Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 39/13
UCHWAŁA
Dnia 11 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa V. V. (S.) B.V. w A. (Holandia)
przeciwko A. S.A. w B.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 11 września 2013 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 8 marca 2013 r.,
"Czy przy wyborze członka rady nadzorczej grupami (art. 385 §
3 k.s.h.) akcjonariusz dysponujący pakietem akcji, których liczba
przekracza liczbę reprezentatywną dla utworzenia grupy zgodnie
z art. 385 § 5 k.s.h., może uczestniczyć w tworzeniu grupy i wyborze
w ramach grupy członka rady nadzorczej z częścią pakietu
posiadanych akcji niezbędną dla utworzenia grupy i dokonania
w ten sposób wyboru członka rady nadzorczej, zaś z pozostałą,
niewykorzystaną w ten sposób częścią pakietu akcji uczestniczyć
w wyborze co do mandatów nieobsadzonych w drodze głosowania
grupami (art. 385 § 6 k.s.h.)?"
podjął uchwałę:
Akcjonariusz tworzący oddzielną grupę w celu wyboru
jednego członka rady nadzorczej nie uczestniczy w wyborze
członków rady co do mandatów nieobsadzonych w drodze
głosowania oddzielnymi grupami (art. 385 § 5 i 6 k.s.h.).
2
Uzasadnienie
V. V. (S.) B.V. w A. wniosła o stwierdzenie nieważności uchwały nr 4
nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy „A." Spółki Akcyjnej w B. z
dnia 14 maja 2012 r. o wyborze członka rady nadzorczej.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2012 r. stwierdził nieważność
zaskarżonej uchwały. Ustalił, że na wniosek powódki zgłoszony na podstawie art.
385 § 3 k.s.h. zostało zwołane na dzień 14 maja 2012 r. nadzwyczajne walne
zgromadzenie akcjonariuszy w celu wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania
oddzielnymi grupami. Pełnomocnik powódki wniósł o utworzenie grupy z 20%
przysługujących mu akcji oraz umożliwienie głosowania pozostałych 13% akcji i w
zakresie wyboru członków rady nadzorczej, którzy nie zostaną wybrani grupami.
Przewodniczący zgromadzenia stwierdził jednak, że podział akcji do głosowania w
tym wypadku nie jest możliwy, gdyż akcjonariusz tworzący grupę i głosujący w
grupie nie może głosować przy wyborze pozostałych członków rady nadzorczej
razem z akcjonariuszami, którzy nie utworzyli grup. Powódka głosowała tylko w
pierwszej grupie, która powołała jedną osobę na członka rady nadzorczej „A." S.A. i
w związku z tym zaskarżyła uchwałę nr 4 podjętą w głosowaniu tajnym w
przedmiocie uzupełnienia składu rady nadzorczej w zakresie mandatów
nieobsadzonych w drodze głosowania oddzielnymi grupami przez powołanie jednej
osoby do rady nadzorczej „A." S.A., zgłaszając wcześniej do protokołu sprzeciw i
oświadczenie, że nie głosowała nad uchwałą, bowiem bezzasadnie nie została
dopuszczona do udziału w głosowaniu.
Sąd Okręgowy wskazał, że - w związku z art. 4113
k.s.h. przewidującym
dopuszczalność odmiennego głosowania przez akcjonariusza z każdej
z posiadanych akcji - art. 385 § 3 i 5 k.s.h. powinny być interpretowane w sposób
dopuszczający utworzenie grupy przy wykorzystaniu jedynie części posiadanych
przez danego akcjonariusza akcji, który ma prawo brać udział w głosowaniu
nad mandatami nieobsadzonymi w rozumieniu art. 385 § 6 k.s.h. z pozostałych
akcji. Tylko taka wykładnia zapewnia bowiem realizację celu art. 385 § 3 i 5 k.s.h.,
jakim jest ochrona korporacyjnych praw akcjonariuszy reprezentujących znaczną
3
część kapitału zakładowego do powoływania członków rady nadzorczej w liczbie
proporcjonalnej do posiadanych akcji. Bezzasadnie zatem nie dopuszczono
powódki do udziału w głosowaniu nad uchwałą nr 4 głosami niewykorzystanymi
w głosowaniu w grupach, w konsekwencji czego podjęta uchwała była nieważna
jako sprzeczna z ustawą.
Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny przy rozpoznawaniu apelacji powziął wątpliwość wyrażoną w
zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne powstało w związku z wykładnią przepisów art. 385 § 3,
5 i 6 k.s.h. regulujących powoływanie lub odwoływanie członków rady nadzorczej
przez walne zgromadzenie spółki akcyjnej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami. Na wniosek akcjonariuszy, reprezentujących co najmniej jedną piątą
kapitału zakładowego, wybór rady nadzorczej powinien być dokonany przez
najbliższe walne zgromadzenie w drodze głosowania oddzielnymi grupami, nawet
gdy statut przewiduje inny sposób powołania rady nadzorczej (art. 385 § 3 k.s.h.).
Osoby reprezentujące na walnym zgromadzeniu tę część akcji, która przypada
z podziału ogólnej liczby reprezentowanych akcji przez liczbę członków rady, mogą
utworzyć oddzielną grupę celem wyboru jednego członka rady, nie biorą jednak
udziału w wyborze pozostałych członków (art. 385 § 5 k.s.h.). Mandaty w radzie
nadzorczej nieobsadzone przez odpowiednią grupę akcjonariuszy, utworzoną
zgodnie z § 5, obsadza się w drodze głosowania, w którym uczestniczą
wszyscy akcjonariusze, których głosy nie zostały oddane przy wyborze członków
rady nadzorczej, wybieranych w drodze głosowania oddzielnymi grupami (art. 385
§ 6 k.s.h.).
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 marca 2004 r., III CK 392/02 (niepubl.)
wskazał, że w razie dokonania w drodze głosowania grupami wyboru choćby
jednego członka rady nadzorczej, dochodzi do powołania (chociaż w niepełnym
składzie) rady nadzorczej. Nieutworzenie pozostałych grup mających wybrać
dalszych członków rady nie pozbawia walnego zgromadzenia możliwości ich
4
wyboru, który może być dokonany w drodze zwykłego głosowania, już bez udziału
akcjonariuszy, którzy utworzyli grupę.
W związku z przytoczoną wypowiedzią Sądu Najwyższego powstaje
pytanie, czy i jaki wpływ na wykładnię przepisów art. 385 § 3, 5 i 6 k.s.h. może mieć
dodanie przez ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek
handlowych oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2009 r. Nr
13, poz. 69) art. 4113
k.s.h., zgodnie z którym akcjonariusz może głosować
odmiennie z każdej z posiadanych akcji. Obszerne uzasadnienie projektu
rządowego tej ustawy (druk sejmowy nr 1130 Sejmu VI kadencji) nie pozostawia
wątpliwości, że celem przewidzianej w art. 4113
k.s.h. instytucji niejednolitego
(podzielonego) głosowania (ang. split voting) jest umożliwienie akcjonariuszowi,
który posiada więcej niż jedną akcję, wykonywania prawa głosu z każdej z nich
w odmienny sposób, tj. przez głosowanie częścią akcji "za", częścią "przeciw" oraz
częścią przez oddanie głosu "wstrzymującego się". Do takiego jednoznacznego
wniosku prowadzi też wykładnia językowa art. 411 k.s.h.
Odwoływanie się do art. 4113
k.s.h. jako przepisu, który wpływa na
wykładnię art. 385 § 6 k.s.h., nie jest trafne przede wszystkim ze względu
na odmienne hipotezy norm zamieszczonych w tych przepisach. Artykuł 4113
k.s.h.
określa sposób wykonania prawa głosu w spółce akcyjnej, wskazując,
że akcjonariusz może odmiennie wykonywać prawo głosu z każdej z posiadanych
akcji. Natomiast art. 385 § 6 k.s.h. reguluje szczególny tryb wyborów członków rady
nadzorczej w spółce akcyjnej. Przepis ten nie dotyczy natomiast sposobu
wykonywania prawa głosu przez akcjonariusza (dopuszczalności niejednolitego
głosowania z akcji). W wyborach członków rady nadzorczej w drodze głosowania
oddzielnymi grupami akcjonariusz może głosować niejednolicie z posiadanych akcji
(art. 4113
k.s.h.). Instytucja split voting odniesiona do głosowania grupami przy
powoływaniu członków rady nadzorczej oznacza, że akcjonariusz może np. częścią
akcji głosować na jednego kandydata, częścią zaś na innego kandydata.
Okoliczność ta nie wpływa jednak na sposób interpretacji art. 385 § 6 k.s.h.
Interpretacja przepisów dotyczących wyboru członków rady nadzorczej
w głosowaniu grupami z perspektywy instytucji split voting nie stanowi zatem
5
właściwego kierunku rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. Takie podejście
pomija bowiem kluczowy problem określenia wzajemnej relacji pomiędzy § 5 i § 6
art. 385 k.s.h. Abstrahuje również od celu tej regulacji zamieszczonej w art. 4113
k.s.h., jakim jest zapewnienie ochrony interesu akcjonariuszy mniejszościowych
przez stworzenie mechanizmu powoływania członków rady nadzorczej
uwzględniającego stopień partycypacji akcjonariuszy w kapitale zakładowym spółki
akcyjnej.
Wykładnia językowa art. 385 § 6 k.s.h. - inaczej niż w wypadku art. 4113
k.s.h. - nie prowadzi do jednoznacznego rezultatu i w konsekwencji nie może
stanowić wyłącznej podstawy rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. Możliwa
w szczególności byłaby interpretacja prowadząca do wniosku, że np. akcjonariusz
tworzący grupę wykonuje w niej prawo głosu z jednej z posiadanych akcji,
dokonując wyboru członka rady nadzorczej, a następnie „przenosi" pozostałe
przysługujące mu głosy do wyborów uzupełniających dokonywanych na podstawie
art. 385 § 6 k.s.h. Taki rezultat wykładni językowej art. 385 § 6 k.s.h. jest jednak nie
do zaakceptowania ze względu na istotę wyborów członków rady nadzorczej
w głosowaniu oddzielnymi grupami, wyrażającą się w dążeniu do zapewnienia
proporcjonalnej reprezentacji poszczególnych grup akcjonariuszy w radzie, a także
istotę wyborów uzupełniających do rady nadzorczej. Utworzenie grupy pozwalałoby
bowiem akcjonariuszowi na powołanie własnego przedstawiciela w radzie
nadzorczej, a następnie „przeniesienie" głosów do wyborów uzupełniających,
co wiązałoby się z osłabieniem pozycji akcjonariusza nietworzącego grupy (również
akcjonariusza większościowego).
Przeciwko takiemu rozumieniu art. 385 § 6 k.s.h. przemawia także art. 385
§ 5 in fine k.s.h. wskazujący, że akcjonariusz tworzący grupę nie może brać udziału
w wyborach innych członków rady nadzorczej. Skoro akcjonariusz tworzący grupę
nie może uczestniczyć w wyborze innych członków rady nadzorczej, to użyte w art.
385 § 6 k.s.h. sformułowanie „akcjonariusz, którego głosy nie zostały oddane przy
wyborze członków rady nadzorczej wybieranych w głosowaniu oddzielnymi
grupami" należy odnosić do tych akcjonariuszy, którzy nie utworzyli grupy.
6
Istotne znaczenie ma również odwołanie się do względów pragmatycznych.
Uznanie, że nie jest dopuszczalne „przenoszenie" głosów z wyborów w grupie do
głosowania uzupełniającego, pozwala akcjonariuszom w chwili tworzenia grup
na ocenę „układu sił" w spółce i przyjęcie odpowiedniej strategii co do sposobu
powołania swoich przedstawicieli w radzie nadzorczej (utworzenie grupy albo udział
w wyborze członków rady w głosowaniu uzupełniającym). Dopuszczenie
„przenoszenia" głosów powodowałoby natomiast, że w chwili tworzenia grup nie
byłaby możliwa ocena liczby głosów uczestniczących w wyborze uzupełniających.
Nie byłoby bowiem możliwe do ustalenia, ile głosów zostanie „przeniesionych"
przez akcjonariuszy tworzących grupę do wyborów uzupełniających. Przy takiej
interpretacji art. 385 § 6 k.s.h. decyzja o nietworzeniu grupy i obsadzeniu wolnych
mandatów w wyborach uzupełniających byłaby bardzo ryzykowna.
W konkluzji należy zatem stwierdzić, że akcjonariusz tworzący grupę nie
może uczestniczyć w wyborach uzupełniających do rady nadzorczej (art. 385 § 6
k.s.h.). Przemawia za tym zarówno wyraźne sformułowanie art. 385 § 5 in fine
k.s.h., jak również wykładnia funkcjonalna (celowościowa) art. 385 § 6 k.s.h.
odwołująca się do celu i istoty głosowania grupami oraz głosowania
uzupełniającego. Nie bez znaczenia jest tu dążenie do zapewnienia ładu
korporacyjnego w spółce. Dopuszczenie możliwości równoczesnego uczestniczenia
akcjonariusza w wyborach w grupie i wyborach uzupełniających mogłoby zaś
prowadzić do osłabiania pozycji akcjonariuszy nietworzących grup, co bez
wątpienia nie było zamiarem ustawodawcy (ratio legis).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie
prawne, jak w uchwale.