Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 156/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Gminy Miasta K.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Spółdzielni Inwalidów
[…]
o wydanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 sierpnia 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części uchylającej pkt II wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 listopada 2004 r. i umarzającej
postępowanie w zakresie roszczenia o zasądzenie kwoty 860.472
zł. oraz w części orzekającej o kosztach postępowania, (pkt 2 i 3)
i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowa Gmina Miasta K. domagała się w pozwie wydania nieruchomości
oraz zasądzenia od pozwanej Spółdzielni Inwalidów […] kwoty 860.472 zł z tytułu
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości w latach 1988 do
1997 r.
Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 1999 r. Sąd Okręgowy zawiesił
postępowanie w sprawie wobec ogłoszenia w stosunku do pozwanej upadłości,
w dniu 23 lutego 1999 r.
Po podjęciu postępowania postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2004 r.
powódka rozszerzyła żądanie zapłaty i domagała się z tytułu wynagrodzenia za
korzystanie z nieruchomości za okres od sierpnia 1999 r. do lipca 2004 r.
zasądzenia dalszej kwoty 568.124, 84 zł.
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od
Syndyka Masy Upadłości Spółdzielni Inwalidów […] na rzecz Gminy Miasta K.
kwotę 818.986, 22 zł. Oddalił w dalszej części powództwo o zapłatę oraz
powództwo o wydanie nieruchomości.
W zakresie żądania zapłaty Sąd Okręgowy ustalił, że sporna nieruchomość
została przejęta przez Spółdzielnię Inwalidów we wrześniu 1977 r. W związku z
korzystaniem z niej Spółdzielnia wnosiła w latach 1986 do 1988 opłatę za
użytkowanie zwykłe. Mimo starań nie uzyskała użytkowania wieczystego
nieruchomości, która decyzją z dnia 18 października 1993 r. została
skomunalizowana. Jako posiadacz w złej wierze zobowiązana była do zapłaty
powódce wynagrodzenia z tego tytułu. Przyjmując za podstawę wyliczenia okres
korzystania z poszczególnych działek począwszy od komunalizacji, oraz stawki
wynagrodzenia wynikające z uchwały zarządu powodowej Gminy Sąd Okręgowy
ustalił wysokość wynagrodzenia na kwotę 776.524,64 zł wskazując, że jest ona
niższa od kwoty zasadzonej i omyłkę rachunkową wyroku w tym zakresie
„sprostował" przez opisanie jej w uzasadnieniu.
Apelację wniosły obie strony.
3
Na skutek apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny zaskarżonym obecnie
wyrokiem zmienił wyrok Sądu Okręgowego i uwzględnił żądanie wydania
nieruchomości.
Odnosząc się do apelacji pozwanego podzielił zarzut, że przyjęte stawki
wynagrodzenia mają charakter dowolny. Wskazał, że rozstrzygając o żądaniu
wynagrodzenia Sąd Okręgowy orzekł ponad żądanie, naruszając przepis art. 321 §
1 k.p.c. W konsekwencji tego uchylił wyrok Sądu Okręgowego w części
uwzględniającej powództwo o zapłatę co do kwoty 568.124,84 zł i sprawę w tym
zakresie przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zgodził się ze stanowiskiem pozwanego odnośnie do
koniecznego rozróżnieniu roszczenia obejmującego wierzytelności sprzed
upadłości Spółdzielni, od powstałych po ogłoszeniu upadłości, albowiem z dniem jej
ogłoszenia właściwym trybem dochodzenia wierzytelności upadłościowej tj.
powstałej przeciw upadłemu przed tą datą staje się postępowanie upadłościowe.
Wskazał, że sprawa wszczęta przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem upadłości
o wierzytelność, która ulega zgłoszeniu do masy upadłości podlega zawieszeniu,
a postępowanie może być podjęte przeciwko syndykowi, jednak tylko w przypadku,
gdy w postępowaniu upadłościowym sędzia komisarz nie uznał wierzytelności, albo
gdy na skutek sprzeciwu sąd odmówił uznania (art. 62 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r.- Prawo upadłościowe - dalej jako
„pr. upadł" - w zw. z art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe
i naprawcze, Dz. U. 2003, Nr 60, poz. 635). Zaspokojenie wierzytelności następuje
więc przez podział funduszów masy upadłości, po jej ustaleniu tj. umieszczeniu na
liście wierzytelności. Warunkiem wciągnięcia wierzytelności na listę jest jej
zgłoszenie przez wierzyciela (art. 150 i nast. pr. upadł.). Dopiero odmowa uznania
zgłoszonej wierzytelności otwiera drogę postępowania sądowego przeciwko
syndykowi, przy czym orzeczenie sądowe w przedmiocie spornej wierzytelności
stanowi podstawę do sprostowania listy wierzytelności.
Na podstawie dokumentów dołączonych do apelacji pozwanego Sąd
Apelacyjny ustalił, że wierzytelność obejmująca wynagrodzenie powódki za okres
sprzed upadłości w kwocie 860.472 zł została zgłoszona w toku postępowania
4
upadłościowego, a sędzia komisarz odmówił jej uznania. Jako niedopuszczalne
ocenił Sąd Apelacyjny wytoczenie powództwa o zasądzenie wierzytelności
podlegających zgłoszeniu do masy, także w przypadku gdy odmówiono ich
wciągnięcia na listę wierzytelności. Natomiast podjęcie zawieszonego
postępowania dotyczącego wierzytelności podlegającej zgłoszeniu uznał za
dopuszczalne, jednak dopiero po wyczerpaniu trybu zaskarżenia listy
wierzytelności. Wyrok uwzględniający takie powództwo stanowi podstawę
sprostowania listy wierzytelności. Z tego względu - jak stwierdził - wyrok zapadły
przeciwko syndykowi w przedmiocie wierzytelności upadłościowej musi opiewać na
ustalenie, że wierzytelność istnieje. Powodowa Gmina powinna była więc dokonać
odpowiedniej zmiany powództwa w części obejmującej wierzytelność za okres
sprzed upadłości. Ponieważ lista wierzytelności stanowi tytuł egzekucyjny, to
w razie wydania wyroku zasądzającego od syndyka doszłoby do wykreowania
kolejnego tytułu egzekucyjnego, podlegającego wykonaniu poza listą
wierzytelności.
Uznając z tych przyczyn powództwo przeciwko syndykowi o zapłatę kwoty
860.472 zł za niedopuszczalne uchylił wyrok Sądu Okręgowego w części
obejmującej to roszczenie i postępowanie w tej części umorzył na podstawie art.
355 k.p.c.
W skardze kasacyjnej zaskarżającej wyrok Sądu Apelacyjnego w części
umarzającej postępowanie powodowa Gmina zarzuciła niewłaściwe zastosowanie
art. 62, art. 150 i nast. oraz art. 168 prawa upadłościowego oraz naruszenie art.
355 k.p.c. polegające na przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, iż wierzyciel po
ogłoszeniu upadłości może dochodzić swojej wierzytelności jedynie na drodze
postępowania zgłoszeniowego regulowanego przepisami prawa upadłościowego,
a jeżeli nie zostanie ono uwzględnione może jej dochodzić w postępowaniu
zwykłym, ale w postaci żądania ustalenia istnienia wierzytelności.
Wnosiła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawionemu stanowisku zaskarżonego wyroku, które legło u podstaw
uchylenia przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego i częściowego
umorzenia postępowania, przeciwstawiła strona skarżąca pogląd
o dopuszczalności wytoczenia przez wierzyciela po ogłoszeniu upadłości procesu
o roszczenia dotyczące masy upadłości bez żadnych ograniczeń, a jedynie według
własnego wyboru polegającego na tym, że nie chce uczestniczyć w czynnościach
postępowania upadłościowego. Pogląd ten wyrażony w powołanym skardze
kasacyjnej postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2004 r., V CK
679/03 (nie publikowane) należy podzielić, jednak zaznaczyć trzeba, że wyrok
zapadły w procesie przeciwko syndykowi masy upadłości w takiej sytuacji nie daje
wierzycielowi żadnych praw w postępowaniu upadłościowym, gdyż wierzytelność
może być zaspokojona z masy w razie jej umieszczenia na liście wierzytelności.
Mógłby być natomiast wykorzystany w egzekucji z majątku upadłego nie objętego
masą upadłości.
Bez znaczenia w okolicznościach sprawy jest przy tym, czy odmowa uznania
wierzytelności przez sędziego komisarza pozwala wytoczyć powództwo każdemu
wierzycielowi, czy też - jak przyjął Sądu Apelacyjny - jedynie takiemu, który
wytoczył powództwo przed ogłoszeniem upadłości. Chodzi tu bowiem o sytuację,
unormowaną wprost w art. 62 pr. upadł., który w przypadku spraw wszczętych
przed ogłoszeniem upadłości, dopuszcza możliwość prowadzenia procesu
przeciwko syndykowi o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy.
Wyrok przeciwko syndykowi zasądzający wierzytelność podlegającą
zgłoszeniu sędziemu komisarzowi, uzyskany w procesie wytoczonym na skutek
odmowy uznania tej wierzytelności nie stanowi tytułu egzekucyjnego, gdyż nie
podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej. Stanowi on jedynie podstawę
sprostowania listy wierzytelności (art. 168 pr. upadł.). Sprostowanie to może
dotyczyć tylko wierzytelności zgłoszonej (art. 150 pr. upadł), co do której sędzia
komisarz lub sąd upadłościowy na skutek sprzeciwu odmówił uznania.
Wierzytelność powstała przed ogłoszeniem upadłości i zasądzona od syndyka
może być wyegzekwowana tylko przez wykonanie planu podziału sumy uzyskanej
6
przez syndyka z likwidacji masy. Zasądzający ją wyrok może natomiast stać się
tytułem egzekucyjnym w razie ukończenia lub umorzenia postępowania
upadłościowego i nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko byłemu upadłemu.
Tytuł egzekucyjny obejmujący wyciąg z listy wierzytelności zastępuje
poprzednio wydany tytuł egzekucyjny, w szczególności wykonalny wyrok sądowy
który z mocy prawa traci znaczenie jako tytuł egzekucyjny, zachowując je w tej
części, której nie obejmuje postanowienie o uznaniu wierzytelności. Tak samo pod
tym względem ocenić należy stan rzeczy powstały w wyniku sprostowania listy
wierzytelności na podstawie wyroku uwzględniającego powództwo o zasądzenie
wierzytelności przeciwko syndykowi, wydanego w trybie art. 62 pr. upadł.
Odmienne stanowisko - prezentowane przez Sąd Apelacyjny - prowadziłoby do
niesłusznego w świetle powyższego wniosku, że w przypadkach w których
podstawę uznania wierzytelności stanowi prawomocny wyrok (art. 163 prawa
upadł.) lub tytuł egzekucyjny (art. 164 pr. upadł.) istnieją dwa niezależne od siebie
tytuły egzekucyjne.
Z tych przyczyn nietrafny jest pogląd Sądu Apelacyjnego, zgodnie którym
niezbędnym warunkiem podjęcie postępowania na podstawie art. 62 pr. upadł. jest
zmiana żądania powoda z żądania o zasądzenie na ustalenie istnienia
wierzytelności.
Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy już uprzednio w wyroku z dnia
6 czerwca 2005 r., III CK 186/04 (nie publ.) stwierdzając w jego tezie, że wydany po
podjęciu postępowania na podstawie art. 62 wyrok zasądzający powództwo
umożliwia umieszczenie objętej nim wierzytelności na liście wierzytelności
i uczestniczenie wierzyciela w postępowaniu upadłościowym.
Kierując się powyższym orzeczono jak sentencji wyroku (art. 39815
§ 1
k.p.c.).
Jc
/tp/