Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 stycznia 1997 r.
II UKN 39/96
Odzyskanie przez wnioskoskodawcę prawa własności gospodarstwa
rolnego i ponowne przekazanie go umową dzierżawy na okres 10 lat nie po-
woduje utraty prawa do świadczenia zbiegowego, nabytego na podstawie
przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268), w warunkach gdy
wnioskodawca nie podjął na własny rachunek prowadzenie gospodarstwa
rolnego.
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Maria
Mańkowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 1997 r. sprawy z wniosku
Edwarda L przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Re-
gionalnemu w B. o zbieg świadczeń, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 12 wrześ-
nia 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawca Edward L. odwołał się od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w B. z dnia 4 września 1995 r., którą
odmówiono mu prawa do świadczenia zbiegowego od dnia 1 września 1995 r. Organ
rentowy ustalił, że na mocy wyroku Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 18 lipca
1994 r. [...] wnioskodawca stał się ponownie właścicielem gospodarstwa rolnego, które
następnie wydzierżawił w listopadzie 1994 r. na okres 10 lat. W związku z tym organ
rentowy uznał, że wnioskodawca utracił prawo do renty rolniczej na podstawie art. 28
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i tym samym do
świadczenia zbiegowego.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawca podniósł, iż stał się ponownie właś-
cicielem gospodarstwa rolnego od 14 września 1994 r., jednakże do czasu jego
wydzierżawienia w listopadzie 1994 r. nie prowadził działalności gospodarczej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 17 maja 1996 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że wnioskodawca
Edward L. jest uprawniony do zbiegu świadczeń od dnia 1 września 1995 r. Sąd wska-
zał bezsporne fakty w sprawie, że Edward L. pobierał od dnia 18 kwietnia 1961 r. rentę
inwalidzką wojskową i przekazał swojemu synowi Ryszardowi L. gospodarstwo rolne
aktem notarialnym z dnia 10 listopada 1987 r. Z tego względu wnioskodawca nabył w
1987 r. prawo do świadczenia zbiegowego, tj. renty inwalidzkiej wojskowej z emeryturą
rolną z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich
rodzin.
Wyrokiem z dnia 18 lipca 1994 r. [...] Sąd Wojewódzki w Białymstoku rozwiązał
umowę o przekazanie gospodarstwa rolnego przez małżonków L. na rzecz Ryszarda L.,
zawartą w dniu 10 listopada 1987 r. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 13 września
1994 r.
W dniu 21 listopada 1994 r. wnioskodawca zawarł umowę dzierżawy przedmio-
towego gospodarstwa z Grzegorzem L. na okres 10 lat.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał, że Edward L.
istotnie stał się ponownie właścicielem gospodarstwa rolnego w dniu 13 września 1994
r., jednakże z uwagi na szczególną porę roku: wrzesień, październik i listopad -
przedmiotowym gospodarstwem rolnym władał nadal Ryszard L., który uprawiał je,
zbierając plony. Ta ostatnia okoliczność nie mogła zatem spowodować utraty prawa do
świadczenia zbiegowego, skoro Edward L. nie rozpoczął prowadzenia działalności
rolniczej na własny rachunek.
Sąd Wojewódzki powołał również art. 28 ust. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników, według którego w przypadku podjęcia
działalności rolniczej na gruncie odzyskanym w wyniku rozwiązania umowy, wypłata nie
ulega zawieszeniu przez okres 1 roku.
Rewizję od powyższego wyroku złożył organ rentowy zarzucając naruszenie
prawa materialnego, a w szczególności art. 107 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. w
związku z art. 35 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. oraz sprzeczność istotnych ustaleń
Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez przyjęcie, że Edward L. nie był
właścicielem gospodarstwa rolnego od dnia 13 września 1994 r.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
września 1996 r. [...] oddalił rewizję, uznając, że zaskarżony wyrok nie narusza prawa
materialnego i Sąd I instancji nie dopuścił się sprzeczności istotnych ustaleń z treścią
zebranego materiału w sprawie. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Wojewódz-
kiego, że wnioskodawca nabył prawo do świadczenia zbiegowego na podstawie
przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. i wówczas został spełniony warunek prze-
kazania gospodarstwa rolnego. Prawomocne rozwiązanie umowy o przekazaniu tego
gospodarstwa w dniu 13 września 1994 r. spowodowało, że Edward L. stał się
ponownie właścicielem gospodarstwa rolnego, jednakże działalności rolniczej nie pro-
wadził i niezwłocznie przekazał to gospodarstwo umową dzierżawy na okres 10 lat.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy zarzucając naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 28 ust. 9 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, błędną wykładnię art. 107 tej ustawy
oraz art. 8 ust. 3 ustawy z 24 lutego 1990 r. o niektórych warunkach funkcjonowania
ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin przez
przyjęcie, iż warunek przekazania gospodarstwa rolnego jest spełniony, również w
przypadku gdy prawo własności gospodarstwa rolnego odzyskał uprzedni właściciel
tego gospodarstwa i następnie przekazał to gospodarstwo w 1994 r.
Wskazując na powyższą podstawę organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania, bądź o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku lub Sądowi
Wojewódzkiemu w Białymstoku.
Zdaniem kasacji - Sądy obu instancji błędnie powołały się na art. 28 ust. 9 us-
tawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w myśl którego, w
przypadku podjęcia działalności rolniczej na gruncie odzyskanym w wyniku rozwiązania
umowy, wypłata nie ulega zawieszeniu przez okres jednego roku, bowiem zgodnie z art.
107 tej ustawy, sprawy zbiegu prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego
rolników indywidualnych i członków ich rodzin z prawem do emerytury lub renty z
innego ubezpieczenia społecznego, powinny być rozpatrywane na podstawie przepisów
dotychczasowych, tj. ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin.
Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o niektórych
warunkach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i
członków ich rodzin w 1990 r., należało w terminie do 31 grudnia 1990 r. przekazać
gospodarstwo rolne w celu zachowania uprawnień określonych w art. 4 ust. 2 ustawy z
dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indy-
widualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10,
poz. 53), to znaczy uprawnień do świadczenia zbiegowego. Skoro więc emeryt lub
rencista przejął własność po 31 grudnia 1990 r. całego wcześniej przekazanego
gospodarstwa rolnego, to w ten sposób utracił prawo do zbiegu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 15 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.),
obowiązującej do dnia 1 stycznia 1991 r., jednym z warunków przyznania rolnikowi
emerytury lub renty było nieodpłatne przekazanie gospodarstwa rolnego następcy lub
Państwu. Zgodnie z art. 35 tej ustawy rolnikowi, który uzyskał prawo do emerytury lub
renty i jednocześnie miał prawo do innego świadczenia przysługiwało tzw. świadczenie
zbiegowe. Było to uzasadnione tym, że rolnik przekazywał swą własność pozbywając
się dochodów osiąganych z prowadzonego gospodarstwa rolnego i nie mógł być
pozbawiony prawa do świadczenia innego obok rolniczego. Kontynuacją takiego
uregulowania był przepis art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o
zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10, poz. 53, zm. Dz. U. z 1990 r., Nr 14,
poz. 90), który zachował prawo do pobierania obydwu świadczeń w zbiegu na zasadach
dotychczasowych, o ile rolnik przekaże gospodarstwo do dnia 31 grudnia 1990 r. Tak
samo art. 107 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.) stanowi, że do zbiegu
świadczeń stosuje się przepisy dotychczasowe.
Oba ostatnio wymienione przepisy uznać należy za szczególne, ponieważ
ustawa z dnia 24 lutego 1989 r. wprowadziła zasadę jednego świadczenia, bez moż-
liwości ich łączenia.
Kasacja byłaby zatem uzasadniona, gdyby wnioskodawca Edward L. odzyskując
prawo własności gospodarstwa rolnego w dniu 13 września 1994 r., stał się rów-
nocześnie rolnikiem w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., tzn.
prowadził na własny rachunek działalność rolniczą. Przez działalność rolniczą (ust. 3
tego przepisu) rozumie się działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w
tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej, rybnej i leśnej.
Tymczasem wnioskodawca, pomimo wyroku Sądu Wojewódzkiego o rozwią-
zaniu umowy o przekazaniu tego gospodarstwa, który uprawomocnił się w dniu 13
września 1994 r., nie mógł podjąć działalności rolniczej w okresie do 21 listopada 1994
r., tj. do daty umowy dzierżawy tego gospodarstwa na okres 10 lat, ponieważ
gospodarstwem tym nadal władał Ryszard L., zbierając roczne plony. Ma rację Sąd
Apelacyjny, że szczególna pora roku: druga połowa września i dwa miesiące jesienne
uniemożliwiały wnioskodawcy rozpoczęcie prowadzenia działalności rolniczej na własny
rachunek, co powodowałoby utratę prawa do świadczenia zbiegowego w myśl art. 28
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
W szczególnych okolicznościach przedmiotowej sprawy przyjąć należało,
zgodnie z ustaleniami i stanowiskiem Sądów obu instancji, że świadczeniobiorca, który
nie podjął działalności rolniczej, nie traci z mocy tego przepisu prawa do świadczenia
zbiegowego, nabytego na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. Takie
też stanowisko zajął przedstawiciel organu rentowego na rozprawie przed Sądem
Najwyższym wnosząc o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy podziela jedynie zarzut kasacyjny, że w sprawie nie ma zas-
tosowania art. 28 ust. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników, bowiem wnioskodawca nie podjął działalności gospodarczej. Nie ma to jednak
znaczenia dla ogólnej oceny niezasadności kasacji, bowiem zaskarżony wyrok mimo
tego błędu w uzasadnieniu, odpowiada prawu. Odzyskanie przez wnioskodawcę prawa
własności gospodarstwa rolnego od dnia 13 września 1994 r. i ponowne przekazanie go
umową dzierżawy na okres 10 lat w listopadzie 1994 r. nie powodowało utraty jego
prawa do świadczenia zbiegowego nabytego na podstawie przepisów ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r., w warunkach gdy wnioskodawca nie podjął na własny rachunek
prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Z tych też względów i na podstawie art. 393
12
KPC Sąd Najwyższy orzekł, jak w
sentencji.
========================================