Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 listopada 2003 r.
III SZ 1/03
Uchwała rada izby notarialnej, obciążająca strony obowiązkiem ponosze-
nia kosztów przekazywania urzędowi skarbowemu odpisów aktów notarialnych
dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatko-
wania, jest sprzeczna z prawem.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2003 r.
skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę Rady Izby Notarialnej w Warszawie [...] z
dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie wynagrodzenia za sporządzenie odpisu aktu nota-
rialnego.
u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę i przekazał sprawę Radzie Izby Notarialnej w
Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Uchwałą [...] z dnia 20 grudnia 2002 r., która weszła w życie w dniu 1 stycznia
2003 r., Rada Izby Notarialnej w Warszawie, powołując się na art. 35 pkt 2 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42,
poz. 369), postanowiła, że „za sporządzenie odpisu aktu notarialnego, o którym
mowa w art.18 ust. 3a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i daro-
wizn (Dz.U. z 1997 r. Nr 16, poz.89, Nr 34, poz.209, Nr 137, poz.926 i Nr 139,
poz.932, z 2000 r. Nr 13, poz.169, Nr 22, poz.270 i Nr 120, poz.1268, z 2001 r. Nr 8,
poz.64 oraz z 2002 r. Nr 200, poz.1681) i art.10 ust.3b ustawy z dnia 9 września
2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 86, poz.959 i Nr 103,
poz.1099, z 2001 r. Nr 100, poz.1085 oraz z 2002 r. Nr 121, poz.1031) notariuszowi
przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach wydanych na pod-
stawie art. 5 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. z 2002 r. Nr
2
42, poz. 369)”. Zgodnie z uchwałą, „wynagrodzenie to obciąża solidarnie uczestni-
ków (strony) aktu notarialnego (art. 89 § 1 Prawa o notariacie)”.
W dniu 15 kwietnia 2003 r. Minister Sprawiedliwości zaskarżył tę uchwałę na
podstawie art. 47 § 1 Prawa o notariacie. Zarzutem sprzeczności z prawem objął
brak kompetencji organu samorządu notarialnego do stanowienia o wynagrodzeniu
za czynności notarialne, jak też uchwalania wytycznych interpretacyjnych w sprawie
stosowania taksy notarialnej. Podniósł również, że - podejmując zaskarżoną uchwałę
- Rada Izby Notarialnej stworzyła wbrew prawu podstawę do pobierania przez nota-
riuszy wynagrodzenia, które nie zostało przewidziane w rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie taksy notarialnej (Dz.U. Nr 33,
poz. 146 ze zm.), ani też w powołanych w uchwale ustawach podatkowych.
Przedstawiciel Okręgowej Rady Notarialnej w Warszawie wniósł o oddalenie
skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Notariusze, którzy są płatnikami podatków przewidzianych w ustawach z dnia
28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (jednolity tekst: Dz.U. 1997 r. Nr 16
poz. 89 ze zm.) oraz z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnopraw-
nych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 ze zm.), zostali zobowiązani także do przekazywania
urzędowi skarbowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisów sporzą-
dzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych, stanowiących
przedmiot opodatkowania. Obowiązek ten został nałożony na notariuszy przepisem
art. 10 ust. 3b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilno-
prawnych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 7
czerwca 2002 r. o zmianie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U.
Nr 121, poz. 1031), oraz przepisem art. 18 ust. 3a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o
podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 1997 r. Nr 16, poz. 89 ze zm.), w brzmieniu
nadanym przez ustawę z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o podatku
od spadków i darowizn (Dz.U. Nr 200, poz. 1681).
Podjęcie przez Radę Izby Notarialnej w Warszawie zaskarżonej uchwały było
podyktowane brakiem regulacji w zakresie refundowania kosztów wykonania tych
nowych obowiązków, jednak próba wypełnienia tej luki w drodze przyjętej przez
Radę nie może być uznana za prawidłową. Zgodnie z art. 35 pkt 2 Prawa o notaria-
3
cie, na który powołano się przy podjęciu uchwały, do zakresu działania rady izby no-
tarialnej należy nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i
aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności no-
tariusza, w przepisie tym nie przewidziano natomiast uprawnień uchwałodawczych
tego organu ani jakichkolwiek kompetencji do stanowienia norm regulujących wyna-
grodzenie za czynności notarialne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada
1996 r., III SZ 3/96, OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 204). Z tego względu zaskarżona
uchwała jest sprzeczna z prawem, gdyż bez wymaganego upoważnienia ustawowe-
go wkracza w sferę zastrzeżoną dla właściwych organów państwowych.
Wadliwe było także odwołanie się w zaskarżonej uchwale do art. 5 Prawa o
notariacie, który przewiduje, że za dokonanie czynności notarialnych notariuszowi
przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności,
nie wyższe jednak niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czyn-
ności, przy czym taksę ustala, w drodze rozporządzenia, Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Finansów i po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Notarial-
nej. Tak więc wynagrodzenie notariusza nie tylko nie może wykraczać poza stawki
oznaczone w rozporządzeniu w sprawie taksy notarialnej, lecz notariusz nie może
również w umowie ze stronami ustalić wynagrodzenia za czynność nieprzewidzianą
w tym rozporządzeniu. W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia
1991 r. w sprawie taksy notarialnej nie uwzględniono stawki za sporządzenie odpisu
aktu notarialnego, co jest tym bardziej oczywiste, że sporządzenie odpisu nie jest
tożsame z czynnością notarialną, polegającą na sporządzeniu wypisu lub wyciągu
(por. § 12 rozporządzenia w związku z art. 111 § 1 i art. 112 § 1 Prawa o notariacie).
Przepisy rozporządzenia o taksie, mieszczące się w ramach upoważnienia ustawo-
wego, nie dotyczą także czynności nałożonych na notariusza z mocy art. 18 ust. 3a
ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn i art.10 ust.3b
ustawy z dnia 9 września 2002 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych; czynno-
ści te - zgodnie z art. 7 § 1 Prawa o notariacie - obciążają notariusza na podstawie
przepisów odrębnych, jako płatnika, pobierającego podatki i opłaty skarbowe.
Skarżący trafnie zatem podnosił, wskazując na wkroczenie przez Radę w
materię zastrzeżoną dla rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, że zaskarżona
uchwała narusza przepisy rozporządzenia o taksie notarialnej w związku z art. 5
Prawa o notariacie. Uzasadnienie znajduje również zarzut naruszenia art. 89 § 1
Prawa o notariacie przez ustalenie solidarnego obowiązku stron aktu notarialnego
4
pokrywania opłat za odpis aktu sporządzany dla potrzeb podatkowych, gdyż przepis
ten nie pozwala na obciążanie stron czynności notarialnej jakimikolwiek dodatkowymi
świadczeniami na rzecz notariusza, lecz ustanawia jedynie solidarną odpowiedzial-
ność stron z tytułu należnego notariuszowi wynagrodzenia na podstawie taksy nota-
rialnej.
Należy jeszcze podkreślić, że notariusz, wykonujący czynności polegające na
obliczaniu i pobieraniu od podatnika podatku i wpłacania go we właściwym terminie
organowi podatkowemu, podlega przepisom prawa podatkowego (art. 8 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).
Czynności te obejmują również sporządzenie dokumentów podatkowych, w tym od-
pisu aktu notarialnego, i objęte są potrącanym z należnego podatku zryczałtowanym
wynagrodzeniem przewidzianym w art. 28 § 1 Ordynacji podatkowej. Wynagrodzenie
to przysługuje z tytułu terminowego wpłacania podatków pobranych na rzecz budżetu
państwa, w kwotach określonych w § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4
maja 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy - Ordynacja podat-
kowa (Dz.U. Nr 40, poz. 463 ze zm.), wynoszących 0,3% podatku.
Sąd Najwyższy, związany przedmiotem i zakresem zaskarżenia, nie rozstrzy-
gał, czy wynagrodzenie za dokonanie czynności obciążających notariusza jako płat-
nika podatku znalazło pełne uregulowanie w prawie podatkowym, lecz gdyby nawet
tak było w rzeczywistości, to nie istniała potrzeba jego powtarzania w uchwale orga-
nu samorządu notarialnego i nadawania mu mocy prawa korporacyjnego. Gdyby
natomiast takiego uregulowania nie było, jest jasne, że Rada Izby Notarialnej nie
mogłaby wypełnić luki, podejmując zaskarżoną uchwałę.
Z tych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 47 § 2 Prawa o notariacie,
orzekł jak w sentencji.
========================================