Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 172/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
SSA Wojciech Kościołek
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa H.B.
przeciwko „P.” Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2004 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 sierpnia 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego – P. S.A.
kwotę 336.314,69 zł z odsetkami na rzecz powodów – H. i R.B. na podstawie
umowy obowiązkowego ubezpieczenia budynku. Powodowie domagali się
wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego w wysokości 856.832,51 zł,
obejmującego odszkodowanie za zniszczony budynek, odszkodowanie za
zniszczone ruchomości i koszty zleconych przez powodów opinii biegłych. Spór
koncentrował się nie na samej zasadzie odpowiedzialności pozwanego
ubezpieczyciela, lecz na określeniu wysokości szkody poniesionej przez
powodów w majątku ruchomym i nieruchomości. Elementy stanu faktycznego,
ustalonego przez Sąd Okręgowy, przedstawiały się następująco.
Powodowie zawarli z pozwanym umowę obowiązkowego ubezpieczenia
budynku znajdującego się na terenie gospodarstwa rolnego (magazynu-
przechowalni owoców i warzyw) na sumę ubezpieczenia 1.200.000 zł.
Ubezpieczyli też mienie ruchome na podstawie pięciu umów ubezpieczenia
dobrowolnego. W dniu 26 sierpnia 1998 r. pożar w budynku powodów
spowodował jego zniszczenie wraz z wyposażeniem, mieniem ruchomym
i sianem. Nie stwierdzono przestępstwa podpalenia budynku. W następnym
dniu powodowie zgłosili szkodę ubezpieczycielowi. Ubezpieczyciel obliczył
szkodę w budynku na kwotę 236.510,29 zł i wypłacił odszkodowanie w tej
wysokości do listopada 1998 r. Powodowie domagali się wyższego
odszkodowania (ich zdaniem, pozwany był zobowiązany do wypłacenia im
jeszcze kwoty 737.093,87 zł stanowiącej wartość zniszczonego budynku).
W związku z tym, że powodowie zrezygnowali ostatecznie z odbudowy
spalonego budynku, wysokość szkody ustalano na podstawie cenników
stosowanych przez ubezpieczyciela do szacowania wartości budynków (§ 22
rozporządzenia MF z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie ogólnych warunków
obowiązkowego ubezpieczenia budynków /.../ – Dz. U. Nr 36, poz. 220).
Rozmiar szkody w nieruchomości Sąd Okręgowy ustalił na podstawie
pisemnych opinii biegłego M.R. w kwocie 543.972,21 zł i wyszczególnił
3
elementy tak ustalonej szkody zgodnie z postanowieniami umowy
ubezpieczenia.
Apelacja strony pozwanej (w części uwzględniającej powództwo) została
oddalona jako nie uzasadniona. Natomiast apelacja strony powodowej została
częściowo uwzględniona. Postępowanie zostało umorzone wobec powoda
R.B., ponieważ stroną umowy ubezpieczenia obowiązkowego budynku była
tylko powódka H.B. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne dokonane
przez Sąd pierwszej instancji, uzupełniając postępowanie dowodowe w
zakresie ustalenia wysokości szkody i należnego stronie powodowej
odszkodowania ubezpieczeniowego. Ostatecznie Sąd Apelacyjny podwyższył
zasądzone na rzecz powódki odszkodowanie o kwotę 120.030,44 zł z
odsetkami od dnia 1 grudnia 1998 r. po dokładnym określeniu wszystkich
elementów komponujących szkodę powódki i po uwzględnieniu otrzymanego
już od ubezpieczyciela odszkodowania ubezpieczeniowego (s. 14 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku). Podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
wysokość szkody należało ustalać na podstawie cennika stosowanego przez
pozwanego ubezpieczyciela i stwierdził brak podstaw do ustalenia
odszkodowania w oparciu o inne kryteria, niż zastosowane w opinii biegłego
M.R.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony przez powódkę
H.B. w punkcie 3, w zakresie oddalenia apelacji powodów w pozostałej części,
a w odniesieniu do powódki – w całości. Jako podstawy kasacji wskazano
naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) i § 22 ust. 1 pkt 1
i 2 oraz ust. 3 rozporządzenia MF z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie ogólnych
warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład
gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (Dz. U. Nr 36, poz.
220). Strona skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku w części
zaskarżonej (tj. w pkt 3) przez zasądzenie dodatkowo na rzecz powódki kwoty
416.141,07 zł z odsetkami.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W kasacji zarzucono błędną wykładnię art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28
lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62
ze zm.; cyt. dalej jako „ustawa z 1990 r.”). Zgodnie z tym przepisem,
odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższe od
poniesionej szkody, chyba że umowa stanowi inaczej. Skarżąca wywodziła m.
in. to, że należne jej odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej
szkody i sumy gwarancyjnej, która w odniesieniu do ubezpieczonego obiektu
wynosiła 1.200.000 zł. Ponadto odszkodowanie ma wyrównać w całości szkodę
poniesioną przez powódkę w wyniku spalenia ubezpieczonego obiektu. Jeżeli
zatem zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 ustawy z 1990 r. (przez jego błędną
wykładnię) strona skarżąca dostrzega w tym, że zasądzone na rzecz powódki
odszkodowanie nie doprowadziło – według skarżącej – do wyrównania
poniesionej przez nią szkody, to zarzut ten został jednak niewłaściwie
sformułowany. Czym innym jest bowiem problem właściwego ustalenia
wysokości poniesionej szkody, a czym innym reguła ogólna prawa
ubezpieczeniowego sformułowana w art. 8 ust. 1 ustawy z 1990 r. Jest sprawą
oczywistą to, że wysokość odszkodowania powinna odpowiadać rozmiarowi
poniesionej szkody i nie może przekraczać wskazanej w umowie ubezpieczenia
tzw. sumy ubezpieczenia. Należy jednak stwierdzić, że powódka nie zdołała w
kasacji skutecznie zakwestionować ustaleń Sądu Apelacyjnego dotyczących
wysokości poniesionej przez nią szkody (pkt 2 uzasadnienia).
2. Skarżąca nie kwestionuje tego, że do umowy ubezpieczenia miały
zastosowanie m. in. § 22 rozporządzenia MF z dnia 3 kwietnia 1997 r.
w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia ... (Dz. U. Nr 36,
poz. 220; cyt. dalej jako „rozporządzenie z 1997 r.”). Do warunków tych
odesłano zresztą w treści umowy ubezpieczenia („Dokument ubezpieczenia
obowiązkowego budynków”; k. 8 akt). Skarżąca stara się natomiast wskazać na
nieprawidłowość stosowanych przez ubezpieczyciela cenników przeznaczonych
do szacowania wartości budynków (§ 22 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia z 1997 r.),
ponieważ – zdaniem skarżącej – cenniki te posługują się cenami wyraźnie
zaniżonymi w relacji do „średnich krajowych cen” (s. 6 kasacji). Jeżeli uznać, że
zagadnienie stosowania przez P. niewłaściwych – zdaniem powódki
5
– cenników dotyczących szacowania wartości budynków należy do stanu
faktycznego sprawy, to ewentualne uchybienie Sądu Apelacyjnego w tym
zakresie powinno być zakwestionowane wskazaniem odpowiedniej podstawy
kasacyjnej (np. art. 233 § 1 k.p.c.). W kasacji stwierdzono nawet, że „zaniżenie
zawarte w cennikach P. jest okolicznością bezsporną”, ale podniesiono jedynie
zarzuty naruszenia prawa materialnego. Sąd Najwyższy pozostaje związany
ustaleniami faktycznymi Sądu drugiej instancji (art. 39311
§ 2 k.p.c.). Oznacza
to, że już z tej przyczyny istnieją usprawiedliwione podstawy do uznania za
nietrafny zarzut naruszenia § 22 ust. 1 i ust. 3 rozporządzenia
z 1997 r., skoro ustalony przez Sąd Apelacyjny stan faktyczny, nie
zakwestionowany skutecznie, mógł właśnie usprawiedliwiać zaskarżone
kasacją rozstrzygnięcie. W tej sytuacji nieuzasadnione jest ogólne twierdzenie
strony skarżącej, że sądy bezkrytycznie przyjęły prawidłowość cenników
stosowanych przez pozwanego ubezpieczyciela.
Dodatkowo tylko należałoby jeszcze wyjaśnić to, że dla określenia
– zdaniem powódki – właściwych cen oszacowanie zniszczonych pożarem
budynków, powódka powołuje się m. in. na opinię biegłego M.R. (sporządzoną
w październiku 2000 r.). Tymczasem opinia ta była przecież kilkakrotnie
weryfikowana i zmieniana w toku postępowania, na co wskazuje się szerzej w
uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji (s. 7-11 tego uzasadnienia).
Dopiero zweryfikowana opinia wspomnianego biegłego stała się podstawą
ustaleń Sądu Apelacyjnego i to zgodnie z umową ubezpieczenia (wskazanego
dokumentu ubezpieczenia obowiązkowego budynków) odnośnie do możliwości
stosowania cenników ubezpieczyciela w zakresie szacowania wartości
budynków.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację strony
powodowej jako nieuzasadnioną (art. 39312
k.p.c.).