Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 lutego 1997 r.
II UKN 92/96
Okresem pracy górniczej w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego
1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U z
1995 r., Nr 30, poz. 154), który - zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30
czerwca 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich
rodzin oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385) podlega
uwzględnieniu z przelicznikiem 1,8 - jest praca na stanowiskach określonych
szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz
stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do
górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r., Nr 2, poz. 8).
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 1997 r. sprawy z wniosku
Mariana M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych -Oddziałowi w T.G. o
wysokość świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjne-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 29 sierpnia 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 24 stycznia 1996 r.
[...] i przekazał sprawę temu Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T.G. decyzją z dnia 15 sierpnia
1995 r. ponownie ustalił ubezpieczonemu Marianowi M. wysokość górniczej renty in-
walidzkiej z wypadku przy pracy i na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 czerwca
1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385) zastosował do okresu 119 miesięcy
pracy górniczej przelicznik 1,5. W odwołaniu od tej decyzji, sprecyzowanym w piśmie
procesowym z dnia 23 listopada 1995 r., ubezpieczony domagał się podwyższenia
świadczenia przez zastosowanie przelicznika 1,8 wobec okresu pracy wykonywanej od
dnia 2 października 1950 r. do dnia 1 października 1960 r. pod ziemią w Zakładach
Produkcyjnych "R." w K., a następnie w Kopalni Rudy Żelaza "W." w K. Ubezpieczony
powołał się na pismo okólne nr 2 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 23 lutego 1970
r. oraz na pismo Centrali ZUS z dnia 7 grudnia 1979 r, znak Rn 540-31/79, z których
wynika, że okresy pracy wykonywanej pod ziemią w kopalniach uranu - "ZP-R1" na
stanowiskach wymienionych w § 1 okólnika podlegają uwzględnieniu w wymiarze po
1,8, bez potrzeby ustalania przepracowanych dniówek.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, gdyż sporny okres zatrudnienia
został uwzględniony z przelicznikiem 1,5, a ubezpieczony nie wykazał, iżby w tym
okresie wykonywał pracę określoną w art. 6 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r., Nr 30, poz.,
154).
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem
z dnia 24 stycznia 1996 r. [...] oddalił odwołanie ubezpieczonego. W uzasadnieniu tego
rozstrzygnięcia Sąd Wojewódzki stwierdził w oparciu o dokumenty z akt rentowych, że
w Kopalni Rudy Żelaza "W." ubezpieczony pracował pod ziemią w charakterze
elektryka, natomiast w Zakładach "R." wykonywał pracę na powierzchni. Ubezpieczony
nie przedłożył żadnych dowodów potwierdzających świadczenie pracy w warunkach
określonych w art. 6 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r., tzn. pracy w przodkach, a zatem
brak podstaw do objęcia spornego okresu od dnia 2 października 1950 r. do dnia 1
października 1960 r. przelicznikiem 1,8. Sąd Wojewódzki podkreślił też, że
uregulowania zawarte w powołanej ustawie nie mogą być zmienione w drodze
okólników Ministra Górnictwa i Energetyki, czy pism Centrali ZUS.
Rewizja, którą złożył ubezpieczony, została oddalona przez Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 29 sierpnia 1996 r.
[...] W jego motywach Sąd Apelacyjny podzielił dokonane w wyroku pierwszo-
instancyjnym ustalenia faktyczne i ich prawną kwalifikację.
Kasację od powyższego wyroku złożył w dniu 11 listopada 1996 r. ubezpieczony,
który zarzucił naruszenie przepisu art. 6 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. i przepisu art. 2
ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r., a także przepisu art. 233 KPC, polegające na
niewłaściwej ocenie zebranego materiału dowodowego, mającej istotny wpływ na wynik
sprawy, domagając się zmiany zaskarżonego orzeczenia przez uwzględnienie w całości
"roszczeń powoda" i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, względnie
uchylenia tego orzeczenia i poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego w
Katowicach oraz przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że ubezpieczony został jako
piętnastoletnie dziecko "złapany" przez NKWD w czerwcu 1949 r. w Państwowej Szkole
Pomiarów Przemysłowych w Ś. (będącej placówką o wojskowym rygorze) i wywieziony
do ZSRR, gdzie pod przymusem i po 12-16 godzin na dobę wybierał rękoma uran w
kopalniach w J. i K. W 1950 r. przywieziono go do kopalni uranu w K., działającej pod
zaszyfrowaną nazwą Zakłady Przemysłowe "R." - Przedsiębiorstwo Państwowe
Wyodrębnione w K. W kopalni tej "zarządzanej przez sowietów", pracował nadal jako
dziecko - niewolnik, 965 m pod ziemią na przodku uranowym "Rejon 1 wulkan 3" w
okresie od dnia 2 października 1950 r. do dnia 15 lutego 1953 r. Tam też z wyłącznej
winy kopalni uległ w dniu 9 października 1951 r. ciężkiemu wypadkowi, doznając w 17-
roku życia 70% kalectwa. Po tym wypadku przeniesiono ubezpieczonego do pracy w
kopalni "W.", która też wydobywała uran i gdzie pod ziemią pracował do dnia 1
października 1960 r.
Skarżący uważa, że błędem Sądów obu instancji jest powoływanie się na art. 6
ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin, gdyż
przepis ten "nie dotyczy dzieci - niewolników z kopalń uranu". Takimi zakładami
"zarządzali sowieci", którzy nie wydawali zainteresowanym żadnych zaświadczeń.
Dlatego okresy pracy górniczej pod ziemią w Zakładach Przemysłowych "R" podlegają
uwzględnieniu w wymiarze 1,8 bez potrzeby ustalania dniówek przepracowanych na
stanowiskach określonych w § 1 Pisma okólnego nr 2 Ministra Górnictwa i Energetyki z
dnia 23 lutego 1970 r., potwierdzonego pismem Centrali ZUS z dnia 7 grudnia 1979 r,
znak: Rn - 540-31/79, powoływanych w komentarzu do ustawy o z.e.g. pod red. W
Zgryzka, Wyd. ZUS, Warszawa 1986 r, s. 8. Poza tym fakt pracy powoda pod ziemią w
Zakładach Przemysłowych "R." został potwierdzony orzeczeniem Rady Nadzorczej
Oddziału ZUS w W. z dnia 11 września 1961 r. [...], "zalegającym" w aktach sprawy.
Materiał dowodowy sprawy został więc poprzez oba Sądy oceniony z rażącym
naruszeniem art. 233 KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, gdyż wyrok, jak też poprzedzający go wyrok Sądu
pierwszej instancji zapadły bez wszechstronnego, a więc i należycie pogłębionego,
rozważenia zebranego materiału dowodowego (art. 233 § 1 KPC), co mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy (art. 393
1
pkt 2 KPC).
Organ rentowy decyzją z dnia 15 sierpnia 1995 r. przeliczył ubezpieczonemu
okresy jego pracy wykonywanej w Zakładach Przemysłowych "R." w K. od dnia 2 paź-
dziernika 1950 r. do dnia 31 stycznia 1953 r. oraz w Kopalni Rudy Żelaza "W." w K. od
dnia 15 lutego 1953 r. do dnia 1 października 1960 r. (łącznie 9 lat 11 miesięcy i 15 dni)
według wskaźnika 1,5. Wspomniane przeliczenie, wpływające na podwyższenie
wysokości pobieranej przez skarżącego renty inwalidzkiej z wypadku przy pracy
górniczej, nastąpiło na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o
zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385). Powołany przepis stanowi zaś, że
przy ustalaniu wysokości emerytur i rent przysługujących na podstawie przepisów o
których mowa w art. 1 pkt 1-5, 7 i 9 ustawy rewaloryzacyjnej z dnia 17 października
1991 r., a więc między innymi rent inwalidzkich z ustawy wypadkowej z dnia 12 czerwca
1975 r., stosuje się przelicznik 1,5 za każdy rok pracy górniczej pod ziemią określonej w
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich
rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r., Nr 30, poz. 154), powoływanej dalej jako
"ustawa o z.e.g.".
Po wydaniu powyższej decyzji przedmiotem sporu była już tylko kwestia, czy
zaliczone skarżącemu okresy pracy górniczej pod ziemią miały zarazem charakter
pracy określonej w art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.g., co na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy
nowelizacyjnej z dnia 30 czerwca 1994 r. powodowałoby ich przeliczenie według wyż-
szego wskaźnika 1,8. W zakresie zastosowania art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.g. mieszczą
się okresy pracy pod ziemią (oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego)
wykonywanej: w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy
innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transportowaniu obudów,
maszyn urabiających ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu
szybów i robotach szybowych (pkt 1), w drużynach ratowniczych (pkt 2) i w charakterze
mechaników sprzętu ratowniczego drużyn, o których mowa w pkt 2 (pkt 3). Przedmiot
prac wymienionych w art. 6 ust. 1 (i w ust. 2) miał jednak w zamierzeniu prawodawcy
zostać skonkretyzowany przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, który w drodze
rozporządzenia wydanego w porozumieniu z właściwymi ministrami określiłby
stanowiska pracy, na których wspomniane prace są wykonywane (art. 6 ust. 3 ustawy o
z.e.g.).
Przytoczone upoważnienie ustawowe zostało wykonane w rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia nie-
których stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze pół-
torakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r., Nr
2, poz. 8). Zgodnie z § 3 rozporządzenia za okresy pracy pod ziemią (oraz w kopalniach
siarki lub węgla brunatnego), o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.g., uważa się
okresy pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 3.
Wśród tych stanowisk pod ziemią w przodkach, szybach i szybikach przy bieżącej
obsłudze i konserwacji sprzętu mechanicznego i elektrycznego oraz montażu,
demontażu i konserwacji instalacji hydraulicznej, pneumatycznej, elektrycznej i
sygnalizacyjnej. Jeżeli więc wykonywana przez skarżącego praca na stanowisku
elektryka spełnia cytowane ostatnio wymagania, to podlegałaby przeliczeniu według
wskaźnika 1,8.
Ustalenia faktyczne poczynione w dotychczasowym postępowaniu nie pozwalają
jednak na rozstrzygnięcie tej wątpliwości. Sąd Wojewódzki stwierdził, że ubezpieczony
nie wykazał, iżby wykonywana pod ziemią praca w Kopalni Rudy Żelaza "W." miała
charakter określony w art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.g., a zatrudnienie w Zakładach
Przemysłowych "R." zakwalifikował w świetle dokumentów sprawy jako pracę na
powierzchni. Z kolei Sąd Apelacyjny bez bliższego uzasadnienia przypisał obu
zatrudnieniom charakter pracy pod ziemią, natomiast odmówił im również zakwa-
lifikowania do pracy w kopalnianym przodku.
Tymczasem treść dokumentów dotyczących zatrudnienia ubezpieczonego w
Zakładach Przemysłowych "R." jest niejednoznaczna. Z zaświadczenia wystawionego
przez te Zakłady w dniu 14 lutego 1961 r. wynika, że skarżący pracował od dnia 2
października 1950 r.do dnia 31 stycznia 1953 r. w charakterze "pracownika fizycznego
na powierzchni" [...]. Zaświadczenie wydane w dniu 22 lipca 1993 r. przez [...] Biuro
Obsługi Roszczeń b. Pracowników Zakładów Produkcji Rud Uranu wskazuje zaś z
powołaniem się na akta osobowe, że zainteresowany był zatrudniony "na powierzchni"
od dnia 2 października 1950 r. do dnia 31 stycznia 1952 r. w charakterze elektryka, a
od dnia 4 listopada 1952 r. do 31 stycznia 1953 r. w charakterze robotnika
magazynowego [...]. Odpis pisma, które dyrektor Zakładów "R. skierował w dniu 9
listopada 1957 r. do ówczesnego Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego w sprawie rosz-
czeń Mariana M. związanych z wypadkiem przy pracy w dniu 9 października 1951 r.
sugeruje wreszcie, że skarżący pracował od dnia 2 października 1950 r. jako elektryk
pod ziemią, a "następnie", tzn. po wyjściu ze szpitala, jako pracownik fizyczny w
magazynie [...].
Wyżej wymieniony materiał dowodowy został przez Sądy obu instancji potra-
ktowany bardzo pobieżnie, a poza tym z błędnym założeniem, że praca na stanowisku
elektryka jest również pod ziemią traktowana jako praca określona w art. 6 ust. 1
ustawy o z.e.g. Zaskarżony wyrok, jak też poprzedzający wyrok Sądu Wojewódzkiego w
Katowicach należało zatem uchylić i przekazać sprawę Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania. W toku ponownego postępowania Sąd Wojewódzki ustali
możliwie najdokładniej, czy i jakie okresy zatrudnienia skarżącego w obu kopalniach
powinny być ze względu na miejsce i charakter wykonywanych czynności uwzględnione
z przelicznikiem 1,8.
Z tych przytoczonych tu względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
13
§ 1
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================