Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 696/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów "Z./…/" w W.
przeciwko W. E. i P. E.
o zapłatę oraz zobowiązanie do udzielenia informacji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 września 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 czerwca 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Stowarzyszenie Autorów Z./…/ wniosło o zasądzenie solidarnie od W. E.
oraz P. E. kwoty 67 800 zł oraz zobowiązanie ich w wyroku częściowym do
udzielenia w terminie 14 dni od jego uprawomocnienia się informacji o
wyprodukowanych nakładach wymienionych w pozwie filmów oraz o cenach
sprzedaży nośników z tymi filmami. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w
całości.
Wyrokiem z dnia 17 czerwca 2011 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił
roszczenie informacyjne strony powodowej a w pozostałym zakresie powództwo
oddalił.
Ustalił, że strona powodowa jako organizacja posiadająca uprawnienie do
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów słownych, muzycznych,
słowno - muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym zawarła ze
Stowarzyszeniem Filmowców Polskich (dalej „SFP") porozumienie dotyczące
podziału wynagrodzenia należnego twórcom, które przypada SFP za scenariusze
i inne utwory literackie twórców zagranicznych. Za warstwę muzyczną, słowno -
muzyczną i choreograficzną, wykorzystywaną w filmach polskich i zagranicznych,
wynagrodzenie pobiera Z./…/. SFP ma na terenie Polski zezwolenie Ministra
Kultury i Sztuki do zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów
audiowizualnych jako całości. Pozwani W. E. oraz P. E., prowadzący działalność
gospodarczą, odpowiednio pod nazwą: „E. D." oraz „E. E.", oferują wytwarzanie i
sprzedaż określonych tytułów filmowych. Z./…/ nie posiadał informacji, w jakiej
ilości pozwani zwielokrotniali i sprzedawali płyty DVD z filmami oraz jakie były ich
ceny sprzedaży. Cena nośnika z filmem DVD waha się w przedziale od 30 do 150
zł. Z uwagi na brak szczegółowych informacji o wielkości nakładu filmów oraz ich
cen, wynagrodzenie dochodzone przez stronę powodową zostało ustalone
szacunkowo, przy założeniu nakładu każdego nośnika w ilości 3.000 sztuk oraz
przy stawce minimalnej za film zagraniczny 0,20 zł, a za film polski 0,54 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest uzasadnione w części, to jest co do
żądania informacyjnego, zgłoszonego na podstawie art. 105 ust. 2 pr. aut. Wskazał,
że Z./…/ nie ma obowiązku wykazywania, do których konkretnie utworów oraz
jakich autorów prawa zostały mu powierzone pod zbiorowy zarząd, co dotyczy
3
roszczenia o zapłatę wynagrodzenia oraz roszczenia informacyjnego
dochodzonego celem wyliczenia należnego wynagrodzenia na podstawie art. 70
ust. 21
pr. aut. jako wynagrodzenia stosownego z tytułu reprodukowania utworu
audiowizualnego na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego.
Wskazał także, że domniemanie wynikające z art. 105 ust. 1 pr. aut. ma
zastosowanie również w stosunku do utworów zagranicznych, a zatem Z./…/ może
dochodzić roszczeń związanych z emisją filmów zagranicznych twórców. Strona
powodowa wykazała, że żądane przez nią informacje są niezbędne dla
oszacowania wysokości roszczeń majątkowych, zaś art. 105 ust. 2 pr. aut. nie
stawia wymogu wykazania lub uprawdopodobnienia, że doszło do naruszenia
prawa autorskiego. Brak również ograniczenia, co do kręgu osób czy podmiotów,
przeciwko którym roszczenie takie może być kierowane, co oznacza, że legitymację
bierną ma każdy, kto może udzielić niezbędnej informacji, czy też jest w posiadaniu
niezbędnego dokumentu. Sąd Okręgowy stanął przy tym na stanowisku, że dopiero
niedostarczenie niezbędnych danych i informacji, nawet po uzyskaniu
prawomocnego orzeczenia w tym zakresie, może uzasadniać ustalenie
wynagrodzenia na postawie art. 322 k.p.c.
W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy uznał powództwo za niezasadne.
Podniósł, że żądanie zapłaty, oparte na art. 70 ust. 21
pr. aut., wymagało wykazania
ilości wyprodukowanych nośników z poszczególnymi pozycjami filmów oraz ich
ceny, zaś powód okoliczności tych nie wykazał. Uzyskanie informacji niezbędnych
dla prawidłowego określenia roszczeń organizacji zbiorowego zarządzania
przewidziane zostało w art. 105 ust. 2 pr. aut. i powód powinien w pierwszej
kolejności skorzystać z drogi procesowej w tym zakresie, a następnie, po uzyskaniu
orzeczenia zobowiązującego pozwanych do udzielenia informacji i jego
wyegzekwowaniu, należało oszacować zobowiązania pozwanych i wnieść
powództwo o zapłatę. Z tego względu roszczenie powoda o zapłatę zostało
zgłoszone przedwcześnie, a wniosek powoda o wydanie w zakresie roszczenia
informacyjnego wyroku częściowego nie miał uzasadnienia procesowego.
Warunkiem niezbędnym wydania wyroku częściowego jest bowiem to, aby do
rozstrzygania nadawała się tylko część roszczenia, lub tylko niektóre z żądań
pozwu, a w sprawie postępowanie dowodowe zostało zakończone, a więc istniały
4
przesłanki do wydania wyroku końcowego dla wszystkich zgłoszonych roszczeń.
Zwrócił także uwagę, że wyrok częściowy ma prejudycjalny charakter i dopuszcza
się nawet możliwość zawieszania postępowania w części nierozstrzygniętej do
czasu jego uprawomocnienia się. Jednakże w rozpoznawanej sprawie obydwa
żądania mają samodzielny i niezależny byt, a roszczenie informacyjne oparte na art.
105 ust. 2 pr. aut. nie ma prejudycjalnego znaczenia dla żądania zapłaty
wywodzonego z art. 70 ust. 21
pr. aut.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron od wyroku Sądu Okręgowego Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 czerwca 2011 r. oddalił je jako niezasadne. Podzielił
ustalenia Sądu Okręgowego stanowiące podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i
przyjął je za własne. Podkreślił, że Sąd Okręgowy ocenił zasadnie, iż strona
powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów, pozwalających poczynić ustalenia
odnośnie liczby płyt DVD wyprodukowanych przez pozwanych oraz ich ceny. Za
trafne uznał także stanowisko co do braku podstaw do wydania w sprawie wyroku
częściowego, a w konsekwencji także braku podstaw do zastosowania art. 177 § 1
pkt 1 k.p.c. Wskazał, że wbrew odmiennemu stanowisku strony powodowej Sąd
pierwszej instancji nie stwierdził, iż niemożliwym jest dochodzenie w jednym
postępowaniu roszczenia informacyjnego na podstawie art. 105 ust. 2 pr. aut. oraz
roszczenia o zapłatę wynagrodzenia na podstawie art. 70 ust. 21
pkt 4 pr. aut. Taka
kumulacja roszczeń z procesowego punktu widzenia jest dopuszczalna. Sąd
Apelacyjny podkreślił jednak, że strona, która występuje równolegle z oboma tymi
żądaniami, mimo że nie dysponuje żadnymi dowodami, na podstawie których
można by ustalić wysokość wynagrodzenia i dowody takie ma zamiar dopiero
uzyskać w drodze roszczenia informacyjnego, naraża się na oddalenie powództwa
w zakresie żądania zapłaty. Roszczenie informacyjne oparte na art. 105 ust. 2 pr.
aut. nie jest bowiem jedynym, czy też koniecznym środkiem uzyskania przez
organizację zbiorowego zarządzania informacji potrzebnych do sprecyzowania
przysługujących jej roszczeń pieniężnych. Sąd drugiej instancji uznał za
pozbawioną podstaw apelację pozwanych, którzy kwestionowali zasadność
roszczenia informacyjnego zgłoszonego przez stronę powodową.
Strona powodowa zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w części
oddalającej jej apelację. Zarzuciła naruszenie art. 218 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
5
i art. 105 ust. 2 pr. aut., art. 317 § 1 w zw. z art. 6 i art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art.
105 ust. 2 pr. aut., art. 177 § 1 pkt 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 217 § 2 w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c., art. 224 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 223 w zw. z art. 382
i art. 391 § 1 k.p.c., art. 385 i art. 386 § 4 k.p.c. Wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zaskarżonej części oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji
w części, w jakiej sąd ten oddalił powództwo i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żądanie organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub
prawami pokrewnymi o udzielenie na podstawie art. 105 ust. 2 pr. aut. informacji
niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią opłat podlega
rozpoznaniu w postępowaniu procesowym (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
17 września 2009 r., III CZP 57/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 49). To tzw. roszczenie
informacyjnie ma charakter pomocniczy względem roszczenia o zapłatę
wynagrodzenia dochodzonego przez organizację zbiorowego zarządzania.
Rozwiązanie przyjęte w art. 105 ust. 2 pr. aut. ma na celu ułatwienie dochodzenia
innych roszczeń wynikających z naruszenia autorskich praw majątkowych oraz
roszczenia o zapłatę wynagrodzenia. Roszczenie informacyjne służy uzyskaniu
danych niezbędnych do określenia wysokości należnych wynagrodzeń i opłat.
Brak jest podstaw do stwierdzenia, iż organizacja zbiorowego zarządzanie nie
może w jednym pozwie zgłosić roszczenia informacyjnego oraz roszczenia
o zapłatę. Dopuszczalność jednoczesnego zgłoszenia obu tych roszczeń powoduje
konieczność rozważenia ich wzajemnych relacji z punktu widzenia ciążącego na
powodzie obowiązku wykazania podstawy roszczenia.
Skoro roszczenie informacyjne zmierza do uzyskania danych niezbędnych
dla określenia wysokości należnych twórcom wynagrodzeń i opłat, a zatem ma ono
istotne znaczenie dla sprecyzowania roszczenia o zapłatę, to nie ulega wątpliwości,
że powinno ono zostać rozpoznane w pierwszej kolejności. Uzyskanie bowiem
przez stronę, na podstawie roszczenia informacyjnego, potrzebnych danych
pozwala jej na prawidłowe określenie wysokości żądanej w pozwie kwoty na
podstawie art. 70 ust. 21
pr. aut. W niektórych sytuacjach wystąpienie zatem
z roszczeniem informacyjnym jest konieczne. Za jego pośrednictwem strona
6
powodowa może uzyskać dane niezbędne w procesie o zapłatę. Można zatem
stwierdzić, że jest to forma „wydobycia dowodów” od podmiotu, który
rozpowszechnia utwory objęte ochroną przez prawo autorskie i nie uiścił z tego
tytułu należnych opłat. Uprawniona organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi może zgłosić żądanie udzielenia informacji na podstawie art. 105 ust. 2
pr. aut., także wówczas, gdy w sprawie o zapłatę wynagrodzenia należnego
autorom możliwe jest przeprowadzenie dowodów celem ustalenia okoliczności
mających znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia. Taką ocenę
potwierdził Sąd Apelacyjny, który uznał roszczenie informacyjne strony powodowej
za uzasadnione.
Należy zatem rozważyć, czy było w tym zakresie dopuszczalne wydanie
wyroku częściowego, zgodnie z żądaniem pozwu, lub zachodziły podstawy do
zawieszenia postępowania w pozostałym zakresie. Sąd może wydać wyrok
częściowy, jeżeli do rozstrzygnięcia nadaje się tylko część żądania lub niektóre
z żądań pozwu (art. 317 § 1 k.p.c.). Powszechnie przyjmuje się, że wydanie
wyroku częściowego jest niedopuszczalne jedynie w odniesieniu do kwestii, co do
której orzeczenie powinno być wydane jednocześnie z rozstrzygnięciem o głównym
przedmiocie procesu. Sąd Apelacyjny opowiadając się za niedopuszczalnością
rozstrzygnięcia o roszczeniu informacyjnym w formie wyroku częściowego
podkreślał, że w jego ocenie nie byłoby to orzeczenie o charakterze prejudycjalnym
dla rozstrzygnięcia w sprawie o zapłatę. Pogląd ten nie uwzględnia w należytym
stopniu celu roszczenia informacyjnego. Nie ulega bowiem wątpliwości, że powód
wystąpił z roszczeniem informacyjnym właśnie po to, aby uzyskać niezbędną
informację, konieczną do ustalenia wysokości opłat, jakie powinien na jego rzecz
uiścić pozwany oraz dokumentów mogących następnie stanowić dowody na tę
okoliczność. Roszczenie to zmierzało zatem do wykazania liczby płyty DVD
wyprodukowanych przez pozwanych oraz ceny ich sprzedaży. Do strony należy
wybór środka, za pomocą którego chce ona zrealizować przysługujące jej
uprawnienie. Jeżeli więc powód skorzystał z przysługującego mu roszczenia
informacyjnego celem wykazania wskazanych wyżej okoliczności, mających bez
wątpienia wpływ na rozpoznanie żądania o zapłatę, to nie może to powodować dla
niego negatywnych konsekwencji przy dochodzeniu roszczenia o zapłatę.
7
Skoro możliwe jest zgłoszenie roszczenia informacyjnego równocześnie
z dochodzeniem roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, za czym opowiedział się
także Sąd Apelacyjny, to taka konstrukcja procesowa musi zakładać jej
skuteczność i celowość. Nie można więc wymagać aby powód, który zgłosił
roszczenie informacyjne w sprawie o zapłatę, złożył także wnioski dowodowe dla
wykazania jego wysokości, przed rozpoznaniem roszczenia informacyjnego. Takie
stanowisko jest podyktowane specyfiką postępowania, w którym zgłoszono
roszczenie informacyjne. W związku z tym ocena, czy uwzględnienie roszczenia
informacyjnego ma znaczenie prejudycjalne dla sprawy o zapłatę nie może opierać
się wyłącznie na tych samych, ogólnych argumentach, które dotyczą postępowań,
w których roszczenie informacyjne nie było rozpoznawane. W przypadku
roszczenia informacyjnego należy bowiem mieć na uwadze to, że jego
uwzględnienie, powinno, po uprawomocnieniu się wyroku, stanowić tytuł do
przymusowego wykonania obowiązku informacyjnego nałożonego na pozwanego,
w przypadku, gdyby nie wykonał go zgodnie z treścią wyroku. Prowadzi to do
wniosku, że w sytuacji, gdy sąd uzna, iż na określonym etapie postępowania
roszczenie informacyjne (jedno z żądań pozwu) nadaje się do rozstrzygnięcia,
tj. zostały spełnione przesłanki z art. 317 § 1 k.p.c., może w tym zakresie wydać
wyrok częściowy. Z tego względu uzasadniony okazał się zarzut naruszenia art.
317 § 1 k.p.c.
Nie można też przyjąć, że po uwzględnieniu przez Sąd
roszczenia informacyjnego, sprawa w zakresie roszczenia o zapłatę jest
dostatecznie rozpoznana do rozstrzygnięcia, bez umożliwienia powodowi
wskazania okoliczności faktycznych, których istnienia roszczenie informacyjne
dotyczyło oraz przedstawienia dowodów dla ich wykazania. Zasadny był
zatem także zarzut naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. Dopiero pozytywne
rozstrzygnięcie o roszczeniu informacyjnym, w następstwie którego strona
uzyskuje realną możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia należnego
jej na podstawie art. 70 ust. 21
pr. aut. oraz przedłożenia sądowi
stosownych dowodów na tę okoliczność, pozwala na prawidłowe rozpoznanie
zgłoszonego żądania o zapłatę. Należy podkreślić, że takiemu stanowisku nie stoi
na przeszkodzie także obecne brzmienie art. 207 k.p.c. Zgłoszenie bowiem w takiej
8
sytuacji nowych dowodów - uzyskanych na skutek wykonania uwzględnionego
przez sąd roszczenia informacyjnego - nie mogłoby zostać uznane za spóźnione,
skoro dla ich uzyskania celowe byłoby wcześniejsze skorzystanie z roszczenia
informacyjnego.
Z uwagi na powyższe, za zasadny należy uznać także zarzut naruszenia art.
177 § 1 pkt 1 k.p.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, że rozstrzygnięcie o roszczeniu
informacyjnym, z uwagi na cel któremu służy, może mieć znaczenie dla sposobu
rozpoznania żądania o zapłatę zgłoszonego na podstawie art. 70 ust. 21
pr. aut.
Słusznie Sąd drugiej instancji, podzielając pogląd Sądu Najwyższego wyrażony
w uchwale z dnia 17 września 2009 r., stwierdził, że roszczenie informacyjne
stanowi uprawnienie pomocnicze w ramach tego samego stosunku
zobowiązaniowego, które skierowane jest wobec tych samych podmiotów
zobowiązanych i służy zapewnieniu realizacji uprawnienia zasadniczego. Uzyskane
natomiast w jego wyniku dane stanowią podstawę do ustalenia wysokości opłat
należnych organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, bez względu na
to, czy ma ona zamiar dochodzić ich na drodze sądowej. W sytuacji, gdy powód
wystąpił - obok roszczenia informacyjnego - z żądaniem zapłaty, nie powinno
budzić wątpliwości, że pierwsze z roszczeń zmierza bezpośrednio do ustalenia
wysokości należnego mu wynagrodzenia z tytułu praw autorskich. Konieczność
wcześniejszego rozstrzygnięcia o roszczeniu informacyjnym powoduje więc, że jest
ono istotne z punktu widzenia roszczenia o zapłatę, co z kolei powoduje potrzebę
czasowego wstrzymania biegu postępowania w tym zakresie na podstawie art. 177
§ 1 pkt 1 k.p.c., bądź też odroczenia rozprawy.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.