Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 190/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku S. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty socjalnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 30 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2013 r., Sąd Apelacyjny, oddalił apelację
wnioskodawczyni S.S. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w G. z dnia 16 stycznia 2013 r. w sprawie przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych, którym oddalono jej odwołanie od decyzji organu
rentowego z dnia 14 września 2011 r., odmawiającej przyznania prawa do renty
2
socjalnej, po stwierdzeniu, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do
pracy, a tym samym nie spełniła przesłanek określonych w art. 4 ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 982 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawczyni (urodzona 3 maja 1976 r.),
ukończyła studia na Uniwersytecie […] w 2005 r. W okresie od dnia 1 października
2007 r. do dnia 30 września 2010 r. odbyła w okręgu Sądu Okręgowego w G.
aplikację sądową w trybie pozaetatowym, ostatnio pracując jako asystent sędziego.
W dniu 25 marca 2011 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie prawa do
renty socjalnej. Lekarz orzecznik ZUS, w orzeczeniu z dnia 1 czerwca 2011 r.
stwierdził, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do pracy, i orzeczenie
to zostało zaakceptowane przez Komisję Lekarską ZUS, która w orzeczeniu z dnia
26 sierpnia 2012 r. stwierdziła, że stan zdrowia ubezpieczonej nie czyni jej
całkowicie niezdolną do pracy.
W oparciu o powyższe zaskarżoną decyzją z dnia 29 lutego 2012 r. organ
rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do renty socjalnej.
Rozpoznając jej odwołanie, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych
sądowych z zakresu neurologii, chirurgii urazowej i ortopedii, neurochirurgii oraz
psychologii celem ustalenia zdolności do pracy wnioskodawczyni. W złożonych
opiniach biegły sądowy specjalista chirurgii urazowej i ortopedii na podstawie
przeprowadzonego badania oraz po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną
uznał, że ubezpieczona w zakresie narządu ruchu jest całkowicie niezdolna do
pracy, przy czym naruszenie sprawności organizmu czyniące ją całkowicie
niezdolną do pracy nastąpiło w 2009 r., czyli w wieku 33 lat. Biegły jednocześnie
wskazał, że ubezpieczona powinna być leczona usprawniająco - fizjoterapeutycznie
i rokuje znaczną poprawę sprawności w zakresie narządu ruchu do 31 grudnia
2012 r. Pozostali biegli nie stwierdzili u wnioskodawczyni takich naruszeń
sprawności organizmu, które czyniłyby ją całkowicie niezdolną do pracy. W opinii
uzupełniającej biegły specjalista chirurgii urazowej i ortopedii podtrzymał swoją
poprzednią opinię, wskazując że wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do
pracy od 2009 r., zaś niezdolność ta nie pozostaje w związku z naruszeniem
sprawności organizmu powstałym w okresie od dnia 3 maja 1976 r. do dnia 31
sierpnia 1997 r.
3
Wyrokiem z dnia 16 stycznia 2013 r., Sąd Okręgowy oddalił odwołanie
wnioskodawczyni, wskazując w uzasadnieniu, że zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o
rencie socjalnej świadczenie to ma charakter zabezpieczający, a jego celem jest
kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu
ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy
powstała przed wejściem na rynek pracy. W ocenie Sądu pierwszej instancji,
wydane w sprawie opinie biegłych, w sposób nie budzący wątpliwości stwierdziły,
że ustalony stan zdrowia wnioskodawczyni przed 18 rokiem życia, w trakcie nauki
w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia lub w trakcie
studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej, nie czynił jej całkowicie niezdolną
do pracy. Z opinii biegłego specjalisty chirurgii urazowej i ortopedii stanowczo
wynika, że naruszenie stanu zdrowia czyniące ubezpieczoną niezdolną całkowicie
do pracy nastąpiło dopiero od 2009 r., czyli w wieku 33 lat. Sąd Okręgowy -
podzielając tę opinię - orzekł, że okres odbywanej przez ubezpieczoną
pozaetatowej aplikacji sądowej od dnia 1 października 2007 r. do dnia 30 września
2010 r. nie może być utożsamiany z, będącą formą kształcenia kadr naukowych i
naukowo-pedagogicznych, aspiranturą naukową, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3
ustawy o rencie socjalnej, a tym samym wnioskodawczyni nie spełniła przesłanek
do dochodzonego świadczenia.
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawczyni, uznając, że brak podstaw do przyznania przedmiotowego
świadczenia, zważywszy na datę powstania całkowitej niezdolności do pracy - już
po ukończeniu przez nią 25 roku życia, stwierdzając nadto - za Sądem pierwszej
instancji, że odbywanie aplikacji sądowej, nie może być utożsamiane z obywaniem
aspirantury naukowej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o rencie socjalnej, wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie wnioskodawczyni prawa do
dochodzonego świadczenia począwszy od października 2009 r., a w przypadku
nieuwzględnienia powyższego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. W ocenie
4
skarżącego stanowisko Sądu Apelacyjnego jest nieuzasadnione, „pozostając w
sprzeczności z podstawowymi założeniami o racjonalności ustawodawcy”,
wskazując że przyjęte przez Sąd pojęcie aspirantury naukowej, odnosiło się „do
procesu kształcenia kadr naukowych, które miało miejsce w latach 1951 – 1958.
Natomiast aktualnie obowiązująca ustawa o rencie socjalnej (…) weszła w życie z
dniem 1 października 2003 r. Zatem osoba odbywająca w tych latach aspiranturę
naukową (…) w dniu wejścia w życie ustawy o rencie socjalnej (…) miałaby około
75 – 80 lat”.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera
zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli taki zarzut okaże się
niezasadny).
W okolicznościach sprawy, należy w związku z tym uznać za
niekwestionowane, że całkowita niezdolność do pracy wnioskodawczyni powstała w
2009 r. - w wieku 33 lat, w trakcie odbywania przez nią (w okresie od dnia 1
października 2007 r. do dnia 30 września 2010 r.) aplikacji sądowej w trybie
pozaetatowym.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych nie można podzielić jedynego
zarzutu skargi naruszenia prawa materialnego – art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o rencie
socjalnej sprowadzającego się do twierdzenia, że użyte w ustawie o rencie
socjalnej pojęcie „aspirantury naukowej” zawiera w sobie także kształcenie w
ramach aplikacji sądowej bądź innych formach specjalizacji zawodowych.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, świadczenie to przysługuje
osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności
organizmu, które powstało: 1) przed ukończeniem 18 roku życia, 2) w trakcie nauki
w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia, 3) w trakcie
studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Przesłanki wymienione w tym
5
przepisie muszą być spełnione kumulatywnie, co oznacza, że aby otrzymać
przedmiotowe świadczenie osoba ubezpieczona musi wykazać, że wskutek
naruszenia sprawności organizmu jest ona całkowicie niezdolna do pracy przy
czym niezdolność do pracy powstała w jednym z okresów wymienionych w pkt 1-3.
Pojęcie całkowitej niezdolności do pracy ustawodawca zdefiniował w art. 12
ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). Natomiast
aspirantura naukowa została unormowana w ustawie z dnia 15 grudnia 1951 r. o
szkolnictwie wyższym i pracownikach nauki (Dz.U. z 1952 r. Nr 6, poz. 38 ze zm.),
która określiła ją (w art. 45 ust. 1), jako okres przygotowania do uzyskania stopnia
kandydata nauk przez absolwentów studiów drugiego stopnia lub równorzędnych,
którzy wykazali zamiłowanie i zdolności do pracy naukowej. Organizację
aspirantury naukowej, okres jej trwania oraz prawa i obowiązki aspiranta ustalała
Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (ust. 2). Ponadto zgodnie z ust. 3
aspiranturę naukową w poszczególnych szkołach wyższych, instytutach naukowych
lub w innych placówkach naukowych wprowadzał Minister Szkolnictwa Wyższego w
porozumieniu z właściwym ministrem, a w placówkach Polskiej Akademii Nauk - jej
prezydium. Następnie wskutek zmiany wprowadzonej z dniem 1 września 1956 r. -
ustawą z dnia 10 września 1956 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym i o
pracownikach nauki (Dz.U. Nr 41, poz. 185), aspiranturę naukową określono, jako
okres przygotowania do uzyskania kwalifikacji naukowych wymaganych dla
samodzielnych pracowników nauki przez absolwentów szkół wyższych, którzy w
pracy zawodowej, naukowej lub praktycznej wykazali wybitne zdolności i
zamiłowanie do pracy naukowej (brzmienie art. 45 ust 2 ustawy w okresie do 17
października 1956 r.). Szczegółowo organizację aspirantury naukowej, okres jej
trwania oraz prawa i obowiązki aspiranta ustalone zostały w rozporządzeniu Rady
Ministrów z dnia 26 kwietnia 1952 r. w sprawie organizacji aspirantury naukowej
(Dz.U. Nr 24, poz. 163 ze zm.). W myśl § 1 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia,
aspirantura naukowa stanowiła formę kształcenia kadr naukowych i
naukowo-pedagogicznych i była organizowana w tych szkołach wyższych,
instytutach naukowych lub innych placówkach naukowych, które posiadały wysoko
kwalifikowane kadry pracowników nauki oraz odpowiednie wyposażenie naukowe.
6
Studia aspiranta naukowego odbywały się na podstawie trzyletniego
indywidualnego planu (§ 6), a aspirant naukowy wchodził w skład katedry (zespołu
katedr, instytutu naukowego lub innej placówki naukowej), do której został
przydzielony (…). Z kolei z dniem 22 listopada 1959 r. weszła w życie ustawa z
dnia 5 listopada 1958 r. o szkołach wyższych (Dz.U. Nr 65, poz. 336 ze zm.), która
zmieniła sposób kształcenia kadr naukowych i sposób nadawana stopni naukowych.
Umieszczony w przepisach przejściowych i końcowych art. 144 ust. 6 stanowił, że
„osoby, które w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy są aspirantami naukowymi,
dokończą aspirantury na podstawie dotychczasowych przepisów o aspiranturze, z
tym że ma ona na celu uzyskanie stopnia naukowego doktora”. Ustawodawca
zatem od dnia 22 listopada 1959 r. zlikwidował system kształcenia kadr naukowych
w ramach aspirantury naukowej, umożliwiając jedynie dokończenie jej przez
ówczesnych aspirantów w celu uzyskania stopnia naukowego doktora.
Aplikacja sądowa prowadzona była - w trakcie odbywania jej przez
wnioskodawczynię - na zasadach unormowanych w przepisach ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.,
obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 133) i polegała na zaznajomieniu się z
czynnościami sędziego, sekretariatów sądowych oraz uzyskaniu wiedzy potrzebnej
do zajmowania stanowiska sędziego, obejmując zajęcia seminaryjne i praktykę.
Powyższe zapisy zawarte były w art. 137 – art. 140, które zostały uchylone
odpowiednio: art. 137 i 139 przez art. 60 pkt 12 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o
Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz.U. Nr 26, poz. 157) z dniem 4
marca 2009 r., natomiast art 138 i 140 przez art. 6 pkt 7 i 9 ustawy z dnia 29 marca
2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów
Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 64, poz. 433) z
dniem 1 stycznia 2008 r.
Porównanie przepisów normujących aspiranturę naukową i aplikację sądową
prowadzi do wniosku o braku jakichkolwiek podstaw do utożsamiania obydwu tych
form kształcenia, abstrahując nawet od tego, że aspirantura naukowa została
zlikwidowana od dnia 22 listopada 1959 r. Oznacza to, że obecnie warunek
odbywania aspirantury naukowej wymieniony w art. 4 ust 1 pkt 3 ustawy o rencie
7
socjalnej, jako jedna z przesłanek, warunkujących przyznanie prawa do tego
świadczenia jest martwy.
Warto też przypomnieć, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są
przepisami bezwzględnie obowiązującymi, co oznacza także, że nie jest
dopuszczalna ich wykładnia rozszerzająca. Skoro warunkiem uzyskania
dochodzonego przez wnioskodawczynię świadczenia, jest - jak wynika art. 4 ust. 1
ustawy o rencie socjalnej, wykazanie u pełnoletniej osoby ubiegającej się o rentę,
powstania całkowitej niezdolności do pracy, w okresach enumeratywnie
wymienionych w tym przepisie, a takim okresem nie jest okres odbywania aplikacji
sądowej, brak podstaw do przyznania dochodzonego świadczenia.
Gdy więc zarzut naruszenia prawa materialnego nie był uzasadniony, brak
było podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).