KIO 2086/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
-
Protokolanci:Agata Dziuban
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt KIO 2086/15
WYROK
z dnia 8 października 2015 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący: Lubomira Matczuk-Mazuś
Protokolant: Agata Dziuban
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 października 2015 r. w Warszawie odwołania
wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 25 września 2015 r. przez
wykonawcę: Kalitta L.S. Sp. z o.o., ul. Toruńska 33, 85-023 Bydgoszcz
w postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego: Jednostka Wojskowa 4229,
ul. Pretficza 28, 50-984 Wrocław
orzeka:
1) oddala odwołanie;
2) kosztami postępowania obciąża wykonawcę: Kalitta L.S. Sp. z o.o., ul. Toruńska 33,
85-023 Bydgoszcz i zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000
zł 00 gr (słownie: piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez tego
wykonawcę tytułem wpisu od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień
publicznych (Dz. U. z 2013, poz. 907, z późn. zm.) na wyrok - w terminie 7 dni od dnia jego
doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do
Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
Przewodniczący: ………………………
Sygn. akt KIO 2086/15
U z a s a d n i e n i e
Zamawiający - Jednostka Wojskowa 4229 we Wrocławiu - prowadzi postępowanie
o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego na „Dostawę
kontenerów chłodniczych, polowych ciągów wydawczych z zadaszeniem, namiotów do
kasyna polowego oraz kuchni polowych KPŻ” (znak sprawy: MAT/2012-346/2015), na
podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych, zwanej „Pzp”, „ustawą” lub
„ustawą Pzp”.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej w dniu 04/07/2015 r. pod numerem 2015/S 127-232355.
I. Odwołujący - wykonawca: Kalitta L.S. Sp. z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy - wniósł
odwołanie wobec - jak określił - bezprawnego zaniechania wezwania wykonawcy Allgast R.
J. z siedzibą w Bydgoszczy, do złożenia w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp wyjaśnień w
przedmiocie podejrzenia złożenia oferty z rażąco niską ceną w zakresie zadania nr 2 oraz
czynności wyboru oferty najkorzystniejszej.
Odwołujący zarzucił zamawiającemu naruszenie zasad udzielania zamówień
publicznych określonych w art. 7 ust. 1, a także art. 90 ust. 1 Pzp. Wniósł o:
1) uchylenie czynności wyboru oferty najkorzystniejszej;
2) dokonanie czynności bezprawnie zaniechanej i wezwanie wykonawcy Allgast R. J. do
złożenia wyjaśnień, w tym złożenia dowodów dotyczących elementów oferty mających
wpływ na wysokość ceny.
Odwołujący wskazał, że jego oferta została sklasyfikowana na drugim miejscu
w rankingu ofert, zatem posiada interes w uzyskaniu zamówienia i może ponieść szkodę
w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy.
Uzasadnienie odwołania.
Pismem z dnia 16 września 2015 r., przekazanym faksem w tym samym dniu,
zamawiający poinformował odwołującego o wyborze oferty najkorzystniejszej złożonej przez
firmę Allgast R. J. .
W zadaniu nr 2 złożone zostały następujące oferty z cenami:
1. Allgast R. J. - 2 982 750,00 zł;
2. Igloo - 3 444 000,00 zł;
3. Swisspol LTD Sp. z o.o. - 3 427 124,00 zł;
4. Kalitta L.S. Sp. z o.o. - 3 422 967,00 zł.
Trzy oferty zostały złożone na tym samym poziomie cenowym, różnice pomiędzy nimi
stanowią bardzo niewielki odsetek, podczas gdy oferta złożona przez Allgast R. J. znacznie
odbiega od tego poziomu. Cena oferty złożonej przez Allgast R. J. nie osiągnęła pułapu
niższego niż 30% cen wszystkich ofert; jednakże, zważywszy na specyfikę zamówienia i
ograniczony krąg producentów przygotowanych technologicznie do realizacji zamówienia,
wykazana różnica winna budzić uzasadnione wątpliwości zamawiającego co do możliwości
realizacji umowy za zaoferowaną cenę, zwłaszcza że wykonawca nie jest producentem (jak
większość z pozostałych oferentów), ale dystrybutorem oferowanych urządzeń.
Odwołujący dwukrotnie (pisma z 9 i 15 września 2015 r.) wskazywał zamawiającemu
na konieczność wszczęcia procedury wyjaśniającej i fakt zaistnienia podstaw do powzięcia
wątpliwości, co do możliwości wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami
określonymi przez zamawiającego w SIWZ. Mimo to zamawiający nie uznał za konieczne
wezwać wykonawcy do wyjaśnień i dokonał wyboru oferty jako najkorzystniejszej.
W opisie przedmiotu zamówienia, w zakresie zadania nr 2, zamawiający szczegółowo
sprecyzował bardzo rygorystyczne wymagania techniczne. W szczególności dotyczy to
następujących wymogów i parametrów: -użycie wysokiej jakości stali nierdzewnej 1.4301
(AISI 304); -wykonanie blatów z blach o grubości min. 1,5÷2,0mm; -zastosowanie profili
40x40 o grubości ścianki min. 1,2mm; -przystosowanie do zmiennych warunków
klimatycznych, temperatur w zakresie -30÷+50°C, wysokiej wilgotności, pracy podczas
opadów deszczu i śniegu, częstych rozładunków i załadunków; -użycie tkaniny z atestami na
WO (wodoodporność), WD (gnilność), OG (ogniowa); -trwałość konstrukcja i zastosowane
materiały obliczone na eksploatację przez minimum 20 lat; -zagwarantowanie serwisu
gwarancyjnego i pogwarancyjnego przez okres 10 lat od daty dostawy.
Powyższe wymagania stanowią istotne elementy kosztotwórcze, wpływające na
poziom zaoferowanej ceny. Dodatkowo odwołujący podkreślił, że z uwagi na specyfikę
zamówienia i wymogi techniczne, w szczególności dotyczące zastosowanych materiałów,
istnieje bardzo ograniczona liczba producentów zdolnych do realizacji zamówienia.
1. W zakresie wykonania zadaszenia i zbiorników na wodę - jedyny producent na
terenie Polski, firma Lubawa S.A., Ostrów Wielkopolski.
Powyższe potwierdza fakt, że zgodnie z oświadczeniem producenta, wszyscy
uczestnicy tego postępowania zwrócili się do niego z prośbą o wycenę wykonania 50
kompletów zadaszeń i zbiorników, objętych postępowaniem. Trzej wykonawcy (Igloo,
Swisspol LTD Sp. z o.o. oraz odwołujący) otrzymali oferty przed upływem terminu składania
ofert w postępowaniu, co pozwoliło na rzetelne skalkulowanie cen zaoferowanych
w przetargu. Czwarty z wykonawców - firma Allgast R. J. - wystąpił o ofertę cenową już po
upływie terminu składania ofert. Powyższy fakt budzi uzasadnione wątpliwości co do
rzetelności przedłożonej oferty. Zgodnie z ofertą producenta, koszt wykonania 50 kompletów
zadaszeń i zbiorników kształtuje się na poziomie nie niższym niż
1 100 000,00 zł brutto.
Dowody: nr 1 -oświadczenie producenta Lubawa S.A., nr 2 -oświadczenie odwołującego
w przedmiocie oferty otrzymanej od producenta Lubawa S.A.
2. W zakresie wykonania 50 polowych ciągów wydawczych - liderem na rynku
polskim jest firma Komat.
Znajomość rynku pozwala odwołującemu na stwierdzenie, że na terenie Polski działa
nie więcej niż czterech producentów zdolnych do realizacji przedsięwzięcia. Zważywszy
stosowaną technologię i wymogi dotyczące materiałów, wszyscy producenci mogą
zaoferować wykonanie 50 zestawów mebli objętych postępowaniem za cenę na poziomie
kwoty 2 100 000,00 zł brutto; ewentualne różnice mogą sięgać maksymalnie 5% tej kwoty.
Zgodnie z oświadczeniem producenta, wykonanie zamówienia za cenę niższą od tej kwoty
nie jest możliwe.
Dowody: nr 3 -oświadczenie producenta Komat, nr 4 -oświadczenie odwołującego
w przedmiocie oferty otrzymanej od producenta Komat.
Zasadność powyższych stwierdzeń potwierdza analiza zestawienia ofert złożonych
w postępowaniu: różnica w cenie pomiędzy ofertami sklasyfikowanymi w rankingu na pozycji
2, 3 i 4 nie przekracza 1%, podczas gdy różnica pomiędzy ofertą wybraną a ofertą
odwołującego jest ponad dziesięciokrotnie wyższa i przekracza 10%.
Uwzględniając powyższe, odwołujący stwierdził, że koszt minimalny realizacji
zamówienia przedstawia się następująco:
• koszt wykonania zadaszenia: 15 000,00 zł x 50 szt. = 750 000,00 netto, co stanowi wartość
922 500,00 zł brutto;
• koszt wykonania zbiornika na wodę: 3 300,00 zł x 50 szt. = 165 000,00 zł netto, co stanowi
wartość 202 950,00 brutto;
• koszt wykonania 50 kompletów ciągów wydawczych ze stali nierdzewnej: 1 765 692,00 zł
netto, co stanowi wartość 2 171 801,78 zł brutto.
Razem: 3 297 251,78 zł brutto. Kwota powyższa nie obejmuje kosztów dostawy, zysku
wykonawcy, kosztów ubezpieczenia, serwisu gwarancyjnego i pogwarancyjnego oraz innych
kosztów wykonawcy mających wpływ na wysokość zaoferowanej ceny.
Odwołujący podał, że przyjmuje się: cena rażąco niska cena, jest to cena, która jest
nierealistyczna i niewiarygodna w porównaniu z cenami rynkowymi podobnych zamówień,
oderwana całkowicie od realiów rynkowych. Wskazał orzecznictwo: Sądu Okręgowego
w Katowicach - wyroki z dnia 28 kwietnia 2008 r., sygn. akt XIX Ga 128/08 i z dnia
21.06.2010 r., sygn. akt: XIX GA 175/10; wyrok S.O. w Radomiu z dnia 14.02.2006 r., sygn.
akt IV Ca 28/06; wyrok KIO z dnia 14.02.2008 r., sygn. akt KIO/UZP/73/08.
Odwołujący podniósł, że cena oferty Allgast R. J. jest niższa o ponad
300 000,00 zł od kosztów wyprodukowania przedmiotu zamówienia.
Odwołujący odniósł się do przepisu art. 90 ust. 1 Pzp, uznając, że jego konstrukcja
jednoznacznie wskazuje na obowiązek wezwania do wyjaśnień w każdym przypadku
zaistnienia wątpliwości co do zaoferowanej ceny, zarówno literalna, jak i celowościowa
wykładnia powołanego przepisu. Zamawiający w każdym przypadku powzięcia wątpliwości
co do realności zaoferowanej ceny ma obowiązek wszcząć procedurę wyjaśniającą, przy
czym ustawodawca przesądził, że wątpliwości takie należy powziąć zawsze, gdy cena oferty
pozostaje w określonym, 30% stosunku do średniej arytmetycznej ofert lub wartości
zamówienia, wskazał wyrok KIO z dnia 23 marca 2015 r., sygn. akt KIO 500/15. Nie oznacza
to jednak, że wyłącznie w przypadku stwierdzenia osiągnięcia 30% różnicy zamawiający
wzywa do wyjaśnień; taka interpretacja byłaby wykładnią ad absurdum. Należy brać pod
uwagę zarówno specyfikę przedmiotu zamówienia, jak i warunki rynkowe; w niektórych
przypadkach nawet 5% czy 10% różnicy będzie budziło uzasadnione wątpliwości co do
realności zaoferowanej ceny. Stanowisko takie potwierdza również orzecznictwo KIO,
przykładowo wskazał wyrok z dnia 15 stycznia 2015 r., sygn. akt KIO 2766/14, w którym Izba
stwierdziła: „Również w sytuacji gdy cena oferty jest niższa np. o 10% od wartości
zamówienia lub średniej arytmetycznej wszystkich złożonych ofert, w okolicznościach
związanych z konkretnym zamówieniem, zamawiający ma prawo powziąć wątpliwości co do
możliwości wykonania przedmiotu zamówienia za zaoferowaną cenę”.
Odwołujący wskazał, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem procedurę wyjaśnień
dotyczących cen ofert należy wszcząć nie tylko wtedy, gdy ceny w oczywisty sposób są
zaniżone, ale także kiedy wydaje się czy też istnieje podejrzenie, że przedstawiają rażąco
niskie ceny. Takie stanowisko jest w pełni zgodne z orzecznictwem Trybunału
Europejskiego: „Państwa członkowskie mogą wymagać analizowania ofert, kiedy wydaje się,
że przedstawiają rażąco niskie ceny, a nie tylko kiedy w oczywisty sposób są zaniżone” -
wyrok ETS z dnia 18.06.1991 r. w sprawie C-295/89 (”Impresa Dona Alfonsa”).
Reasumując odwołujący podniósł, że okoliczności i specyfika zamówienia
jednocześnie wskazują, że cena oferty złożonej przez firmę Allgast R. J. winna budzić
wątpliwości zamawiającego, a co za tym idzie - spowodować wszczęcie postępowania
wyjaśniającego, co zostało bezprawnie zaniechane.
Odwołujący załączył do odwołania oświadczenia: firmy Lubawa S.A., firmy Komat
oraz swoje.
1. Pismo firmy Komat z 24 września 2015 r. - autor pisma stwierdził, że (…) „wg
naszej wiedzy i wieloletniego doświadczenia, przy zachowaniu wytycznych podanych
w SIWZ, nie jest możliwe wykonanie 50 zestawów mebli poniżej zaproponowanej przez nas
ceny.” Powtórzył opis SIWZ przedstawiony w odwołaniu odnośnie wymagań zamawiającego
i wskazał, że „Wszystkie te powyższe założenia zostały ujęte w przedstawionej przez nas
ofercie. Wieloletnie doświadczenie w produkcji mebli i urządzeń ze stali nierdzewnej oraz
ukierunkowanie na jakość i solidność wykonania, są gwarancją tego, że przedłożona
w przetargu nasza wycena jest rzetelna, zawiera wszystkie wytyczne zawarte w SIWZ,
zapewnia wykonanie mebli zgodnie ze SIWZ i gwarantuje bezawaryjną eksploatację nie tylko
w okresie 2-letniej gwarancji, ale także przez wiele kolejnych lat użytkowania mebli.”
2. Pismo firmy Lubawa S.A. z 25.09.2015 r. - dyrektor handlowy przedstawił
informację: (…) „potwierdzamy, że ze względu na asortyment oraz zaawansowaną
technologię wymaganych materiałów jesteśmy wiodącym producentem w Polsce, który jest
w stanie dostarczyć zadaszenia i zbiorniki na wodę będące częścią składową ww.
postępowania. Informujemy, że w związku z tym postępowaniem złożyliśmy ofertę Waszej
firmie oraz dwóm innym firmom, czyli Igloo z Nowego Wiśnicza i Swisspol LTD z Wrocławia.
Po terminie składania ofert zgłosiła się do nas firma Allgast z Bydgoszczy z informacją, że są
na pierwszym miejscu tego postępowania przetargowego i proszą o ofertę. Po tym
zapytaniu, także i ta firma dostała od Lubawa S.A. propozycję cenową.”
3. Oświadczenie odwołującego z 25.09.2015 r. - o treści: „W zawiązku
z przygotowaniem i kalkulacją oferty przetargowej (…) otrzymałem następujące oferty od
producentów: 1. Lubawa S.A. z Ostrowa Wielkopolskiego: -wykonanie zadaszenie ciągu
wydawczego 15 000,00 x 50 szt. kwota netto 750 000,00, kwota brutto 922 500,00,
-wykonanie: zbiornik na wodę 3 300,00 x 50 szt. kwota netto 165 000,00, kwota brutto 202
950,00; 2. Komat z Romanowa Dolnego -wykonanie ciągów wydawczych 50 kompletów za
kwotę netto 1 765 692,00, kwotę brutto 2 171 801,78.”
Na rozprawie odwołujący złożył dodatkowo:
1) pismo firmy Lubawa S.A. z 06.10.2015 r. adresowane do odwołującego, w którym dyrektor
handlowy zamieścił informację, że „(…) wszystkie podmioty, które otrzymały ofertę od
naszej firmy, dostały ją na podobnym poziomie cenowym czyli 1 100 000 PLN brutto.
Naszym zdaniem nie jest możliwa realizacja tego zadania w sposób rzetelny przy
znacząco niższych cenach od tych zaproponowanych przez nas”;
2) firmy Komat z 12.05.2014 r. - według odwołującego jt. wydruk korespondencji
elektronicznej z dnia 12.05.2015 r. (odwołujący oświadczył, że błędnie wskazano rok
2014, zamiast 2015 r.). W wydruku pod datą pisma podano Nr 07/05/15 (według
wyjaśnień odwołującego, tj. numer oferty cenowej firmy Komat przygotowanej
odwołującemu).
W ofercie cenowej przedstawionej tabelarycznie, podano w pozycjach 1-7
wyposażenie ciągów wydawczych: 50 kompletów (szafki, zlewozmywaki, stół), w pozycji 8 -
100 kompletów (szafki), na łączną sumę netto 3 210 350,00 zł. W treści warunków
handlowych podano: w pkt 5 - „Rabat 45% od podanych cen”, w pkt 3 - „Ważność 30 dni, po
tym terminie zastrzegamy sobie możliwość zmiany cen”.
Na wydruku odwołujący zamieścił odręcznie dopisaną informację - „Cena zakupu dla Kalitta
L.S.: 1 765 692,50 netto, 2 171 801,78 brutto”.
II. Zamawiający wniósł w odpowiedzi na odwołanie o oddalenie odwołania w całości.
W uzasadnieniu pisma wskazał m.in., że ustalając wartość zmówienia zwrócił się do trzech
firm z zapytaniem ofertowym, w tym wykonawcy, który złożył wybraną ofertę oraz
wykonawców, którzy też złożyli oferty w postępowaniu: Zakład Elektromechaniki Chłodniczej
Igloo i Swisspol Ltd. Dwaj pierwsi wykonawcy przedłożyli wyceny, trzeci wykonawca nie
przedłożył wyceny.
Zamawiający osiągnął zamierzony efekt - złożono 4 konkurencyjne oferty z różnymi
cenami. Zamawiający wybrał ofertę najkorzystniejszą. Różnica między ceną oferty najtańszej
a średnią arytmetyczną cen wszystkich złożonych ofert wynosiła zaledwie 10%. Natomiast
różnica pomiędzy wartością szacunkową zamówienia a najniższą ceną wybranej oferty
wyniosła 6%. Zamawiający nie miał wątpliwości, że wybrany wykonawca jest w stanie
wykonać zamówienie zgodnie z wymaganiami zamawiającego przedstawionymi w SIWZ.
Zamawiający odniósł się do wniosków odwołującego z 09.09.2015 r. i 15.09.2015 r.
oraz wskazał udzielone wyjaśnienia, podkreślając, że nie miał wątpliwości i po zbadaniu
wszystkich ofert, nadal nie miał żadnych podejrzeń co do ceny oferty wybranej, jako ceny
rażąco niskiej w stosunku do przedmiotu zamówienia. Podniósł, że oświadczenia firm
Lubawa S.A. oraz Komat nie stanowią faktycznej wyceny realizacji zamówienia, ponieważ
odwołujący nie załączył żadnych dokumentów potwierdzających przedstawione
oświadczenia. Ustosunkował się do orzecznictwa przywołanego przez odwołującego.
W podsumowaniu zamawiający powołał się na art. 90 ust. 1 Pzp wskazując, że nie
zachodzą okoliczności wskazane w przepisie, wobec czego nie doszło do naruszenia art. 90
ust. 1 i art. 7 ust. 1 Pzp.
Zamawiający załączył do pisma: -protokół z otwarcia ofert (zał. nr 1); -pismo
odwołującego z 09.09.2015 r. zatytułowane „Protokół z otwarcia ofert” (zał. nr 2); -odpowiedź
zamawiającego z 15.09.2015 r. (zał. nr 3); -pismo odwołującego z 15.09.2015 r. (zał. nr 4);
-odpowiedź zamawiającego z 16.09.2015 r. (zał. nr 5), -zapytanie ofertowo-cenowe
zamawiającego z dnia 22.05.2015 r. i odpowiedź wykonawcy Allgast R. J.
z 28.05.2015 r. (zał. nr 6); -zapytanie ofertowo-cenowe zamawiającego z dnia 22.05.2015 r.
i odpowiedź wykonawcy Igloo z dnia 29.05.2015 r. (zał. 7).
Krajowa Izba Odwoławcza ustaliła i zważyła, co następuje.
Na posiedzeniu niejawnym z udziałem stron i wykonawcy – R. J. prowadzący
działalność gospodarczą pod firmą ALLGAST R. J. z siedzibą
w Bydgoszczy - zgłaszającego przystąpienie do postepowania odwoławczego po stronie
zamawiającego, Izba ustaliła, że zgłoszenie przystąpienia do postępowania odwoławczego
po stronie zamawiającego w formie wymaganej przepisami Pzp (art. 185 ust. 2 Pzp -
pisemna albo elektroniczna opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym
weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu) zostało wniesione do
Prezesa Izby z przekroczeniem ustawowego terminu. Wobec doręczenia kopii odwołania
wykonawcy wraz z jego wezwaniem do udziału w postępowaniu odwoławczym w dniu
25.09.2015 r., upływ 3-dniowego terminu nastąpił w dniu 28.09.2015 r. Zgłoszenie
przystąpienia w wymaganej formie zostało wniesione do Prezesa Izby w dniu 01.10.2015 r.,
po upływie ustawowego terminu. Zatem, wykonawca nie stał się uczestnikiem postępowania
odwoławczego.
Odwołujący spełnia przesłanki z art. 179 ust. 1 Pzp uprawniające go do wniesienia
odwołania. Złożył ofertę z ceną drugą w kolejności (cena - kryterium oceny ofert o znaczeniu
90%), zatem ma interes w uzyskaniu zamówienia i naruszenie przez zamawiającego
przepisów ustawy mogło spowodować po stronie odwołującego szkodę.
Izba rozpoznała odwołanie w granicach przedstawionych w nim zarzutów (art. 192
ust. 7 Pzp), mając na uwadze, że zarzutem jest wskazanie okoliczności faktycznych
stanowiących podstawę naruszenia normy prawnej oraz przywołanie właściwego przepisu
prawnego, którego norma została naruszona.
Stosownie do z art. 180 ust. 1 Pzp odwołanie przysługuje wyłącznie od niezgodnej
z przepisami ustawy czynności zamawiającego podjętej w postępowaniu o udzielenie
zamówienia lub zaniechania czynności, do której zamawiający jest zobowiązany na
podstawie ustawy. Zatem, a’contrario, odwołanie nie przysługuje od czynności lub
zaniechania czynności, do której zamawiający nie jest zobowiązany na podstawie przepisów
ustawy.
Wskazane w odwołaniu przepisy ustawy, jako podstawa prawna zarzutu stanowią:
art. 7 ust. 1 - zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie
zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe
traktowanie wykonawców; art. 90 ust. 1 - jeżeli cena oferty wydaje się rażąco niska
w stosunku do przedmiotu zamówienia i budzi wątpliwości zamawiającego co do możliwości
wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi przez
zamawiającego lub wynikającymi z odrębnych przepisów, w szczególności jest niższa
o 30% od wartości zamówienia lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert,
zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących
elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny, w szczególności w zakresie:
1) oszczędności metody wykonania zamówienia, wybranych rozwiązań technicznych,
wyjątkowo sprzyjających warunków wykonywania zamówienia dostępnych dla wykonawcy,
oryginalności projektu wykonawcy, kosztów pracy, których wartość przyjęta do ustalenia
ceny nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie
art. 2 ust. 3-5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
(Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314);
2) pomocy publicznej udzielonej na podstawie odrębnych przepisów.
W obecnym brzmieniu przepis art. 90 ust. 1 ustawy zobowiązuje zamawiającego do
zwrócenia się do wykonawcy o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących
elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny, jeżeli cena oferty jest niższa o 30% od
wartości zamówienia lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert. Obowiązek
wszczynania procedury na podstawie wskazanego przepisu występuje w każdym przypadku,
gdy zamawiający ustali, że zachodzi co najmniej jedna z wymienionych w tym przepisie
okoliczności. W pozostałych przypadkach jest to uprawnienie zamawiającego.
W opinii UZP pt. „Rażąco niska cena w świetle obowiązujących od dnia 19
października 2014 r. przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych” zamieszczonej na
stronie www.uzp.gov.pl, której fragmenty stosowne do rozpoznawanego odwołania, zostały
zacytowane niżej, wskazano „(…) sformułowanie „w szczególności” należy rozumieć jako
przykład sytuacji, w której zamawiający powinien mieć, zdaniem ustawodawcy, wątpliwości
co do możliwości wykonania zamówienia przez wykonawcę w zamian za oferowaną cenę.
Warto nadmienić, że do nowego brzmienia art. 90 ust. 1 ustawy Pzp nawiązuje już wyrok
Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 23 września 2014 r. (sygn. akt KIO 1883/14) w zakresie
wskazówek interpretacyjnych stosowania przepisów dotyczących ustalania podstaw rażąco
niskiej ceny. Izba orzekła w nim, że zamawiający nie był zobowiązany do wzywania
wykonawcy do złożenia wyjaśnień w zakresie rażąco niskiej ceny, gdyż oferta tego
wykonawcy nie była niższa o ponad 30% od średniej arytmetycznej cen ofert, ani nie była
niższa o 30% względem kwoty, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na wykonanie
zamówienia. (…)”.
W reasumpcji opinii wskazano: „(…) jeżeli zamawiający ma uzasadnione wątpliwości
co do możliwości realizacji przedmiotu zamówienia za zaoferowaną przez wykonawcę cenę,
wówczas wzywa, w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp, wykonawcę do złożenia wyjaśnień, przy
czym zamawiający ma obowiązek wszczęcia procedury wyjaśniającej w przypadku, gdy
cena oferty jest niższa o 30% od wartości zamówienia lub 30% średniej arytmetycznej cen
wszystkich złożonych ofert. Wystosowanie wezwania w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp
oznacza dla wykonawcy obowiązek wykazania, iż zaproponowana przez niego cena nie ma
charakteru rażąco niskiej.”
W rozpoznawanej sprawie ustalono ponad wszelką wątpliwość, że nie wystąpiły
przesłanki, o jakich stanowi przepis art. 90 ust. 1 Pzp.
Ceny złożonych ofert w części 2 postępowania zostały przedstawione w odwołaniu,
w odpowiedzi na odwołanie oraz dokumentacji postępowania o udzielenia zamówienia
przekazanej przez zamawiającego. Zgodnie ze stanowiskiem zamawiającego różnica między
ceną oferty najtańszej a średnią cen złożonych ofert wynosi 10%, natomiast pomiędzy
wartością szacunkową zamówienia a najniższą ceną oferty 6% (odpowiedź na odwołanie,
str. 3, drugi akapit od góry). Wielkości te nie zostały zakwestionowane przez odwołującego.
Z przedstawionych na rozprawie danych wynika, że cena oferty wybranej (2 982 750,00 zł)
jest wyższa od wartości zamówienia (2 575 000,00 zł), wskazanej na rozprawie przez
zamawiającego jako ustalonej zgodnie z art. 32 ust. 1 Pzp (podstawą ustalenia wartości
zamówienia jest całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, bez podatku od towarów
i usług, ustalone przez zamawiającego z należyta starannością) o 15,83%, natomiast jest
niższa od średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert (3 319 210,35 zł) o 10,14%.
Zatem, cena wybranej oferty nie jest niższa o 30% od wartości zamówienia lub średniej
arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert.
W tych okolicznościach żądanie złożenia wyjaśnień na podstawie art. 90 ust. 1 Pzp
pozostaje w gestii oceny zamawiającego jako uprawnienie a nie obowiązek, co w świetle
przepisu art. 180 ust. 1 Pzp nie stanowi podstawy do nakazania zamawiającemu wykonania
czynności wskazanych w odwołaniu, jako żądania odwołującego.
Odwołujący podjął czynności w celu wykazania, że mimo braku obowiązku,
zamawiający powinien mieć wątpliwości co do możliwości wykonania przedmiotu
zamówienia zgodnie ze swoimi wymaganiami przedstawionymi w SIWZ i cena wybranej
oferty powinna wydawać się rażąco niska w stosunku do przedmiotu zamówienia,
przedstawiając dokumenty załączone do odwołania i złożone dodatkowo na rozprawie.
Z pism firmy Lubawa S.A. wynika, że wybrany wykonawca mógł zaoferować
zadaszenia i zbiorniki na wodę tego producenta, za cenę na podobnym poziomie jak inni
wykonawcy, czyli ok. 1 100 000,00 zł, chociaż producent wskazał w piśmie z 06.10.2015 r.,
że jego zdaniem, realizacja zadania w sposób rzetelny nie jest możliwa przy znacząco
niższych cenach od zaproponowanych przez niego. Zatem, w świetle tego dowodu,
wykonawca mógł zaoferować cenę nieznacząco niższą od wskazanej przez producenta,
która też gwarantuje rzetelne wykonanie zamówienia. Jeśli jednak wykonawca zaoferował
cenę producenta 1 100 000,00 zł za zadaszenia i zbiorniki za wodę, to cena ta stanowi
36,88% ceny oferty (2 982 750,00 zł). Zamawiający przedstawił stanowisko na podstawie
ubiegłorocznego doświadczenia, niepodważone przez odwołującego, że wykonawcą
namiotów była firma AVIOTEX z pod Warszawy, wykonująca zamówienie samodzielnie bez
produktów firmy Lubawa. Firma Lubawa S.A. też złożyła wówczas ofertę o 20% droższą.
Zgodnie z przedstawioną przez odwołującego ceną firmy Lubawa S.A., po odliczeniu
ceny zadaszeń i zbiorników na wodę (1 100 000,00 zł), pozostała cena oferty wybranego
wykonawcy (1 882 750,00 zł), stanowi 63,12% całkowitej ceny oferty. Kwota ta przypada na
wykonanie polowych ciągów wydawczych.
Oferta cenowa firmy Komat nr 07/05/15 z 12.05.2015 r. (należy przyjąć korektę roku
jako skutek omyłki), wystawiona przed wszczęciem ocenianego postępowania o udzielenie
zamówienia, z zastrzeżeniem jej ważności przez 30 dni, potwierdza, że odwołujący mógł
uzyskać podane ceny producenta w okresie ważności oferty cenowej z uwzględnieniem 45%
rabatu, jednak nie stanowi dowodu, że wybrany wykonawca był zobowiązany zaoferować
takie ceny.
Odwołujący przyznał na rozprawie, że w cenie swojej oferty uwzględnił ceny ciągów
wydawczych podane w ofercie cenowej firmy Komat z maja 2015 r. Natomiast oferując ten
zakres zamówienia każdy z wykonawców korzystał z produktu innego producenta
i odwołujący nie wie, którego producenta ciągi wydawcze oferuje wybrany wykonawca.
Zaniżenie ceny wybranej oferty odwołujący ustalił wyłącznie na podstawie ceny swojej oferty.
Zgodnie z niespornym stanowiskiem stron, że ciągi wydawcze stanowią główny
element cenotwórczy części 2 oferty, zamawiający wskazał (przy braku przeciwnego
stanowiska odwołującego), że oprócz podanych przez odwołującego producentów ciągów
wydawczych, według wiedzy zamawiającego, są jeszcze inni producenci, np. „Inoplex”,
„Stalgast”, „Dora-Metal”, „Hybryda”, „Stal-Chem”, „Plastmet”, ”RM Gastro”, „Panagastro”,
„Igloo” - uczestnik postępowania o udzielenie zamówienia w części będącej przedmiotem
sporu. Ponadto, zamawiający wyjaśnił na rozprawie, że do 2010 r. zamówienia będące
przedmiotem postępowania w części 2, były realizowane przez gospodarstwo pomocnicze
zamawiającego i ciągi wydawcze były wykonywane przez 8 lat w warunkach niemal
garażowych.
Izba podzieliła stanowisko zamawiającego, że zwrócenie się do wykonawcy
o złożenie wyjaśnień jest delikatną kwestią i nie może być bezpodstawnie stosowane.
Żądanie wyjaśnień oznacza obowiązek wykonawcy złożenia wyjaśnień wraz z dowodami -
ujawniającymi często informacje handlowe, chronione przez wykonawcę.
Izba wskazuje, że na wykonawcy wezwanym do złożenia wyjaśnień ciąży obowiązek
wykazania (udowodnienia), że zaproponowana cena nie jest rażąco niska (art. 90 ust. 2
Pzp).
Żądanie, które nie znajduje uzasadnienia w normie przepisu art. 90 ust. 1 Pzp,
stanowi obok naruszenia tego przepisu, naruszenie zasady równego traktowania
wykonawców - jednej z zasad określonych w art. 7 ust. 1 Pzp (nieuzasadnione żądanie
wykonania czynności skierowane do wykonawcy).
Wyrok z dnia 15 stycznia 2015 r., sygn. akt KIO 2766/14 został wydany w innym
stanie faktycznym. Dwaj wykonawcy uczestniczący w postępowaniu złożyli oferty z cenami
niższymi od wartości zamówienia, odpowiednio o około 50% (odwołujący) i 37% (drugi
wykonawca), z tego powodu ceny obu ofert były bliskie średniej arytmetycznej cen
wszystkich złożonych ofert. Zamawiający, zobowiązany do zastosowania art. 90 ust. 1 Pzp,
wezwał obu wykonawców do złożenia wyjaśnień. Wykonawca - odwołujący w ówczesnym
postępowaniu odwoławczym nie złożył dowodów, o których stanowi przepis, przyznał, że
zaoferował niskie ceny jednostkowe. Odwołanie od czynności odrzucenia oferty zostało
oddalone.
Cytowany fragment tamtego uzasadnienia w uzasadnieniu obecnego odwołania, jt.
fragment wynikający z opinii UZP, przywołanej też w obecnym uzasadnieniu wyroku.
Mając na uwadze, że treścią zarzutu jest zaniechanie czynności, do której
zamawiający nie był zobowiązany na podstawie ustawy, Izba oddaliła odwołanie jako
bezzasadne na podstawie art. 192 ust. 1 Pzp.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 192 ust. 9 i 10
Pzp stosownie do jego wyniku, z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu pobierania wpisu od
odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym i sposobu ich rozliczania
(Dz. U. Nr 41, poz. 238).
Przewodniczący: ………………………
WYROK
z dnia 8 października 2015 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący: Lubomira Matczuk-Mazuś
Protokolant: Agata Dziuban
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 października 2015 r. w Warszawie odwołania
wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 25 września 2015 r. przez
wykonawcę: Kalitta L.S. Sp. z o.o., ul. Toruńska 33, 85-023 Bydgoszcz
w postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego: Jednostka Wojskowa 4229,
ul. Pretficza 28, 50-984 Wrocław
orzeka:
1) oddala odwołanie;
2) kosztami postępowania obciąża wykonawcę: Kalitta L.S. Sp. z o.o., ul. Toruńska 33,
85-023 Bydgoszcz i zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000
zł 00 gr (słownie: piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez tego
wykonawcę tytułem wpisu od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień
publicznych (Dz. U. z 2013, poz. 907, z późn. zm.) na wyrok - w terminie 7 dni od dnia jego
doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do
Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
Przewodniczący: ………………………
Sygn. akt KIO 2086/15
U z a s a d n i e n i e
Zamawiający - Jednostka Wojskowa 4229 we Wrocławiu - prowadzi postępowanie
o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego na „Dostawę
kontenerów chłodniczych, polowych ciągów wydawczych z zadaszeniem, namiotów do
kasyna polowego oraz kuchni polowych KPŻ” (znak sprawy: MAT/2012-346/2015), na
podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych, zwanej „Pzp”, „ustawą” lub
„ustawą Pzp”.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej w dniu 04/07/2015 r. pod numerem 2015/S 127-232355.
I. Odwołujący - wykonawca: Kalitta L.S. Sp. z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy - wniósł
odwołanie wobec - jak określił - bezprawnego zaniechania wezwania wykonawcy Allgast R.
J. z siedzibą w Bydgoszczy, do złożenia w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp wyjaśnień w
przedmiocie podejrzenia złożenia oferty z rażąco niską ceną w zakresie zadania nr 2 oraz
czynności wyboru oferty najkorzystniejszej.
Odwołujący zarzucił zamawiającemu naruszenie zasad udzielania zamówień
publicznych określonych w art. 7 ust. 1, a także art. 90 ust. 1 Pzp. Wniósł o:
1) uchylenie czynności wyboru oferty najkorzystniejszej;
2) dokonanie czynności bezprawnie zaniechanej i wezwanie wykonawcy Allgast R. J. do
złożenia wyjaśnień, w tym złożenia dowodów dotyczących elementów oferty mających
wpływ na wysokość ceny.
Odwołujący wskazał, że jego oferta została sklasyfikowana na drugim miejscu
w rankingu ofert, zatem posiada interes w uzyskaniu zamówienia i może ponieść szkodę
w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy.
Uzasadnienie odwołania.
Pismem z dnia 16 września 2015 r., przekazanym faksem w tym samym dniu,
zamawiający poinformował odwołującego o wyborze oferty najkorzystniejszej złożonej przez
firmę Allgast R. J. .
W zadaniu nr 2 złożone zostały następujące oferty z cenami:
1. Allgast R. J. - 2 982 750,00 zł;
2. Igloo - 3 444 000,00 zł;
3. Swisspol LTD Sp. z o.o. - 3 427 124,00 zł;
4. Kalitta L.S. Sp. z o.o. - 3 422 967,00 zł.
Trzy oferty zostały złożone na tym samym poziomie cenowym, różnice pomiędzy nimi
stanowią bardzo niewielki odsetek, podczas gdy oferta złożona przez Allgast R. J. znacznie
odbiega od tego poziomu. Cena oferty złożonej przez Allgast R. J. nie osiągnęła pułapu
niższego niż 30% cen wszystkich ofert; jednakże, zważywszy na specyfikę zamówienia i
ograniczony krąg producentów przygotowanych technologicznie do realizacji zamówienia,
wykazana różnica winna budzić uzasadnione wątpliwości zamawiającego co do możliwości
realizacji umowy za zaoferowaną cenę, zwłaszcza że wykonawca nie jest producentem (jak
większość z pozostałych oferentów), ale dystrybutorem oferowanych urządzeń.
Odwołujący dwukrotnie (pisma z 9 i 15 września 2015 r.) wskazywał zamawiającemu
na konieczność wszczęcia procedury wyjaśniającej i fakt zaistnienia podstaw do powzięcia
wątpliwości, co do możliwości wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami
określonymi przez zamawiającego w SIWZ. Mimo to zamawiający nie uznał za konieczne
wezwać wykonawcy do wyjaśnień i dokonał wyboru oferty jako najkorzystniejszej.
W opisie przedmiotu zamówienia, w zakresie zadania nr 2, zamawiający szczegółowo
sprecyzował bardzo rygorystyczne wymagania techniczne. W szczególności dotyczy to
następujących wymogów i parametrów: -użycie wysokiej jakości stali nierdzewnej 1.4301
(AISI 304); -wykonanie blatów z blach o grubości min. 1,5÷2,0mm; -zastosowanie profili
40x40 o grubości ścianki min. 1,2mm; -przystosowanie do zmiennych warunków
klimatycznych, temperatur w zakresie -30÷+50°C, wysokiej wilgotności, pracy podczas
opadów deszczu i śniegu, częstych rozładunków i załadunków; -użycie tkaniny z atestami na
WO (wodoodporność), WD (gnilność), OG (ogniowa); -trwałość konstrukcja i zastosowane
materiały obliczone na eksploatację przez minimum 20 lat; -zagwarantowanie serwisu
gwarancyjnego i pogwarancyjnego przez okres 10 lat od daty dostawy.
Powyższe wymagania stanowią istotne elementy kosztotwórcze, wpływające na
poziom zaoferowanej ceny. Dodatkowo odwołujący podkreślił, że z uwagi na specyfikę
zamówienia i wymogi techniczne, w szczególności dotyczące zastosowanych materiałów,
istnieje bardzo ograniczona liczba producentów zdolnych do realizacji zamówienia.
1. W zakresie wykonania zadaszenia i zbiorników na wodę - jedyny producent na
terenie Polski, firma Lubawa S.A., Ostrów Wielkopolski.
Powyższe potwierdza fakt, że zgodnie z oświadczeniem producenta, wszyscy
uczestnicy tego postępowania zwrócili się do niego z prośbą o wycenę wykonania 50
kompletów zadaszeń i zbiorników, objętych postępowaniem. Trzej wykonawcy (Igloo,
Swisspol LTD Sp. z o.o. oraz odwołujący) otrzymali oferty przed upływem terminu składania
ofert w postępowaniu, co pozwoliło na rzetelne skalkulowanie cen zaoferowanych
w przetargu. Czwarty z wykonawców - firma Allgast R. J. - wystąpił o ofertę cenową już po
upływie terminu składania ofert. Powyższy fakt budzi uzasadnione wątpliwości co do
rzetelności przedłożonej oferty. Zgodnie z ofertą producenta, koszt wykonania 50 kompletów
zadaszeń i zbiorników kształtuje się na poziomie nie niższym niż
1 100 000,00 zł brutto.
Dowody: nr 1 -oświadczenie producenta Lubawa S.A., nr 2 -oświadczenie odwołującego
w przedmiocie oferty otrzymanej od producenta Lubawa S.A.
2. W zakresie wykonania 50 polowych ciągów wydawczych - liderem na rynku
polskim jest firma Komat.
Znajomość rynku pozwala odwołującemu na stwierdzenie, że na terenie Polski działa
nie więcej niż czterech producentów zdolnych do realizacji przedsięwzięcia. Zważywszy
stosowaną technologię i wymogi dotyczące materiałów, wszyscy producenci mogą
zaoferować wykonanie 50 zestawów mebli objętych postępowaniem za cenę na poziomie
kwoty 2 100 000,00 zł brutto; ewentualne różnice mogą sięgać maksymalnie 5% tej kwoty.
Zgodnie z oświadczeniem producenta, wykonanie zamówienia za cenę niższą od tej kwoty
nie jest możliwe.
Dowody: nr 3 -oświadczenie producenta Komat, nr 4 -oświadczenie odwołującego
w przedmiocie oferty otrzymanej od producenta Komat.
Zasadność powyższych stwierdzeń potwierdza analiza zestawienia ofert złożonych
w postępowaniu: różnica w cenie pomiędzy ofertami sklasyfikowanymi w rankingu na pozycji
2, 3 i 4 nie przekracza 1%, podczas gdy różnica pomiędzy ofertą wybraną a ofertą
odwołującego jest ponad dziesięciokrotnie wyższa i przekracza 10%.
Uwzględniając powyższe, odwołujący stwierdził, że koszt minimalny realizacji
zamówienia przedstawia się następująco:
• koszt wykonania zadaszenia: 15 000,00 zł x 50 szt. = 750 000,00 netto, co stanowi wartość
922 500,00 zł brutto;
• koszt wykonania zbiornika na wodę: 3 300,00 zł x 50 szt. = 165 000,00 zł netto, co stanowi
wartość 202 950,00 brutto;
• koszt wykonania 50 kompletów ciągów wydawczych ze stali nierdzewnej: 1 765 692,00 zł
netto, co stanowi wartość 2 171 801,78 zł brutto.
Razem: 3 297 251,78 zł brutto. Kwota powyższa nie obejmuje kosztów dostawy, zysku
wykonawcy, kosztów ubezpieczenia, serwisu gwarancyjnego i pogwarancyjnego oraz innych
kosztów wykonawcy mających wpływ na wysokość zaoferowanej ceny.
Odwołujący podał, że przyjmuje się: cena rażąco niska cena, jest to cena, która jest
nierealistyczna i niewiarygodna w porównaniu z cenami rynkowymi podobnych zamówień,
oderwana całkowicie od realiów rynkowych. Wskazał orzecznictwo: Sądu Okręgowego
w Katowicach - wyroki z dnia 28 kwietnia 2008 r., sygn. akt XIX Ga 128/08 i z dnia
21.06.2010 r., sygn. akt: XIX GA 175/10; wyrok S.O. w Radomiu z dnia 14.02.2006 r., sygn.
akt IV Ca 28/06; wyrok KIO z dnia 14.02.2008 r., sygn. akt KIO/UZP/73/08.
Odwołujący podniósł, że cena oferty Allgast R. J. jest niższa o ponad
300 000,00 zł od kosztów wyprodukowania przedmiotu zamówienia.
Odwołujący odniósł się do przepisu art. 90 ust. 1 Pzp, uznając, że jego konstrukcja
jednoznacznie wskazuje na obowiązek wezwania do wyjaśnień w każdym przypadku
zaistnienia wątpliwości co do zaoferowanej ceny, zarówno literalna, jak i celowościowa
wykładnia powołanego przepisu. Zamawiający w każdym przypadku powzięcia wątpliwości
co do realności zaoferowanej ceny ma obowiązek wszcząć procedurę wyjaśniającą, przy
czym ustawodawca przesądził, że wątpliwości takie należy powziąć zawsze, gdy cena oferty
pozostaje w określonym, 30% stosunku do średniej arytmetycznej ofert lub wartości
zamówienia, wskazał wyrok KIO z dnia 23 marca 2015 r., sygn. akt KIO 500/15. Nie oznacza
to jednak, że wyłącznie w przypadku stwierdzenia osiągnięcia 30% różnicy zamawiający
wzywa do wyjaśnień; taka interpretacja byłaby wykładnią ad absurdum. Należy brać pod
uwagę zarówno specyfikę przedmiotu zamówienia, jak i warunki rynkowe; w niektórych
przypadkach nawet 5% czy 10% różnicy będzie budziło uzasadnione wątpliwości co do
realności zaoferowanej ceny. Stanowisko takie potwierdza również orzecznictwo KIO,
przykładowo wskazał wyrok z dnia 15 stycznia 2015 r., sygn. akt KIO 2766/14, w którym Izba
stwierdziła: „Również w sytuacji gdy cena oferty jest niższa np. o 10% od wartości
zamówienia lub średniej arytmetycznej wszystkich złożonych ofert, w okolicznościach
związanych z konkretnym zamówieniem, zamawiający ma prawo powziąć wątpliwości co do
możliwości wykonania przedmiotu zamówienia za zaoferowaną cenę”.
Odwołujący wskazał, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem procedurę wyjaśnień
dotyczących cen ofert należy wszcząć nie tylko wtedy, gdy ceny w oczywisty sposób są
zaniżone, ale także kiedy wydaje się czy też istnieje podejrzenie, że przedstawiają rażąco
niskie ceny. Takie stanowisko jest w pełni zgodne z orzecznictwem Trybunału
Europejskiego: „Państwa członkowskie mogą wymagać analizowania ofert, kiedy wydaje się,
że przedstawiają rażąco niskie ceny, a nie tylko kiedy w oczywisty sposób są zaniżone” -
wyrok ETS z dnia 18.06.1991 r. w sprawie C-295/89 (”Impresa Dona Alfonsa”).
Reasumując odwołujący podniósł, że okoliczności i specyfika zamówienia
jednocześnie wskazują, że cena oferty złożonej przez firmę Allgast R. J. winna budzić
wątpliwości zamawiającego, a co za tym idzie - spowodować wszczęcie postępowania
wyjaśniającego, co zostało bezprawnie zaniechane.
Odwołujący załączył do odwołania oświadczenia: firmy Lubawa S.A., firmy Komat
oraz swoje.
1. Pismo firmy Komat z 24 września 2015 r. - autor pisma stwierdził, że (…) „wg
naszej wiedzy i wieloletniego doświadczenia, przy zachowaniu wytycznych podanych
w SIWZ, nie jest możliwe wykonanie 50 zestawów mebli poniżej zaproponowanej przez nas
ceny.” Powtórzył opis SIWZ przedstawiony w odwołaniu odnośnie wymagań zamawiającego
i wskazał, że „Wszystkie te powyższe założenia zostały ujęte w przedstawionej przez nas
ofercie. Wieloletnie doświadczenie w produkcji mebli i urządzeń ze stali nierdzewnej oraz
ukierunkowanie na jakość i solidność wykonania, są gwarancją tego, że przedłożona
w przetargu nasza wycena jest rzetelna, zawiera wszystkie wytyczne zawarte w SIWZ,
zapewnia wykonanie mebli zgodnie ze SIWZ i gwarantuje bezawaryjną eksploatację nie tylko
w okresie 2-letniej gwarancji, ale także przez wiele kolejnych lat użytkowania mebli.”
2. Pismo firmy Lubawa S.A. z 25.09.2015 r. - dyrektor handlowy przedstawił
informację: (…) „potwierdzamy, że ze względu na asortyment oraz zaawansowaną
technologię wymaganych materiałów jesteśmy wiodącym producentem w Polsce, który jest
w stanie dostarczyć zadaszenia i zbiorniki na wodę będące częścią składową ww.
postępowania. Informujemy, że w związku z tym postępowaniem złożyliśmy ofertę Waszej
firmie oraz dwóm innym firmom, czyli Igloo z Nowego Wiśnicza i Swisspol LTD z Wrocławia.
Po terminie składania ofert zgłosiła się do nas firma Allgast z Bydgoszczy z informacją, że są
na pierwszym miejscu tego postępowania przetargowego i proszą o ofertę. Po tym
zapytaniu, także i ta firma dostała od Lubawa S.A. propozycję cenową.”
3. Oświadczenie odwołującego z 25.09.2015 r. - o treści: „W zawiązku
z przygotowaniem i kalkulacją oferty przetargowej (…) otrzymałem następujące oferty od
producentów: 1. Lubawa S.A. z Ostrowa Wielkopolskiego: -wykonanie zadaszenie ciągu
wydawczego 15 000,00 x 50 szt. kwota netto 750 000,00, kwota brutto 922 500,00,
-wykonanie: zbiornik na wodę 3 300,00 x 50 szt. kwota netto 165 000,00, kwota brutto 202
950,00; 2. Komat z Romanowa Dolnego -wykonanie ciągów wydawczych 50 kompletów za
kwotę netto 1 765 692,00, kwotę brutto 2 171 801,78.”
Na rozprawie odwołujący złożył dodatkowo:
1) pismo firmy Lubawa S.A. z 06.10.2015 r. adresowane do odwołującego, w którym dyrektor
handlowy zamieścił informację, że „(…) wszystkie podmioty, które otrzymały ofertę od
naszej firmy, dostały ją na podobnym poziomie cenowym czyli 1 100 000 PLN brutto.
Naszym zdaniem nie jest możliwa realizacja tego zadania w sposób rzetelny przy
znacząco niższych cenach od tych zaproponowanych przez nas”;
2) firmy Komat z 12.05.2014 r. - według odwołującego jt. wydruk korespondencji
elektronicznej z dnia 12.05.2015 r. (odwołujący oświadczył, że błędnie wskazano rok
2014, zamiast 2015 r.). W wydruku pod datą pisma podano Nr 07/05/15 (według
wyjaśnień odwołującego, tj. numer oferty cenowej firmy Komat przygotowanej
odwołującemu).
W ofercie cenowej przedstawionej tabelarycznie, podano w pozycjach 1-7
wyposażenie ciągów wydawczych: 50 kompletów (szafki, zlewozmywaki, stół), w pozycji 8 -
100 kompletów (szafki), na łączną sumę netto 3 210 350,00 zł. W treści warunków
handlowych podano: w pkt 5 - „Rabat 45% od podanych cen”, w pkt 3 - „Ważność 30 dni, po
tym terminie zastrzegamy sobie możliwość zmiany cen”.
Na wydruku odwołujący zamieścił odręcznie dopisaną informację - „Cena zakupu dla Kalitta
L.S.: 1 765 692,50 netto, 2 171 801,78 brutto”.
II. Zamawiający wniósł w odpowiedzi na odwołanie o oddalenie odwołania w całości.
W uzasadnieniu pisma wskazał m.in., że ustalając wartość zmówienia zwrócił się do trzech
firm z zapytaniem ofertowym, w tym wykonawcy, który złożył wybraną ofertę oraz
wykonawców, którzy też złożyli oferty w postępowaniu: Zakład Elektromechaniki Chłodniczej
Igloo i Swisspol Ltd. Dwaj pierwsi wykonawcy przedłożyli wyceny, trzeci wykonawca nie
przedłożył wyceny.
Zamawiający osiągnął zamierzony efekt - złożono 4 konkurencyjne oferty z różnymi
cenami. Zamawiający wybrał ofertę najkorzystniejszą. Różnica między ceną oferty najtańszej
a średnią arytmetyczną cen wszystkich złożonych ofert wynosiła zaledwie 10%. Natomiast
różnica pomiędzy wartością szacunkową zamówienia a najniższą ceną wybranej oferty
wyniosła 6%. Zamawiający nie miał wątpliwości, że wybrany wykonawca jest w stanie
wykonać zamówienie zgodnie z wymaganiami zamawiającego przedstawionymi w SIWZ.
Zamawiający odniósł się do wniosków odwołującego z 09.09.2015 r. i 15.09.2015 r.
oraz wskazał udzielone wyjaśnienia, podkreślając, że nie miał wątpliwości i po zbadaniu
wszystkich ofert, nadal nie miał żadnych podejrzeń co do ceny oferty wybranej, jako ceny
rażąco niskiej w stosunku do przedmiotu zamówienia. Podniósł, że oświadczenia firm
Lubawa S.A. oraz Komat nie stanowią faktycznej wyceny realizacji zamówienia, ponieważ
odwołujący nie załączył żadnych dokumentów potwierdzających przedstawione
oświadczenia. Ustosunkował się do orzecznictwa przywołanego przez odwołującego.
W podsumowaniu zamawiający powołał się na art. 90 ust. 1 Pzp wskazując, że nie
zachodzą okoliczności wskazane w przepisie, wobec czego nie doszło do naruszenia art. 90
ust. 1 i art. 7 ust. 1 Pzp.
Zamawiający załączył do pisma: -protokół z otwarcia ofert (zał. nr 1); -pismo
odwołującego z 09.09.2015 r. zatytułowane „Protokół z otwarcia ofert” (zał. nr 2); -odpowiedź
zamawiającego z 15.09.2015 r. (zał. nr 3); -pismo odwołującego z 15.09.2015 r. (zał. nr 4);
-odpowiedź zamawiającego z 16.09.2015 r. (zał. nr 5), -zapytanie ofertowo-cenowe
zamawiającego z dnia 22.05.2015 r. i odpowiedź wykonawcy Allgast R. J.
z 28.05.2015 r. (zał. nr 6); -zapytanie ofertowo-cenowe zamawiającego z dnia 22.05.2015 r.
i odpowiedź wykonawcy Igloo z dnia 29.05.2015 r. (zał. 7).
Krajowa Izba Odwoławcza ustaliła i zważyła, co następuje.
Na posiedzeniu niejawnym z udziałem stron i wykonawcy – R. J. prowadzący
działalność gospodarczą pod firmą ALLGAST R. J. z siedzibą
w Bydgoszczy - zgłaszającego przystąpienie do postepowania odwoławczego po stronie
zamawiającego, Izba ustaliła, że zgłoszenie przystąpienia do postępowania odwoławczego
po stronie zamawiającego w formie wymaganej przepisami Pzp (art. 185 ust. 2 Pzp -
pisemna albo elektroniczna opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym
weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu) zostało wniesione do
Prezesa Izby z przekroczeniem ustawowego terminu. Wobec doręczenia kopii odwołania
wykonawcy wraz z jego wezwaniem do udziału w postępowaniu odwoławczym w dniu
25.09.2015 r., upływ 3-dniowego terminu nastąpił w dniu 28.09.2015 r. Zgłoszenie
przystąpienia w wymaganej formie zostało wniesione do Prezesa Izby w dniu 01.10.2015 r.,
po upływie ustawowego terminu. Zatem, wykonawca nie stał się uczestnikiem postępowania
odwoławczego.
Odwołujący spełnia przesłanki z art. 179 ust. 1 Pzp uprawniające go do wniesienia
odwołania. Złożył ofertę z ceną drugą w kolejności (cena - kryterium oceny ofert o znaczeniu
90%), zatem ma interes w uzyskaniu zamówienia i naruszenie przez zamawiającego
przepisów ustawy mogło spowodować po stronie odwołującego szkodę.
Izba rozpoznała odwołanie w granicach przedstawionych w nim zarzutów (art. 192
ust. 7 Pzp), mając na uwadze, że zarzutem jest wskazanie okoliczności faktycznych
stanowiących podstawę naruszenia normy prawnej oraz przywołanie właściwego przepisu
prawnego, którego norma została naruszona.
Stosownie do z art. 180 ust. 1 Pzp odwołanie przysługuje wyłącznie od niezgodnej
z przepisami ustawy czynności zamawiającego podjętej w postępowaniu o udzielenie
zamówienia lub zaniechania czynności, do której zamawiający jest zobowiązany na
podstawie ustawy. Zatem, a’contrario, odwołanie nie przysługuje od czynności lub
zaniechania czynności, do której zamawiający nie jest zobowiązany na podstawie przepisów
ustawy.
Wskazane w odwołaniu przepisy ustawy, jako podstawa prawna zarzutu stanowią:
art. 7 ust. 1 - zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie
zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe
traktowanie wykonawców; art. 90 ust. 1 - jeżeli cena oferty wydaje się rażąco niska
w stosunku do przedmiotu zamówienia i budzi wątpliwości zamawiającego co do możliwości
wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi przez
zamawiającego lub wynikającymi z odrębnych przepisów, w szczególności jest niższa
o 30% od wartości zamówienia lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert,
zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących
elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny, w szczególności w zakresie:
1) oszczędności metody wykonania zamówienia, wybranych rozwiązań technicznych,
wyjątkowo sprzyjających warunków wykonywania zamówienia dostępnych dla wykonawcy,
oryginalności projektu wykonawcy, kosztów pracy, których wartość przyjęta do ustalenia
ceny nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie
art. 2 ust. 3-5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
(Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314);
2) pomocy publicznej udzielonej na podstawie odrębnych przepisów.
W obecnym brzmieniu przepis art. 90 ust. 1 ustawy zobowiązuje zamawiającego do
zwrócenia się do wykonawcy o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących
elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny, jeżeli cena oferty jest niższa o 30% od
wartości zamówienia lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert. Obowiązek
wszczynania procedury na podstawie wskazanego przepisu występuje w każdym przypadku,
gdy zamawiający ustali, że zachodzi co najmniej jedna z wymienionych w tym przepisie
okoliczności. W pozostałych przypadkach jest to uprawnienie zamawiającego.
W opinii UZP pt. „Rażąco niska cena w świetle obowiązujących od dnia 19
października 2014 r. przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych” zamieszczonej na
stronie www.uzp.gov.pl, której fragmenty stosowne do rozpoznawanego odwołania, zostały
zacytowane niżej, wskazano „(…) sformułowanie „w szczególności” należy rozumieć jako
przykład sytuacji, w której zamawiający powinien mieć, zdaniem ustawodawcy, wątpliwości
co do możliwości wykonania zamówienia przez wykonawcę w zamian za oferowaną cenę.
Warto nadmienić, że do nowego brzmienia art. 90 ust. 1 ustawy Pzp nawiązuje już wyrok
Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 23 września 2014 r. (sygn. akt KIO 1883/14) w zakresie
wskazówek interpretacyjnych stosowania przepisów dotyczących ustalania podstaw rażąco
niskiej ceny. Izba orzekła w nim, że zamawiający nie był zobowiązany do wzywania
wykonawcy do złożenia wyjaśnień w zakresie rażąco niskiej ceny, gdyż oferta tego
wykonawcy nie była niższa o ponad 30% od średniej arytmetycznej cen ofert, ani nie była
niższa o 30% względem kwoty, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na wykonanie
zamówienia. (…)”.
W reasumpcji opinii wskazano: „(…) jeżeli zamawiający ma uzasadnione wątpliwości
co do możliwości realizacji przedmiotu zamówienia za zaoferowaną przez wykonawcę cenę,
wówczas wzywa, w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp, wykonawcę do złożenia wyjaśnień, przy
czym zamawiający ma obowiązek wszczęcia procedury wyjaśniającej w przypadku, gdy
cena oferty jest niższa o 30% od wartości zamówienia lub 30% średniej arytmetycznej cen
wszystkich złożonych ofert. Wystosowanie wezwania w trybie art. 90 ust. 1 ustawy Pzp
oznacza dla wykonawcy obowiązek wykazania, iż zaproponowana przez niego cena nie ma
charakteru rażąco niskiej.”
W rozpoznawanej sprawie ustalono ponad wszelką wątpliwość, że nie wystąpiły
przesłanki, o jakich stanowi przepis art. 90 ust. 1 Pzp.
Ceny złożonych ofert w części 2 postępowania zostały przedstawione w odwołaniu,
w odpowiedzi na odwołanie oraz dokumentacji postępowania o udzielenia zamówienia
przekazanej przez zamawiającego. Zgodnie ze stanowiskiem zamawiającego różnica między
ceną oferty najtańszej a średnią cen złożonych ofert wynosi 10%, natomiast pomiędzy
wartością szacunkową zamówienia a najniższą ceną oferty 6% (odpowiedź na odwołanie,
str. 3, drugi akapit od góry). Wielkości te nie zostały zakwestionowane przez odwołującego.
Z przedstawionych na rozprawie danych wynika, że cena oferty wybranej (2 982 750,00 zł)
jest wyższa od wartości zamówienia (2 575 000,00 zł), wskazanej na rozprawie przez
zamawiającego jako ustalonej zgodnie z art. 32 ust. 1 Pzp (podstawą ustalenia wartości
zamówienia jest całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, bez podatku od towarów
i usług, ustalone przez zamawiającego z należyta starannością) o 15,83%, natomiast jest
niższa od średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert (3 319 210,35 zł) o 10,14%.
Zatem, cena wybranej oferty nie jest niższa o 30% od wartości zamówienia lub średniej
arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert.
W tych okolicznościach żądanie złożenia wyjaśnień na podstawie art. 90 ust. 1 Pzp
pozostaje w gestii oceny zamawiającego jako uprawnienie a nie obowiązek, co w świetle
przepisu art. 180 ust. 1 Pzp nie stanowi podstawy do nakazania zamawiającemu wykonania
czynności wskazanych w odwołaniu, jako żądania odwołującego.
Odwołujący podjął czynności w celu wykazania, że mimo braku obowiązku,
zamawiający powinien mieć wątpliwości co do możliwości wykonania przedmiotu
zamówienia zgodnie ze swoimi wymaganiami przedstawionymi w SIWZ i cena wybranej
oferty powinna wydawać się rażąco niska w stosunku do przedmiotu zamówienia,
przedstawiając dokumenty załączone do odwołania i złożone dodatkowo na rozprawie.
Z pism firmy Lubawa S.A. wynika, że wybrany wykonawca mógł zaoferować
zadaszenia i zbiorniki na wodę tego producenta, za cenę na podobnym poziomie jak inni
wykonawcy, czyli ok. 1 100 000,00 zł, chociaż producent wskazał w piśmie z 06.10.2015 r.,
że jego zdaniem, realizacja zadania w sposób rzetelny nie jest możliwa przy znacząco
niższych cenach od zaproponowanych przez niego. Zatem, w świetle tego dowodu,
wykonawca mógł zaoferować cenę nieznacząco niższą od wskazanej przez producenta,
która też gwarantuje rzetelne wykonanie zamówienia. Jeśli jednak wykonawca zaoferował
cenę producenta 1 100 000,00 zł za zadaszenia i zbiorniki za wodę, to cena ta stanowi
36,88% ceny oferty (2 982 750,00 zł). Zamawiający przedstawił stanowisko na podstawie
ubiegłorocznego doświadczenia, niepodważone przez odwołującego, że wykonawcą
namiotów była firma AVIOTEX z pod Warszawy, wykonująca zamówienie samodzielnie bez
produktów firmy Lubawa. Firma Lubawa S.A. też złożyła wówczas ofertę o 20% droższą.
Zgodnie z przedstawioną przez odwołującego ceną firmy Lubawa S.A., po odliczeniu
ceny zadaszeń i zbiorników na wodę (1 100 000,00 zł), pozostała cena oferty wybranego
wykonawcy (1 882 750,00 zł), stanowi 63,12% całkowitej ceny oferty. Kwota ta przypada na
wykonanie polowych ciągów wydawczych.
Oferta cenowa firmy Komat nr 07/05/15 z 12.05.2015 r. (należy przyjąć korektę roku
jako skutek omyłki), wystawiona przed wszczęciem ocenianego postępowania o udzielenie
zamówienia, z zastrzeżeniem jej ważności przez 30 dni, potwierdza, że odwołujący mógł
uzyskać podane ceny producenta w okresie ważności oferty cenowej z uwzględnieniem 45%
rabatu, jednak nie stanowi dowodu, że wybrany wykonawca był zobowiązany zaoferować
takie ceny.
Odwołujący przyznał na rozprawie, że w cenie swojej oferty uwzględnił ceny ciągów
wydawczych podane w ofercie cenowej firmy Komat z maja 2015 r. Natomiast oferując ten
zakres zamówienia każdy z wykonawców korzystał z produktu innego producenta
i odwołujący nie wie, którego producenta ciągi wydawcze oferuje wybrany wykonawca.
Zaniżenie ceny wybranej oferty odwołujący ustalił wyłącznie na podstawie ceny swojej oferty.
Zgodnie z niespornym stanowiskiem stron, że ciągi wydawcze stanowią główny
element cenotwórczy części 2 oferty, zamawiający wskazał (przy braku przeciwnego
stanowiska odwołującego), że oprócz podanych przez odwołującego producentów ciągów
wydawczych, według wiedzy zamawiającego, są jeszcze inni producenci, np. „Inoplex”,
„Stalgast”, „Dora-Metal”, „Hybryda”, „Stal-Chem”, „Plastmet”, ”RM Gastro”, „Panagastro”,
„Igloo” - uczestnik postępowania o udzielenie zamówienia w części będącej przedmiotem
sporu. Ponadto, zamawiający wyjaśnił na rozprawie, że do 2010 r. zamówienia będące
przedmiotem postępowania w części 2, były realizowane przez gospodarstwo pomocnicze
zamawiającego i ciągi wydawcze były wykonywane przez 8 lat w warunkach niemal
garażowych.
Izba podzieliła stanowisko zamawiającego, że zwrócenie się do wykonawcy
o złożenie wyjaśnień jest delikatną kwestią i nie może być bezpodstawnie stosowane.
Żądanie wyjaśnień oznacza obowiązek wykonawcy złożenia wyjaśnień wraz z dowodami -
ujawniającymi często informacje handlowe, chronione przez wykonawcę.
Izba wskazuje, że na wykonawcy wezwanym do złożenia wyjaśnień ciąży obowiązek
wykazania (udowodnienia), że zaproponowana cena nie jest rażąco niska (art. 90 ust. 2
Pzp).
Żądanie, które nie znajduje uzasadnienia w normie przepisu art. 90 ust. 1 Pzp,
stanowi obok naruszenia tego przepisu, naruszenie zasady równego traktowania
wykonawców - jednej z zasad określonych w art. 7 ust. 1 Pzp (nieuzasadnione żądanie
wykonania czynności skierowane do wykonawcy).
Wyrok z dnia 15 stycznia 2015 r., sygn. akt KIO 2766/14 został wydany w innym
stanie faktycznym. Dwaj wykonawcy uczestniczący w postępowaniu złożyli oferty z cenami
niższymi od wartości zamówienia, odpowiednio o około 50% (odwołujący) i 37% (drugi
wykonawca), z tego powodu ceny obu ofert były bliskie średniej arytmetycznej cen
wszystkich złożonych ofert. Zamawiający, zobowiązany do zastosowania art. 90 ust. 1 Pzp,
wezwał obu wykonawców do złożenia wyjaśnień. Wykonawca - odwołujący w ówczesnym
postępowaniu odwoławczym nie złożył dowodów, o których stanowi przepis, przyznał, że
zaoferował niskie ceny jednostkowe. Odwołanie od czynności odrzucenia oferty zostało
oddalone.
Cytowany fragment tamtego uzasadnienia w uzasadnieniu obecnego odwołania, jt.
fragment wynikający z opinii UZP, przywołanej też w obecnym uzasadnieniu wyroku.
Mając na uwadze, że treścią zarzutu jest zaniechanie czynności, do której
zamawiający nie był zobowiązany na podstawie ustawy, Izba oddaliła odwołanie jako
bezzasadne na podstawie art. 192 ust. 1 Pzp.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 192 ust. 9 i 10
Pzp stosownie do jego wyniku, z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu pobierania wpisu od
odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym i sposobu ich rozliczania
(Dz. U. Nr 41, poz. 238).
Przewodniczący: ………………………