Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 maja 1997 r.
II UKN 101/97
Rolniczka, pobierająca zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne w
związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, zakończoną podczas tej
choroby, nie podlega w tym czasie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu
rolników.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 maja 1997 r. sprawy z wniosku
Teresy S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w Ż. o ustalenie obowiązku ubezpieczenia, na skutek kasacji pozwane-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z
dnia 10 grudnia 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzające go wyrok Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 18 września 1996 r. [...] oraz
decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 11 maja 1996 r. [...] i
ustalił, że Teresa S. jest zwolniona z obowiązku opłacania składek z tytułu podlegania
ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od dnia 2 stycznia 1994 r. do dnia 5
maja 1995 r.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Teresa S. odwołała się od decyzji Kasy Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w Ż., Placówki Terenowej w R.M. z dnia
11 maja 1996 r., w której stwierdzono, że wnioskodawczyni podlega ubezpieczeniu
społecznemu rolników i ma obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie
wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe od dnia 2 stycznia
1994 r. do dnia 31 maja 1995 r. Wnioskodawczyni podała, że była ubezpieczona z
tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej od dnia 18 sierpnia 1992 r. do 2
stycznia 1994 r. Przebywała na zwolnieniu lekarskim i pobierała zasiłek chorobowy od
dnia 24 grudnia 1993 r. do 9 maja 1994 r., a w okresie od 10 maja 1994 r. do 4 maja
1995 r. pobierała świadczenie rehabilitacyjne.
Strona pozwana wniosła o oddalenie odwołania, uznając że wnioskodawczyni
podlegała ubezpieczeniu z mocy art. 1 ust. 1 i art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, ponieważ jest właścicielką gospodarstwa
rolnego o powierzchni 4 ha przeliczeniowych i zaprzestała prowadzenia działalności
gospodarczej w dniu 2 stycznia 1994 r. Zdaniem strony pozwanej, na fakt podlegania
ubezpieczeniu rolniczemu od dnia zaprzestania działalności gospodarczej, nie ma
wpływu pobieranie zasiłku chorobowego czy świadczenia rehabilitacyjnego, płaconych
przez ZUS.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia
18 września 1996 r. zmienił zaskarżoną decyzję i objął wnioskodawczynię ubez-
pieczeniem społecznym rolników od 5 maja 1995 r. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni
jest właścicielką gospodarstwa rolnego o powierzchni 4 ha przeliczeniowych i prowa-
dziła działalność gospodarczą (skup i sprzedaż samochodów, handel hurtowy i obwoź-
ny) od dnia 10 sierpnia 1992 r. do 2 stycznia 1994 r. oraz od dnia 1 czerwca 1995 r. do
16 stycznia 1996 r. i za te okresy opłacała składki na ubezpieczenie społeczne. W
czasie prowadzenia działalności gospodarczej wnioskodawczyni zachorowała i od dnia
24 grudnia 1993 r. do 2 stycznia 1994 r. pobierała zasiłek chorobowy z tytułu pro-
wadzenia tej działalności, a po jej zakończeniu pobierała zasiłek chorobowy od dnia 3
stycznia 1994 r. do 9 maja 1994 r., a następnie świadczenie rehabilitacyjne od dnia 10
maja 1994 r. do 4 maja 1995 r. Sąd uznał, powołując się na art. 16 ust. 3 i art. 6 ust. 13
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, że wnioskodawczyni, która rozpoczęła
korzystanie ze zwolnienia lekarskiego w czasie prowadzenia działalności gospodarczej,
zachowuje status osoby podlegającej innemu ubezpieczeniu do pierwszej przerwy w
tym zwolnieniu, bądź zaprzestania korzystania z tego świadczenia.
W wyniku apelacji, Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Łodzi wyrokiem z dnia 10 grudnia 1996 r. oddalił apelację KRUS i podzielił stanowisko
Sądu Wojewódzkiego, że wnioskodawczyni z tytułu prowadzonej działalności gos-
podarczej podlegała ubezpieczeniu określonemu ustawą z dnia 18 grudnia 1976 r. nie
tylko w okresach, za które opłaciła składki ubezpieczeniowe ale również w okresach
chorobowych, kiedy nie miała obowiązku uiszczania tych składek. Oznacza to, że w
całym tym okresie była wyłączona z ubezpieczenia rolniczego na mocy art. 2 ust. 2 tej
ustawy. Zgodnie z art. 15 ust. 2 omawianej ustawy za okres ubezpieczenia uważa się
miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki ubezpieczeniowe lub w
których nastąpiło zwolnienie od opłacania składek. Stosownie też do regulacji zawartej
w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne... - osoba prowadząca
działalność gospodarczą jest zwolniona z opłacania składek za okres pobierania zasiłku
chorobowego lub macierzyńskiego.
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w Ż. wniosła
kasację od powyższego wyroku, zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię przepisów art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 w związku z art. 6 pkt 13 ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z
1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.) i niewłaściwe zastosowanie przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń
z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Złożona przez stronę kasacja jest dopuszczalna bez względu na wartość przed-
miotu zaskarżenia, gdyż warunek określony w przepisie art. 393 § 1 pkt 1 KPC (w
brzmieniu sformułowanym ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu pos-
tępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościo-
we i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw - Dz.
U. Nr 43, poz. 189) dotyczy wyłącznie powództw o świadczenie, a więc nie odnosi się
do powództwa o ustalenie, które było przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie.
Przedmiotem sporu jest ustalenie, czy w okresie pobierania przez wnioskodaw-
czynię zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, związanych z uprzednio
prowadzoną działalnością gospodarczą, podlegała ona, w tym samym czasie,
obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.) stanowi, że ubezpiecze-
nie społeczne rolników obejmuje mających obywatelstwo polskie rolników i pracujących
z nimi domowników, na zasadach określonych w tej ustawie. W zakresie przedmio-
towym ustawy wyodrębniono dwa typy ubezpieczenia: ubezpieczenie wypadkowe,
chorobowe i macierzyńskie (art. 7 ust. 1) oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe (art.
16 ust. 1). Przepisów tych nie stosuje się do osoby, która podlega innemu
ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury albo renty. W
sprawie niniejszej sporna była ta pierwsza przesłanka.
Zgodnie z art. 6 ust. 13 ustawy za osobę, podlegającą innemu ubezpieczeniu
społecznemu uważa się osobę, będącą pracownikiem zatrudnionym w wymiarze czasu
nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo objętą innymi
przepisami o ubezpieczeniu społecznym lub o zaopatrzeniu emerytalnym.
W sprawie bezsporne jest, że wnioskodawczyni była objęta przepisami ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250 ze zm.) i
prowadziła własną działalność gospodarczą do 2 stycznia 1994 r., a następnie
pobierała zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne.
W podobnej sprawie - Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1994 r., II UR
5/94 (OSNCP 1994 z. 8 poz. 135) wyraził pogląd, że żona rolnika, której jako pracow-
nicy udzielono urlopu wychowawczego, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rol-
ników z mocy ustawy, także w razie korzystania z tego urlopu w okresie przypadającym
po wygaśnięciu stosunku pracy.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedmiotową kasację podziela
pogląd, że w okresie, na który udzielono pracownicy urlopu wychowawczego tak samo,
jak w okresie pobierania zasiłku chorobowego, czy rehabilitacyjnego - osoba taka nie
podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu, o jakim mowa w art. 6 ust. 13 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Jednakże w okresach takich pracownica korzysta
z częściowej, ale niewątpliwie szerokiej ochrony ubezpieczeniowej. W przytoczonym
wyżej wyroku Sąd Najwyższy uznał, że przebywającą na urlopie wychowawczym
rolniczkę należy traktować tak, jakby podlegała innemu ubezpieczeniu społecznemu w
rozumieniu art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Wnioskodawczyni, która po zakończeniu działalności gospodarczej pobierała
zasiłek chorobowy i następnie świadczenie rehabilitacyjne, również zachowała w tym
czasie prawo do ochrony ubezpieczeniowej z tytułu choroby i macierzyństwa zgodnie z
przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr
30, poz. 145 ze zm.). W myśl art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 14, poz. 450 ze
zm.) okresy te, jako nieskładkowe, są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury
i renty. Okresy pobierania przez pracowników zasiłków z ubezpieczenia społecznego
chorobowego lub opiekuńczego i świadczenia rehabilitacyjnego są zwolnione z
opłacania składek ubezpieczeniowych. Natomiast przepisy ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników nie regulują tych kwestii, a ustawa rewaloryzacyjna z dnia 17
października 1991 r. nie ma zastosowania do ubezpieczenia rolników.
Gdyby zatem przyjąć pogląd strony pozwanej, że w okresach pobierania zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, przyznanych w związku z uprzednio
prowadzoną działalnością gospodarczą, wnioskodawczyni podlegała równocześnie
obowiązkowemu ubezpieczeniu rolników, to że w tym samym czasie byłaby objęta
ubezpieczeniem chorobowym i macierzyńskim z dwóch systemów ubezpieczeniowych.
Konsekwencją takiego stanowiska byłoby również dopuszczenie do podwójnego
zaliczania tych samych okresów, co pozostaje w sprzeczności z podstawową zasadą
prawa ubezpieczeń społecznych, wynikającą na przykład z art. 15 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 287 ze zm.).
Zobowiązanie rolnika do płacenia składki ubezpieczeniowej w okresie pobierania
zasiłku chorobowego, czy świadczenia rehabilitacyjnego, przyznanych w związku z
uprzednio prowadzoną działalnością gospodarczą, zakończoną w czasie jego choroby
stawiałoby go w gorszej sytuacji prawnej niż pracownika.
Brak jest też racjonalnych przesłanek do odmiennego, gorszego traktowania
rolników, niż osób prowadzących działalność gospodarczą, które na podstawie § 37
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i pods-
tawy wymiaru składek, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst; Dz. U. z 1993 r. Nr
68, poz. 330 ze zm.) są zwolnione z opłacania składek za okres pobierania zasiłku
chorobowego.
Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie regulują tej sprawy,
wobec tego istnieje podstawa do zastosowania art. 52 ust. 1 tej ustawy. Przepis ten
stanowi, że w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje się przepisy o organizacji
i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to w szczególności rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r., wydanego między innymi na podstawie art.
24 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Na podstawie tych przepisów pracownicy
zwolnieni są z obowiązku opłacania składek ubezpieczeniowych w okresach
chorobowych pracownika.
Powyższe rozważania skłaniają do konkluzji, że również rolniczka, która pobie-
rała zasiłek chorobowy i rehabilitacyjny w związku z prowadzoną działalnością
gospodarczą, zakończoną podczas tej choroby, nie podlega w tym czasie z mocy usta-
wy ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja strony pozwanej
jest częściowo zasadna, bowiem Sądy obu instancji, chociaż z innym uzasadnieniem
podstawy prawnej, prawidłowo przyjęły, że wnioskodawczyni była objęta ubezpiecze-
niem społecznym rolników dopiero od 5 maja 1995 r.
Wyroki te i poprzedzająca je decyzja organu rentowego podlegały zatem zmianie
na podstawie art. 393
15
KPC, gdyż zasadność odwołania wnioskodawczyni od decyzji
organu rentowego nie wynika wprost z art. 7 i 16 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, ale § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r.
stosowanego na mocy art. 52 ust. 1 tej ustawy. Na podstawie tych przepisów ustalenia
wymagało, że w okresie objętym odwołaniem wnioskodawczyni nie miała obowiązku
opłacania składek z tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
========================================