Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 70/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko I. A/S w T. (Dania)
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 września 2012 r.
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 3 600zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powodowy przewoźnik dochodzi od pozwanego odbiorcy zapłaty należności
ciążących na przesyłkach, wskazując art. 51 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. –
Prawo przewozowe (Dz. U. 2000 r., Nr 50, poz. 601 ze zm.), zwanej dalej
„Pr. przew.”, jako podstawę prawną żądania.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo. Ustalił, że przewoźnik wykonywał
przewozy na podstawie listów przewozowych CMR, w których nie była podana
cena frachtu, ani inne koszty związane z przewozem przesyłek, co zwalniało
pozwanego odbiorcę z obowiązku zapłaty przewoźnikowi na podstawie art. 13 ust.
2 Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów z dnia
19 maja 1956 r. (cyt. dalej „CMR”), ratyfikowanej przez Polskę w 1962 r. (zał. do
Dz. U. 1962 r., Nr 49, poz. 238), wobec braku spełnienia przesłanek wynikających
z tego przepisu.
Apelację powoda oddalił Sąd Apelacyjny, uznając ją za niezasadną.
Sąd odwoławczy uznał, że powodowy przewoźnik otrzymywał od
nieuczestniczącego w tym sporze wysyłającego przesyłki listy przewozowe CMR,
w których nie zostały wpisane jakiekolwiek kwoty należności wynikających
z przewozu, co zwalniało pozwanego odbiorcę z obowiązku ich zapłaty na
podstawie art. 13 ust. 2 CMR.
W ocenie Sądu drugiej instancji, okoliczność, że przepisy CMR regulują
sytuację przewoźnika w stosunkach z odbiorcą przesyłki w sposób mniej korzystny,
aniżeli przepisy Prawa przewozowego i k.c. nie jest wystarczającą podstawą do
stwierdzenie, że Konwencja CMR nie reguluje obowiązków odbiorcy względem
przewoźnika. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny przyjął za podstawę prawną oceny
zasadności żądań powoda art. 13 CMR, który zwalnia odbiorcę z obowiązku
zapłaty przewoźnikowi należności niewynikających z listu przewozowego. Nadto
Sąd ten podkreślił, że sam powód przyznał w apelacji, iż nie zostały spełnione
przesłanki żądania od odbiorcy zapłaty przewoźnego wynikające z art. 13 CMR.
Skarga kasacyjna powoda, zaskarżająca w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego, oparta została na zarzucie niewłaściwego zastosowania art. 13 ust.
3
2 CMR i w konsekwencji błędnego przyjęcia braku podstaw do zastosowania art. 51
ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 3 Pr. przew., co skutkowało uznaniem przez ten Sąd braku
uprawnienia powoda do żądania od odbiorcy zapłaty wynagrodzenia za wykonane
przewozy z uwagi na niewpisanie tych należności do listów przewozowych CMR.
W ocenie skarżącego, błędna jest ocena Sądu odwoławczego, że art. 13 ust.
2 CMR reguluje wyczerpująco wzajemne relacje pomiędzy przewoźnikiem
a odbiorcą, co w konsekwencji uzasadnia skorzystanie przez przewoźnika
z uprawnienia przyznanego mu w art. 51 Pr. przew. Zdaniem skarżącego, art. 13
CMR nie dotyczy roszczeń przewoźnika wobec odbiorcy o zapłatę przewoźnego,
a w tej sytuacji podstawą oceny tego roszczenia staje się art. 51 w zw. z art. 1 ust.
3 Pr. przew.
Pozwany odbiorca przesyłek w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł
o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Uznał za zasadne przyjęcie przez Sąd odwoławczy artykułu 13 CMR jako podstawy
prawnej rozstrzygnięcia, który to przepis reguluje odmiennie aniżeli art. 51
Pr. przew. obowiązek odbiorcy zapłaty przewoźnikowi należności ciążących na
przesyłce, co wyklucza dopuszczalność zastosowania ostatnio wymienionego
przepisu. Stosowanie prawa krajowego byłoby uzasadnione jedynie w sytuacji
braku stosownej regulacji w CMR, która to sytuacja jednak nie występuje, twierdzi
strona pozwana.
Strony podtrzymały własne stanowisko w pismach przygotowawczych –
strony powodowej z dnia 2 grudnia 2013 r., a strony pozwanej z dnia 16 grudnia
2013 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ zgłoszone
w niej zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się nieuzasadnione.
Oceny tych zarzutów należało dokonać z uwzględnieniem ustalonego stanu
faktycznego przyjętego za podstawę orzekania przez Sąd drugiej instancji.
Elementem bezspornych ustaleń jest, że powód wykonywał przewozy przesyłek
z Polski do Danii na podstawie listów przewozowych CMR, w których nie zostały
wpisane jakiekolwiek kwoty należności wynikających z przewozu. Zastosowanie
4
przepisów Konwencji CMR było więc co do zasady między stronami bezsporne,
wobec treści art. 1 ust. 1 CMR określającego zakres zastosowania tej Konwencji
i braku wystąpienia przesłanek wyłączających jej zastosowanie, a określonych
w art. 1 ust. 4 CMR.
Spór sprowadza się więc w istocie do tego, czy – jak uważa pozwany – art.
13 ust. 2 CMR reguluje, ale inaczej aniżeli czyni to art. 51 ust. 1 Pr. przew.,
obowiązek odbiorcy wobec przewoźnika, czy - jak uważa powód – pierwszy
z wymienionych przepisów nie reguluje roszczeń przewoźnika wobec odbiorcy
o zapłatę należności obciążających przesyłkę, co uzasadniałoby wówczas
zastosowanie drugiego z wymienionych przepisów, a więc zastosowanie normy
prawa krajowego.
Konwencja CMR zawiera regulację stosunków cywilnoprawnych, a Polska,
poprzez jej akceptację w formie ratyfikacji przewidzianej polskim konstytucyjnie
wymaganym porządkiem prawnym, spowodowała, że Konwencja stała się częścią
wewnętrznego porządku prawnego, stanowiąc źródło powszechnie obowiązującego
prawa cywilnego, bezpośrednio stosowanego m.in. przez sądy. Próby uzupełnienia
regulacji CMR przepisami krajowymi wynikają niekiedy z braku jednoznacznego
rozróżnienia sytuacji, w której określona materia nie jest objęta przedmiotem
regulacji przepisów CMR, od sytuacji, w której regulacja konwencyjna danej kwestii
jest, ale uboższa o pewne elementy, czy wręcz odmienna w stosunku do
tożsamych przedmiotowo uregulowań zawartych w prawie krajowym. Ostatnia
z wymienionych sytuacji nie pozwala na kwalifikację takiej regulacji konwencyjnej
jako niepełnej, czy też określanej w piśmiennictwie mianem luki wewnętrznej.
Wymaga wyraźnego podkreślenia, że stosowanie norm prawa krajowego jest
uzasadnione wyłącznie w przypadku, gdy określone zagadnienie (w tej sprawie:
obowiązek odbiorcy zapłaty przewoźnikowi należności wynikających z wykonania
międzynarodowego drogowego przewozu przesyłki) nie jest objęte zakresem
regulacji konwencyjnej.
Istnienie natomiast takiej regulacji konwencyjnej ale nie identycznej, czy
wręcz odmiennej od regulacji tożsamej przedmiotowo materii dokonanej prawem
krajowym wyłącza możliwość stosowania wówczas norm prawa krajowego wobec
5
konieczności uwzględniania międzynarodowego charakteru Konwencji CMR,
potrzeby jej jednolitego stosowania, zgodnego z celem tej Konwencji, którym jest
ujednolicenie w skali ponadnarodowej regulacji prawnej umowy międzynarodowego
drogowego przewozu towarów.
Przepisów art. 13 ust. 2 CMR chroni z jednej strony przewoźnika, bo
zobowiązuje odbiorcę do zapłaty mu należności, które nie zostały uregulowane
przez kontrahenta umownego przewoźnika czyli wysyłającego przesyłkę. Z drugiej
jednak strony przepis ten chroni zarazem zasadę bezpieczeństwa obrotu,
ponieważ ogranicza zakres obowiązku odbiorcy do zapłaty przewoźnikowi
wyłącznie kwoty należności wynikającej z listu przewozowego. Zważyć bowiem
należy, że strony umowy międzynarodowego przewozu drogowego, a więc
przewoźnik i wysyłający, mogą postanowić o wyłączeniu obowiązku odbiorcy
ponoszenia kosztów przewozu, osiągając taki skutek prawny poprzez zaniechanie
wpisywania do listu przewozowego kwoty należności związanych z przewozem.
Wynikającą z art. 13 ust. 2 CMR przesłanką powstania po stronie
przewoźnika wierzytelności w stosunku do odbiorcy przesyłki o zapłatę należności
związanych z wykonaniem międzynarodowego przewozu drogowego jest wyraźne
określenie ich w liście przewozowym przez podanie przynajmniej tytułu (np. opłata
za przewóz) oraz wysokości należności lub co najmniej podstawy do ustalenia
wysokości tych należności. Powstanie określonego w art. 13 ust. 2 CMR obowiązku
odbiorcy dokonania zapłaty przewoźnikowi zostało więc przez ustawodawcę
międzynarodowego uwarunkowane zapewnieniem odbiorcy należności łatwego
ustalenia za co i ile ma przewoźnikowi zapłacić. W piśmiennictwie przyjmuje się,
że wpisy dotyczące należności znanych już w momencie zawierania umowy
przewozu (m.in. wynagrodzenia za przewóz) powinny być zamieszczone w liście
przewozowym już w chwili jego wystawienia i objęte konsensem stron umowy
przewozu, a więc przewoźnika i wysyłającego przesyłkę.
W tej sytuacji zasadnie przyjął Sąd Apelacyjny, że niezbędną przesłanką
powstania na podstawie art. 13 ust. 2 CMR obowiązku pozwanego odbiorcy
dokonania zapłaty jednoznacznie ustalonej kwoty na rzecz powodowego
przewoźnika jest istnienie w liście przewozowym określenia wysokości tej kwoty,
6
wyznaczającej istnienie i zakres obowiązku pozwanego odbiorcy. Bezsporny
zatem brak wpisania w listach przewozowych CMR kwot należności wynikających
z wykonanych przez powoda przewozów zasadnie oceniony został przez Sąd
Apelacyjny jako wyłączający istnienie po stronie pozwanego odbiorcy obowiązku
zapłaty przewoźnikowi, wobec braku niezbędnej przesłanki uzasadniającej
zastosowanie art. 13 ust. 2 CMR. W tej ostatniej kwestii ocena Sądu Apelacyjnego
zbieżna jest zresztą z oceną samego powoda wyrażoną w jego apelacji.
Również podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut błędnego
niezastosowania art. 51 ust. 1 zw. z art. 1 ust. 3 Pr. przew. należało ocenić jako
bezzasadny. Zastosowanie przepisu prawa krajowego w postaci art. 51 ust. 1 Pr.
przew. do umowy międzynarodowego przewozu drogowego towarów byłoby
możliwe jedynie na podstawie art. 1 ust. 3 Pr. przew., a więc tylko wówczas, gdyby
Konwencja CMR nie stanowiła inaczej. Tymczasem przesłanka ta, pozwalająca na
stosowanie przepisów prawa krajowego, nie wystąpiła, ponieważ art. 13 ust. 2 CMR
stanowi inaczej aniżeli art. 51 ust. 1 Pr. przew., a to dlatego, że zawiera bardziej
rygorystyczną dalej idącą ochronę interesów odbiorcy przed kierowanymi do niego
przez przewoźnika roszczeniami majątkowymi. Przepis art. 13 ust. 2 CMR obciąża
bowiem odbiorcę obowiązkiem zapłaty przewoźnikowi wyłącznie należności
wynikających z listu przewozowego, podczas gdy art. 51 ust. 1 Pr. przew. nie
przewiduje takiego ograniczenia, ponieważ obciąża odbiorcę obowiązkiem zapłaty
wszystkich należności ciążących na przesyłce i to niezależnie od tego, czy zostały
one określone w liście przewozowym, czy też nie. Tożsama przedmiotowo materia,
a mianowicie istnienia obowiązku odbiorcy zapłaty przewoźnikowi należności
związanych z wykonaniem przewozu, została więc inaczej uregulowana w obu
wymienionych źródłach powszechnie obowiązującego w RP prawa. Nietrafnie więc
wywodzi strona skarżąca jakoby obowiązek odbiorcy zapłaty przewoźnikowi
należności wynikających z przewozu nie był przedmiotem regulacji konwencji CMR.
Przeciwnie, zagadnienie to jest objęte przedmiotem regulacji konwencyjnej,
a okoliczność, że ustawodawca międzynarodowy uregulował je, chociaż uczynił to
odmiennie, wyklucza możliwość zastosowania korzystniejszego dla powoda
przepisu prawa krajowego. Przeciwne stanowisko zagrażałoby potrzebie
jednolitego interpretowania i stosowania norm konwencyjnych w sferze tak
7
specyficznej działalności międzynarodowej, jaką jest międzynarodowy transport
drogowy przesyłek, dokonywany w relacjach między państwami, które ratyfikowały
konwencję CMR, czyniąc ją elementem wewnętrznego porządku prawnego.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i § 3 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013, poz. 461).