Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 243/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania P. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
z udziałem K. W. Spółki Akcyjnej w K. Oddziałowi K. W. K. "K.-S."
o zasiłek wyrównawczy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 21 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w G. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 21 maja 2012 r. i przyznał
P. M. prawo do zasiłku wyrównawczego.
W sprawie tej ustalono, że decyzją z dnia 17 marca 2011 r. Państwowy
Powiatowy Inspektor Sanitarny w G. stwierdził u wnioskodawcy chorobę
zawodową: pylicę płuc - pylicę górników kopalń węgla. Z tego tytułu wnioskodawcy
przyznano prawo do jednorazowego odszkodowania za 10 % uszczerbku na
zdrowiu. W związku ze stwierdzoną chorobą zawodową i ustalonym uszczerbkiem
na zdrowiu wnioskodawca został przeniesiony przez pracodawcę na inne
stanowisko pracy, na którym przez okres kilku miesięcy otrzymywał dodatek
wyrównawczy w związku ze zmniejszeniem wynagrodzenia.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji stwierdził, że do
zasiłku wyrównawczego wynikającego z art. 6 i 7 ustawy z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm., dalej jako
ustawa wypadkowa) znajdą zastosowanie przepisy art. 23-26 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 159 ze zm., dalej
jako ustawa zasiłkowa), z uwzględnieniem jednak szeregu odmienności zasiłku
gwarantowanego w ramach tzw. ustawy wypadkowej. Ustawa zasiłkowa wskazuje
bowiem na inne przesłanki nabycia prawa do zasiłku wyrównawczego niż ustawa
wypadkowa. Zgodnie z ustawą zasiłkową, prawo do tego zasiłku przysługuje
ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy,
wykonującemu pracę w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji
zawodowej, lub u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy,
dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy, i to pod
warunkiem, że jego miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest
niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego w myśl art. 36-42
tej ustawy. Z kolei ustawa wypadkowa wymaga jedynie, aby doszło do obniżenia
wynagrodzenia pracownika wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu, milczy natomiast na temat pozostałych przesłanek z art. 23 ustawy
3
zasiłkowej, w tym zwłaszcza nie precyzuje wymagań dotyczących miejsca
zatrudnienia takiego pracownika. Należy zatem uznać, że przepisy ustawy
zasiłkowej można w odniesieniu do zasiłku wyrównawczego zastosować nie tylko
odpowiednio, tj. uwzględniając specyfikę ubezpieczenia wypadkowego i
kwalifikowany rodzaj ryzyka, którego wystąpienie warunkuje prawo do określonych
świadczeń, ale także w ograniczonym zakresie - a mianowicie odnośnie do
ustalania prawa do zasiłku wyrównawczego (w sensie procedury i kompetentnego
podmiotu), podstawy jego wymiaru, wysokości oraz zasad wypłaty. Oznacza to, że
nie jest konieczne spełnienie przesłanek z art. 23 ustawy zasiłkowej, wystarczy
bowiem stwierdzenie, że ubezpieczony jest pracownikiem, skutkiem wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej jest wystąpienie stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu, a efektem tego uszczerbku obniżenie wynagrodzenia
ubezpieczonego.
Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację
organu rentowego od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i ocenę prawną
Sądu pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy podniósł, że zgodnie z art. 7 ustawy wypadkowej, przy
ustalaniu prawa do świadczeń wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, podstawy
wymiaru i ich wysokości, a także przy ich wypłacie, stosuje się odpowiednio
przepisy ustawy zasiłkowej, z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej. W
ocenie tego Sądu, „odpowiednio” oznacza z modyfikacjami wynikającymi z ustawy
wypadkowej i jej celu. Rozumienie zwrotu „odpowiednio” jako „wprost”
doprowadziłoby do zrównania przesłanek do przyznania prawa do zasiłku
wyrównawczego z ustawy wypadkowej i zasiłkowej. Przesłanki do zasiłku
wyrównawczego z ustawy wypadkowej zostały określone w jej art. 6 ust. 1 pkt 3 i
ograniczone do doznania przez ubezpieczonego będącego pracownikiem stałego
lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz obniżenia wynagrodzenia w
następstwie tego uszczerbku. Gdyby zamiarem ustawodawcy było zastosowanie
art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej „wprost” nie zawarłby wskazania, że przepisy tej
ustawy należy stosować „odpowiednio”. Wykładnia językowa prowadzi do wniosku,
że przepisy ustawy zasiłkowej znajdują zastosowanie z pewnymi modyfikacjami.
Wskazuje na to również cel ustawy, którym w przypadku ustawy wypadkowej jest
4
wynagrodzenie szkody spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową. Z tego względu ustawa ta zawiera uregulowania szczególne w
stosunku do ustawy zasiłkowej.
W rezultacie, zdaniem Sądu drugiej instancji, wykładnia językowa,
celowościowa i systemowa prowadzą do takiej interpretacji art. 6 ust. 1 pkt 3 i art. 7
ustawy wypadkowej w związku z art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej, jakiej dokonał
Sąd pierwszej instancji. Nie zmienia tego uzasadnienie projektu ustawy
wypadkowej (Sejm RP IV kadencji, nr druku 585), gdyż przy interpretacji przepisu
istotna jest jego treść, cel ustawy, w której przepis się znajduje oraz usytuowanie
normy w systemie prawa. Zastosowanie tych metod wykładni nie uzasadnia
przyjęcia, że warunkiem koniecznym do przyznania zasiłku wyrównawczego jest
poddanie się rehabilitacji zawodowej przez ubezpieczonego, który uległ wypadkowi
przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie prawa
materialnego, tj.: 1) art. 7 ustawy wypadkowej, przez jego błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, iż odpowiednie zastosowanie przepisów o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego przy ustaleniu prawa do zasiłku
wyrównawczego z ubezpieczenia wypadkowego polega na pominięciu art. 23 ust. 1
ustawy zasiłkowej; 2) art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej w związku z art. 7 ustawy
wypadkowej polegające na przyjęciu, że ustawa ta w sposób wyczerpujący określa
przesłanki nabycia prawa do zasiłku wyrównawczego, co oznacza, że art. 23 ust. 1
ustawy zasiłkowej nie znajduje zastosowania przy ustalaniu prawa do zasiłku
wyrównawczego z ubezpieczenia wypadkowego.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
Przepis art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej wymienia świadczenia
przysługujące z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, zaliczając do
nich, między innymi, zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność
5
do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową
(pkt 1), świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy (pkt 2) oraz zasiłek
wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego
wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu (pkt 3). W myśl art. 7 tej ustawy, przy ustalaniu prawa do świadczeń
wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, podstawy wymiaru i ich wysokości, a także
przy ich wypłacie, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego, z uwzględnieniem przepisów ustawy
wypadkowej. W odniesieniu do zasiłku wyrównawczego w zakresie mającym
znaczenie dla sprawy, przepisem, do którego odpowiedniego stosowania odsyła
ustawa wypadkowa, jest art. 23 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu,
zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze
zmniejszoną sprawnością do pracy, wykonującemu pracę: 1) w zakładowym lub
międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej, 2) u pracodawcy na
wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub
przyuczenia do określonej pracy, jeżeli jego miesięczne wynagrodzenie osiągane
podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
ustalonego w myśl art. 36-42 tej ustawy. W myśl art. 23 ust. 3, przedmiotowe
świadczenie przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej w warunkach, o
których mowa w ust. 1. Stosownie do art. 23 ust. 4, prawo do zasiłku
wyrównawczego ustaje: 1) z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i
przesunięcia do innej pracy, nie później jednak niż po 24 miesiącach od dnia, w
którym ubezpieczony będący pracownikiem podjął rehabilitację, 2) jeżeli z uwagi na
stan zdrowia ubezpieczonego będącego pracownikiem rehabilitacja zawodowa
stała się niecelowa. O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej oraz o
ustaniu jej celowości orzeka lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(art. 23 ust. 2 i 5).
Z zestawienia art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej oraz art. 23 ustawy
zasiłkowej Sąd drugiej instancji wyprowadził wniosek, że pierwszy z wymienionych
przepisów samodzielnie określa warunki nabycia prawa do zasiłku
6
wyrównawczego, ograniczając je do obniżenia wynagrodzenia pracownika wskutek
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową. W rezultacie, w ocenie tego Sądu, odpowiednie
stosowanie art. 23 ustawy zasiłkowej w związku z art. 7 ustawy wypadkowej
oznacza, że prawo do przedmiotowego świadczenia nie jest uzależnione od
potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej w warunkach określonych w
art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wykładnia ta nie jest trafna.
W judykaturze i doktrynie wskazuje się, że „o odpowiednim stosowaniu”
przepisu (przepisów) mówimy wówczas, gdy sama norma prawna nakazuje
zastosować przepis prawny lub przepisy prawne należące do innej instytucji
prawnej. Użycie w tym kontekście formuły, która mówi o odpowiednim stosowaniu
przepisu, nakazuje interpretatorowi uwzględnienie ewentualnych różnic między
instytucjami, do których należy przepis odsyłający i przepis odesłania. Odpowiednie
stosowanie przepisów oznacza zatem możliwość ich modyfikowania ze względu na
szczególne właściwości danego stosunku prawnego (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2014 r., I PZP 2/14,
LEX nr 1532593). Nakaz odpowiedniego stosowania przepisów służy podkreśleniu,
z jednej strony - odrębności instytucji zawierającej odesłanie i instytucji, do której
ona odsyła, a z drugiej - ich podobieństw jurydycznych. Dyrektywa odpowiedniego
stosowania przepisów oznacza zatem, że niektóre przepisy z odesłania stosowane
są bez żadnych zmian, niektóre - z modyfikacjami uwzględniającymi założenia
ustawy zlecającej ich stosowanie odpowiednio, a niektóre w ogóle nie mogą być
stosowane ze względu na treść swoich postanowień powodującą ich
bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla instytucji, do
której mają być stosowane.
Rację ma skarżący, że art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej zawiera jedynie
katalog świadczeń przysługujących z tytułu wypadku przy pracy i choroby
zawodowej oraz określa krąg podmiotów uprawnionych do tych świadczeń. W
przypadku zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku
wyrównawczego, ustawa ta - w zakresie ustalania do nich prawa, podstawy
wymiaru i wysokości oraz wypłaty - odsyła w art. 7 do odpowiedniego stosowania
przepisów ustawy zasiłkowej (regulującej takie same świadczenia przysługujące z
7
ubezpieczenia chorobowego) z zastrzeżeniem, że w wymienionym zakresie należy
uwzględniać różnice wynikające z przepisów ustawy wypadkowej. Odesłanie to
oznacza, że przy ustalaniu prawa do każdego z przysługujących z ubezpieczenia
wypadkowego świadczeń wymienionych w art. 7 tej ustawy, należy stosować
przepisy ustawy zasiłkowej w zakresie regulującym ustalanie prawa do
odpowiadających im świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, z modyfikacjami
wynikającymi z przepisów ustawy wypadkowej. Błędne jest założenie Sądu drugiej
instancji, jakoby art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej ustanawiał własne przesłanki
nabycia prawa do zasiłku wyrównawczego, z pominięciem przewidzianego w art. 23
ust. 1 ustawy zasiłkowej warunku poddania się rehabilitacji zawodowej. Uznanie w
art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej za osobę uprawnioną pracownika, którego
wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu, oznacza tylko tyle, że zasiłek wyrównawczy przysługuje z ubezpieczenia
wypadkowego (art. 55 ust. 1 pkt 4 ustawy z art. 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych - jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm. w
związku z art. 2 pkt 12 ustawy wypadkowej) wówczas, gdy obniżenie
wynagrodzenia w warunkach określonych w art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej jest
skutkiem zmniejszenia sprawności do pracy spowodowanego stałym lub
długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu w rozumieniu art. 11 ustawy wypadkowej, a
więc doznanym przez pracownika wskutek wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej. Jeżeli takiej zależności brak, wówczas obniżenie wynagrodzenia w
warunkach określonych w art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej uprawnia do zasiłku
wyrównawczego z ubezpieczenia chorobowego (art. 55 ust. 1 pkt 3 ustawy
systemowej w związku z art. 1 ust. 1 ustawy zasiłkowej).
Takiemu rozumieniu art. 23 ust. 1 ustawy zasiłkowej w związku z art. 7
ustawy wypadkowej nie sprzeciwia się wykładnia systemowa i funkcjonalna. Po
pierwsze - ustawa wypadkowa w rozdziale 2 zatytułowanym „Rodzaje świadczeń z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, warunki nabywania prawa do
świadczeń, zasady i tryb ich przyznawania, ustalania ich wysokości oraz zasady ich
wypłaty”, w pierwszej kolejności wymienia świadczenia przysługujące z tytułu
ziszczenia się objętego nią ryzyka ubezpieczeniowego i określa uprawnione do nich
osoby (art. 6), a następnie, po uprzednim odesłaniu do odpowiedniego stosowania
8
przepisów ustaw regulujących prawo do świadczeń przysługujących z innych
ubezpieczeń (art. 7 - ubezpieczenie chorobowe i art. 17 ust. 1 - powszechne
ubezpieczenie emerytalne i rentowe), przepisy te modyfikuje w zakresie, między
innymi, ustalania prawa do świadczeń tego samego rodzaju z ubezpieczenia
wypadkowego. W ustawie wypadkowej brak jest jednak własnej, odrębnej regulacji
odnoszącej się do warunków nabycia prawa do zasiłku wyrównawczego z
ubezpieczenia wypadkowego (w przeciwieństwie do przysługujących z tego
ubezpieczenia zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego), poza ogólną
regułą wynikającą z art. 21 ust. 1 i 2, niemającą zastosowania w sprawie o
świadczenie z tytułu choroby zawodowej. Po drugie - trafnie podnosi skarżący, że
zasiłek wyrównawczy, wyrównując stratę w wynagrodzeniu pracownika poniesioną
z powodu zmniejszenia się jego sprawności do pracy, w swoim założeniu stanowi
„bodziec do poddania się rehabilitacji zawodowej”. Inaczej mówiąc, funkcją tego
świadczenia jest ułatwienie zachowania aktywności zawodowej pracownikowi,
którego sprawność do pracy uległa ograniczeniu. Przesłanką prawa do zasiłku
wyrównawczego nie jest przecież samo w sobie obniżenie wynagrodzenia
pracownika, ale obniżenie tego wynagrodzenia w związku z poddaniem się
rehabilitacji zawodowej, której celem jest przystosowanie pracownika do sytuacji
związanej z mniejszą sprawnością do wykonywania dotychczasowej pracy lub
przesunięcie go do innej pracy. Z tego względu zasiłek wyrównawczy przysługuje
maksymalnie przez okres 24 miesięcy od dnia podjęcia rehabilitacji zawodowej
przez pracownika, a więc czas uznany przez ustawodawcę za wystarczający do
przystosowania się pracownika do nowej sytuacji związanej z ograniczeniami w
wykonywaniu dotychczasowej pracy lub przyuczenia go do innej pracy. Trudno
dopatrzeć się przekonujących argumentów dla uzasadnienia poglądu, że ta funkcja
zasiłku wyrównawczego uzależniona jest od przyczyny zmniejszenia się
sprawności do pracy i nie obejmuje sytuacji, w której zostało ono spowodowane
uszczerbkiem na zdrowiu doznanym w wyniku wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej. Odmowa przypisania omawianej funkcji zasiłkowi wyrównawczemu
przysługującemu z ubezpieczenia wypadkowego doprowadziła Sąd drugiej instancji
do wniosku nie tylko sprzecznego z uzasadnieniem projektu ustawy wypadkowej
(Sejm RP IV kadencji, druk nr 586), na które powołuje się skarżący, ale przede
9
wszystkim do nadania temu świadczeniu stałego charakteru. Uniezależnienie
bowiem nabycia prawa do przedmiotowego zasiłku od warunku poddania się
rehabilitacji zawodowej powoduje, że przysługiwałby on przez cały czas
uzyskiwania przez pracownika obniżonego wynagrodzenia z przyczyny określonej
w art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej, a więc w istocie bezterminowo. Taki
rezultat wykładni nie znajduje żadnego potwierdzenia w przepisach ustawy
wypadkowej oraz nie daje się pogodzić z art. 23 ust. 3 i 4 ustawy zasiłkowej.
Z powyższych względów należało orzec jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.