Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 1998 r.
II UKN 40/98
Przepisu § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983
r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz pok-
rywania wydatków na te zasiłki (Dz.U. Nr 33 poz. 157 ze zm.) nie stosuje się do
spółek prawa handlowego.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 maja 1998 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Produkcji Handlu i Usług „U.-A.” Spółka z o.o. siedzibą w R. prze-
ciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o zasiłek chorobowy, na
skutek kasacji wnioskodawcy i organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1997 r. [...]
1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym i oddalił apelację
Przedsiębiorstwa Produkcji Handlu i Usług „U-A.” Spółka z o.o. z siedzibą w R. od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
z dnia 28 maja 1997 r. [...]
2) o d d a l i ł kasację Przedsiębiorstwa Produkcji Handlu i Usług „U.-A.” Sp.
z o.o. z siedzibą w R.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 15 lutego 1996 r. [...] oddalił odwołanie Przedsiębiorstwa Produkcji Han-
dlu i Usług “U.-A.” Sp. z o.o. z siedzibą w R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w R. z dnia 22 czerwca 1995 r., którą zobowiązano Przedsiębiors-
two do zwrotu kwoty 212.202,68 zł z tytułu nienależnie wypłaconych Beacie W.,
Zbigniewowi M. oraz Grażynie W.-W. zasiłków chorobowych. Sąd ustalił, że uchwałą
2
wspólników Przedsiębiorstwa z dnia 26 lutego 1994 r. przyznano Dyrekcji Spółki
premię w przypadku: spłacenia kredytu, wypracowania zysku lub zwiększenia obrotu
w stosunku do 1993 r. o 20%. Zgodnie zaś z postanowieniem § 1 zdanie drugie
uchwały zarząd przyzna Dyrekcji premię za miesiąc grudzień 1994 r. w wysokości
100% rocznego wynagrodzenia w przypadku spełnienia wszystkich wyżej wy-
mienionych warunków. W § 2 uchwały postanowiono, że uchwała niniejsza jest jed-
nocześnie regulaminem premiowania dla Dyrekcji Spółki. Uchwałą z dnia 2 stycznia
1995 r. wspólnicy Przedsiębiorstwa przyznali sobie premię za grudzień 1994 r. w
wysokości po 27.000,00 zł dla każdego z członków Dyrekcji Spółki. Już następnego
dnia po przyznaniu premii Zbigniewowi M. uzyskał on zaświadczenie o czasowej
niezdolności do pracy i przebywał na zwolnieniu lekarskim do dnia 30 kwietnia 1995
r., zaś Grażyna W.-W. przebywała na zwolnieniu lekarskim od dnia 5 stycznia 1995
r. do dnia 30 kwietnia 1995 r. Spółka składała w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
deklaracje bezimienne, wypłacała również zasiłki chorobowe i inne świadczenia z
ubezpieczenia społecznego. W toku kontroli przeprowadzonej przez ZUS w Spółce
stwierdzono, że do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego Zbigniewa M. i Grażyny
W.-W. przyjęto wynagrodzenie zasadnicze za miesiąc grudzień 1994 r. w wysokości
3.100,00 zł oraz premię w wysokości 27.000,00zł. Z kart zasiłków wynika, że Zbig-
niew M. korzystał z zasiłku chorobowego przez 132 dni w 1994 r., zaś Grażyna W.-
W, – 114 dni.
W ocenie Sądu odwołująca się Spółka naruszyła przepis § 9 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z
ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania wydatków na te zasiłki ( Dz. U. Nr 33,
poz. 157 ze zm.), który ogranicza stosowanie § 8 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia. Z
przepisu § 9 ust. 1 rozporządzenia wynika bowiem jednoznacznie, że przy ustalaniu
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagro-
dzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku w myśl
postanowień układów zbiorowych pracy lub innych przepisów o wynagradzaniu. Z
uchwały z dnia 26 lutego 1994 r. i argumentów strony odwołującej się wynika zda-
niem Sądu, że autorzy uchwały chcieli zachować prawo do pełnej premii i wliczania
premii do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a zatem podstawę wymiaru zasił-
ku chorobowego Zbigniewa M. i Grażyny W.-W. stanowiło wynagrodzenie z grudnia
1994 r., tj. 3.100,00 zł.
3
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w pkt II wyroku z dnia 24 maja 1996 r. [...] uchylił
zaskarżony rewizją strony powodowej powyższy wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie i przekazał sprawę temu Sadowi do
ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu spór sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy
do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wlicza się premię wypłaconą członkom
kierownictwa Spółki w grudniu 1994 r. Stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
wypłacona premia podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie
jest trafne. Z literalnej i celowościowej wykładni przepisu § 9 ust. 1 powołanego
rozporządzenia wynika, że użyte w tym przepisie określenie “składników wy-
nagrodzenia” oznacza, zdaniem Sądu, “te elementy składowe wchodzące w skład
bieżącego wynagrodzenia za pracę, do których w okresie pobierania zasiłku ubez-
pieczony nadal zachowuje prawo w myśl obowiązujących w zakładzie pracy zasad
wynagradzania wynikających z postanowień układów zbiorowych pracy lub innych
przepisów o wynagradzaniu”, a zatem premia przyznana w grudniu 1994 r. nie może
uchodzić za składnik wynagrodzenia w rozumieniu tego przepisu. Zdaniem Sądu nie
została dostatecznie wyjaśniona kwestia , czy zostały spełnione wszystkie przesłanki
uprawniające do wypłacenia premii, bowiem w razie spełnienia tych przesłanek w
sprawie będą miały zastosowanie przepisy § 8 ust. 2 i 3 rozporządzenia.
Sąd Wojewódzki-Sad Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 28 maja 1997 r. [...] oddalił odwołanie Spółki. Sąd na podstawie dowodu
z opinii biegłego z zakresu księgowości ustalił, że wypłata premii była zasadna. Sąd
przyjął, że przepis § 7 ust. 2 rozporządzenia stanowiący, że przy ustalaniu podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego z tytułu zatrudnienia w zakładach
pracy nie będących zakładami uspołecznionymi lub u osób fizycznych uwzględnia się
wynagrodzenie, od którego ustalono składki na ubezpieczenie społeczne, jest
podstawą do obliczania wysokości zasiłku chorobowego w zakładach pracy, które są,
jak skarżące Przedsiębiorstwo, spółkami prawa handlowego. W ocenie Sądu premia
wypłacona wspólnikom nie może być traktowana jako premia za grudzień 1994 r.,
bowiem jest to w istocie premia za cały 1994 r., skoro jej przyznanie było uzależnione
od wyników działalności gospodarczej Przedsiębiorstwa w całym 1994 r. W związku
z tym należało uznać, że do podstawy wymiaru zasiłków chorobowych wypłaconych
wspólnikom powinno wliczyć się wypłacone im w grudniu wynagrodzenie oraz 1/12
premii wypłaconej każdemu ze wspólników według listy plac nr 31/94.
4
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w pkt 1 wyroku z dnia 5 grudnia 1997 r. [...]
zmienił pkt I zaskarżonego wyroku i poprzedzającą ten wyrok decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 22 czerwca 1995 r. w ten sposób, że
przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego członkom zarządu Przed-
siębiorstwa Produkcji Handlu i Usług “U.-A.” Sp. z o.o. w R.: a) Zbigniewowi M. za
okres od 3 stycznia 1995 r. do 30 kwietnia 1995 r., b) Grażynie W.-W. za okres od 5
stycznia 1995 r. do 30 kwietnia 1995 r. uwzględnić należy również 1/12 premii wy-
płaconej im w grudniu 1994 r. i oddalił dalej idącą apelację Spółki. Sąd uznał, że
”mimo trafnych ustaleń co do spełnienia przez członków zarządu Spółki warunków
do nabycia prawa do premii, Sąd Wojewódzki mimo że w końcowej części uzasad-
nienia zaskarżonego wyroku zamieścił ocenę prawną tych niewątpliwych ustaleń
odpowiadających takiej ocenie prawnej dokonanej przez Sąd Apelacyjny w wyroku
uchylającym pierwszy w tej sprawie wyrok Sądu Wojewódzkiego, to jednak wska-
zania te i odpowiadający im pogląd prawny Sądu Wojewódzkiego nie odpowiadają
części decyzyjnej zaskarżonego wyroku.” Wbrew zarzutom podniesionym w apelacji
premia przyznana członkom zarządu Spółki jest premią roczną, a zatem tylko 1/12
część tej premii powinna być wliczona do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Oddalenie apelacji odnosi się również do żądania Spółki zapłaty przez ZUS kwoty
212.168, 68 zł.
Od powyższego wyroku kasacje wniosły obie strony. Powodowa Spółka zas-
karżyła wyrok w części oddalającej dalej idącą apelację powoda, tj. pkt 4 sentencji
zaskarżonego wyroku zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię § 8 ust. 1 i ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w
sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania
wydatków na te zasiłki przez przyjęcie, że premia przyznana i wypłacona członkom
dyrekcji powoda za grudzień 1994 r. nie dotyczy tego miesiąca, lecz całego roku
1994. Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne wniosła o zmianę pkt 1 zaskar-
żonego wyroku i poprzedzającej ten wyrok decyzji ZUS – Oddziału w R. z dnia 22
czerwca 1995 r. w ten sposób, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku choro-
bowego członkom Zarządu Spółki: a. Zbigniewowi M. za okres od 3 stycznia 1995 r.
do 30 kwietnia 1995 r., b. Grażynie W.-W. za okres od 5 stycznia 1995 r. do 30
kwietnia 1995 r. uwzględnić należy całość premii wypłaconej w grudniu 1994 r.
ewentualnie 27% tej premii wypłaconej członkom Zarządu za grudzień 1994 r. W
ocenie wnoszącego kasację przyjęcie do obliczenia zasiłku chorobowego 1/12 części
5
premii jest krzywdzące i niezgodne z § 7 i § 8 rozporządzenia oraz “wolą uchwały
wspólników.”
Pozwany zaskarżył powyższy wyrok w części dotyczącej pkt 1 i zarzucając
temu wyrokowi naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i nie-
właściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że premia wypłacona członkom dyrekcji
Spółki w grudniu 1994 r. nie stanowi składnika wynagrodzenia w rozumieniu § 9 ust.
1 rozporządzenia i zastosowanie przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków § 8 ust.
2 i 3 tego rozporządzenia. W ocenie organu rentowego premia stanowi składnik wy-
nagrodzenia, zaś przepis § 9 ust. 1 rozporządzenia nie wskazuje na szczególne ro-
zumienie pojęcia “składniki wynagrodzenia”. Celem tego przepisu jest zapobieżenie
powstaniu sytuacji, w której osoby korzystające z zasiłków chorobowych pobrałyby
premie w pełnej wysokości, a nadto premie te byłyby wliczone do podstawy wymiaru
tych zasiłków. Z uchwały wspólników z dnia 26 lutego 1994 r., stanowiącej
“regulamin premiowania”, wynika, że osoby uprawnione do premii zachowują prawo
do całej premii w okresie pobierania zasiłku chorobowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisem § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6
czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego
oraz pokrywania wydatków na te zasiłki ( Dz. U. Nr 33, poz. 157 ze zm.), przy ustala-
niu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględniło się składników wyna-
grodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku w
myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub innych przepisów o wynagrodzeniu.
Do przepisów o wynagrodzeniu w rozumieniu powyższego przepisu należy niewąt-
pliwie uchwała wspólników powodowej Spółki z dnia 26 lutego 1994 r. ustalająca
warunki przyznania premii dyrekcji Spółki “za miesiąc grudzień 1994 r.”, która to
uchwała, zgodnie z jej § 2 “jest jednocześnie regulaminem premiowania dla Dyrekcji
Spółki.” Nie ulega także wątpliwości, że premia przyznana i wypłacona członkom
Dyrekcji Spółki jest składnikiem wynagrodzenia tych osób. W związku z tym prawid-
łowy jest pogląd organu rentowego wyrażony w uzasadnieniu kasacji, że celem
przepisu § 9 ust. 1 rozporządzenia jest zapobieżenie sytuacji, w której osoby korzys-
tające z zasiłków chorobowych pobrałyby premie w pełnej wysokości, a nadto premie
te byłyby wliczone do podstawy wymiaru tych zasiłków. Jak bowiem trafnie stwierdził
6
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 lutego 1991 r., II URN 103/90 pra-
cownik korzystający ze zwolnienia z pracy z powodu choroby nie powinien uzyskać
korzystniejszych uprawnień w zakresie zasiłku chorobowego, tj. w za okres gdy pracy
nie świadczył, w stosunku do uprawnień w zakresie wynagrodzenia za pozostałą
cześć okresu premiowego, gdy pracę wykonywał. Skoro zatem uchwała wspólników
Spółki nie wyłączała prawa członków Dyrekcji Spółki do premii za okresy pobierania
przez nich zasiłku chorobowego, należy stwierdzić, że premia “za miesiąc grudzień
1994 r.” przyznana członkom Dyrekcji Spółki uchwałą wspólników z dnia 2 stycznia
1995 r. nie mogła być uwzględniona przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego i to niezależnie od tego, czy premia ta jest premią miesięczną czy też
premią roczną. Należy bowiem stwierdzić, że jeżeli premia stanowi składnik wy-
nagrodzenia, do którego pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku
chorobowego, a którego nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego, to w takiej sytuacji nie stosuje się przepisu § 8 rozporządzenia.
W ocenie Sądu Najwyższego wyrażona w § 9 ust. 1 rozporządzenia zasada,
że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się skład-
ników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania
zasiłku, ma pełne zastosowanie do pracowników zatrudnionych w zakładach pracy
będących zakładami nieuspołecznionymi, w tym spółkami prawa handlowego. Pomi-
jając anachroniczność podziału zakładów pracy na zakłady uspołecznione i nie-
uspołecznione należy stwierdzić, że konsekwencją tego podziału nie może być
uprzywilejowanie pracowników “zakładów nieuspołecznionych” w zakresie ustalania
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w odniesieniu do pracowników “zakładów
nieuspołecznionych” przez przyjęcie, że tylko tej ostatniej grupie pracowników nie wli-
cza się do podstawy wymiaru tego zasiłku składników wynagrodzenia, do których
zachowują prawo w okresie pobierania zasiłku. W związku z tym należy przyjąć, że
przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego z tytułu za-
trudnienia w zakładach pracy nie będących “zakładami uspołecznionymi” uwzględnia
się wynagrodzenie, od którego ustalono składkę na ubezpieczenie społeczne z wy-
łączeniem tych składników wynagrodzenia, do których pracownik, w myśl postano-
wień układów zbiorowych pracy lub innych przepisów o wynagrodzeniu, zachowuje
prawo w okresie pobierania zasiłku.
7
Orzekając jak w sentencji Sąd Najwyższy uznał, że wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 28 maja 1997 r.
[...] oddalający odwołanie Spółki odpowiada prawu mimo błędnego uzasadnienia.
========================================