Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 49/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania R. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 1 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny, Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 1 października 2013 r. po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy R. S. od wyroku
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 23 października 2012 r. oddalającego odwołanie
2
wnioskodawcy decyzji z dnia 31 maja 2012 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
odmawiającej mu prawa do świadczenia przedemerytalnego, zmienił zaskarżony
wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał
wnioskodawcy prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 19 maja 2012 r.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca, ur. 18 stycznia 1952 r.,
udokumentował łącznie 33 lata, 4 miesiące i 20 dni okresów składkowych,
nieskładkowych i uzupełniających. Za okres prowadzenia gospodarstwa rolnego za
okres od 1 lipca 1977 r. brak jest poświadczenia stwierdzającego podleganie
ubezpieczeniu społecznemu rolników. świadkowie ani wnioskodawca nie wskazali
precyzyjnie okresu w jakim gospodarstwo miało być przez wnioskodawcę
prowadzone. Odmawiając przyznania prawa do świadczenia przedemerytalnego,
organ w zaskarżonej decyzji uznał, że wnioskodawca nie udokumentował
wymaganych okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających, gdyż nie
uwzględnił do wymaganego ogólnego stażu pracy okresu prowadzenia
gospodarstwa rolnego.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawcy uznając, że spełnił on
warunku wymaganego do przyznania spornego świadczenia z art. 2 ust. 1 ustawy z
dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (aktualnie jednolity
tekst: Dz.U. z 2014 r. Nr 120, poz. 1252 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o
świadczeniach przedemerytalnych lub ustawa), tj. okresu uprawniającego do
emerytury, wynoszącego dla mężczyzn co najmniej 35 lat. Sąd nie znalazł podstaw
dla uwzględnienia okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego od 1 lipca 1977 r. do
31 grudnia 1979 r., ponieważ z tego okresu brakuje zaświadczenia o podleganiu
ubezpieczeniu społecznemu rolników, natomiast zeznania świadków na tę
okoliczność są zbyt ogólne i nie mogą stanowić dowodu pozwalającego na
uwzględnienie spornego okresu.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał
wnioskodawcy prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 19 maja 2012 r.
W ocenie Sądu drugiej instancji, przedmiotem sporu w sprawie była
dopuszczalność zaliczenia okresu od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1979 r., w
którym wnioskodawca miał prowadzić gospodarstwo rolne, co pozwalałoby
3
uwzględnić ten okres do wymaganego stażu ubezpieczeniowego i w konsekwencji
prowadziłoby do przyznania świadczenia. Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca
w spornym okresie niewątpliwie był rolnikiem w rozumieniu ustawy z dnia 27
października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla
rolników i ich rodzin (Dz.U. z 1977 r. Nr 32, poz. 140), zwolnionym na mocy art. 40
tej ustawy przez pierwsze 5 lat gospodarowania na jego pierwszym gospodarstwie
rolnym, a więc do końca 1979 r., z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie
społeczne rolników. Od osoby, która na mocy tego szczególnego przepisu była
zwolniona z obowiązku składkowego nie można wymagać opłacania składek. W
konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca spełnił warunki z art. 10 ust.
1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z zm.), który
stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości
uwzględnia się również, traktując je jak okresy składkowe, okresy ubezpieczenia
społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach
składki. W takich okolicznościach sprawy brak dokumentu poświadczającego
ubezpieczenie rolnicze i zwolnienie ze składek miał znaczenie jedynie dowodowe,
a pozostałe dowody, w tym zeznania świadków oraz inne dokumenty
wystarczająco potwierdzały prowadzenie przez wnioskodawcę gospodarstwa
rolnego w spornym okresie. Oznaczało to, że spełnia on konieczny warunek
odpowiednio długiego ustawowo wymaganego stażu ubezpieczenia.
„Spełnione zostały także pozostałe przesłanki wynikające z ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych, czego strony w toku postępowania
apelacyjnego nie kwestionowały. Z tych też względów wnioskodawca nabył prawo
do świadczenia przedemerytalnego”.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów
postępowania:. art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez niewyjaśnienie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wymagających wskazania faktów i dowodów,
na których oparł się Sąd Apelacyjny, bezpodstawnie uznając, że wnioskodawca
spełnił pozostałe przesłanki wymagane do przyznania świadczenia, a więc
wskazane w art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, skoro
ograniczył się do jednego zdania uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że
4
„spełnione zostały także pozostałe przesłanki wynikające z ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych, czego strony w toku postępowania
apelacyjnego nie kwestionowały”, 2/ art. 316 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.
przez wydanie wyroku „nie na podstawie stanu rzeczy istniejącego w dacie
wydania wyroku”. W skardze zarzucono też naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 2 ust. 1 i 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych przez
jego niewłaściwe zastosowanie, argumentując, że wnioskodawca nie posiadał
„statusu osoby bezrobotnej w dniu ubiegania się o świadczenie przedemerytalne i
niezastosowanie ust. 3 art. 2 w/w ustawy, chociaż to ten przepis powinien stanowić
kumulatywnie z ust. 1 art. 2 ustawy, obligatoryjną podstawę ustalenia przesłanek,
które powinny zostać spełnione łącznie przez ubezpieczonego w momencie
ubiegania się o świadczenie przedemerytalne”.
W ocenie skarżącego skarga kasacyjne jest oczywiście uzasadniona z
uwagi na rażące naruszenie art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych przez uznanie, że wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki
do przyznania świadczenia przedemerytalnego w sytuacji, gdy w dniu składania
wniosku o przyznanie świadczenia przedemerytalnego był pracownikiem, a zatem
nie był osobą bezrobotną. Tymczasem świadczenie przysługuje osobie, która
łącznie spełniła warunki z art. 2 ust. 1 i 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych. Wnioskodawca nie spełnił warunków z art. 2 ust. 3 tej ustawy,
ponieważ w dacie składania wniosku o świadczenie przedemerytalne pozostawał w
zatrudnieniu, a zatem nie miał statusu osoby bezrobotnej, a także nie pobierał
przez okres 6 miesięcy zasiłku dla bezrobotnych. Znalazło to wyraz w wydanej
przez skarżącego decyzji odmawiającej przyznania wnioskodawcy prawa do
świadczenia przedemerytalnego zarówno z uwagi na niespełnienie przez
wnioskodawcę warunków z ust. 1 art. 2 ustawy, tj. ze względu na brakujący staż
pracy, jak i warunków z ust. 3 art. 2 ustawy, ze względu na pozostawanie nadal w
zatrudnieniu.
Tymczasem przedmiotem rozważań Sądów obu instancji stało się jedynie
niespełnienie przez wnioskodawcę przesłanki stażu pracy, przy całkowitym
pominięciu niespełnienia przez niego dalszych warunków z art. 2 ust. 3 ustawy,
5
które są konieczne do ustalenia przysługiwania spornego świadczenia
przedemerytalnego.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę wnioskodawca wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, ponieważ zaskarżony
wyrok zapadł przedwcześnie bez wyjaśnienia spełnienia wszystkich przesłanek
chronologicznie (etapowo) oraz kumulatywnie wymaganych do przyznania
spornego świadczenia. Osoba ubiegająca się o świadczenie przedemerytalne
powinna nie tylko legitymować się ustawowo wymaganym ogólnym okresem
ubezpieczenia „uprawniającym do emerytury”, liczonym „do dnia rozwiązania
stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy albo jego
niewypłacalności”, albo „do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku
służbowego z przyczyn dotyczących pracodawcy”, albo „do dnia ogłoszenia
upadłości (art. 2 ust. 1 ustawy), co istotnie wymaga uprzedniego ustania stosunku
zatrudnienia lub prowadzenia pozarolniczej działalności, ale świadczenie to
przysługuje dopiero po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla
bezrobotnych, jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie nadal jest bezrobotna i to
pod warunkiem, że okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez
uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia. Wreszcie
osoba taka powinna złożyć wniosek o przyznanie świadczenia w terminie
nieprzekraczającym 30 dni od wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu
poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych (art. 2
ust. 3 ustawy).
Wprawdzie organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji powołał
wyłącznie treść przepisów określających kumulatywne warunki wymagane do
przyznania prawa do świadczenia przedemerytalnego, ale wyraźnie utrzymywał, że
6
wnioskodawca nie tylko nie udokumentował „wymaganego stażu pracy” - ze
względu na kontrowersje dotyczące zaliczenia mu okresu prowadzenia
gospodarstwa rolnego, oraz ponadto podnosił, że „nadal pozostaje Pan w
zatrudnieniu”. W takich okolicznościach sprawy Sąd Apelacyjny, po
niekontestowanym w skardze kasacyjnej zaliczeniu wnioskodawcy spornego
okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego do wymaganego stażu
ubezpieczeniowego, bezpodstawnie, a co najmniej przedwcześnie uznał, że
„spełnione zostały także pozostałe przesłanki wynikające z ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych, czego strony w toku postępowania nie kwestionowały”.
Nawet gdyby przyjąć, że organ rentowy wyraźnie nie wskazywał na
niespełnienie dalszych warunków obligatoryjnie wymaganych do ustalenia
spornego prawa, to Sądy obu instancji bezpodstawnie ograniczyły postępowanie
jedynie do stażowego warunku przysługiwania spornego świadczenia
przedemerytalnego, bez koniecznego sprawdzenia, czy wnioskodawca spełnił
pozostałe warunki przysługiwania tego świadczenia określone w imperatywnych
przepisach ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Takie świadczenie
przysługuje z mocy prawa wyłącznie po spełnieniu wszystkich warunków ustalenia
tego prawa określonych w wielu jednostkach redakcyjnych art. 2 ustawy. Oznacza
to, że wyrok „przyznający” świadczenie przedemerytalne ma w istocie rzeczy
charakter ustalający spełnienie kumulatywnie wszystkich obligatoryjnych warunków
przysługiwania z mocy prawa spornego świadczenia w określonym w art. 2 ustawy
porządku czasowym (chronologicznym). Sporne prawo przysługuje ipso iure, ale
wyłącznie po spełnieniu ściśle określonych warunków ustawowych, których nie
może ignorować ani zmieniać orzeczenie sądu, jeżeli zostanie poddane weryfikacji
w sądowym postępowaniu odwoławczym. Wyklucza to przyznanie wyrokiem
sądowym świadczenia przedemerytalnego osobie, która nie spełnia łącznie
wszystkich ustawowo określonych warunków wymaganych do przysługiwania z
mocy ustawy o świadczeniach przedemerytalnych (art. 2) prawa do spornego
świadczenia. Takie stanowisko koresponduje z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu
Najwyższego, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sądy mają
obowiązek zweryfikowania wszystkich przesłanek ustawowo wymaganych do
ustalenia spornych uprawnień, a nie tylko wskazanych w decyzji organu rentowego
7
(por. wyrok z dnia 15 grudnia 2009 r., II UK 138/09, OSNP 2011 nr 13-14,
poz. 192).
W rozpoznawanej sprawie wymaga to ponownego sprawdzenia, czy
wnioskodawca spełnił pozostałe, poza niekontestowanym w skardze kasacyjnej
stażem ubezpieczenia, warunki przysługiwania (wykreowania) z mocy prawa do
spornego świadczenia. W tym celu Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w
zgodzie z art. 39815
k.p.c.