Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 stycznia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Urszula Gubernat (spr.)

Sędziowie: SO Lidia Haj

SR del. Aneta Mansfeld

Protokolant: st. prot. Ewa Krzyk

przy udziale Marii Zębali Prokuratora Prokuratury Rejonowej del. do Prokuratury Okręgowej,

po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2014 roku, sprawy

M. G.

oskarżonego o przestępstwo z art. 297§1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego,

od wyroku Sądu Rejonowego w Myślenicach z dnia 22 kwietnia 2013r. sygn. akt II K 672/12,

uznając apelację za oczywiście bezzasadną zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy i zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 570 (pięćset siedemdziesiąt) złotych tytułem kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

SSO Lidia Haj SSO Urszula Gubernat SSR Aneta Mansfeld

Sygn. akt IV Ka 773/13

Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego

w Krakowie z dnia 7 stycznia 2014 roku

M. G. został oskarżony o to, że:

w dniu 12 grudnia 2011 roku w M., województwa (...), w celu uzyskania dla siebie od Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo M. zamówienia publicznego na kompleksowe usługi leśne w 2012 roku, przedłożył w ramach składanej oferty w sprawie zamówienia publicznego nierzetelny dokument w postaci referencji oraz nierzetelne pisemne oświadczenie, istotne dla uzyskania zamówienia w wykazie usług zrealizowanych w ciągu ostatnich trzech lat w zakresie gospodarki leśnej, potwierdzający spełnienie warunku udziału w postępowaniu o zamówienie publiczne,

to jest o przestępstwo z art. 297 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w Myślenicach, Wydział II Karny wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2013r., sygn. II K 672/12 orzekł w tym przedmiocie następująco:

I.  uznaje oskarżonego M. G. za winnego tego, że w dniu 12 grudnia 2011 roku w M., województwa (...), w celu uzyskania dla siebie od Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo M., dysponującego środkami publicznymi, zamówienia publicznego na kompleksowe usługi leśne w 2012 roku, przedłożył w ramach oferty w sprawie zamówienia publicznego nierzetelny dokument w postaci referencji wystawionych przez R. H. dotyczący okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania zamówienia publicznego, to jest popełnienia występku z art. 297 § 1 k.k. i za to na mocy powołanego przepisu w zw. z art. 58 § 3 k.k. wymierza mu karę 250 (dwustu pięćdziesięciu) stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 20 (dwudziestu) złotych;

II.  na mocy art. 44 § 2 k.k. orzeka wobec oskarżonego przepadek na rzecz Skarbu Państwa, poprzez pozostawienie w aktach dokumentu w postaci referencji z dnia 12 grudnia 2011 roku wystawionych przez R. H., uznanego za dowód rzeczowy postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2012 roku, opisanego w wykazie dowodów rzeczowych numer 916/12 pod pozycją numer 1, przechowywanego w aktach na karcie numer 31;

III.  na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. zwraca podmiotowi uprawnionemu, to jest Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe Nadleśnictwo M. dokumenty wchodzące w skład oferty złożonej przez oskarżonego, uznane za dowód rzeczowy postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2012 roku, opisane w wykazie dowodów rzeczowych numer 916/12 pod pozycją numer 1, przechowywane w aktach na karcie 25-48, zastępując je kserokopiami, za wyjątkiem referencji z dnia 12 grudnia 2011 roku wystawionych przez R. H. zalegających na karcie numer 31;

IV.  na podstawie art. 627 k.p.k. i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych (tekst jednolity: Dz. U. z 1983 r., nr 49, poz. 223, z późn. zm.), zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 590 (pięćset dziewięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych, w tym 500 (pięćset) złotych tytułem opłaty i 90 (dziewięćdziesiąt) złotych tytułem wydatków.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, zaskarżając orzeczenie w części, tj. w zakresie pkt I, II, IV na korzyść oskarżonego i zarzucając:

I.  naruszenie prawa materialnego, a to art. 297 § 1 kk, poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że dla realizacji czynu z art. 297 § 1 kk wystarczające jest stwierdzenie, że referencje przedłożone przez oskarżonego w przetargu były nierzetelne i miały istotne znaczenie dla uzyskania zamówienia – podczas, gdy dla realizacji znamion czynu z art. 297 § 1 kk relewantne są jedynie dokumenty zawierające oświadczenia, które dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania danej instytucji,

II.  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk – poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z naruszeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego:

a/ w zakresie wyjaśnień oskarżonego w części, w jakiej wyjaśnienia te zostały uznane za niewiarygodne,

b/ w zakresie oceny zeznań świadka N. J., która to ocena została przeprowadzona w sposób pobieżny, z pominięciem okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a w zakresie ustalenia, jaka treść referencji była istotna dla prowadzonego postępowania w sprawie zamówienia na usługi leśne,

podczas, gdy prawidłowa ocena w/w materiału winna prowadzić do stwierdzania, że dokument w postaci referencji jest rzetelny, a tylko fragment referencji w zakresie stwierdzenia prawidłowości wykonania prac i wartości tych prac miał znaczenie dla prowadzonego postępowania.

III.  błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że sformułowania użyte w przedłożonych przez oskarżonego referencjach, a dotyczące:

- podmiotu wykonującego pracę na rzecz R. H.,

- zakresu prac wykonanych przez oskarżonego – jeśli idzie o zrywkę drewna,

- zatrudnionych pracowników i sprzętu będącego w dyspozycji oskarżonego

były nierzetelne – podczas, gdy z okoliczności sprawy wynikało, że użyte w referencjach sformułowania w tym zakresie odpowiadały rzeczywistości.

W oparciu o powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Odwoławczy rozważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Kontrola instancyjna zaskarżonego wyroku w kontekście argumentów przywołanych w środku odwoławczym nie potwierdziła ich zasadności, nie wykazała także tego rodzaju uchybień, które należałoby brać pod uwagę z urzędu, niezależnie od podniesionych w apelacji zarzutów – tym samym zatem wniosek o uniewinnienie oskarżonego do popełnienia przypisanego mu czynu czy wniosek o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania nie znajdowały żadnego uzasadnienia.

Sąd Odwoławczy stwierdza, że Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie rzetelnie, wnikliwie i z pełnym obiektywizmem zbadał i ocenił całość zebranego w toku prowadzonego postępowania materiału dowodowego, nie zaniedbując żadnego dowodu mającego dla sprawy istotne znaczenie. Ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd I instancji nie zawierała żadnych błędów – tak natury logicznej, jak również prawnej, nie wykroczyła bowiem poza ramy zakreślone przepisami procedury karnej. Ocena ta – stosownie do treści art. 7 k.p.k. – została dokonana zgodnie z zasadami logicznego rozumowania, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego.

Sąd I instancji przedstawił w sposób logiczny i przekonywujący argumentację co do wyboru wiarygodnych źródeł dowodowych i dokonanych ustaleń. W konsekwencji więc stanowisko Sądu należy uznać za swobodne, a nie dowolne, podlegające zatem ochronie art. 7 kpk.

Sąd Rejonowy na podstawie prawidłowo ocenionych dowodów ustalił bezbłędnie stan faktyczny.

Również subsumcja norm prawa dokonana została w sposób prawidłowy. Wszystkie okoliczności istotne z punktu widzenia treści zarzutu postawionego oskarżonemu zostały przez Sąd I instancji wyjaśnione, w związku z powyższym nie ma w sprawie żadnych wątpliwości co do oceny zachowania M. G. od strony prawnej.

Lektura uzasadnienia wyroku wskazuje, iż wszystkie kwestie – zarówno natury faktycznej, jak i prawnej – zostały w nim obszernie i trafnie omówione.

W ocenie Sądu Odwoławczego brak jest podstaw do podważenia stanowiska Sądu I instancji w przedmiocie ustaleń faktycznych, oceny dowodów, rozważań prawnych, a w konsekwencji trafności merytorycznego rozstrzygnięcia.

Przedstawiona przez Sąd Rejonowy argumentacja pozwala na przeprowadzenie kontroli w zakresie rozumowania Sądu I instancji i ustosunkowania się do podniesionych w środku odwoławczym zarzutów.

Sąd Odwoławczy stwierdza, iż główny zarzut apelacji, dotyczący naruszenia przepisu prawa materialnego, tj. art. 297 § 1 kk oraz argumentacja powołana na jego potwierdzenie sprowadzają się do podważania stanowiska Sądu I instancji, iż przedłożony przez oskarżonego dokument w postaci referencji podpisanych przez R. H. zawierał okoliczności mające istotne znaczenie dla uzyskania od Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo M. zamówienia publicznego na kompleksowe usługi leśne w 2012 roku. W ocenie instancji odwoławczej zarzut ten jest oczywiście bezzasadny, zaś argumenty powołane na jego potwierdzenie całkowicie dowolne, oderwane od całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, wbrew zarzutom wnikliwie i rzetelnie przez Sąd Rejonowy ocenionego.

Wskazać należy, iż obrońca wprawdzie przyznaje, że tylko fragment referencji zawierał nierzetelne informacje, ale w jego ocenie nie miały one istotnego znaczenia dla prowadzonego postępowania przetargowego w rozumieniu art. 297 § 1 k.k. W odpowiedzi przypomina się apelującemu, iż kryterium rozstrzygającym o istotności okoliczności stanowić może cel, jakiemu służy świadczenie, o uzyskanie którego ubiega się sprawca, konkretnie zaś kwestia znaczenia przedłożonych oświadczeń dla uzyskania tego świadczenia (por. O. Górniok, Prawo karne gospodarcze..., s. 30). Istotność okoliczności związana jest zatem z ich znaczeniem w procesie podejmowania decyzji o przyznaniu jednej z wymienionych w art. 297 § 1 k.k. form wsparcia finansowego, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego. Na gruncie przedmiotowej sprawy wskazać trzeba, iż w przedłożonych przez oskarżonego na potrzeby postępowania przetargowego referencjach podpisany tam R. H. potwierdzał, że firma (...) w H. w latach 2009 – 2011 wykonywała jako podwykonawca dla Zakładu Usług (...) w P. prace z zakresu pozyskiwania i zrywki drewna oraz z zakresu zagospodarowania na kwotę 160.000 złotych. Prace te miały zostać wykonane na terenie Nadleśnictwa S. dobrze, zgodnie z obowiązującymi normami. Firma (...) miała posiadać profesjonalny, dobrej jakości sprzęt do wykonywania tego typu usług, zaś jej pracownicy – wysokie kwalifikacje do wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej (referencje, k. 31). Dokument ten, sporządzony przez oskarżonego, został jedynie przedłożony do podpisu R. H..

Apelujący nie dostrzega, iż w świetle zeznań świadka M. B. – przewodniczącego komisji przetargowej, to właśnie na podstawie referencji przedłożonych przez oskarżonego o treści zacytowanej powyżej członkowie komisji uznali, że Ogólne Usługi (...) w H. „ jest to konkretna firma, która dysponuje potencjałem ludzkim, technicznym, doświadczeniem, zdolnością finansową do wykonywania zlecenia” (k. 262), a zatem – że przedłożone przez oskarżonego referencje miały istotne znaczenie z punktu widzenia przedmiotowego przetargu. Na marginesie należy wskazać na zeznania M. B., w których informował, że w grudniu 2012r. M. G. znowu wystąpił w przetargu organizowanym na rok 2013r., „jednak został z niego przez nas wykluczony z uwagi na składanie fałszywych dokumentów, gdyż złożył on te same dokumenty co rok wcześniej, a my już w tym czasie dysponowaliśmy informacjami o toczącym się postępowaniu karnym przeciwko niemu w związku z postępowaniem przetargowym” (k. 262). W związku z przedłożonymi ponownie w kolejnym roku referencjami podpisanymi przez R. H. M. B. zwrócił się do Nadleśnictwa S. z prośbą o udzielenie informacji, czy R. H. wykonywał dla tego Nadleśnictwa pracę w latach 2009 – 2011, czy oskarżony był zgłoszony jako jego podwykonawca oraz – czy pracownicy terenowi widzieli w tym okresie M. G. na terenie Nadleśnictwa. Świadek ten ustalił, że oskarżony nie był zgłoszony jako podwykonawca R. H., zaś personel terenowy nie widział go wówczas na obszarze Nadleśnictwa S. (k. 262).

W odniesieniu do przywołanego w apelacji świadka N. J. wskazać należy, iż w istocie podawał on, że oskarżony nie musiał podawać i wyodrębniać prac wykonywanych na pozyskiwaniu i zrywkach oraz zagospodarowywaniu („ wystarczy, ze podałby ogólną wartość usług leśnych”), nie musiał również informować, że posiada profesjonalny, dobrej jakości sprzęt do wykonywania usług (k. 430). Bezsporne jest natomiast, że M. G. informacje te w referencjach zawarł. N. J. jednoznacznie zaś w zeznaniach złożonych na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2013r. wskazał, iż „dokument w postaci referencji z punktu widzenia tego przetargu miał istotne znaczenie. Gdyby nie zostały złożone referencje, oferta danego uczestnika zostałaby odrzucona. Także dokument w postaci oświadczenia osoby uczestniczącej w przetargu o rodzaju świadczonych uprzednio usług był dokumentem istotnym dla uczestniczenia w przetargu” (k. 431). Wbrew stanowisku apelującego Sąd Rejonowy ocenił prawidłowo zeznania tego świadka jako logiczne, spójne, jasne, istotne dla ustalenia stanu faktycznego w przedmiotowej sprawie.

Sąd trafnie ustalił, że złożenie nierzetelnego dokumentu doprowadziło do wygrania przez firmę oskarżonego przetargu.

Stwierdzić należy, iż Sąd orzekający szczegółowo wykazał, jakie nieprawdziwe informacje zawarte zostały w referencjach. W referencjach podano zatem mylnie, iż M. G. wykonywał prace na rzecz R. H. jako Firma (...) w H. – kiedy de facto wykonywał je jako osoba fizyczna i to prywatnie. Wśród wykonywanych prac nie było czynności z zakresu pozyskiwania i zrywki drewna (zeznania R. H., k. 53 – 54, 263 – 265).

Wskazać trzeba, że w związku ze zleconymi pracami R. H. i oskarżony nie posiadali żadnej dokumentacji, w tym co do wartości świadczonych usług. Według M. G. i R. H. były to wyłącznie ustne umowy, zgodnie z którymi w zamian za wykonanie przez jedną ze stron usługi druga strona świadczyła inną. Świadek R. H. przyznał, że za usługi wykonane przez oskarżonego nic mu nie płacił, a jedynie „ w zamian za to robił dla niego coś innego, np. robił mu w domu całą boazerię, schody, ogrodzenie” (k. 263).

W referencjach podano również nieprawdziwe informacje, iż firma (...) posiada profesjonalny sprzęt i wykwalifikowanych pracowników. Według R. H. oskarżony prowadził firmę sam, używając najprostszych narzędzi typu koparka, sekator, piła.

Wbrew stanowisku apelującego określenie „zrywka” nie ma charakteru ocennego. Świadek R. H. jednoznacznie stwierdził, że zlecał oskarżonemu prace takie, jak np. sadzenie sadzonek, czyszczenie młodników, prace porządkowe przed sadzeniem – tj. prace z zakresu zagospodarowywania. Według R. H. „ takie czyszczenie młodników to nie jest zrywka” (k. 263). Prac z zakresu pozyskiwania i zrywki drewna M. G. dla świadka nie wykonywał, bowiem R. H. „ wyrabiał się sam”, nie miał potrzeby zlecać czynności podwykonawcom (k. 53v). Należy w tym zakresie zwrócić również uwagę na zeznania świadka S. L., który informował, że uzyskane przez jego firmę z (...) z Urzędu Miasta informacje jednoznacznie wskazywały, że oskarżony prowadził działalność w zakresie leśnictwa „ chyba około 2 miesięcy przed przetargiem. W tym okresie nie mógł zarobić 100000zł, a to było warunkiem wzięcia udziału w przetargu. Wcześniej prowadził działalność usługową transportową” (zeznania S. L., k. 266). Powyższe potwierdził także świadek W. L. (k. 265).

Teza apelującego o tym, że również użyte w referencjach sformułowania o jakości urządzeń czy też kwalifikacjach pracowników firmy „ mają charakter ocenny i stanowią wyraz subiektywnej opinii konkretnej osoby” (określenie z apelacji) jest oczywiście nietrafna. Za świadkiem R. H. wskazać należy prawdziwy powód wpisania w referencjach stwierdzeń o tym, że firma (...) posiadała profesjonalny, dobrej jakości sprzęt do wykonywania świadczonych usług, zaś jej pracownicy – wysokie kwalifikacje do wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej. Zostały w nich zatem umieszczone powyższe zapisy, gdyż to „ ładnie wyglądało” (zeznania R. H., k. 54). W praktyce do wykonywania prac na rzecz R. H., tj. do sadzenia sadzonek M. G. nie potrzebował profesjonalnego sprzętu, a jedynie kopaczki. W swojej firmie używał także sekatora, siekiery i pilarki (zeznania R. H., k. 264).

W odpowiedzi na twierdzenia o tym, że w aktach sprawy zalega pismo z Nadleśnictwa M. z grudnia 2012r., z którego wynika, że oskarżony wykonał wszystkie prace zlecone w sposób rzetelny zauważyć należy, iż powyższa okoliczność nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia znamion przestępstwa określonego w art. 297 § 1 kk. Należy wskazać, że występek określony w tym przepisie ma charakter formalny. Oznacza to, że dla jego bytu nie ma znaczenia, czy nastąpiło uzyskanie wsparcia, instrumentu finansowego lub zamówienia (Górniok (w:) Górniok i in., t. 2, s. 443; por. też Makowski, Przestępstwo..., s. 86; Kardas (w:) Zoll III, s. 619-620). Przy okazji tego przestępstwa ustawodawca przesunął karalność „ na przedpole” czynu stanowiącego klasyczne oszustwo, które jest przestępstwem skutkowym (niekorzystne rozporządzenie mieniem – zob. art. 286 § 1 kk). Zabieg taki znajduje uzasadnienie w charakterze dobra, jakie ustawodawca uczynił przedmiotem ochrony, a jest nim interes społeczny związany z prawidłowym funkcjonowaniem instytucji finansowo-gospodarczych. Jest to więc przestępstwo formalne z narażenia, którego dokonanie następuje z chwilą przedłożenia fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów albo nierzetelnych pisemnych oświadczeń – niezależnie od tego, czy sprawca uzyskał finansowe wsparcie, instrument płatniczy lub zamówienie, o które się ubiegał (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 26 lipca 2000 r., II AKa 93/00, Orz. Prok. i Pr. 2002, nr 1, poz. 24). Dla bytu tego przestępstwa nie ma żadnego znaczenia fakt przywoływany przez obrońcę, iż oskarżony wykonał prace zlecone w sposób rzetelny. Na marginesie zaś jedynie w tym zakresie należy wskazać, że, wbrew stanowisku apelującego, zgłaszane były zastrzeżenia do jakości usług świadczonych przez firmę (...). Świadek M. B. wskazał, że współpraca z firmą oskarżonego napotykała problemy wynikające z braku wiedzy i doświadczenia w wykonywaniu zadań, zwłaszcza z zakresu hodowli lasu. W dalszym fragmencie zeznań składanych na rozprawie w dniu 24 stycznia 2013r. świadek ten szczegółowo wykazał, na czym polegały uchybienia (k. 261).

Rekapitulując powyższe rozważania stwierdzić należy, że wina oskarżonego M. G. w zakresie przypisanego mu w zaskarżonym wyroku czynu nie budzi w ocenie instancji odwoławczej żadnych wątpliwości.

Odnosząc się do wymierzonej sprawcy kary Sąd Odwoławczy stwierdza, że przy jej kształtowaniu Sąd I instancji trafnie wziął pod uwagę i należycie rozważył wszystkie okoliczności istotne z punktu widzenia dyrektyw wymiaru kary – bacząc, by dolegliwość kary nie przekraczała stopnia winy. Sąd meriti uwzględnił stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego przypisanego oskarżonemu oraz wziął pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do niego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Sąd Odwoławczy wskazuje zatem ostatecznie, że wymierzona oskarżonemu M. G. kara jest zgodna z dyrektywami sądowego wymiaru kary określonymi w art. 53 kk.

Mając powyższe na uwadze, nadto stwierdzając, iż Sąd I instancji nie dopuścił się żadnych uchybień, które należałoby brać pod uwagę z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 439 kpk, art. 440 kpk), Sąd Odwoławczy na podstawie art. 437 § 1 kpk, uznając apelację za oczywiście bezzasadną, zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, zaś na podstawie art. 636 § 1 kpk zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 570 złotych tytułem kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

SSO Lidia Haj SSO Urszula Gubernat SSR Aneta Mansfeld