Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III ZS 1/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
Protokolant Halina Kurek
w sprawie ze skargi Ministra Sprawiedliwości
na uchwałę Rady Izby Notarialnej w W., nr …/2012 z dnia 4 kwietnia 2012 r., w
sprawie zmiany uchwały nr …/2010 z dnia 31 marca 2010 r., w sprawie regulaminu
wewnętrznego urzędowania Rady Izby Notarialnej w Okręgu Sądu Apelacyjnego w
[…],
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 20 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżoną uchwałę w części dotyczącej § 4 ust. 5 i § 5
ust. 3 Regulaminu Wewnętrznego Urzędowania Rady Izby
Notarialnej w W. i sprawę w tym zakresie przekazuje Radzie Izby
Notarialnej w W. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Rada Izby Notarialnej w W. uchwałą nr …2012 z dnia 4 kwietnia 2012 r. w
sprawie zmiany uchwały nr …/2010 z dnia 31 marca 2010 r. w sprawie Regulaminu
Wewnętrznego Urzędowania Rady Izby Notarialnej w Okręgu Sądu Apelacyjnego w
[…] dokonała zmiany i nadała nowe brzmienie Regulaminowi. W § 4 ust. 5
Regulaminu postanowiono, iż w sprawach porządkowych lub w innych
niecierpiących zwłoki Rada może podjąć uchwałę, bez odbycia posiedzenia, przy
wykorzystaniu elektronicznych środków komunikowania na odległość z
wykorzystaniem podpisu elektronicznego. Po przeprowadzeniu głosowania w tym
trybie sporządzony powinien być protokół. Możliwość głosowania w drodze
elektronicznej wykluczono w przypadku uchwał o charakterze osobowym. Zgodnie
natomiast z § 5 ust. 3 Regulaminu, do podjęcia uchwał przy wykorzystaniu
elektronicznych środków komunikowania wymagane jest wyrażenie zgody przez
wszystkich członków Rady. Uchwała ma zapadać zwykłą większością głosów, przy
czym w głosowaniu musi wziąć udział przynajmniej połowa jej członków.
Minister Sprawiedliwości zaskarżył powyższą uchwałę, zarzucając
sprzeczność z § 4 ust. 5 w związku z § 5 ust. 3 uchwały z art. 17 Konstytucji RP
oraz z art. 36 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (jednolity
tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.; dalej Prawo o notariacie), przez
dopuszczenie - w kwestiach porządkowych lub innych niecierpiących zwłoki –
możliwości przeprowadzenia głosowania w sprawie podjęcia uchwały przez Radę
bez odbycia posiedzenia, przy wykorzystaniu elektronicznych środków
komunikowania na odległość z wykorzystaniem podpisu elektronicznego.
W uzasadnieniu skargi Minister Sprawiedliwości podkreślił, iż samorząd
zawodowy jest instytucją konstytucyjną, której zasadnicze zręby określił przepis art.
17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym w drodze ustawy
można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody
zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych
zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Do istoty
konstytucyjnej instytucji samorządu, a samorządu zawodowego w szczególności,
należy określony przepisami ustawy zakres samodzielności prawodawczej.
Przewidziane przepisami Prawa o notariacie uprawnienia uchwałodawcze
3
samorządu notarialnego są wyrazem jego samodzielności prawodawczej, która
może być urzeczywistniana wyłącznie w granicach ustawowego porządku
prawnego rozumianego jako całość porządku prawnego w Rzeczypospolitej
Polskiej. W związku z tym również i te przejawy działalności samorządu
zawodowego są poddawane kontroli organów państwowych. Z tak rozumianą
samodzielnością prawotwórczą samorządu zawodowego pozostają w sprzeczności
takie działania normodawcze samorządu zawodowego, które przekraczają zakres
upoważnień prawotwórczych, są wykorzystywane do celów sprzecznych z
interesem publicznym i obowiązującym prawem, a zwłaszcza te, które zmierzają do
faktycznego derogowania przepisów ustawowych. Do działań organów samorządu
notarialnego podejmowanych w formie uchwał ma zatem zastosowanie art. 7
Konstytucji, zgodnie z którym organy władzy publicznej działają na podstawie i w
granicach prawa. Powołana uchwała Rady Izby Notarialnej w W. pozostaje w
sprzeczności z art. 17 Konstytucji RP, który, jak wyżej wskazano, zobowiązuje
organy samorządu notarialnego do działania w granicach prawa oraz z art. 36 § 1
Prawa o notariacie, który w sposób odmienny, niż przyjęła to Rada, reguluje
zagadnienie trybu podejmowania uchwał. Jak podkreślono dalej, rada izby
notarialnej jest organem kolegialnym. Złożenie oświadczenia woli przez organ
kolegialny wymaga określonego współdziałania członków tego organu. Stąd swoje
funkcje rada wykonuje przez podejmowanie uchwał. W takiej tylko formie może
bowiem zostać wyrażone stanowisko organu wieloosobowego. Konsekwentnie
zatem standardem jest, iż decyzja organu kolegialnego może być skutecznie
podjęta przy jednoczesnej obecności jego członków - w trakcie posiedzeń organu.
Wyrazem takiego stanowiska pozostaje art. 36 § 1 Prawa o notariacie, który
przewiduje, iż do ważności uchwał rady izby notarialnej jest wymagana obecność
co najmniej połowy jej członków. Literalna wykładnia tego przepisu w ocenie
Ministra Sprawiedliwości, uwzględniająca wymóg obecności członków rady przy
podejmowaniu uchwały, nie pozostawia wątpliwości, że jej podjęcie może odbyć się
tylko w warunkach posiedzenia rady. Z ustawowego sformułowania o obecności
członków rady wynika, iż uchwały mogą być podejmowane jedynie na posiedzeniu
organu, bo tylko taka forma podejmowania decyzji umożliwia dopełnienie warunku
4
quorum. Ustalenie to koresponduje z przyjętym przez ustawodawcę rozwiązaniem
przewidującym, iż rada izby notarialnej obraduje na posiedzeniach.
Minister Sprawiedliwości podkreślił również, iż przedstawione stanowisko
zostało już zaakceptowane w judykaturze Sądu Najwyższego. W wyroku z 5
sierpnia 2011 r. (III ZS 4/11), na skutek skargi Ministra Sprawiedliwości, Sąd
Najwyższy uchylił uchwałę Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w P. z dnia 28
lutego 2011 r., dopuszczającą możliwość podejmowania uchwał w trybie
obiegowym - pisemnie lub drogą elektroniczną. Wobec tożsamej treści art. 45
ustawy o radcach prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.)
oraz art. 36 § 1 Prawa o notariacie pogląd ten winien znaleźć zastosowanie także w
niniejszej sprawie.
Zaznaczono również, iż przepis art. 36 § 1 Prawa o notariacie nie ma
charakteru dyspozytywnego, ani też nie przewiduje innych, poza bezpośrednim
udziałem członków rady izby notarialnej w posiedzeniu rady, możliwości
podejmowania uchwał, co oznacza wykluczenie innych trybów podejmowania
uchwał, w tym także przy wykorzystaniu faksu czy drogi elektronicznej.
Upoważnienie rady izby notarialnej do odmiennego określenia sposobu głosowania
wymagałoby wyraźnego i jednoznacznego zastrzeżenia w art. 36 § 1 ustawy. Brak
takiego upoważnienia nakazuje kwalifikować jako sprzeczną z prawem uchwałę
przewidującą inny, niż ustawowo określony, sposób podejmowania uchwał.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga zasługuje na uwzględnienie.
Nie ulega wątpliwości, że uchwały organu samorządu notarialnego mogą być
wydawane w granicach zakreślonych powszechnie obowiązującymi przepisami
prawa i muszą pozostawać w zgodzie z tymi przepisami.
Zaskarżona uchwała dotyczy materii regulowanej ustawowo. Należy zgodzić
się ze stwierdzeniem skarżącego, iż z uwagi na kolegialny charakter organów
samorządu notarialnego i realizowanie przez nie swoich funkcji w drodze uchwał,
konieczne jest określenie sposobu współdziałania członków tych organów przy
5
podejmowaniu owych uchwał. Kwestie te normuje art. 36 § 1 i 2 Prawa o notariacie,
zgodnie z którym rady izby notarialnej podejmują uchwały zwykłą większością
głosów, w obecności co najmniej połowy swoich członków. Gramatyczna wykładnia
cytowanego przepisu prowadzi do jednoznacznego wniosku, że organy samorządu
notarialnego mogą podejmować uchwały tylko na posiedzeniach, gdyż jedynie
wówczas spełniony jest ustawowy warunek jednoczesnej obecności członków
organu i zapewnienia wymaganego quorum do przeprowadzenia głosowania.
Ustawa nie przewiduje przy tym wyjątków od tej reguły.
W konsekwencji przewidziany w zaskarżonej uchwale sposób
przeprowadzenia głosowania w sprawie podjęcia uchwały przez Radę bez odbycia
posiedzenia, przy wykorzystaniu elektronicznych środków komunikowania na
odległość z wykorzystaniem podpisu elektronicznego, pozostaje w sprzeczności z
powołanym wyżej przepisem Prawa o notariacie. Dodatkowe zastrzeżenia budzi
fakt, iż niedopuszczalne w świetle ustawy odstępstwa od zasady podejmowania
przez Radę uchwał bez odbycia posiedzenia miałoby następować w odniesieniu do
bliżej niesprecyzowanych w uchwale kwestii porządkowych lub innych
niecierpiących zwłoki.
Rację ma Minister Sprawiedliwości zauważając, że w ramach swobody
działania samorządu notarialnego dopuszczalne jest dookreślenie przez organy
samorządu szczegółowych rozwiązań ustrojowych w zakresie organizacji
działalności tych organów, w tym zagadnień związanych z trybem podejmowania
uchwał. Nie może to jednak implikować wprowadzania rozwiązań sprzecznych z
ustawą. Z taką zaś sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie.
Podzielając zarzuty skarżącego, Sąd Najwyższy z mocy art. 47 ust. 2 Prawa
o notariacie orzekł o uchyleniu uchwały w zaskarżonej części i przekazaniu sprawy
do ponownego rozpoznania Radzie Izby Notarialnej w W.