Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 73/14
UCHWAŁA
Dnia 5 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela A. S.-B.
przy uczestnictwie dłużnika […] Bank Polska S.A. w W.,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 5 listopada 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 11 czerwca 2014 r.,
"1. Czy przekazanie sądowi właściwemu skargi na czynności
komornika wniesionej do sądu niewłaściwego miejscowo powinno
nastąpić w formie postanowienia sądu czy zarządzenia
przewodniczącego?
2. Czy w przypadku przekazania skargi postanowieniem sądu do
oceny zachowania terminu do jej wniesienia (art. 767 § 4 k.p.c.)
znajduje zastosowanie art. 200 § 3 k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Skarga na czynność komornika wniesiona do sądu
niewłaściwego miejscowo podlega przekazaniu sądowi
właściwemu postanowieniem (art. 200 § 1 k.p.c.);
skargę wniesioną do sądu niewłaściwego miejscowo przed
upływem przepisanego terminu uważa się za wniesioną
z zachowaniem terminu.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy w W. odrzucił
skargę wierzycielki na czynność komornika wobec stwierdzenia, że została
wniesiona z uchybieniem terminu tygodniowego wynikającego z art. 767 § 4 k.p.c.
Wskazał, że wierzycielka skargę na czynność komornika wniosła do Sądu
Rejonowego w G., który, uznając się za niewłaściwy do jej rozpoznania,
zarządzeniem przewodniczącego przekazał ją do rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w W. Biorąc jednak pod uwagę, że do tego Sądu jako sądu
właściwego skarga wpłynęła z uchybieniem wymaganego ustawą terminu,
podlegała odrzuceniu.
Rozpoznając zażalenie wierzycielki na to postanowienie, Sąd Okręgowy
w W. powziął wątpliwość prawną, którą w formie przytoczonych na wstępie
zagadnień prawnych przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Wskazał, że praktyka przekazania skargi na czynność komornika, wniesionej
do sądu niewłaściwego do jej rozpoznania, niezaskarżalnym zarządzeniem
przewodniczącego, znajdowała wsparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
w tym w poglądzie wyrażonym w uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 maja
2010 r. III CZP 28/10 (OSNC z 2011 r., nr 1, poz. 10), jednakże wobec treści
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r.
III CZP 91/12 (OSNC z 2013 r., nr 10, poz. 112), wymaga wyjaśnienia czy pogląd
ten zachował aktualność. Wskazał na doniosłość tego zagadnienia nie tylko dla
rozstrzygnięcia sprawy ale i dla praktyki sądowej w sprawach podobnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 767 § 1 k.p.c. skarga na czynności komornika przysługuje do
sądu rejonowego, przy czym sądem właściwym do jej rozpoznania jest sąd, przy
którym działa komornik. Jeżeli zaś do prowadzenia egzekucji został wybrany
komornik poza właściwością ogólną, skargę rozpoznaje sąd, który byłby właściwy
według ogólnych zasad. Zgodnie z § 4 tego artykułu skargę wnosi się do sądu
w terminie tygodniowym od dnia czynności, gdy strona lub osoba, której prawo
zostało przez czynność komornika naruszone bądź zagrożone, była przy czynności
3
obecna lub była o jej terminie zawiadomiona, w innych wypadkach - od dnia
zawiadomienia o dokonaniu czynności strony lub osoby, której prawo zostało przez
czynności komornika naruszone bądź zagrożone, a w braku zawiadomienia –
od dnia dowiedzenia się przez skarżącego o dokonanej czynności. Skargę na
zaniechanie przez komornika czynności wnosi się w terminie tygodniowym od dnia,
w którym czynność powinna być dokonana.
Przytoczony przepis reguluje zatem właściwość sądu rozstrzygającego
skargę i to zarówno w aspekcie właściwości miejscowej jak i funkcjonalnej, a także
termin jej wniesienia. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 maja 2010 r. III CZP
28/10 (OSNC z 2011 r., nr 1, poz. 10) Sąd Najwyższy odnosząc się do właściwości
funkcjonalnej sądu rozstrzygającego skargę na czynność komornika wskazał,
że sąd rejonowy rozpoznający skargę działa jako sąd pierwszej instancji.
Dokonując natomiast kwalifikacji skargi na czynności komornika z punktu widzenia
przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego środków zaskarżenia wskazał,
że mieszcząc się w katalogu tych środków, ma jednak szczególny charakter
polegający na tym, że do jej rozpoznania właściwy jest sąd rejonowy, przy którym
komornik działa oraz, że jest to środek zaskarżenia przysługujący - co do zasady -
na wszelkie czynności i zaniechania komornika, a więc czynności o charakterze
zarówno orzeczniczym jak i wykonawczym. Mimo tej specyfiki jest to, w ujęciu art.
363 § 1 k.p.c., inny, niedewolutywny środek zaskarżenia, podobnie jak m.in.
sprzeciw od wyroku zaocznego (art. 344 k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty
w postępowaniu upominawczym (art. 502 k.p.c.), zarzuty od nakazu zapłaty
w postępowaniu nakazowym (art. 491 k.p.c.), skarga na plan podziału sporządzony
przez zarządcę przymusowego (art. 106413
§ 2 k.p.c.), skarga na udzielenie
przybicia (art. 870 § 1 k.p.c.). Przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego należy
podzielić.
Zważywszy, że powołane postanowienie zostało wydane w sprawie, w której
powstała wątpliwość co do dopuszczalności stosowania art. 200 k.p.c. w sytuacji
gdy zachodzi konieczność przekazania skargi na czynność komornika przez sąd
niewłaściwy sądowi właściwemu do jej rozpoznania, w uzasadnieniu Sąd
Najwyższy wypowiedział pogląd o niestosowaniu tego przepisu i z odwołaniem się
4
m.in. do uchwały z dnia 28 listopada 1987 r. III CZP 33/87 (OSNC z 1988 r. nr 6,
poz. 73) wskazał, jako czynność właściwą, zarządzenie przewodniczącego.
Zagadnienie dopuszczalności stosowania art. 200 k.p.c. (w związku z art. 13
§ 2 k.p.c.) w postępowaniu egzekucyjnym, również w razie wniesienia skargi na
czynności komornika do organu niewłaściwego, nie jest nowe. W postanowieniu
z dnia 27 stycznia 1971 r. II CZ 16/71 (OSNC z 1971 r., nr 9, poz. 162) Sąd
Najwyższy twierdził, że z mocy art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym
mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 200 i 201 k.p.c. o przekazaniu
sprawy sądowi właściwemu, a w uchwale z dnia 11 stycznia 1996 r. III CZP 185/95
(OSNC z 1996 r., nr 4, poz. 54) wyłączył co prawda stosowanie tego przepisu
w odniesieniu do sytuacji gdy dochodzi do przekazania wniosku o umorzenie
postępowania egzekucyjnego przez sąd komornikowi, ale nastąpiło to wobec
stwierdzenia, że komornik nie może być traktowany jak sąd, ponieważ powołany
przepis stanowi o przekazaniu sprawy sądowi.
Ponieważ skarga na czynności komornika jest środkiem zaskarżenia,
powstała wątpliwość co do dopuszczalności jej przekazania na podstawie
powołanego przepisu sądowi właściwemu, w razie jej wniesienia do sądu
niewłaściwego. Jak wskazano, w uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 maja
2010 r. Sąd Najwyższy odwołał się do uchwały III CZP 33/87, która na długie lata
ukształtowała praktykę sądową przekazania niewłaściwie wniesionego środka
zaskarżenia zarządzeniem. Uwzględnić jednak należy, że w uchwale tej Sąd
Najwyższy, poszukując podstawy prawnej wskazał na dopuszczalność analogii do
art. 188 § 3 k.p.c. stanowiącego, że w razie zgłoszenia powództwa w sądzie
niewłaściwym do rozpoznania sprawy, sąd ten prześle niezwłocznie akta sądowi
właściwemu. Podejmując w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 maja 2013 r.
III CZP 91/12 (OSNC z 2013 r., nr 10, poz. 112) analogiczne zagadnienie, to jest
zagadnienie rodzaju decyzji procesowej jaka powinna być podjęta w wypadku
wniesienia przed sąd niewłaściwy środka zaskarżenia w postaci zażalenia, Sąd
Najwyższy stwierdził, że sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie
przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu na podstawie odpowiednio
zastosowanego art. 200 § 1 k.p.c. (w związku z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).
W uzasadnieniu tej uchwały zwrócono uwagę na zmieniony stan prawny to jest
5
uchylenie z dniem 1 lipca 2000 r. ustawą z dnia 24 maja 2000 r. (Dz.U. Nr 48, poz.
554) art. 188 § 3 k.p.c. i brak podobnego uregulowania, wskazano, że uchwała
III CZP 33/87 dotyczyła zachowania terminu w sytuacji wniesienia rewizji do innego
sądu niż sąd pierwszej instancji, który wydał zaskarżony wyrok oraz zwrócono
uwagę na przydatność w badanej uchwałą sytuacji art. 200 k.p.c. Stanowisko
wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów należy zaaprobować, przy czym
przydatność zawartej w uzasadnieniu tej uchwały argumentacji prawnej dla
rozstrzygnięcia zagadnień prawnych przedstawionych przez Sąd Okręgowy
w sprawie niniejszej nie nasuwa wątpliwości.
Do stosowania w postępowaniu egzekucyjnym art. 200 k.p.c. upoważnia art.
13 § 2 k.p.c. Podkreślić należy, że chodzi tu o stosowanie odpowiednie, a więc
z uwzględnieniem modyfikacji wymaganej specyfiką postępowania egzekucyjnego
i samej skargi na czynność komornika jako środka zaskarżenia. Dostrzegając,
że art. 200 k.p.c. stanowi o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu, można
rozważać, czy postępowanie ze skargi na czynność komornika jest sprawą,
w szczególności w takim znaczeniu jaki temu pojęciu przypisał Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 5 czerwca 2008 r. III CZP 142/07 (OSNC z 2008 r., nr 11,
poz. 122). W rozważaniach tych nie można jednak pomijać, że pojęcie sprawy
w przepisach kodeksu postępowania cywilnego miewa różny zakres, ponadto,
jak wynikało z przytoczonych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego, nie ma
przeszkody dla skorzystania z tej podstawy prawnej przy przekazaniu sądowi nie
tylko sprawy ale również niejako fragmentu sprawy, skoro Sąd Najwyższy
rozstrzygał o tej podstawie prawnej przekazania wniosku o umorzenie
postępowania egzekucyjnego. Ponadto samo postępowanie ze skargi na czynności
komornika, mimo że jest elementem postępowania egzekucyjnego, toczy się przed
sądem, który jednak w tym postępowaniu nie ma statusu organu egzekucyjnego,
ale rozpoznając skargę sprawuje w ten sposób wymiar sprawiedliwości. Jeśli
ponadto dostrzeże się, że skargę na czynność komornika wnieść może nie tylko
dłużnik i wierzyciel, ale każdy, kogo prawa zostały naruszone wskutek czynności
komornika lub jej niedokonania, wówczas pojęcie sprawy w postępowaniu
egzekucyjnym może być rozumiane inaczej niż w postępowaniu rozpoznawczym;
w szczególności dla osoby trzeciej postępowanie przed sądem ze skargi na
6
czynność komornika wręcz stanowić będzie sprawę, a więc będącą przedmiotem
postępowania całość.
Powyższe uzasadnia zatem wniosek, że art. 200 § 1 k.p.c. ma odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym wówczas, gdy skarga na czynności
komornika została wniesiona do sądu niewłaściwego miejscowo. W tym miejscu
zwrócić jeszcze należy uwagę, że ustawowe pojęcie „wniesienia” skargi do sądu
wykładać należy w powiązaniu z wynikającym z ustawy wskazaniem sądu, który
skargę tę rozpoznaje. Chodzi więc tu o to, że adresatem skargi uczynić należy sąd,
który jest właściwy do jej rozpoznania, czyli skarga powinna być skierowana do
tego sądu. Jeżeli więc wnoszący skargę jej adresatem uczyni sąd niewłaściwy,
to jest wskaże sąd niewłaściwy jako sąd, który skargę tę powinien rozpoznać i tak
zredagowana skarga zostanie skierowana do tego sądu z zachowaniem terminu
wynikającego z art. 767 § 4 k.p.c., a sąd ten przekaże ją do sądu właściwego,
wówczas skargę tę uważać należy za wniesioną z zachowaniem terminu.
Wykluczyć należy zachowanie terminu wówczas gdy skarga skierowana do sądu
niewłaściwego zostanie wniesiona przed upływem przepisanego terminu do
jakiegokolwiek sądu.
Z przedstawionych względów na podstawie art. 390 k.p.c. podjęto uchwałę,
jak na wstępie.