Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 31/06
UCHWAŁA
Dnia 10 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa Z. P.
przeciwko Gminie O., J. S. i Ja. S.
o ustalenie nieważności umowy,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 10 maja 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w .
postanowieniem z dnia 20 września 2005 r.,
"Czy uprawnionym do zgłoszenia przewidzianego w art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst
jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) żądania
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym
jest wyłącznie osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane
błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub
ograniczenia, czy też uprawnionym jest każdy, kto ma interes prawny
w tym, aby treść księgi wieczystej odpowiadała rzeczywistemu
stanowi prawnemu ?"
2
podjął uchwałę:
Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej
a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba
uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze
wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz.
1361 ze zm. i art. 626
2
§ 5 k.p.c.).
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 12 maja 2005 r. oddalił powództwo Z.
P. przeciwko Gminie O., J. S. i Ja. S. o ustalenie nieważności umowy sprzedaży
nieruchomości. Sąd ten ustalił, iż na podstawie umowy zawartej w formie aktu
notarialnego w dniu 7 maja 2001 r. Gmina sprzedała J. S. i Ja. S. w trybie
bezprzetargowym, przewidzianym w art. 37 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 261, poz.
2603 ze zm.), nieruchomość położoną w O., oznaczoną numerem geodezyjnym
240 o powierzchni 2 ary 11 m2
w udziałach po ½ części. Nabywcy nieruchomości
zostali ujawnieni w prowadzonej dla niej w Sądzie Rejonowym w O. księdze
wieczystej Kw nr […] jako współwłaściciele. W takiej sytuacji – uznał Sąd Rejonowy
– powód nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy.
Przysługuje mu bowiem dalej idący środek ochrony w postaci powództwa
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Uwzględnienie powództwa opartego na treści art. 189 k.p.c. nie likwidowałoby
stanu niepewności, czy też zagrożenia sfery prawnej powoda, skoro stan taki
wynika z wpisu prawa własności pozwanych nabywców nieruchomości w księdze
wieczystej.
Przy rozpoznawaniu apelacji powoda od powyższego wyroku, opartej na
zarzucie naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.,
3
dalej: u.k.w.h.), Sąd Okręgowy w L. powziął poważne wątpliwości, które stały się
przyczyną przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia
prawnego sformułowanego w sentencji postanowienia z dnia 20 września 2005 r.
Sąd Okręgowy wskazał, że uznanie powoda w konkretnym stanie faktycznym za
osobę uprawnioną do wytoczenia powództwa o usunięcie niezgodności między
stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym
stanem prawnym niewątpliwie musiałoby prowadzić do oddalenia zgłoszonego w
pozwie żądania ustalenia nieważności umowy na podstawie art. 189 k.p.c.
Problematyczna pozostaje jednak kwestia, czy powoda można zaliczyć do kręgu
osób legitymowanych do wytoczenia powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h.
Według Sądu Okręgowego, literalne brzmienie tego przepisu nakazywałoby
odmówić powodowi takiej legitymacji. Nie jest on bowiem osobą, której prawo nie
zostało w księdze wieczystej wpisane lub zostało wpisane błędnie albo
pozostawało dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia.
Względy celowościowe przemawiają wszakże za stanowiskiem przeciwnym.
Powództwo z art. 10 ust. 1 u.k.w.h. stwarza powodowi bezsprzecznie możliwość
uzyskania ochrony szerszej, definitywnie usuwającej stan zagrożenia jego sfery
prawnej.
W judykaturze nie ma zgodności poglądów co do tego, czy katalog osób
wymienionych w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. ma charakter zamknięty, a w konsekwencji
– czy z powództwem, jakie przewiduje to unormowanie, może wystąpić każdy, kto
ma interes prawny w tym, aby treść księgi wieczystej odpowiadała rzeczywistemu
stanowi prawnemu. Częściej wyrażane jest zapatrywanie aprobujące pozytywną
odpowiedź na drugie z tak postawionych pytań, ale nie brak też wypowiedzi
przeciwnych. Również w piśmiennictwie zagadnienie to jest przedmiotem sporów,
co pogłębia wątpliwości ujęte w pytaniu przedstawionym do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie problem zakresu podmiotowego legitymacji procesowej do
wytoczenia powództwa o usunięcie niezgodności miedzy stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym
4
istotnie – na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy – był przedmiotem
rozbieżnych wypowiedzi. Kontrowersje dotyczące tego zagadnienia zaznaczyły się
wyraźnie jeszcze pod rządami dekretu z dnia 11 października 1946 r. – prawo
rzeczowe (Dz. U. R.P. Nr 57, poz. 319 ze zm.), który w art. 23 zawierał
unormowanie zbliżone do przyjętego w obecnie obowiązującym art. 10 ust. 1
u.k.w.h. Brak jednolitego stanowiska judykatury oraz zgodności poglądów
przedstawicieli nauki w tej kwestii skłoniły Rzecznika Praw Obywatelskich do
wystąpienia do Sądu Najwyższego o jej rozstrzygnięcie poprzez udzielenie
odpowiedzi na pytanie o takiej samej treści, jaka zawarta została w pytaniu
postawionym przez Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie.
Rozstrzygając to zagadnienie Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie
siedmiu sędziów w dniu 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, (jeszcze nie publ.),
wyjaśnił, że powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym
może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu
w księdze wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece, jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. i art. 6262
§ 5
k.p.c.). W uzasadnieniu tego zapatrywania Sąd Najwyższy wskazał, że powództwo
z art. 10 ust. 1 u.k.w.h. nie ogranicza się tylko do żądania ustalenia przez sąd
istnienia prawa powoda, które nie jest wpisane do księgi wieczystej lub jest wpisane
błędnie, bądź też do żądania ustalenia nieistnienia obciążenia lub ograniczenia
dotykającego prawa powoda wpisanego do księgi wieczystej. W istocie rzeczy
obejmuje ono także samo uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W konsekwencji sąd rozpoznający to
powództwo w ogóle nie bada interesu prawnego powoda. Interes prawny nie
stanowi zatem źródła legitymacji procesowej do jego wytoczenia. Z brzmienia art.
10 ust. 1 u.k.w.h. wynika, że żądanie usunięcia niezgodności treści księgi
wieczystej dotyczy takiego prawa, które obrazuje stan prawny nieruchomości
w szerokim tego słowa znaczeniu (także roszczenia z art. 16 u.k.w.h.). Przyjęta
w tym przepisie konstrukcja związania uzgodnienia z wpisem (art. 31 ust. 2
u.k.w.h.) wskazuje na wyraźną synchronizację unormowania legitymacji do
wytoczenia powództwa z legitymacją do złożenia wniosku o wpis w księdze
5
wieczystej. Oznacza to, że te same osoby, które mogą złożyć wniosek o dokonanie
wpisu (art. 6262
§ 5 k.p.c.), są legitymowane do wytoczenia powództwa z art. 10
ust. 1 u.k.w.h. Przyjęcie odmiennego zapatrywania i uznanie, że legitymacja ta
może przysługiwać podmiotowi spoza tak określonego kręgu uprawnionych,
prowadziłoby do sytuacji, w której osoba mająca interes w uzgodnieniu, a nie
wymieniona w art. 10 ust. 1 u.k.w.h., po uzyskaniu wyroku uwzględniającego
powództwo nie mogłaby skutecznie wystąpić z wnioskiem o dokonanie stosownego
wpisu w księdze wieczystej. Ochrona udzielona jej w wyniku procesu o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym byłaby więc iluzoryczna.
Tymczasem osoba taka ma możliwość obalenia domniemania wynikającego z art. 3
u.k.w.h. w każdym innym postępowaniu, w którym stwierdzenie rzeczywistego
stanu prawnego nieruchomości stanowi przesłankę rozstrzygnięcia.
Skład orzekający w pełni podziela zapatrywanie wyrażone w powołanej
wyżej uchwale i przytoczoną w jej uzasadnieniu argumentację. Uchwała ta odnosi
się wprost do zagadnienia prawnego przedstawionego w rozpoznawanej sprawie.
Mając na uwadze fakt, iż Sąd Okręgowy powziął wątpliwości zanim zapadło to
orzeczenie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. udzielił na nie
odpowiedzi, jak w sentencji.
jc