakt przejście ex lege roszczenia o zapłatę ceny, a nie roszczenia o naprawienia szkody;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

- art. 828 w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 w zw. z art. 535 k.c . przez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że art. 828 k.c. jest przepisem szczególnym do art. 518 § 1 pkt. 4 k.c. tworzącym podstawę do tzw. regresu ubezpieczeniowego na podstawie którego ubezpieczyciel przy wypłacie odszkodowania nabywa wyłącznie roszczenie odszkodowawcze (o naprawienie szkody) w sytuacji, gdy art. 828 k.c. jest jednym z przykładów zastosowania art. 518 § 1 pkt. 4 k.c. i stanowi podstawę prawną do translatywnego nabycia wierzytelności z chwilą zapłaty odszkodowania na rzecz pierwotnego wierzyciela i że na jego podstawie wnioskodawczyni będąca ubezpieczycielem z tą chwilą wchodzi w różne podstawowe stosunki prawne, od których specyfiki zależy rodzaj roszczenia wnioskodawczyni, w tym może być to roszczenie o spełnienie świadczenia tj. o zapłatę ceny sprzedaży,

- art. 535 w zw. z art. 828 w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 k.c. przez ich niezastosowanie i uznanie, że artykuły te nie stanowią podstawy prawnej do przejścia z pierwotnego wierzyciela na wnioskodawczynię roszczenia o zapłatę ceny w ramach wypłaconego odszkodowania w sytuacji, gdy wnioskodawczyni nabywa to samo roszczenie, które posiadał pierwotny wierzyciel, a pierwotny wierzyciel wystąpił do dłużnika o zapłatę ceny, a nie o dalsze roszczenie odszkodowawcze z tytułu zaniechania spełnienia umówionego świadczenia,

- art. 471 w zw. z art. 828 w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 k.c. przez ich zastosowanie polegające na uznaniu, że regres ubezpieczeniowy jest zdarzeniem kreującym nowe roszczenie odszkodowawcze po stronie wnioskodawczyni w stosunku do dłużnika i stanowiące dalsze roszczenie z tytułu zaniechania spełnienia umówionego świadczenia przez dłużnika,

- art. 509 § 1 k.c. w zw. z art. 828 w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie w zakresie uznania, że dokumentem prywatnym z podpisami notarialnie poświadczonymi przenoszącym roszczenie o zapłatę ceny w sprawie X GNc 685/13 z pierwotnego wierzyciela na wnioskodawczynię powinna być umowa przelewu wierzytelności kreująca zgodne oświadczenia pierwotnego wierzyciela i wnioskodawczyni w zakresie tego faktu w sytuacji, gdy nie można przelać z pierwotnego wierzyciela na wnioskodawczynię roszczenia o zapłatę ceny, które już z mocy prawa przeszło z pierwotnego wierzyciela na wnioskodawczynię, gdyż pierwotny wierzyciel wraz z wnioskodawczynią na podstawie swobody kontraktowej stron określili należności handlowe pierwotnego wierzyciela jako przedmiot umowy ubezpieczenia, a wypadek ubezpieczeniowy jako brak zapłaty za te należności handlowe, a naprawienie szkody jako zastępcza zapłatę przez wnioskodawczynię za należności handlowe pierwotnego wierzyciela.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości, ewentualnie o uwzględnienie zażalenia w całości i zmianę zaskarżonego postanowienia przez uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego oraz orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego.

Z ostrożności procesowej skarżący wniósł o dopuszczenie dowodu z umowy ubezpieczenia na okoliczność, że pierwotny wierzyciel wraz z wnioskodawczynią na podstawie swobody kontraktowej stron określili należności handlowe pierwotnego wierzyciela jako przedmiot umowy ubezpieczenia, a wypadek ubezpieczeniowy jako brak zapłaty za te należności handlowe, a naprawienie szkody jako zastępczą zapłatę przez wnioskodawczynię za należności handlowe pierwotnego wierzyciela. Powyższe żądanie skarżący uzasadnił tym, że potrzeba powołania tego wniosku dowodowego wynikła później, gdyż nie spodziewał się, że sprawa będzie rozpatrywana merytorycznie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się niezasadne.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że tytuł egzekucyjny jest dokumentem niezbędnym dla wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Jeśli tytułem tym jest orzeczenie Sądu, to zasadniczo zapada ono w wyniku postępowania z udziałem dłużnika, przy zachowaniu jego gwarancji procesowych i stanowi wyraz zastosowania ustalonej w wyniku tego postepowania indywidualno-konkretnej normy prawa materialnego. Nakaz zapłaty posiada powagę rzeczy osądzonej zasadniczo wyłącznie między stronami procesu (art. 366 k.p.c. w zw. z art. 353² k.p.c.).

Postępowanie na podstawie art. 788 k.p.c., stanowiącym podstawę wniosku - pozwala na rozszerzenie podmiotowych granic egzekucji bez konieczności wszczynania nowego procesu i uzyskania nowego tytułu egzekucyjnego przeciwko lub na rzecz osoby, na którą przeszło uprawnienie lub obowiązek stwierdzony w wydanym tytule. Przepis ten zatem służy uproszczeniu i przyspieszeniu czynności związanych z egzekwowaniem roszczeń stwierdzonych w danym tytule egzekucyjnym. Jednocześnie ogranicza istotnie możliwość obrony dłużnika, skoro w postępowaniu tym nie podlega badaniu ani istnienie wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym, ani też merytoryczne zarzuty dłużnika, a jedynie fakt następstwa prawnego. Stąd też odróżnia się w orzecznictwie klauzulę wykonalności o charakterze deklaratywnym (stwierdzającą jedynie uprawnienie wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym do egzekucji wierzytelności objętej tym tytułem) od klauzuli o charakterze konstytutywnym, nadawanej m.in. na podstawie art. 788 k.p.c. - określającej dodatkowo podmiotowy zakres egzekucji w sposób odmienny niż przyjęto w tytule (por. np. uzasadnienie uchwały SN z 7 marca 2008 r., III CZP 155/07, OSNC 2009/3/42).

W tym kontekście wskazuje się że w ramach postępowania klauzulowego badanie uprawnienia do prowadzenia egzekucji ogranicza się do treści (osnowy) i formy złożonych dokumentów. Ocena sądu zmierza do stwierdzenia, czy na podstawie dokumentów tych ustalić można fakt nabycia uprawnienia do prowadzenia egzekucji. Podkreśla się, że w postępowaniu tym wyłączona jest merytoryczna kontrola, czy przejście uprawnień nastąpiło. Nie oznacza to jednak, że Sąd w postępowaniu jest związany każdym oświadczeniem, które stwierdzać będzie fakt następstwa prawnego, o ile złożone zostanie w formie przewidzianej w art. 788 § 1 k.p.c. W granicach kontroli formalnej (ograniczającej się do analizy osnowy dokumentów) sąd bowiem ma obowiązek dokonania oceny, czy wykazano dokumentami uzasadniające wniosek klauzulowy twierdzenia o zdarzeniu mającym powodować nabycie uprawnienia lub przejście obowiązku, a jeśli przejście to jest uzależnione od zaistnienia również innych. (niż złożenie zawartego w dokumencie oświadczenia woli), przesłanek - czy wykazano również zaistnienie tych okoliczności (por. np. uchwała SN z 19 marca 2009, III CZP 5/09, (...) 2010/1/3 i tam cytowane orzecznictwo).

Reasumując, sąd w postępowaniu klauzulowym nie prowadzi postępowania dowodowego w celu ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzeń i treści czynności między wnioskodawcą a jego poprzednikiem prawnym i ogranicza się wyłącznie do oceny dokumentów złożonych przy wniosku. Obowiązkiem sądu jest jednak wzięcie pod uwagę podstawy prawnej, która wedle twierdzeń wnioskodawcy miała stanowić podstawę nabycia uprawnienia i ustalenia, czy w świetle przedłożonych dokumentów wykazano zaistnienie wszystkich przesłanek, od których norma ta uzależnia przejście uprawnienia lub obowiązku.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy, wbrew zarzutom skarżącego, wydając zaskarżone postanowienie odniósł się wyłącznie i ściśle do treści dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę i treści tytułu egzekucyjnego. Sąd pierwszej instancji wskazał, że w świetle brzmienia dokumentu oświadczenia o przejściu wierzytelności nie można uznać, by wierzyciel wskazany w treści tytułu egzekucyjnego złożył oświadczenie przenoszące na wnioskodawcę wierzytelność i przedstawił wyczerpująco argumenty wskazujące na konieczność przypisania oświadczeniu zawartemu w dokumencie jedynie charakteru oświadczenia odnoszącego się do przedstawienia opisywanych zdarzeń, a zatem oświadczenia wiedzy.

Nie sposób zatem zarzucić zasadnie Sądowi Rejonowemu naruszenia art. 788 § 1 k.p.c., poprzez merytoryczne badanie rzeczywistej treści stosunku prawnego między wnioskodawcą a wierzycielem wskazanym w tytule egzekucyjnym.

Podkreślić należy także, że przepis art. 788 k.p.c. musi być interpretowany ściśle w myśl zasady exceptiones sunt strictissime interpretanda. Oznacza to, że przepis ten nie może być w szczególności stosowany per analogiam legis jedynie dla uproszczenia egzekwowania należności z różnych tytułów prawnych zmierzających w swojej istocie do zaspokojenia identycznego interesu ekonomicznego wierzyciela, jeśli nie opiera się na dokładnie tej samej podstawie faktycznej i prawnej (por. np. uwagi Sądu Najwyższego na żądania nadania klauzuli wykonalności przeciwko członkowi zarządu spółki z o.o. odpowiadającemu za zobowiązania spółki na podstawie art. 298 k.h. wyrażane w uzasadnieniu uchwały z 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994/2/35). Skoro tak, to nie można w drodze wykładni per analogiam dopuszczać do uzyskiwania odstępstwa od zasad ogólnych i rozszerzenia zakresu egzekucji na rzecz podmiotów nie potrafiących wykazać nabycia skonkretyzowanego podmiotowo i przedmiotowo uprawnienia objętego tytułem egzekucyjnym.

Konieczne jest więc niewątpliwie dokonanie w postępowaniu klauzulowym oceny tożsamości przedmiotowej roszczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym (jego tytułu i podstawy prawnej) i roszczenia nabytego (według twierdzeń wniosku i w świetle treści dołączonych do niego dokumentów) przez osobę domagającą się nadania klauzuli na swoją rzecz na podstawie art. 788 k.p.c. Dopiero, gdy tożsamość ta nie budzi wątpliwości można oceniać kwestię przejścia uprawnień w kontekście wymogów normy art. 788 § 1 k.p.c. .

Oceny przesłanek nadania klauzuli wykonalności sąd dokonuje na podstawie dokumentu mającego uzasadniać żądania wniosku. Ocena ta jednak musi być odniesiona do treści tytułu egzekucyjnego. W szczególności zatem w przypadku twierdzeń o nabyciu roszczenia ex lege z powołaniem konkretnej normy prawnej, sąd nie może być pozbawiony prawa do oceny, czy opisane w dokumencie dołączonym do wniosku okoliczności uzasadniają twierdzenie o zaistnieniu zdarzenia dotyczącego roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym (a nie innych roszczeń mogących wynikać między wierzycielem a dłużnikiem). Sąd zatem musi skonfrontować treść oświadczenia uzasadniającego wniosek z treścią tytułu egzekucyjnego i ustalić jakie roszczenie jest w tym tytule stwierdzone. Tytuł uprawnia bowiem do egzekucji prawa skonkretyzowanego nie tylko co do wartości, lecz również co do podstawy prawnej. W odniesieniu do tytułów będących prawomocnymi orzeczeniami ustalić więc trzeba, czy okoliczności (twierdzenia faktyczne) będące podstawą sporu są tożsame z okolicznościami przytoczonymi dla twierdzenia o nabyciu roszczenia.

Wnioskodawca jako podstawę nabycia roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym wskazuje w treści wniosku expressis verbis fakt wypłaty odszkodowania i odwołuje się do art. 828 §1 k.c. w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 k.c.

Odnosząc powyższe uwagi do argumentów zażalenia stwierdzić należy przede wszystkim, że z jednej skarżący utożsamia wierzytelność o zapłatę odszkodowania wynikającego z niewykonania zobowiązania pieniężnego mającą swoją podstawę w treści art. 471 k.c., z wierzytelnością pieniężną wynikającą z treści umowy, której odpowiednikiem jest zobowiązanie dłużnika, z drugiej wskazuje, że z chwilą zapłaty odszkodowania na rzecz pierwotnego wierzyciela - wierzyciel będący ubezpieczycielem - zgodnie z treścią art. 828 §1 k.c. zw. z art 518 § 1 pkt 4 k.c. wchodzi w różne podstawowe stosunki prawne, w tym może to być to roszczenie o spełnienie świadczenia. tj. o zapłatę ceny. Skarżący wyjaśnił, że w jego ocenie z chwilą wypłaty odszkodowania wierzycielowi nabył to samo roszczenie, które przysługuje mu w stosunku do dłużnika (uczestnika postępowania), tj. roszczenie o zapłatę z art. 535 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, mimo tego, że przedmiotem obu tych wierzytelności jest w niniejszej sprawie świadczenie pieniężne, nie można ich w sensie prawnym utożsamiać, skoro posiadają one całkowicie inne podstawy prawne i inny cel gospodarczy. Z faktu zawarcia umowy wynika prawo wierzyciela domagania się spełnienia umówionego świadczenia. W przypadku zaniechania spełnienia umówionego świadczenia, wierzyciel zasadniczo zachowuje prawo do żądania wykonania zobowiązania. Obok tego mogą powstać roszczenia oparte o fakt niewykonania umowy (np. roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie, o karę umowną, prawo domagania się upoważnienia do wykonania zastępczego, czy też wreszcie o naprawienie szkody wynikłej z nieuzyskania przez wierzyciela świadczenia w terminie - art. 491 §1 zdanie drugie k.c. i art. 477 § 1 k.c. ).

Roszczenie o naprawienie szkody wynikającej ze zwłoki dłużnika jest więc roszczeniem wtórnym wobec roszczenia o wykonanie umowy. Roszczenie odszkodowawcze może mieć charakter zastępczy lub uzupełniający wobec roszczenia o świadczenie wynikające z umowy (świadczenie główne) - por. np. M. K. System Prawa Prywatnego, Tom 6, Prawo zobowiązań, - część ogólna, W. 2009, str. 24). Celem świadczenia odszkodowawczego opartego o normę art. 471 k.c. jest wyrównanie uszczerbku majątkowego, jakiego doznał wierzyciel nie uzyskując świadczenia, do którego spełnienia zobowiązany był dłużnik (w przypadku odpowiedzialności wynikającej z umowy - świadczenia umówionego). W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwraca się uwagę na konieczność odróżniania świadczenia umownego od świadczenia odszkodowawczego, przyjmując, że sąd nie może wyrokować o odszkodowaniu wynikającym z art. 477 § 1 k.c. (odpowiednio więc także z art. 491 § 1 k.c.), jeśli strona nie zgłosiła takiego żądania i dochodziła wyłącznie spełnienia świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy, a rozstrzyganie o taką podstawę byłoby wyjściem ponad granice powództwa (por. wyrok SN z 2 grudnia 2005 r., II CK 259/05).

W nauce również dokonuje się ścisłego odróżnienia między będącym przedmiotem zobowiązania umownego obowiązkiem spełniania świadczenia pieniężnego a szkodą wynikłą z jego niewykonania w terminie (por. np. L. S. Opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych, P. 1970, s. 235-244).

Dla uwypuklenia różnic między wierzytelnością o świadczenie umówione i wierzytelnością odszkodowawczą wystarczy wskazać, że dochodzenie wykonania umowy wymaga wykazania faktu jej zawarcia, treści oraz wymagalności świadczenia. Dla uwzględnienia żądania nie posiada zasadniczego znaczenia kwestia winy za niespełnienie świadczenia w terminie umówionym. Odpowiedzialność odszkodowawcza ex contractu, według modelu ustawowego poparta jest zaś o zasadę winy, zatem dłużnik może bronić się przed żądaniem zapłaty odszkodowania twierdzeniem iż nie ponosi winy za opóźnienie (por. np. L. Stecki op. cit. s. 233). W granicach ustawowych odpowiedzialność odszkodowawcza jest limitowana wysokością szkody (w zakresie dodatniego i ujemnego interesu), podczas gdy w przypadku świadczenia umownego granicę wyznacza treść umowy. Poprawne jurydyczne jest więc w tym świetle ścisłe oddzielanie (odróżnianie) roszczenia o spełnienie świadczenia zgodnego z treścią zobowiązania (wynikającego np. z umowy) od roszczenia o naprawienie szkody także wówczas, gdy zarówno świadczenie umówione, jak i dochodzone świadczenie odszkodowawcze mają postać świadczeń pieniężnych. Utożsamianie tych wierzytelności (praw podmiotowych) nie może być uznane za posiadające umocowanie prawne, a sugestie prezentowane przez skarżącego nie znajdują oparcia w treści regulacji kodeksowej.

Tytuł egzekucyjny uprawniający do egzekucji świadczenia wynikającego z umowy nie może więc służyć do egzekucji świadczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania umowy. Skarżący nie może więc dla potrzeb postępowania o nadanie klauzuli wykonalności utożsamiać zobowiązania umownego ze zobowiązaniem do naprawienia szkody wynikłej z jego niewykonania, na co trafnie wskazuje Sąd pierwszej instancji.

W tym miejscu należy wskazać, że skarżący wniósł o przeprowadzenie dowodu z dokumentu w postaci umowy ubezpieczenia zawartej przez nią z wierzycielem. Przedstawienie przez skarżącą nowych faktów dopiero na etapie zażalenia na postanowienie Sądu pierwszej instancji należy uznać za spóźnione, ponieważ wbrew stwierdzeniu skarżącej potrzeba powołania tego dowodu nie wynikła później. Nic nie stało na przeszkodzie, żeby już na etapie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności dołączył do wniosku umowę ubezpieczenia. Nie sposób więc uznać, że skarżący został zaskoczony zakresem badania dokonanym przez Sąd orzekający w pierwszej instancji. Powyższe oznacza, że zastosowanie będzie miał również art. 397 § 2 k.p.c. odsyłający do przepisów o apelacji, w tym do przepisu art. 381 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w świetle którego sąd może pominąć fakty powołane dopiero w toku postępowania odwoławczego (zażaleniowego). Wobec tego, na podstawie tej regulacji powołane przez skarżącego dowody podlegały pomięciu jako spóźnione.

Zresztą nawet gdyby przyjąć, że w niniejszej sprawie uzasadnione było ich przedłożenie dopiero wraz z zażaleniem, to i tak nie sposób na ich podstawie dokonać odmiennej oceny niniejszego wniosku. Przedmiotem objętym ochroną ubezpieczeniową były wierzytelności ubezpieczającego wynikające z tytułu sprzedaży lub dostawy towarów lub usług w wyniku prawnie potwierdzonej, bądź faktycznej niewypłacalności wierzyciela (tak w polisie i w § 1 ust. 1 OWU). Samo dookreślenie momentu dla stwierdzenia wypadku ubezpieczeniowego jako przeprowadzenie nieskutecznej windykacji przez spółkę wskazaną w umowie (§ 4 ust. 1 pkt 1.1 OWU w zw. z § 3 OWU) nie przesądza o tym, że skarżący nabywa roszczenie, które jest przedmiotem umowy ubezpieczenia (w niniejszej sprawie roszczenia o zapłatę na podstawie art. 535 k.c.), co zostało już zaznaczone w uzasadnieniu.

Skarżący wywodzi, że z mocy at. 828 § 1 k.c. w zw. art. 518 §1 pkt 4 k.c. ubezpieczyciel nabywa wobec sprawcy szkody nie tylko wierzytelność o odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy, lecz również wierzytelność o spełnienie umówionego świadczenia. Wnioski takie nie wynikają jednak - zdaniem Sądu Okręgowego - z wykładni tych przepisów. Norma art. 828 § 1 k.c. stanowi bowiem wyłącznie o nabyciu roszczenia wobec osoby odpowiedzialnej za naprawienie szkody do wysokości wypłaconego odszkodowania. Przepis ten w swoim literalnym brzmieniu nie stanowi o nabyciu innych wierzytelności (praw) przysługujących poszkodowanemu (ubezpieczonemu). Użycie w powołanej normie określenia dłużnika jako osoby odpowiedzialnej za szkodę oraz powiązanie funkcjonalne między świadczeniem ubezpieczyciela (a więc zapłatą sumy pieniężnej, która ma stanowić odszkodowanie) i roszczeniem, które jest przez ubezpieczyciela zaspokajane, również jednoznacznie wskazuje, że w świetle reguł wykładni funkcjonalnej wierzytelność nabywana przez ubezpieczyciela dotyczy wyłącznie roszczenia o naprawienie szkody przysługującego ubezpieczonemu.

Wreszcie cel regulacji art. 828 k.c. nie pozwala na wywodzenie odmiennych wniosków. W świetle tego przepisu bowiem ubezpieczyciel ma uzyskać możność dochodzenia roszczenia regresowego wobec sprawcy szkody (tzw. regres ubezpieczeniowy), czyli dochodzenia roszczenia, które zaspokoił (a więc naprawienia szkody w granicach wpłaconego świadczenia). Nie można znaleźć racjonalnych powodów, by przyjąć, że w świetle tej regulacji ubezpieczyciel może uzyskać inne wierzytelności, jakie przysługiwały ubezpieczonemu wobec sprawcy, a które np. straciły znaczenie dla wierzyciela po uzyskaniu świadczenia z umowy ubezpieczenia.

Skarżący zarzucił także Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 828 k.c. w zw. z art. 518 § 1 pkt 4 k.c. w zw. z art. 535 k.c. i stwierdził, że art. 828 k.c. jest jednym z przykładów zastosowania normy prawnej zawartej w art. 518 § 1 pkt 4 k.c. stanowiącej podstawę prawną do translatywnego nabycia wierzytelności z chwilą zapłaty odszkodowania i na jej podstawie ubezpieczyciel wchodzi w różne podstawowe stosunki prawne, od których specyfiki należy rodzaj roszczenia. Przypomnieć należy, że w orzecznictwie i nauce przyjmuje się, że do sytuacji tzw. cessio legis (art. 518 k.c.) odpowiednie zastosowanie mają przepisy o przelewie, w tym norma art. 509 § 2 k.c. Norma art. 828 § 1 k.c. jest powszechnie uznawana jako norma szczególna w stosunku do art. 518 k.c., a więc w zakresie objętym regulacją art. 828 k.c. normy art. 518 k.c. się nie stosuje. W kontekście wywodów skarżącej, wobec relacji między tymi normami ocenić jednak trzeba, czy do sytuacji prawnej ubezpieczyciela nabywającego roszczenie ubezpieczonego o zapłatę odszkodowania należy stosować odpowiednio przepis art. 509 § 2 k.c., a jeśli tak, to czy na podstawie tej normy przyjąć należy, że ubezpieczyciel przyjmujący jako ryzyko ubezpieczeniowe niewykonanie umowy i płacąc odszkodowanie, nabywa również wierzytelność o spełnienie umówionego świadczenia jako związaną z wierzytelnością odszkodowawczą w rozumieniu art. 509 § 2 k.c.

Powyższy przepis stanowi, że wraz z wierzytelnością będącą przedmiotem przelewu przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Stosując tą normę odpowiednio do nabycia wierzytelności przez cessio legis (art. 518 k.c.) wywodzi się w orzecznictwie, że w wyniku przelewu na nabywcę przechodzi ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, który zostaje wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego, jaki wiązał go z dłużnikiem. Innymi słowy, przedmiotowa strona stosunku zobowiązaniowego nie ulega modyfikacji, a zmienia się jedynie osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela, która wstępuje w sytuację prawną poprzedniego wierzyciela względem dłużnika związaną z nabytą wierzytelnością.

Dokonując wykładni art. 509 § 2 k.c. podkreśla się, że zakres praw związanych z wierzytelnością został ujęty w tym przepisie szeroko, a oprócz wyraźnie wymienionego w ustawie roszczenia o zaległe odsetki, przechodzą z cedenta na cesjonariusza np. roszczenie o odszkodowanie za nienależyte wykonanie zobowiązania, roszczenie o zapłatę kar umownych, roszczenie o uzyskanie surogatów przedmiotu świadczenia (art. 477 § 2 k.c.), roszczenie o udzielenie przez dłużnika informacji o przedmiocie świadczenia (art. 546 i art. 354 § 1 k.c.), uprawnienie wierzyciela do wyboru świadczenia w zobowiązaniu przemiennym, uprawnienie wierzyciela do wezwania dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) lub też roszczenie z tytułu poręczenia

W szeroko ujętym zakresie praw związanych z wierzytelnością w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. mieści się np. uprawnienie do zaskarżenia czynności dłużnika zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli (por. wyrok SN z 11 grudnia 2009 r., V CSK 184/09, OSNC - ZD 2010/3/86, a także postanowienie SN z 22 kwietnia 2010 r., V CSK 376/09, nie publ.).

W rezultacie odwołując się do struktury zobowiązania wskazuje się, że oprócz samej możliwości żądania świadczenia pojawiają się także uprawnienia innego rodzaju, związane funkcjonalnie z tym roszczeniem i te właśnie uprawnienia objęte są normą art. 509 § 2 k.c. Jako uprawnienia związane w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. traktuje się całość uprawnień kształtujących pozycję prawną cedenta wobec dłużnika, a więc te prawa które wiążą się z cedowaną wierzytelnością służąc jej zabezpieczeniu i ułatwieniu dochodzenia jej zaspokojenia (por. np. postanowienie SN z 22 kwietnia 2010 r., V CSK 376/09, LEX nr 1170238, wyrok z 28 listopada 2006, IV CSK 224/06, LEX nr 462931).

Odnosząc powyższe uwagi do sytuacji prawnej ubezpieczyciela wypłacającego odszkodowanie stwierdzić należy, że norma art. 828 k.c. nie zawiera regulacji odmiennej od art. 509 k.c. Przyjąć więc trzeba, że ubezpieczyciel nabywa nie tylko wierzytelność o zapłatę odszkodowania, lecz także np. wierzytelność o zapłatę odsetek za opóźnienie do granicy zaspokojonego roszczenia powoda. Nadto nie można wykluczyć nabycia na podstawie odpowiednio stosowanego art. 509 § 2 k.c. również praw wynikających z zabezpieczenia wierzytelności o zapłatę odszkodowania jeśli takie zostałoby ustanowione (np. z poręczenia, zastawu itp.).

Nie można jednak w ocenie Sądu Okręgowego rozumieć normy art. 509 § 2 k.c. w zw. z art. 828 k.c. w ten sposób, by przyjąć - jak wywodzi skarżący - że w przypadku zapłaty świadczenia za niewykonanie umowy w terminie ubezpieczyciel ex lege nabywa również roszczenie o wykonanie umowy (o umówione świadczenie). Pamiętać należy bowiem, że prawo do odszkodowania (jak wskazano wyżej) jest prawem pochodnym (wtórnym) w stosunku do prawa żądania wykonania umowy zgodnie z jej treścią. Jeśli odpowiedzialność odszkodowawcza zaktualizuje się, to roszczenie o naprawienie szkody może być przedmiotem samodzielnego obrotu (podobnie jak np. roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie). Rozporządzenie wymagalną wierzytelnością o zapłatę odsetek za opóźnienie nie powoduje zaś jednocześnie (na podstawie art. 509 § 2 k.c.) nabycia przez cesjonariusza wierzytelności o zapłatę sumy, od której odsetki przypadają.

Tak samo funkcjonalnie z roszczeniem o naprawienie szkody wynikłej z nieterminowego wykonania umowy nie jest związane roszczenie o wykonanie umowy, które nadal może być dochodzone (por. np. art. 477 § 1 k.c. i art. 491 § 1 k.c., w których wskazano wprost, że wierzyciel może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki dłużnika, a niezależnie od tego również dochodzić wykonania zobowiązania). Roszczenie o spełnienie świadczenia objętego umową nie definiuje więc sytuacji prawnej podmiotu, któremu przysługuje (który nabył) wyłącznie roszczenie o naprawnienie szkody (zgodnie z wcześniejszymi wywodami) – nie służy umocnieniu tej wierzytelności, jej egzekwowaniu i nie ma charakteru akcesoryjnego w stosunku do roszczenia o naprawienie szkody.

Nie istnieją - w ocenie Sądu Okręgowego - inne argumenty prawne związane z wierzytelnością odszkodowawczą (nabywaną na podstawie art. 828 k.c.), które mogłyby przesądzać istnienie związku funkcjonalnego w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. między wierzytelnością zaspokojoną przez wnioskodawcę a wierzytelnością o wykonanie umowy (zapłatę umówionego świadczenia pieniężnego). Przeciwnie - zwrócić należy ponownie uwagę na to, że ze względu na odmienne przesłanki i cel świadczenia odszkodowawczego, uznanie nabycia z mocy prawa roszczenia o wykonanie umowy mogłoby niezasadnie zmieniać sytuację prawną ubezpieczyciela kosztem zarówno dłużnika, jak i kosztem wierzyciela, który traciłby ex lege na korzyść ubezpieczyciela roszczenie oparte o inną podstawę prawną i faktyczną niż roszczenie o naprawienie szkody objęte umową ubezpieczenia wierzytelności.

W rezultacie nie można też poszukiwać prawnego uzasadnienia nabycia ex lege wierzytelności stwierdzonej tytułem egzekucyjnym stosując odpowiednio art. 509 § 2 k.c. w zw. z art. 828 § 1 k.c.

Sad Okręgowy podziela także stanowisko Sądu pierwszej instancji, że przedłożony przez wnioskodawczynię dokument nie zawiera oświadczenia woli, lecz wyłącznie oświadczenie wiedzy (potwierdzenie faktów mających w intencji podpisującego dokument wskazywać na nabycie wierzytelności z mocy prawa). Z oświadczenia nie wynika więc wola rozporządzenia (przeniesienia wierzytelności) na korzyść wnioskodawczyni. Wskazuje na to zarówno sam nagłówek w którym odwołano się do normy art. 828 k.c. jak i treść kolejnych punktów oświadczenia potwierdzających fakty (pkt. 1–3) i przedstawiających wyłącznie ich ocenę prawną w kontekście art. 828 k.c. Nie można zatem oświadczeniu przypisać waloru oświadczenia woli. Z kolei oceną prawną dotyczącą nabycia wierzytelności ex lege sąd (jako mający obowiązek dokonania z urzędu prawidłowej oceny materialnoprawnej kwestii poddanych pod jego rozstrzygnięcie) nie może być związany. Wbrew stanowisku skarżącego, sama ocena prawna wyrażana nawet w najlepszej wierze przez wierzyciela, nie może być uznana za zdarzenie wywołujące skutki prawne.

W rezultacie brak jest podstaw do przyjęcia, że wierzytelność objęta tytułem egzekucyjnym (wierzytelność o świadczenie pieniężne objęte umową stron) została nabyta przez wnioskodawcę ex lege. Za niezasadne należy uznać więc zarzuty naruszenia wskazanych przez skarżącą przepisów.

W rezultacie, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i 13 § 2 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzekł o oddaleniu zażalenia jako niezasadnego.

SSO Agnieszka Woźniak SSO Piotr Sałamaj SSO Anna Budzyńska

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE