Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 144/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Zbigniew Strus
Protokolant Anna Jasińska
w sprawie z powództwa J.Ś.
przeciwko "O." Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 listopada 2004 r.,
kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 października 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i nie obciąża powoda kosztami postępowania
kasacyjnego na rzecz strony pozwanej.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny zaskarżonym orzeczeniem oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego oddalającego powództwo o zapłatę wynagrodzenia z
umowy o dzieło. Rozstrzygnięcie to oparł na następujących aprobowanych
ustaleniach Sądu pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny orzeczeniem z dnia 2 czerwca 2002 r. uchylił wyrok wstępny
Sądu Okręgowego w P. uznający dochodzone roszczenie za usprawiedliwione co
do zasady. Stwierdził, że nie doszło między stronami do zawarcia umowy w trybie
przetargu.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy powód zmienił podstawę prawną
powództwa, żądając zasądzenia spornego świadczenia na podstawie przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu (oświadczenie pełnomocnika powoda k. 294).
Sąd pierwszej instancji uznał, że na skutek przytoczenia nowych okoliczności
faktycznych doszło do zmiany powództwa, którą ocenił jako niedopuszczalną
w świetle art. 193 § 1 k.p.c., gdyż dla zmienionego powództwa byłby właściwy
miejscowo Sąd Okręgowy w W. W konsekwencji uczynił przedmiotem osądu
pierwotne żądanie i oddalił je.
Sąd Apelacyjny podzielił ocenę jurydyczną Sądu pierwszej instancji,
przytaczając jako dodatkowy argument wspierający trafność rozstrzygnięcia tego
Sądu okoliczność, że powód w sposób dorozumiany cofnął pierwotny pozew bez
zrzeczenia się roszczenia, na co pozwany nie wyraził zgody. Z tego względu
wobec niedopuszczalnej zmiany powództwa przedmiotem procesu mogło być
pierwotne żądanie.
W kasacji, opartej na podstawie wywiedzionej z art. 3931
pkt 2 k.p.c.,
skarżący zarzucił naruszenie przepisów:
- art. 193 i art. 15 k.p.c. przez ich błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, iż zmiana powództwa jest niedopuszczalna, także jeżeli
wpływa wyłącznie na właściwość miejscową sądu oraz, że sąd właściwy
w chwili wytoczenia powództwa nie pozostaje właściwy aż do ukończenia
postępowania;
3
- i art. 233 § 1 oraz 235 k.p.c. przez pozbawienie powoda możliwości
merytorycznej obrony jego praw przed sądem.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest oczywiście nie uzasadniony.
Przepis ten dotyczy bowiem oceny dowodów dokonanej przez Sąd drugiej
instancji, a skarżący uzasadnia jego naruszenie pozbawieniem go możliwości
merytorycznej obrony.
Zarzucając naruszenie art. 193 k.p.c. skarżący nie wskazuje wprawdzie,
który z trzech przepisów tego artykułu jego zdaniem został naruszony, jednakże
zestawienie uzasadnienia tego zarzutu z uznaniem przez Sąd Apelacyjny zmiany
powództwa za niedopuszczalną na podstawie art. 193 § 1 k.p.c. należało przyjąć,
że zarzut naruszenia dotyczy tego przepisu. Nie zasługuje on jednak na
uwzględnienie. Dokonana przez Sąd Apelacyjny wykładnia tego przepisu i przyjęcie
w jej wyniku, że zmiana powództwa wpływająca na właściwość miejscową sądu jest
niedopuszczalna nie mogą być skutecznie zwalczane.
W myśl art. 193 § 1 k.p.c., powód może zmienić powództwo z tym jedynie
zastrzeżeniem, że nie może tą zmianą naruszać właściwości sądu. Przepis ten nie
zawiera żadnych dalszych ograniczeń z czego wynika, że powód może powództwo
zmienić w najszerszym tego słowa znaczeniu.
Przedmiotowa zmiana powództwa, o której mowa w powołanym przepisie
może polegać na przekształceniu obu jego elementów składowych, a więc żądania
pozwu i uzasadniających je okoliczności faktycznych bądź jednego z nich. Może
ona przybrać postać zmiany ilościowej, polegającej na rozszerzeniu albo
ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany
żądania – jego przedmiotu albo rodzaju żądanej ochrony prawnej - lub
przekształcenia podstawy faktycznej powództwa, którą judykatura określa jako
tzw. „wymianę przytoczeń” (por. motywy uchwały połączonych Izb Sądu
Najwyższego - Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia
1972 r., III PZP 17/70, OSNC 1973 r., Nr 5, poz. 72).
4
Zmianą powództwa nie są czynności procesowe mające charakter czystej
rektyfikacji, a mianowicie takie jak sprostowanie lub uzupełnienie podstawy
faktycznej pozwu, albo jej nieistotną zmianę. Natomiast stanowi zmianę powództwa
powołanie jego innej podstawy prawnej, z jednoczesnym uzupełnieniem podstawy
faktycznej o nowe okoliczności.
Przenosząc te uwagi ogólne na grunt rozpoznawanej kasacji, rozważania
wymaga przede wszystkim czy w sprawie rzeczywiście nastąpiła zmiana
powództwa, a więc zmiana jego podstawy, tj. istotnych okoliczności faktycznych
uzasadniających żądanie dochodzone pozwem.
Chodzi w szczególności o to czy powołanie się przez powoda na
inny przepis prawa materialnego i uzupełnienie podstawy faktycznej pozwu
zmienia w istocie tę podstawę, czy tylko ją rozwija, czego za zmianę uważać nie
można.
Powód swoje roszczenie wywodził pierwotnie z umowy, jaka jego zdaniem
łączyła strony. Aktualnie opiera je na niesłusznym wzbogaceniu. Powództwo
wywodzone na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu wytacza się
według przepisów o właściwości ogólnej, zgodnie z którymi właściwym do
rozpoznania sprawy byłby Sad Okręgowy w W. Wprawdzie wskazanie przez
powoda przepisu prawa materialnego, mającego stanowić podstawę prawną
żądania, nie jest wymagane, nie pozostaje jednak bez znaczenia dla przebiegu
i wyniku sprawy, bowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne
uzasadniające żądanie i ukierunkowuje całe postępowanie rozpoznawcze
(por. orzecz. Sądu Najwyższego z 23 lutego 1999 r. I CKN 252/98
(OSNC 1999/9/152).
Trafnie zatem sądy obu instancji uznały, że nastąpiła zmiana powództwa,
a nie tylko uzupełnienie podstawy faktycznej pozwu nieskutkujące taką zmianą.
Dowodzi tego dobitnie oświadczenie pełnomocnika powoda w tym przedmiocie
(k. 294), a zwłaszcza fragment o treści „w imieniu powoda wnoszę i wywodzę jak
dotychczas, jednakże na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Uzupełniająco poza tym materiałem który został dotychczas wykazany
z przekonaniem powoda iż strony skutecznie zawarły umowę, będę starał się
5
wykazać iż zakres prac wykonanych przez powoda obejmował nie taki zakres, jaki
wynikał ze złożonej oferty tzn. 500 m3
gruntu a około 6000 m3
gruntu”
.
Jak z tego wynika, pierwotne przedstawienie przez powoda stanu
faktycznego nie da się połączyć z późniejszym, gdyż wyłączają się one wzajemnie.
W grę wchodzi zatem zmiana części istotnych okoliczności faktycznych
uzasadniających żądanie powoda, a więc zmiana powództwa. Powód nie zmienił
w całości wszystkich dotychczasowych istotnych elementów pozwu. Nowopowstałe
powództwo pozostaje zatem w związku z pierwotnym co do niektórych elementów,
a to uzasadnia wniosek, że nie nastąpiło cofnięcie pierwotnego powództwa
i wniesienie nowego, jak błędnie przyjął w dodatkowej argumentacji Sąd
Apelacyjny.
Zgodnie z przepisem art. 193 § 1 k.p.c. powód mógł w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji dokonać zmiany swego powództwa bez zgody
pozwanego, jednak pod warunkiem, że sąd ten byłby właściwy do jego
rozpoznania. Jak z powyższego wynika warunek ten w przedmiotowej sprawie nie
został spełniony. W konsekwencji należy stwierdzić, że Sądy obu instancji
prawidłowo uznały zmianę powództwa za niedopuszczalną i słusznie rozpoznały
merytorycznie pierwotne żądanie. Jego ocena materialnoprawna nie mogła być
poddana kontroli kasacyjnej, gdyż nie była w kasacji kwestionowana.
W konfrontacji zatem z treścią uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie daje
się obronić zarzut skarżącego, jakoby nie doszło do niedopuszczalnej zmiany
powództwa w rozumieniu art. 193 § 1 k.p.c. Bezzasadność zarzutu naruszenia
tego przepisu czyni bezprzedmiotowym rozważanie zarzutu naruszenia zasady
perpetuatio fori z art. 15 § 1 k.p.c. Należy zauważyć, że podzielenie poglądu
skarżącego prezentowanego w kasacji prowadziłoby do obejścia przepisów
o właściwości sądu przez późniejszą zmianę powództwa.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił kasację jako bezzasadną (art. 39312
k.p.c.), orzekając o kosztach postępowania na podstawie art. 102 w związku z art.
39319
k.p.c.