Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 48/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania D. C.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej Prokuratora Generalnego od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie 1 i przekazuje
sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 18 marca 2009 r. oddalił zażalenie wnioskodawcy na postanowienie Sądu
Okręgowego w Z. z dnia 28 stycznia 2009 r. odrzucające odwołanie D. C. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 listopada 2008 r.
odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd odwoławczy podniósł, że zgodnie z niewadliwymi ustaleniami Sądu
pierwszej instancji, wnioskodawca pozostawał w ubezpieczeniu jedynie do dnia 25
kwietnia 2004 r. Prawomocnym wyrokiem z dnia 21 września 2006 r. Sąd
Okręgowy w Z. oddalił jego odwołanie od decyzji organu rentowego z 23 września
2005 r. odmawiającej prawa do renty, ustalając że wnioskodawca jest zdolny do
pracy. Odwołanie D. C. od kolejnej decyzji w tym samym przedmiocie oddalone
zostało prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. z dnia 25 stycznia 2008 r.
również z powodu niespełnienia przesłanki niezdolności do pracy. Wyrok ten został
uchylony wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 14 maja 2008 r., a odwołanie
odrzucone w związku z powagą rzeczy osądzonej.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął również, iż
sprawa o to samo roszczenie co w niniejszej sprawie została już prawomocnie
rozstrzygnięta wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. z dnia 21 września 2006 r.
Wnioskodawca, składając w dniu 25 lipca 2008 r. ponowny wniosek o rentę z tytułu
niezdolności do pracy w istocie oparł bowiem swoje żądanie na tej samej podstawie
faktycznej i prawnej. Prawomocny wyrok z dnia 21 września 2006 r. przesądza, iż
wnioskodawca nie może skutecznie powoływać się na powstanie niezdolności do
pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia, tj. od 25 kwietnia 2004
r., skoro tym orzeczeniem odmówiono mu prawa do świadczenia z uwagi na
niespełnienie tego warunku. Ustalenia dokonane w zakończonym prawomocnie
postępowaniu nie mogą być podważane z uwagi na powagę rzeczy osądzonej.
Ponowne ustalenie uprawnień wnioskodawcy do renty byłoby możliwe tylko wtedy,
gdyby powołał się na nowe okoliczności mające wpływ na to uprawnienie, a taka
sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie.
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Apelacyjnego wywiódł Prokurator
Generalny, opierając ją na podstawie naruszenia przepisów postępowania – art.
3
199 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i wnosząc o uchylenie
tego orzeczenia oraz przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono w szczególności, że decyzja organu
rentowego z 11 listopada 2008 r. nie była wcześniej przedmiotem kontroli sądowej,
zaś w odwołaniu od niej wnioskodawca powoływał się na to, że Komisja Lekarska
ZUS orzeczeniem z dnia 17 października 2008 r. ustaliła, że jest on częściowo
niezdolny do pracy. Nie można zatem uznać, że zachodzi tożsamość przedmiotowo
– podmiotowa sprawy uzasadniająca odrzucenie odwołania na podstawie art. 199 §
1 pkt 2 k.p.c. Istnieje bowiem nowy, bo powstały po zakończeniu poprzedniego
postępowania, dowód uzasadniający merytoryczne rozpoznanie odwołania. Autor
skargi podkreślił nadto, że w odniesieniu do stosunków ubezpieczenia społecznego
powaga rzeczy osądzonej ma walor szczególny, który ogranicza jej praktyczne
znaczenie. Rozstrzygnięcia sądowe w sprawach tego rodzaju ustalają treść
łączącego strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania. Nowe zdarzenia
zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować
przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia
społecznego. Zasadą rządzącą tym stosunkiem jest możliwość wzruszenia ustaleń
stanowiących podstawę prawomocności orzeczeń, także przez wydanie nowej
decyzji organu rentowego i późniejszą jej sądową kontrolę. Sąd Apelacyjny
niezasadnie zatem zastosował w niniejszej sprawie instytucję powagi rzeczy
osądzonej, bo odwołanie wnioskodawcy powinno być rozpoznane merytorycznie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu toczącym się na zasadach ogólnych dopuszczalne jest
ponowne dochodzenie roszczeń mimo uprzedniego prawomocnego oddalenia
powództwa, na przykład w sytuacji, gdy roszczenie stało się wymagalne dopiero po
wydaniu prawomocnego wyroku. W takiej sytuacji nie ma zastosowania art. 199 § 1
pkt 2 k.p.c., gdyż przedmiotem ponownego postępowania nie jest to samo
roszczenie, skoro poprzednio roszczenie nie istniało. Ta sama zasada obowiązuje
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o świadczenia emerytalno -
rentowe. Zainteresowany, któremu odmówiono przyznania świadczeń z powodu
niespełnienia jednego lub kilku wymaganych warunków, nawet w sytuacji, gdy
4
sprawa została zakończona prawomocnym wyrokiem, może ponownie domagać się
tych świadczeń powołując się na późniejsze spełnienie wymaganych warunków.
Taka sytuacja miała miejsce w przypadku wnioskodawcy, któremu prawomocnym
wyrokiem odmówiono prawa do renty wobec niespełnienia warunku określonego w
art. 57 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), tj.
braku niezdolności do pracy. Sprawa tocząca się przed organem rentowym na
skutek wniosku z dnia 25 lipca 2008 r. nie była sprawą „o to samo roszczenie" w
rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Organ rentowy miał obowiązek wydać decyzję,
biorąc pod uwagę stan istniejący w dacie zgłoszenia wniosku. W tej dacie
wnioskodawca spełniał warunek niezdolności do pracy, natomiast nie spełniał
warunku powstania tej niezdolności w ciągu 18 miesięcy od ustania zatrudnienia.
Od decyzji odmawiającej przyznania świadczenia przysługiwało wnioskodawcy
odwołanie na zasadach ogólnych, a sąd pracy i ubezpieczeń społecznych miał
obowiązek odwołanie to rozpoznać. Wniosek był bowiem oparty na zmienionym od
daty wydania prawomocnego wyroku stanie faktycznym, a okoliczność, czy taka
zmiana mogła spowodować przyznanie prawa do renty powinna być rozważona
przy merytorycznym rozpoznaniu sprawy, jednakże z uwzględnieniem, iż
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. z dnia 21 września 2006 r.
odmówiono prawa do świadczenia z uwagi na brak niezdolności do pracy. Inaczej
rzecz ujmując, Sąd przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy był związany
poczynionym w poprzednim postępowaniu ustaleniem co do braku niezdolności do
pracy na dzień prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie IV U …/05.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK
209/08 (niepublikowany) zachodziła zatem swoista prekluzja związana z
niedopuszczalnością dokonania innego ustalenia w tym zakresie. Jeżeli bowiem
prawomocnym wyrokiem odmówiono przyznania prawa do świadczenia wobec
niespełnienia wymaganych warunków, w ponownym postępowaniu nie można
skutecznie powoływać się na to, że warunki te przed prawomocnym zakończeniem
postępowania w poprzedniej sprawie były spełnione, chyba że zachodzą podstawy
do wzruszenia ustaleń prawomocnego orzeczenia po ponownym rozpoznaniu
sprawy na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, co może nastąpić, gdy po
5
uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe
dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość (por. art. 114 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych). Zasadą rządzącą stosunkami prawnymi ubezpieczenia społecznego
jest bowiem właśnie to, że zmiana okoliczności lub ujawnienie nowych dowodów
zawsze otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy.
Od decyzji wydanej w załatwieniu ponownego wniosku ubezpieczonego o
rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje odwołanie na zasadach ogólnych
na podstawie art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Nie podlega ono przy tym odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż
sprawa dotyczy innej materii niż przedmiot postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem, niezależnie od tego, czy chodzi o wznowienie
poprzedniego postępowania, czy też o zmienione w stosunku do podstawy
prawomocnego rozstrzygnięcia okoliczności faktyczne.
Skarga kasacyjna Prokuratora Generalnego okazała się zatem uzasadniona,
wobec czego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w
sentencji.