Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 10/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z odwołania L. S., S. S., J. Z., E. R. i J. W.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […] o przeniesienie odpowiedzialności na członków
zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej S. S. od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 lipca 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części zaległości składkowych
powstałych do 1 stycznia 2003 r. i sprawę w tej części przekazuje
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 29 lipca 2013 r., Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelacje odwołujących się S. S. i J. Z. od wyroku
Sądu Okręgowego w S. VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18
czerwca 2012 r., wydanego w sprawie z udziałem zainteresowanych: […] od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 grudnia 2008 r. stwierdzających, że
każdy z odwołujących z tytułu pełnienia funkcji członków zarządu ponosi
odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania Klubu Sportowego „M.” z
tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczenie zdrowotne
oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w
okresach wymienionych w tych decyzjach.
Rozpoznając odwołanie każdego z wymienionych członków zarządu od tych
decyzji, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 czerwca 2012 r. umorzył postępowanie
w sprawie L. S. za okres od lutego 2003 r. do lipca 2003 r. (punkt I i II); oddalił
odwołanie S. S. (punkt III); zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że J. Z. jako
członek zarządu Klubu nie ponosi odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek
za okres od marca 2003 r. do lipca 2003 r. oraz oddalił jego odwołanie w
pozostałym zakresie (punkt IV i V); zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że J. W.
jako członek zarządu Klubu nie ponosi odpowiedzialności za zaległości z tytułu
składek za okres od czerwca 2003 r. do lipca 2003 r. (punkt VI) oraz zmienił
zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że ubezpieczony E. R. jako
członek zarządu Klubu nie ponosi odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek
za okres od czerwca 2003 r. do lipca 2003 r. (punkt VII), a w punktach od VIII do XII
wyroku Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu.
Apelacje S. S. i J. Z. od tego wyroku zostały oddalone wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 29 lipca 2013 r., od którego skargę kasacyjną wniósł tylko S.
S.
W sprawie tego odwołującego się ustalono, że Klub utworzony w celu
propagowania organizowania i rozwoju piłki siatkowej męskiej, działał jako klub
środowiskowy i nie prowadził działalności gospodarczej. Na mocy decyzji Urzędu
Wojewódzkiego w S. z dnia 29 lipca 1993 r. został wpisany do rejestru
stowarzyszeń kultury fizycznej i ich związków pod nazwą Klub Sportowy „M.”
Postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w S. I Wydziału Cywilnego z dnia 16
3
stycznia 1998 r. Klub został wpisany do sądowego rejestru stowarzyszeń kultury
fizycznej i związków sportowych. Nazwa tego podmiotu uległa następnie zmianie
na Klub Sportowy „B.”, po czym Klub ponowie powrócił do pierwotnej nazwy. W
dniu 31 lipca 2001 r. zarząd Klubu wystąpił do Sądu Rejonowego Wydziału
Gospodarczego Krajowego Rejestru Sądowego z wnioskiem o rejestrację w
Rejestrze Stowarzyszeń. Tenże Sąd odmówił dokonania wpisu z uwagi na braki
formalne wniosku. Walne zgromadzenie członków podjęło w dniu 22 września 2003
r. uchwałę nr 12 o postawieniu Klubu w stan likwidacji z dniem 1 października 2003
r. W dniu 14 października 2003 r. Sąd Rejonowy Wydział Gospodarczy Krajowego
Rejestru Sądowego odrzucił wniosek Klubu o ujawnienie otwarcia likwidacji,
ponieważ podmiot ten nie został zarejestrowany w KRS. Na podstawie stosownego
wniosku, postanowieniem z dnia 19 października 2004 r. wpisano Klub Sportowy
„M.” do KRS (z zaznaczeniem jego likwidacji). W dniu 26 października 2004 r. Klub
Sportowy „M.” w likwidacji został wykreślony z KRS.
Skład zarządu Klubu wielokrotnie ulegał zmianom. S. S. był członkiem
zarządu od 1998 r. do marca 2003 r. W chwili powołania uchwałą nr 8 z dnia 14
lipca 2003 r. na członków zarządu m.in. E. R. i J. W. Klub znajdował się w bardzo
złej sytuacji finansowej. Członkowie zarządu nieformalnie dokonali pomiędzy sobą
podziału obowiązków. L. S. zajmował się realizacją umów sponsoringowych oraz
kontrolowaniem wydatków. S. S. był odpowiedzialny za promocję siatkówki i
kontakty z Urzędami Miejskim i Marszałkowskim, innymi stowarzyszeniami i
klubami kultury fizycznej. J. W. odpowiadał za sprawy sportowe, a E. R. za kontakty
zewnętrznymi z udziałowcami mającej powstać spółki sportowej.
Od 1993 r. do zakończenia likwidacji Klub nie regulował na bieżąco
wszystkich zaciągniętych zobowiązań. W okresie od 1 stycznia 2001 r. do 26 lutego
2004 r. stowarzyszenie osiągnęło zbilansowany zysk z działalności w wysokości
606.879 zł, który jednak nie pozwolił na uregulowanie wszelkich zobowiązań
powstałych w latach wcześniejszych. Według stanu na dzień 20 lutego 2002 r., z
uwagi na złą sytuację finansową Klubu, prowadzone było postępowanie nakazowe
zadłużenia E. S.A. Finansowanie bieżącej działalności było praktycznie niemożliwe
bez zaciągania dalszych zobowiązań bez pokrycia, brak było realnych
zabezpieczeń finansowych na obsługę sezonu 2002/2003. W dniu 18 października
4
2002 r. dyrektor Klubu złożył wniosek o postawienie stowarzyszenia w stan
likwidacji w związku z utratą jego płynności finansowej. Zgodnie z przyjętym
programem naprawczym postanowiono częściowo umarzać zadłużenie przez
kompensację środków z zainteresowanymi podmiotami gospodarczymi oraz
osobami fizycznymi. Dzięki podjęciu przez zarząd decyzji o postawieniu Klubu w
stan likwidacji z dniem 1 października 2003 r., stowarzyszenie osiągnęło tylko w
okresie likwidacji zysk bilansowy w wysokości 520.375,87 zł, co pozwoliło
zmniejszyć wielkość niezaspokojonych zobowiązań do kwoty 1.221.449,67 zł. Z
uwagi na wskazane zadłużenie Klubu toczyło się wobec niego postępowanie
egzekucyjne. Organ rentowy wystawił tytuły wykonawcze za okres od grudnia
2002 r. do lutego 2003 r. Brak jest dowodów na to, aby organ ten prowadził
egzekucję za okres od marca 2003 r. do lipca 2003 r. Ponadto w piśmie z dnia 13
maja 2011 r. ZUS wskazał wprost, że należność Klubu z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne za czerwiec i lipiec 2003 r. nie była skierowana do
egzekucji, a w końcowej fazie istnienia Klubu nie skorzystał z wszystkich
posiadanych przez siebie uprawnień by uzyskać choć częściową spłatę zadłużenia.
Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2004 r. Komornik Sądowy przy Sądzie
Rejonowym w S. umorzył postępowanie prowadzone przeciwko Klubowi, w sprawie
6 KM …/04, na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. Zobowiązania Klubu z tytułu
zaległych składek na FGŚP wyniosły na dzień 19 grudnia 2008 r.: za okres od
grudnia 2002 r. do stycznia 2003 r. - 25.875,44 zł; za okres od grudnia 2002 r. do
lutego 2003 r. - 27.056,07 zł; za okres od czerwca 2003 r. do lipca 2003 r. -
39.015,98 zł; za okres od grudnia 2002 r. do lipca 2003 r. - 95.491,72 zł.
W stosunku do członków zarządu Klubu, którzy w okresach od grudnia
2002 r. do lipca 2003 r. byli członkami zarządu zostały wydane decyzje
stwierdzające ich odpowiedzialność za zaległości klubu z tytułu nieopłacania
składek za okresy, kiedy piastowali oni funkcję członków zarządu.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że Klub w
okresach objętych decyzją dotyczącą S. S. był inną osobą prawną w rozumieniu
art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1998 r. Ordynacja podatkowa (jednolity tekst:
Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.), ponieważ powstał jako stowarzyszenie na
podstawie przepisów ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. Nr 34,
5
poz. 181 ze. zm.) i na mocy art. 61 tej ustawy został wpisany do rejestru
stowarzyszeń i związków w Urzędzie Wojewódzkim, a następnie do rejestru
stowarzyszeń i związków sportowych prowadzonym przez Sąd Wojewódzki I
Wydział Cywilny, nabywając tym samym osobowość prawną. Takiego statusu Klub
nie utracił w związku z brakiem przerejestrowania stowarzyszenia do Krajowego
Rejestru Sądowego w pierwszym kwartale 2001 r. Zgodnie z art. 9 ust. 2 i ust. 3
ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. przepisów wprowadzających ustawę o Krajowym
Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r. Nr 121, poz. 770 ze zm.), do czasu rejestracji,
o której mowa w art. 1 tej ustawy, nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2013 r.
zachowują moc dotychczasowe wpisy w rejestrach sądowych.
W zakresie przesłanek subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu
wynikającej z art. 116 Ordynacji podatkowej, Sąd Okręgowy wskazał, że organ
rentowy nie udowodnił bezskuteczności egzekucji od marca 2003 r., o czym
świadczy brak tytułów wykonawczych zaległych składek za okres od marca do lipca
2003 r. Natomiast do okresu objętego zaskarżoną decyzją, tj. od grudnia 2002 r. do
lutego 2003 r., Sąd Okręgowy uznał, że wykazane zostały wszystkie przesłanki
pozytywne warunkujące odpowiedzialność odwołującego się za długi składkowe
Klubu. W okresie tym S. S. bezspornie pełnił funkcję członka zarządu Klubu oraz
nie budziła wątpliwości suma zadłużenia Klubu z tytułu zaległych składek. W tym
okresie podejmowane przez organ rentowy środki egzekucyjne pozwalały na
uznanie ówczesnej egzekucji za bezskuteczną, zaś żaden członek zarządu, w tym
odwołujący się, nie potrafili wskazać majątku Klubu, z którego można by skutecznie
prowadzić egzekucję umożliwiającą zaspokojenie zaległości składkowych w
znacznej części. Zdaniem Sądu, brak zdolności upadłościowej, a zatem
niemożność zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie oznacza, że art. 116a
w związku z art. 116 Ordynacji podatkowej w ogóle nie dotyczą członków zarządu
stowarzyszenia. Skoro członkowie zarządu wiedzieli o braku możliwości
zaspokojenia wierzycieli w ramach postępowania upadłościowego, to tym bardziej
powinni zachować wyjątkową ostrożność w gospodarowaniu finansami, aby
uchronić wierzycieli przed niewypłacalnością. W takim przypadku należy uznać, że
możliwość uwolnienia się przez członków zarządu zostaje ograniczona do
przesłanki z art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej. Zdaniem Sądu Okręgowego,
6
na odpowiedzialność za zobowiązania stowarzyszenia nie wpływał również fakt, że
członkowie zarządu dokonali pomiędzy sobą nieformalnego podziału obowiązków,
na skutek którego część osób zajmowała się w ich ocenie mniej odpowiedzialnymi
funkcjami. Dla powstania subsydiarnej odpowiedzialności członka zarządu za
zobowiązania stowarzyszenia nie jest wymagana szczególna aktywność w
pełnieniu takich funkcji. Również ewentualny brak wiedzy o stanie finansów Klubu
nie zwalniał członków zarządu od tej odpowiedzialność, którzy pełniąc tak istotne
funkcje w Klubie powinni posiadać elementarną wiedzę o podstawowych sprawach
stowarzyszenia, w tym w szczególności o jego kondycji finansowej, zwłaszcza że
odwołujący się sprawował funkcję członka zarządu przez kilka lat, tym bardziej
należało wymagać od niego bardziej profesjonalnego zachowania. Stąd Sąd
Okręgowy stwierdził brak przesłanek egzoneracyjnych wyłączających
odpowiedzialność S. S. w okresie od grudnia 2002 r. do lutego 2003 r. za długi
składkowe i na podstawie art. 47714
§ 1 k.p.c. oddalił jego odwołanie.
Sąd Apelacyjny uznał jego apelację za bezzasadną, wskazując, że
najdawniejsza wykazana w zaskarżonej decyzji zaległość z tytułu składek dotyczy
należności za grudzień 2002 r. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205 poz. 1585, zwanej dalej ustawą systemową), zaległość składkowa
za grudzień powstała z chwilą upływu terminu ich płatności, tj. z dniem
następującym po upływie terminu uiszczenia składek 15 stycznia 2003 r., gdy
zobowiązanie za grudzień 2002 r. przekształciło się w zaległość składkową. Przepis
art. 116a dodany został przez ustawę z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy
- Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 169,
poz. 1387 ze zm., zwanej dalej nowelizacją z 2002 r.). Artykuł 21 tej ustawy
stanowi, że do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z tytułu zaległości
podatkowych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się
przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu obowiązującym przed dniem
wejścia w życie tej ustawy. Wynika z niego wyraźnie, że rozstrzygający jest była
data powstania zaległości podatkowej (składkowej), a nie miesiąc, za który składka
była należna. Skoro zaskarżona decyzja stwierdzała odpowiedzialność
odwołującego za składki, które stały się zaległościami składkowymi po 1 stycznia
7
2003 r., to oczywiście chybione jest stanowisko apelującego, jakoby ustalenie jego
odpowiedzialności z tytułu składek należnych za grudzień 2002 r. nastąpiło bez
podstawy prawnej, a to ze względu na datę powstania zaległości składkowych w
dniu 16 stycznia 2003 r.
Z powyższych względów nietrafny był zarzut przedawnienia tej zaległości,
która powstała w dniu następnym po dacie wymagalności płatności tych składek
(tj. 16 stycznia 2003 r.). Upływ 5 lat, o którym stanowi art. 118 Ordynacji
podatkowej, wystąpił z końcem grudnia 2008 r., a nie jak wywodzi apelujący z
końcem 2007 r., a zaskarżoną decyzję wydano dnia 19 grudnia 2008 r. Zgodnie z
utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, określone w art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej przedawnienie wiąże się tylko z wydaniem, a nie z doręczeniem
decyzji.
Ponadto Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko Sądu
Okręgowego, że egzekucja przeciwko Klubowi zaległości składkowych za okres od
grudnia 2002 r. do lutego 2003 r. okazała się bezskuteczna. Organ rentowy
wystawił tytuły wykonawcze obejmujące poszczególne należności składkowe, w
oparciu o które ostatecznie egzekucję prowadził komornik sądowy. Po zbiegu
egzekucji administracyjnej egzekucję przeciwko stowarzyszeniu przejął Naczelnik I
Urzędu Skarbowego, natomiast po kolejnym zbiegu egzekucji (sądowej i
administracyjnej), zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 22 stycznia
2004 r. (sygn. akt XV Co …/03) łączne prowadzenie obu egzekucji w trybie
egzekucji sądowej powierzono komornikowi sądowemu przy Sądzie Rejonowym.
Prowadzący dotychczas egzekucję Naczelnik I Urzędu Skarbowego przesłał
wówczas tytuły wykonawcze z dnia 13 czerwca 2003 r. dotyczące zaległości
składkowych: na FUS za grudzień 2002 r., styczeń i luty 2003 r. oraz na FP i FGŚP
za grudzień 2002 r., styczeń i luty 2003 r. Z informacji Komornika Sądowego
wynika, że w latach 2003-2004 prowadził przeciwko dłużnikowi 6 postępowań
egzekucyjnych. Na poczet egzekwowanego świadczenia na wniosek ZUS,
komornik nie przekazał żadnych należności. Wreszcie postępowanie egzekucyjne
prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym na podstawie
tytułów wykonawczych organu rentowego, z dnia 13 czerwca 2003 r.,
postanowieniem z dnia 31 grudnia 2004 r., VI KM 1…/04, zostało umorzone, a z
8
uzasadnienia postanowienia wynika, że egzekucja rachunków bankowych i
ruchomości była bezskuteczna. Dłużnik nie prowadził działalności, brak było
siedziby i majątku, z którego można było prowadzić skuteczną egzekucję.
Oceny stwierdzenia bezskuteczności egzekucji nie podważa opinia biegłego
sądowego,, że Klub w okresie od 1993 r. do zakończenia likwidacji nie regulował na
bieżąco wszystkich swoich zaciągniętych zobowiązań. Wprawdzie w okresie od
stycznia 2001 r. do 26 lutego 2004 r. stowarzyszenie osiągnęło bilansowy zysk z
działalności w wysokości 606.879 zł, co jednak nie pozwoliło na uregulowanie
wszelkich zobowiązań powstałych w latach wcześniejszych. Wniosek opinii oparty
na analizie danych bilansowych za lata 1999-2004 jest kategoryczny, a wynika z
niego, że wartość bilansowa majątku stowarzyszenia nie pokrywała wielkości
zobowiązań, co opiniujący uzasadnił faktem posiadania w ujęciu bilansowym
ujemnych kapitałów własnych. Biegły podkreślił przy tym, że Klub w całym
ocenianym okresie nie posiadał żadnego majątku trwałego. Strata z działalności w
latach 1993-1999 kształtowała się narastająco na poziomie 1.081.869,17 zł, zaś
wartości ujemne kapitału na dzień 31grudnia 1999 r. wynosiły 1.083.810,09 zł, co z
kolei jednoznacznie wskazuje na występowanie tzw. niedoboru majątkowego w
całym okresie do 26 lutego 2004 r. Ustalenie to potwierdza wyniki postępowania
egzekucyjnego.
Za ustalenie wiarygodne i uzasadnione w kontekście całokształtu sytuacji
majątkowej stowarzyszenia Sąd Apelacyjny uznał, że wartość pasywów
stowarzyszenia przekraczała wartość jej aktywów, a z pewnością brak jest
dowodów dla pewnego stwierdzenia, że stowarzyszenie posiadało majątek, z
którego organ rentowy mógłby zaspokoić dochodzone należności. W szczególności
zdaniem Sądu, przy ustaleniu, że wartość majątku stowarzyszenia była wyższa od
zobowiązań należało kierować się zweryfikowanymi danymi bilansowymi. Dla
wykazania, że stowarzyszenie posiadało majątek, z którego organ rentowy mógł
zaspokoić swoje wierzytelności nie mogły być natomiast brane pod uwagę
hipotetyczne wartości rynkowe wynikające z posiadanych przez Klub praw do kart
zawodniczych, czyli tzw. wartości niematerialne. Jak stwierdził biegły, te wartości
pozabilansowe nie posiadały w analizowanym okresie wymiernej wartości
rynkowej. Określenie ich jako majątku stowarzyszenia wymagałoby oszacowania
9
na podstawie umów z zawodnikami, wskazania ewentualnych wielkości sum
transferowych uzyskanych w danym okresie przez stowarzyszenie, jak również
zapłaconych przez Klub za pozyskanie zawodników oraz analizy przepisów
związku regulujących minimalne kwoty transferu. Zarówno płatnik w toku egzekucji
i przed wydaniem decyzji, jak i odwołujący się po wydaniu decyzji i w toku
postępowania sądowego nie przedstawili żadnych dowodów uwiarygadniających
powyższe wartości. Zgłaszane obecnie w tym zakresie twierdzenia pozostają
wyłącznie w sferze przypuszczeń i hipotez, co nie może podważyć wniosku o
bezskuteczności egzekucji opartego na prawomocnym postanowieniu komornika o
jej umorzeniu. Sąd Apelacyjny podkreślił, że to rzeczą odwołującego się było
wykazanie realnej wartości składnika majątkowego, z którego organ rentowy mógł
dochodzić zaspokojenia, ewentualnie istniejącego po stwierdzonej bezskuteczności
egzekucji możliwości zaspokojenia się z niego przez wierzyciela. Stowarzyszenie,
ani obecnie apelujący nie wskazali mienia, z którego potencjalnie możliwa byłaby
egzekucja w postaci praw do kart zawodniczych, która ponadto i tak nie
gwarantowała realnych możliwości uzyskania zaspokojenia długu w całości lub w
znacznej części. Już choćby dane ujawnione w sprawie w związku z transferem
zawodnika P. Z. obrazują, że oczekiwania stowarzyszenia związane z uzyskaniem
z tego tytułu korzyści majątkowej nie znalazły odzwierciedlenia w rzeczywistości, a
choć transfer ten i tak przyniósł zysk, to okazał się on niewystarczający na pokrycie
istniejących już wówczas zadłużeń (2001 r.). W takiej sytuacji wystraczające było
ustalenie, że komornik umorzył postępowanie egzekucyjne wobec stowarzyszenia.
Tym samym z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że organ
ubezpieczeń społecznych wyczerpał dostępne mu środki prawne zmierzające do
wyegzekwowania zaległości składkowych za sporne okresy. Ponadto ewidentnie
wykazał, że egzekucja zaległości składkowych była bezskuteczna, ponieważ
ewidentnie stowarzyszenie nie było w stanie spłacać swoich długów, a choćby z
pisma komornika sądowego z dnia 3 listopada 2008 r. wynika, że na poczet
egzekwowanego przez ZUS roszczenia komornik nie przekazał wierzycielowi
żadnych należności. W świetle orzecznictwa, możliwość uwolnienia się członka
zarządu od odpowiedzialności za zaległości w rozumieniu art. 116 Ordynacji
podatkowej, przez wskazanie mienia umożliwiającego zaspokojenie znacznej
10
części zaległości, zawsze wymaga wskazania takiego mienia, z którego egzekucja
faktycznie jest możliwa. Mienie to musi być konkretne i rzeczywiście istniejące, a
nadto umożliwiające przeprowadzenie egzekucji zaległości podatkowych dłużnika
„w znacznej części”, co oznacza, że musi mieć egzekwowalną wartość spełniającą
przesłankę „znaczności” w porównaniu z wysokością jego zaległości podatkowych.
Członek zarządu nie może domagać się od organu rentowego, by prowadził
postępowanie zmierzające do odnalezienia dowodów przemawiających na korzyść
skarżących, a w szczególności, że „pomimo zakończenia postępowania
egzekucyjnego, w którym analizowano składniki majątku ruchomego płatnika,
wobec przyjęcia bezskuteczności egzekucji wówczas, obecnie stał się
egzekwowalny”. W apelacji nie przedstawiono żadnych nowych argumentów, które
podważyłyby ustalenia i ocenę prawną Sądu Okręgowego także i w tym zakresie.
Tym samym wykazane zostały wszystkie przesłanki pozytywne przesądzające
odpowiedzialność odwołującego się za długi Klubu.
W skardze kasacyjnej skarżący S. S. zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ art. 116a Ordynacji podatkowej w związku art. 31
ustawy systemowej oraz w związku z art. 21 i art. 30 nowelizacji z 2002 r. przez
błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie przez wskazanie art. 116a
Ordynacji podatkowej w związku art. 31 ustawy systemowej jako podstawy jego
odpowiedzialności za zaległości składkowe. Tymczasem art. 116a Ordynacji
podatkowej obowiązuje od dnia 1 stycznia 2003 r. i nie może stanowić podstawy do
przeniesienia odpowiedzialności na skarżącego za grudzień 2002 r., 2/ art. 116 w
związku z art. 116a Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej
przez błędną wykładnię pojęcia „bezskutecznej egzekucji” w rozumieniu art. 116
Ordynacji podatkowej i przyjęcie, że bezskuteczna była egzekucja skierowana
przez wierzyciela jedynie do niektórych, wybranych przez wierzyciela składników
majątku dłużnika, a nie do wszystkich składników majątku dłużnika.
Wyrokiem z dnia 28 października 2010 r., II UK 116/10, Sądu Najwyższy
uznał, że członkowie organu zarządzającego innymi osobami prawnymi - niż
wymienione w art. 116 Ordynacji podatkowej - odpowiadają wyłącznie za zaległości
podatkowe (składkowe) powstałe od 1 stycznia 2003 r., ponieważ art. 116a tej
ustawy, dodany na mocy nowelizacji z 2002 r., dopiera od tej daty rozszerzył krąg
11
osób odpowiedzialnych za zaległości składkowe. W myśl art. 21 nowelizacji, do
odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z tytułu zaległości podatkowych
powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy
Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy, tj. od 1 stycznia 2003 r. Przepis ten, jako intertemporalny, w
jednoznaczny sposób wskazuje, że członkowie organów zarządzających osobami
prawnymi innymi niż wymienione w art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiadają
wyłącznie za zaległości podatkowe (składkowe) powstałe od 1 stycznia 2003 r.
Skarżący wskazał też, że egzekucję można uznać za bezskuteczną, jeżeli
będzie ona skierowana do każdego składnika majątku, tj. z mienia ruchomego oraz
z wierzytelności (w przypadku gdy dłużnik nie ma nieruchomości) i gdy
przeprowadzona wszelkimi sposobami nie przyniesie zamierzonego efektu
likwidacji długu składkowego. Takich wymogów nie spełniało postępowanie
zakończone postanowieniem o bezskuteczności egzekucji w dniu 31 grudnia
2004 r., ponieważ Komornik Sądowy (sygn. akt 6 KM 1…/04) prowadził ją tylko i
wyłącznie z rachunków bankowych i ruchomości, a zatem organ rentowy nie
przeprowadził egzekucji ze wszystkich składników majątku Klubu, lecz tylko z tych
wybranych przez siebie. Potwierdza to opinia biegłego, który „wytknął (...), iż ZUS
całkowicie zaniechał prowadzenia egzekucji z praw majątkowych stanowiących
tzw. karty zawodnicze (prawa do obrotu zawodnikiem na rynku transferowym). To
właśnie zawodnicy stanowili największą wartość Klubu i ZUS (w ocenie biegłego)
świadomie zrezygnował z możliwości prowadzenia egzekucji z tych praw
majątkowych (...). ZUS znał bowiem doskonale sytuację finansową Klubu z racji
postępowania układowego prowadzonego w ZUS, a w rezultacie wiedział jakie
prawa majątkowe przysługują ZUS (w tym prawo do zawodnika P. Z. -
wieloletniego topiłam reprezentacji Polski w siatkówce”.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku „w
całości ze zniesieniem postępowania Sądu II instancji i przekazanie sprawy w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego, względnie w przypadku uznania za
uzasadnioną jedynie pierwszej z podstaw skargi kasacyjnej o uchylenie i zmianę”
zaskarżonego wyroku przez orzeczenie, że skarżący jako członek zarządu Klubu
12
ponosi odpowiedzialność za zaległości z tytułu składek za okres od stycznia do
lutego 2003 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna była usprawiedliwiona w zakresie bezpodstawnego
obarczenia skarżącego odpowiedzialnością za zaległości składkowe za miesiąc
grudzień 2002 r., które wprawdzie stały się wymagalne po upływie terminu
płatności, tj. 16 stycznia 2003 r., ale równocześnie do końca 2002 r. nie było
podstawy prawnej do przeniesienia w tym zakresie odpowiedzialności na członka
zarządu Klubu, które miało status stowarzyszenia, a zatem innej osoby prawnej niż
wymienione w art. 116 Ordynacji podatkowej. Subsydiarna odpowiedzialność za
zaległości składkowe członków zarządu Klubu została unormowana i wprowadzona
do polskiego porządku prawnego dopiero od 1 stycznia 2003 r. nowym przepisem
art. 116 a Ordynacji podatkowej. Oznaczało to bezpodstawne obarczenie
skarżącego odpowiedzialnością za zobowiązania składkowe dotyczące okresu
sprzed zmiany normatywnej w tym zakresie stanu prawnego, który do 1 stycznia
2002 r. nie normował legalności obarczenia odpowiedzialnością za długi składkowe
stowarzyszenia sportowego członków jego zarządu. Brak podstawy prawnej do
obarczenia członka zarządu osoby prawnej innej niż wymienione w art. 116
Ordynacji podatkowej subsydiarną odpowiedzialnością za zaległości składkowe
takiej osoby prawej przed 1 stycznia 2003 r. oznaczał brak prawnych możliwości
przeniesienia na skarżącego członka stowarzyszenia sportowego
odpowiedzialności za należności składkowe Klubu, które dotyczyły wcześniejszego
okresu (grudnia 2002 r.) przed wprowadzeniem nowości normatywnej (art. 116 a
Ordynacji), bez względu na późniejszą „styczniową” datę wymagalności tych
płatności. Potwierdza to intertemporalna norma art. 21 nowelizacji, która stanowiła,
że że do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z tytułu zaległości
podatkowych (lub składkowych) powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy
stosuje się przepisy ustawy zmieniającej w brzmieniu obowiązującym przed dniem
wejścia życie tej nowelizacji. W tym kontekście normatywnym przeciwne
stanowisko zawarte w zaskarżonym wyroku naruszało zatem zasadę lex retro non
13
agit, ponieważ bez podstawy prawnej wprowadzonej art. 116 a Ordynacji
podatkowej prawnie wykluczone (bezpodstawne) było obarczanie członków
zarządu - innych osób prawnych niż wymienione w art. 116 tej ustawy, subsydiarną
odpowiedzialnością za długi składkowe stowarzyszenia członków zarządu takiej
osoby prawnej (nullum obligatio sine lege). W taki sposób Sąd Najwyższy orzekł już
wyrokiem z dnia 28 października 2010 r., II UK 116/10 (LEX nr 688685), wykazując,
że członkowie organów zarządzających osobami prawnymi innymi niż wymienione
w art. 116 Ordynacji podatkowej nie odpowiadają za zaległości składkowe powstałe
przed 1 stycznia 2003 r., co w przedmiotowej sprawie doprowadziło do orzeczenia
jak w pkt. 1 wyroku.
W pozostałym zakresie skarga kasacyjna, która nie zawierała żadnych
proceduralnych podstaw zaskarżenia, okazała się bezzasadna. Z miarodajnych
ustaleń Sądu drugiej instancji, które są wiążące w postępowaniu kasacyjnym
(art. 39813
§ 2 k.p.c., jednoznacznie wynikało bowiem, że egzekucja zaległości
składkowych okazała się oczywiście bezskuteczna z przyczyn i okoliczności
precyzyjnie opisanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którymi nie
zapoznał się autor skargi kasacyjnej. W szczególności Sąd drugiej instancji
przekonująco argumentował w tym zakresie, że skarżący nie wskazał organowi
ubezpieczeń społecznych „mienia, z którego potencjalnie możliwa była egzekucja w
postaci praw do kart zawodniczych, która ponadto i tak nie gwarantowała realnych
możliwości zaspokojenia długu w całości lub w znacznej części”, o czym świadczyły
także nieuzasadnione oczekiwania korzyści majątkowych z tzw. kart zawodniczych,
które były niewystarczające „na pokrycie istniejących już wówczas zadłużeń
(2001 r.)”. Z braku jakichkolwiek proceduralnych podstaw kasacyjnych polemika
skarżącego z zaskarżonym wyrokiem, która bezpodstawnie i dowolnie
kontestowała ewidentnie wykazany stan oczywiście bezskutecznej egzekucji
zaległości nie zasługiwała na inną ocenę niż zawarta w niemal drobiazgowo
sporządzonym szczegółowym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którym
bezpodstawnie, bezzasadnie i dowolnie polemizował skarżący w zupełnym
oderwaniu od art. 3983
§ 3 i art. 39813
§ 2 k.p.c. W tym zakresie skarga kasacyjna
została oddalona w zgodzie z art. 39814
k.p.c.
14