Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 278/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z wniosku K. J.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w W.
o emeryturę wojskową, wstrzymanie jej wypłaty i zwrot nienależnie pobranego
świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 sierpnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 marca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wojskowe Biuro Emerytalne decyzją z dnia 21 marca 2007 r. wstrzymało K.
J. wypłatę emerytury wojskowej od 1 kwietnia 2007 r., zaś decyzjami z dnia 30
kwietnia 2007 r. stwierdziło ustanie prawa ubezpieczonego do emerytury wojskowej
2
od 17 października 2006 r. oraz uznało pobraną przez niego emeryturę za okres od
1 listopada 2006 r. do 31 marca 2007 r. w łącznej kwocie 17.445,25 złotych za
świadczenie nienależne i zobowiązało świadczeniobiorcę do zwrotu tej kwoty.
Powyższe decyzje zostały zaskarżone przez ubezpieczonego.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z
dnia 10 marca 2008 r. oddalił odwołania ubezpieczonego od wszystkich
zaskarżonych decyzji, a wniosek odwołującego o umorzenie kwoty nienależnie
pobranego świadczenia przekazał organowi emerytalnemu do rozpoznania.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że decyzją organu emerytalnego z dnia 22
czerwca (powinno być: sierpnia) 2005 r. ustalono prawo ubezpieczonego K. J.
(urodzonego […] 1960 r.) do wojskowej emerytury począwszy od 23 czerwca 2005
r. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 17 października 2006 r., sygn. akt WA 28/06,
wydanym po rozpoznaniu apelacji prokuratora i obrońcę oskarżonego
ubezpieczonego od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 10
kwietnia 2006 r., orzekł wobec odwołującego środek karny w postaci degradacji w
związku z przestępstwem popełnionym przed zwolnieniem ze służby. Pismem z 19
marca 2007 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w W. zawiadomił Wojskowe Biuro
Emerytalne o orzeczeniu wobec ubezpieczonego wspomnianego środka karnego.
Informacja ta legła u podstaw wydania przez organ emerytalny zaskarżonych
decyzji.
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy przypomniał, że z mocy
art. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.) żołnierzom
zwolnionym z zawodowej służby wojskowej przysługuje z budżetu państwa na
zasadach określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z tytułu wysługi lat lub w
razie całkowitej niezdolności do służby. Z kolei w myśl art. 10 powołanego aktu
prawo do wspomnianego zaopatrzenia emerytalnego nie przysługuje żołnierzowi,
który został skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę dodatkową
pozbawienia praw publicznych lub karę degradacji za przestępstwo, które zostało
popełnione przed zwolnieniem ze służby. Na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy
wypłatę emerytury wstrzymuje się, jeżeli powstaną okoliczności uzasadniające
zawieszenie lub ustanie prawa do świadczenia. W świetle art. 38 ust. 1 pkt 1 tego
3
aktu prawo do świadczeń ustaje, gdy przestaje istnieć którykolwiek z warunków
wymaganych do jego uzyskania. Art. 48 ust. 1 ustawy stanowi zaś, że osoby, które
pobierały świadczenia pieniężne mimo istnienia okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo ograniczenie ich wysokości, są
obowiązane do zwrotu nienależnych im świadczeń, jeżeli były pouczone w formie
pisemnej przez organ emerytalny o obowiązku zawiadomienia o tych
okolicznościach.
W ocenie Sądu pierwszej instancji cytowane przepisy odnoszą się
również do sytuacji, w których świadczenie emerytalne zostało przyznane, ale na
skutek unicestwienia po dniu wydania decyzji o przyznaniu świadczenia
któregokolwiek z warunków wymaganych do jego uzyskania, prawo takie ustaje.
Powołane unormowania dotyczą zatem również odwołującego jako żołnierza
zwolnionego z zawodowej służby wojskowej, dla którego decyzją ustalone zostało
prawo do emerytury, a wobec którego następnie orzeczono środek karny
przewidziany w art. 10 ustawy, skutkujący brak prawa do świadczenia pieniężnego
z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych. Orzeczenie tegoż środka za
przestępstwo popełnione przed zwolnieniem ze służby jest okolicznością, która
implikuje ustanie prawa do świadczeń z tytułu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy
zawodowych, stąd też słusznie organ emerytalny wstrzymał wypłatę wojskowej
emerytury odwołującego. Z dniem wydania przez Sąd Najwyższy wyroku
orzekającego wobec skarżącego środek karny w postaci degradacji przestał istnieć
warunek wymagany do uzyskania prawa do przedmiotowej emerytury i dlatego
należało stwierdzić ustanie tegoż prawa. Pobrana przez odwołującego - mimo
zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia – emerytura
jest więc świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi, gdyż skarżący został
pisemnie pouczony o obowiązki zawiadomienia organu emerytalnego o
okolicznościach skutkujących ustaniem lun zawieszeniem prawa do świadczeń.
Apelacją do powyższego wyroku w części oddalającej odwołania od decyzji
organu emerytalnego złożył ubezpieczony, wnosząc o jego uchylenie i
uwzględnienie odwołań. W uzasadnieniu środka odwoławczego skarżący podniósł,
że art. 38 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych
ma zastosowanie tylko do sytuacji, gdy żołnierz zawodowy z własnej woli pozostaje
4
z służbie mimo spełniania warunków nabycia prawa do wojskowej emerytury, po
czym zostaje skazany na degradację. Wówczas art. 10 ustawy stanąłby na
przeszkodzie uzyskaniu przezeń świadczenia emerytalnego. Przepis ten stanowi
bowiem o warunkach wymaganych do uzyskania prawa do świadczeń, zatem nie
dotyczy on świadczeń jeszcze już przyznanych. Art. 10 ustawy odnosi się do
żołnierzy zawodowych, tymczasem odwołujący utracił tenże status z chwilą
orzeczenia wobec niego kary degradacji.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6
marca 2009 r., prostując komparycję zaskarżonego orzeczenia, zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji w części oddalającej odwołanie od decyzji organu emerytalnego
z dnia 30 kwietnia 2007 r. i zmienił tę decyzję w ten sposób, że zwolnił K. J. z
obowiązku zwrotu kwoty 17.445,25 złotych oraz oddalił apelację w pozostałym
zakresie.
Cytując pogląd wyrażony przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12
lutego 2008 r., sygn. akt SK 82/06 (OTK ZU z 2008 r. Nr 1, poz. 3) Sąd drugiej
instancji zauważył, że system zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych
oraz system zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych
stanowią szczególny rodzaj ustawowego przywileju – przynajmniej z punktu
widzenia osób objętych powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych.
Odrębności dotyczą zarówno sposobu określenia przesłanek, których spełnienie
jest konieczne dla uzyskania prawa do emerytury, ustalania podstawy wymiaru
świadczenia oraz tzw. Wysługi emerytalnej. Obowiązujące w tych systemach
rozwiązania są korzystniejsze od obowiązujących w powszechnym systemie
ubezpieczeniowym, a uzasadnione jest to szczególnym charakterem służby.
Art. 10 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego
Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej
Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r.
Nr 8, poz. 67 ze zm.) zawierał do czasu jego nowelizacji dokonanej z dniem 11
czerwca 2007 r. brzmienie analogiczne do art. 10 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.
5
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych ( jednolity tekst: Dz. U. z 2004
r. Nr 8, poz. 66 ze zm.).Przepis ten został uznany wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 29 kwietnia 2008 r., sygn. akt P 38/06 (OTK-A z 2008 r. Nr
3, poz. 46) za zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 3 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu orzeczenia wyjaśniono, iż omawiany
przepis wprowadza bezwzględną przesłankę negatywną, uniemożliwiającą
uzyskanie prawa do świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego w reżimie
właściwym dla służb mundurowych, a w razie wcześniejszego nabycia prawa do
takich świadczeń – skutkuje jego utratą wstrzymaniem wypłaty emerytury lub renty.
Nadto zdarzeniem powodującym opisane skutki jest prawomocne skazanie
funkcjonariusza na karę dodatkową (obecnie – środek karny) pozbawienia praw
publicznych za przestępstwo popełnione przed zwolnieniem ze służby. To znaczy,
że świadczenia emerytalno – rentowe otrzymywane przez byłego funkcjonariusza,
który spełnia inne wymogi ustawowe warunkujące nabycie prawa do takich
świadczeń, aż do momentu uprawomocnienia się wyroku skazującego,
orzekającego wymieniony środek karny, są traktowane jako należne. Analizowana
regulacja dotyczy wyłącznie świadczeń emerytalno – rentowych wypłaconych ze
szczególnego systemu zaopatrzenia funkcjonariuszy służb mundurowych w
kontekście możliwości uzyskania świadczeń emerytalno – rentowych z systemu
ubezpieczeń społecznych, po spełnieniu ustawowo określonych przesłanek.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zważywszy na to, że art. 39 ust. 1 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (….) miał przed dniem 11
czerwca 2007 r. identyczne brzmienie jak art. 38 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych, brak jest podstaw do dokonywania innej, niż
wyżej przedstawiona, w odniesieniu do przepisów tego pierwszego aktu, wykładni
przepisów art. 10, art. 38 ust. 1 pkt 1 i art. 44 ust. 1 pkt 1 drugiej z wymienionych
ustaw.
Sąd drugiej instancji zauważył, że art. 12 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych stanowi o przesłankach, których zaistnienie
warunkuje nabycie prawa do emerytury wojskowej. Natomiast art. 10 wprowadza
dwie negatywne przesłanki, których spełnienie powoduje skutek w postaci w ogóle
braku prawa do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy, określonego
6
przedmiotowo w art. 2, z więc i do świadczenia pieniężnego w postaci wojskowej
emerytury. Zaistnienie jednej z przesłanek ( w tym przypadku orzeczenie wobec
apelującego środka karnego w postaci degradacji za przestępstwo popełnione
przed zwolnieniem ze służby) uniemożliwia uzyskanie świadczeń z zaopatrzenia
emerytalnego, ich nabycie, jak również ustanie prawa do świadczeń, jeśli uprzednio
zostało stwierdzone jego nabycie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, gdyby celem
ustawodawcy było jedynie uniemożliwienie żołnierzowi uzyskania prawa do
zaopatrzenia emerytalnego, wówczas przepis brzmiałby tak, że prawa do
zaopatrzenia emerytalnego nie nabywa żołnierz, a nie prawo to mu nie przysługuje.
Kategoria przysługiwania prawa to nie tylko jego nabycie, ale i zachowanie.
Zachowanie prawa do świadczenia jest wykluczone, gdy zachodzi negatywna
przesłanka, która stoi na przeszkodzie jego przysługiwania, a więc i nabycia i
zachowania. Nadto z posłużenia się przez ustawodawcę w art. 10 ustawy
sformułowaniem (…) nie przysługuje żołnierzowi, który (….), nie można wywodzić,
że po skoro po orzeczeniu środka karnego w postaci degradacji skazany nie był już
żołnierzem zawodowym, to cytowany przepis nie ma do niego zastosowania.
Ustawodawca konstruując tenże przepis zdawał sobie sprawę ze skutków
degradacji, zatem jeśli mimo to użył zwrotu „nie przysługuje żołnierzowi”, to
pojęciem żołnierza objął również osobę, wobec której degradację orzeczono.
Konkludując Sąd Apelacyjny stwierdził, że prawo apelującego do emerytury
wojskowej ustało z mocy art. 38 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 10 ustawy
zaopatrzeniowej, a konsekwencją tego było wstrzymanie wypłaty świadczenia
stosownie do art. 44 ust. 1 pkt 1 tego aktu. Orzeczenie Sądu pierwszej instancji o
oddaleniu odwołań ubezpieczonego od decyzji organu emerytalnego w tym
zakresie jest więc prawidłowe.
Chybione jest natomiast rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w części
dotyczącej odwołania ubezpieczonego od decyzji zobowiązującej go do zwrotu
pobranego świadczenia. Orzeczenie w tym zakresie zapadło z naruszeniem prawa
materialnego ( art. 48 ust. 1 ustawy), co po części spowodowane było dokonaniem
przez Sąd ustaleń faktycznych, które nie mają oparcia w materiale dowodowym
sprawy. Wbrew poczynionym przez Sąd pierwszej instancji ustaleniom, decyzja z
dnia 22 sierpnia 2005 r., przyznająca wnioskodawcy prawo do emerytury
7
wojskowej, nie zawierała pouczenia o obowiązku zawiadomienia organu
emerytalnego o tej okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczenia, jaką
jest skazanie prawomocnym wyrokiem na karę dodatkową (środek karny)
degradacji. Brak stosownego pouczenia implikuje zaś niezaistnienie obowiązku
zwrotu emerytury wypłaconej świadczeniobiorcy pomimo ustania prawa do niej.
Powyższy wyrok w części oddalającej apelację został zaskarżony skargą
kasacyjną ubezpieczonego. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 10 oraz art.
38 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66
ze zm.). Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku wraz z poprzedzającym
go wyrokiem Sądu pierwszej instancji i zmianę orzeczenia poprzez uwzględnienie
odwołań K. J. od decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia 21 marca 2007 r.
oraz z dnia 30 kwietnia 2007 r. o ustaniu prawa ubezpieczonego do emerytury
wojskowej.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyrażono pogląd, że przepisy art. 10
oraz art. 38 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy mają zastosowanie do żołnierza
zawodowego, który pomimo spełnienia warunku określonego w art. 12 tego aktu, tj.
posiadania 15 lat służby wojskowej w wojsku polskim, nadal odbywa służbę. Nie
jest natomiast określona w ustawie sytuacja osoby, która ma już przyznaną
emeryturę wojskową, a następnie orzeczono wobec niej karę degradacji za
przestępstwo popełnione przez zwolnieniem ze służby. Degradacja nie stoi na
przeszkodzie zachowaniu prawa do nabytego świadczenia. Literalne tłumaczenie
sformułowania „uzyskać” prowadzi do wniosku, iż zwrot ten oznacza otrzymanie
czegoś, co było przedmiotem starań. Nie można uzyskać tego, czego się jeszcze
nie posiada. Tymczasem ubezpieczony miał przyznaną emeryturę wojskową z
mocy decyzji organu emerytalnego z dnia 22 sierpnia 2005 r.
Ustawa ma też swój słowniczek zamieszczony w art. 2. W świetle tego
przepisu zwrot „emeryt” oznacza emeryta wojskowego i jest pojęciem innym od
pojęcia „żołnierza”. Art. 10 ustawy dotyczy zaś żołnierza, który dopiero zamierza
ubiegać się o emeryturę wojskową, a stoi temu na przeszkodzie sytuacja opisana
hipotezą omawianej normy prawnej. Gdyby ustawodawca zamierzał zaliczyć do tej
8
grupy także osoby, wobec których wydano już decyzję o przyznaniu emerytury
wojskowej, wymieniłby w przepisie także emerytów.
Zdaniem skarżącego, skoro art. 10 ustawy dotyczy tylko żołnierzy
zawodowych, błędne były decyzje o wstrzymaniu wypłaty pobieranego przez
ubezpieczonego świadczenia oraz o stwierdzeniu ustaniu jego prawa do emerytury
wojskowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem bezzasadny
okazał się zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 10 i art. 38 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia10 grudnia
1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin ( Dz. U.
z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.).
Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od
przypomnienia, że zgodnie z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy
ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, a
zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. Zabezpieczenie
społeczne pojmowane jest jako system urządzeń i świadczeń służących
zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb obywateli, którzy utracili zdolność do
pracy lub doznali ograniczenia tej zdolności. Do istoty prawa do przedmiotowego
zabezpieczenia należy zatem ochrona obywateli w razie wystąpienia ryzyka
ubezpieczeniowego, powodującego całkowitą lub częściową utratę możliwości
samodzielnego utrzymania się albo polegającego na osiągnięciu określonego wieku
emerytalnego. Prawodawca konstytucyjny pozostawił sprecyzowanie zakresu i form
zabezpieczenia społecznego ustawie zwykłej. Regulacja konstytucyjna akcentuje
zaś szeroką swobodę działania przyznaną parlamentowi w zakresie
urzeczywistnienia prawa do owego zabezpieczenia. Do ustawodawcy zwykłego
należy wybór rozwiązań, które uważa za optymalne z punktu widzenia potrzeb
obywateli oraz wymagań rozwoju gospodarczego kraju. Nałożony na ustawodawcę
obowiązek urzeczywistnienia wyrażonych w Konstytucji gwarancji socjalnych w
9
drodze stosownych regulacji normatywnych nie oznacza obowiązku maksymalnej
rozbudowy systemu świadczeń. Ustawodawca powinien jednak stworzyć możliwość
nabycia prawa do emerytury wszystkim osobom, które przez odpowiednio długi
okres utrzymują się z pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy lub stosunku
służbowego albo samodzielnie prowadzonej działalności zarobkowej, a same
świadczenia powinny być zagwarantowane w wysokości odpowiadającej minimum
życiowemu, tak aby umożliwić uprawnionym zaspokojenie podstawowych potrzeb
(wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/10 OTK ZU z
1999 r. nr 5, poz. 100; z dnia 6 lutego 2002 r., SK 11/01, OTK ZU z 2002 r. nr 1/A,
poz. 2;z dnia 27 stycznia 2003 r., SK 27/02, OTK ZU z 2003 r. nr 1/A, poz. 2; z dnia
4 września 2004 r., SK 30/03, OTK ZU z 2004 r. nr 8/A , poz. 82; z dnia 11 grudnia
2006 r., SK 15/06, OTK ZU z 2006 r. nr 11/A, poz. 170 ; z dnia 13 lutego 2007 r., K
46/05, OTK ZU z 2007 r. nr 2/A, poz. 10 i z dnia 1 kwietnia 2008 r., SK 96/06, OTK
ZU z 2008 r. nr 3/A, poz. 40).
Służby mundurowe oraz wojsko stanowię grupy uprzywilejowane w systemie
ubezpieczeń społecznych. Specyfika systemu zaopatrzenia emerytalnego tych
służb jest determinowana ich szczególnym charakterem. Pełnienie służby
wojskowej ( służb mundurowych) zakłada bowiem ścisłą podległość przełożonym i
dyspozycyjność, nielimitowany czas pracy, daleko idące ograniczenie możliwości
zajmowania innych stanowisk i funkcji oraz uzyskiwania dodatkowych przychodów,
jak również posiadanie u pełniących służbę szczególnych predyspozycji
psychofizycznych i występowanie ryzyka bezpośredniego zagrożenia życia lub
zdrowia ( wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 1999 r., K 25/96,
OTK ZU z 1997r. nr 3-4, poz. 36; z dnia 19 lutego 2001 r., SK 14/00, OTK ZU z
2001 r. nr 2/A, poz. 31 i z dnia 27 stycznia 2003 r., SK 27/02, OTK ZU z 2003 r. nr
1/A, poz. 2). Owo uprzywilejowanie wyraża się w określeniu źródła finansowania
zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych ( budżet
państwa) oraz korzystniejszych - w relacji do osób podlegających powszechnemu
systemowi ubezpieczeń społecznych - warunkach nabywania prawa do świadczeń
i sposobu ustalania ich wysokości. Ustawodawca zwykły nie ma natomiast
obowiązku gwarantować objęcia tymże uprzywilejowanym zaopatrzeniem
emerytalnym każdego żołnierza czy funkcjonariusza i w każdym przypadku, bez
10
względu na przebieg służby. Stąd też zarówno art. 10 ustawy z dnia 10 grudnia
1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.) jak i art. 10 cytowanej w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Służb Kontrwywiadu Wojskowego, Służb Wywiadu Wojskowego,
Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu,
Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.) przewidują wyłączenie prawa do
przedmiotowego zaopatrzenia osób skazanych prawomocnym wyrokiem na karę
dodatkową (środek karny) pozbawienia praw publicznych lub degradację za
przestępstwo popełnione przed zwolnieniem ze służby. Tego rodzaju negatywna
przesłanka prawa do zaopatrzenia emerytalnego, niemająca swojego odpowiednika
w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych, chociaż powoduje
wykluczenie żołnierza lub funkcjonariusz służb mundurowych z grona osób
predestynowanych do świadczeń z tegoż zaopatrzenia, to nie oznacza pozbawienia
tych osób prawa do zabezpieczenia społecznego gwarantowanego normą art. 67
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, skoro art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) zapewnia im w takich
sytuacjach - przy spełnieniu ustawowych kryteriów - prawo do emerytur i rent z
powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.
Przechodząc do analizy regulacji art. 10 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin godzi się podkreślić, że
omawiany przepis zamieszczony jest w dziale I tego aktu, wśród przepisów
ogólnych. W art. 1 ustawy określono zakres podmiotowy jej unormowań, rodzaj
ryzyka ubezpieczeniowego, którego zajście stanowi tytuł do zaopatrzenia
emerytalnego oraz źródło finansowania świadczeń, stanowiąc że żołnierzom
zwolnionym ze służby wojskowej przysługuje z budżetu państwa, na zasadach
określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z tytułu wysługi lat lub w razie
całkowitej niezdolności do służby, a członkom ich rodzin – w razie śmierci żywiciela.
Natomiast w art. 2 omawianego aktu sprecyzowano zakres przedmiotowy ustawy,
11
obejmujący świadczenia pieniężne (emeryturę wojskową, wojskową rentę
inwalidzką, wojskową rentę rodzinną, dodatki do emerytury i renty, zasiłek
pogrzebowy) oraz inne świadczenia i uprawnienia (świadczenia lecznicze,
świadczenia socjalne i prawo do umieszczenia w domu emeryta wojskowego).
Prawdą jest, iż w art. 10 ustawy mowa jest o żołnierzach a nie emerytach
wojskowych (czyli – stosownie do art. 3 ust. 2 ustawy – żołnierzach zwolnionych ze
służby wojskowej, którzy mają ustalone prawo do emerytury wojskowej). Skoro
jednak zaistnienie sytuacji opisanej hipotezą normy prawnej zawartej w tym
przepisie, implikuje przewidziany w jej dyspozycji skutek w postaci
nieprzysługiwania prawa do zaopatrzenia emerytalnego, to w grę wchodzą
wszystkie świadczenia wyszczególnione w art. 2 ustawy, a nie tylko emerytura
wojskowa. Adresatem regulacji zawartej w art. 10 ustawy są zatem zarówno
żołnierze zwolnieni ze służby wojskowej ubiegający się o przyznanie świadczeń z
zaopatrzenia emerytalnego, jak i osoby już z tych świadczeń korzystające, czyli
emeryci wojskowi oraz renciści wojskowi, zdefiniowani w art. 3 ust. 2 i 3 tegoż aktu.
Nie ma racji skarżący twierdząc, że zakresem podmiotowym cytowanego przepisu
objęci są żołnierze, którzy po osiągnięciu stażu służbowego uprawniającego do
emerytury wojskowej, nadal pozostają w służbie i dopiero w przyszłości będą
występować z wnioskami o przyznanie świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego. W
kontekście art. 1 ustawy przedmiotowe zaopatrzenie przysługuje wszak żołnierzom
zwolnionym ze służby wojskowej. A contrario – do chwili zwolnienia ze służby
żołnierz zawodowy nie nabywa prawa do zaopatrzenia emerytalnego, bez względu
na spełnienie pozytywnych i niezaistnienie negatywnych przesłanek uzyskania
uprawnień do poszczególnych świadczeń z tego zaopatrzenia.
Należy zgodzić się ze stanowiskiem prezentowanym w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku i wspartym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
29 kwietnia 2008 r., P 38/06 (OTK-A z 2008 r. nr 3, poz. 46), zapadłym na tle
analogicznej regulacji dotyczącej funkcjonariuszy służb mundurowych, iż pod
pojęciem „przysługiwania prawa do zaopatrzenia emerytalnego” w ujęciu
komentowanego przepisu należy rozumieć zarówno nabycie prawa do owego
zaopatrzenia przez żołnierza dopiero ubiegającego się o to po zwolnieniu ze służby
wojskowej, jak i jego zachowanie przez osobę, której uprawnienia do świadczeń
12
zostały uprzednio ustalone prawomocną decyzją organu emerytalnego. W myśl art.
38 ust. 1 pkt 1 ustawy dalsze trwanie nabytego prawa do świadczenia uzależnione
jest przecież od istnienia któregokolwiek z warunków wymaganych do uzyskania
tego prawa. Jednym z takich warunków jest zaś – zgodnie z art. 10 ustawy –
nieskazanie żołnierza prawomocnym wyrokiem sądowym na karę dodatkowa
(środek karny) pozbawienia praw publicznych lub degradację za przestępstwo
popełnione przed zwolnieniem ze służby wojskowej.
Warto zauważyć, że ustawodawca posłużył się w cytowanym przepisie
cezurą czasową jedynie w odniesieniu do popełnienia przestępstwa, zaznaczając iż
dla wywołania skutku opisanego dyspozycją omawianej normy prawnej, czyn
powinien być popełniony przed zwolnieniem żołnierza ze służby wojskowej. Co do
momentu skazania prawomocnym wyrokiem sądowym za owo przestępstwo na
wspomnianą karę dodatkową (środek karny), nie oznaczono żadnej daty mającej
prawne znaczenie. W konsekwencji tegoż, jeżeli prawomocne skazanie nastąpi
przed przyznaniem żołnierzowi świadczenia, nie nabędzie on prawa do niego.
Natomiast późniejsze (czyli po wydaniu decyzji przyznającej świadczenie z
zaopatrzenia emerytalnego) skazanie implikuje ustanie tego prawa. Wszelka
dyferencjacja uprawnień do zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych w
zależności od daty prawomocnego skazania na karę dodatkowa (środek karny)
utraty praw publicznych lub degradacji za przestępstwo popełnione przed
zwolnieniem żołnierza ze służby wojskowej nie ma oparcia w treści analizowanego
przepisu i nie znajduje jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia.
Wobec bezzasadności zarzutów podniesionych w ramach podstawy kasacyjnej
naruszenia prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, Sąd
Najwyższy z mocy art. 398¹4
k.p.c. orzekł jak w sentencji.