Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 czerwca 1997 r.
II UKN 198/97
Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie mają zastosowania
do osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 1997 r. sprawy z wniosku
Mikołaja K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyj-
nego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 26 lutego 1997 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 28 czerwca 1996 r.
odmówił wnioskodawcy Mikołajowi K. prawa do emerytury w oparciu o przepisy ustawy
z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250), ponie-
waż ustalił, że nie spełnił on warunku z art. 9 pkt 2 tej ustawy, to jest nie osiągnął 65 lat
życia. Zdaniem organu rentowego wnioskodawca nie może też otrzymać emerytury w
oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43), bowiem prowadził działalność
gospodarczą, a rozporządzenie stosuje się do pracowników.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku po
rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy twierdzącego, że prowadząc działalność gospo-
darczą jako kierowca samochodu ciężarowego wykonywał prace w szczególnych
warunkach wymienionych w wykazie A Działu VIII pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r., spełnił warunki do przyznania emerytury określone tym rozpo-
rządzeniem, wyrokiem z 9 grudnia 1996 r. oddalił odwołanie. Sąd przyjął, że przepisy
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. stosuje się tylko do pracowników wykonujących pracę
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a wnioskodawca
prowadząc działalność gospodarczą nie był pracownikiem.
Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca i zarzucając obrazę
przepisów prawa materialnego w szczególności art. 9 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r.
o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin stanowiącego, że świadczenie emerytalne przysługuje na zasadach i w
wysokości określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin twierdził, że niesłuszne jest zróżnicowanie prawa do świadczeń dla osób
zatrudnionych na podstawie umów o pracę i prowadzących działalność gospodarczą.
Organ rentowy wnosił o oddalenie apelacji.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem
z dnia 26 lutego 1997 r. [...] oddalił apelację. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny,
podzielając stanowisko Sądu Wojewódzkiego, pogłębił argumentację prawną.
W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy wnosił o jego uchylenie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w innym składzie lub o uwzględnienie
żądania wnioskodawcy ustalenia jego prawa do wcześniejszej emerytury zarzucając, że
zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa materialnego, w
szczególności przepisu art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 49 poz. 250).
Rozpoznając sprawę na podstawie i w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął
pod uwagę, co następuje:
Bezsporne jest, że Mikołaj K., urodzony 14 października 1935 r., prowadzi od
dnia 1 maja 1977 r. działalność gospodarczą, wykonując pracę kierowcy samochodu
ciężarowego o dużej ładowności. Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest prawo
wnioskodawcy do emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.)
czyli od ukończenia 60 lat.
Sąd Najwyższy, podziela stanowisko przyjęte przez Sądy obu instancji, że
przepisy powołanego rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do pracowników,
których uprawnienia do świadczeń emerytalno-rentowych uregulowane są ustawą z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.). Uprawnienia wnioskodawcy do tych świadczeń natomiast są
uregulowane przepisami ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z
1989 r. Nr 49, poz. 250), która w przepisie art. 9 ust. 1 stanowi, że świadczenia
emerytalne przysługują na zasadach i w wysokości określonych w przepisach o zao-
patrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, z uwzględnieniem ust. 2 - 7. Sformuło-
wanie tego przepisu oznacza, że osoba prowadząca działalność gospodarczą ma
prawo do emerytury wówczas, gdy spełni warunki wskazane w przepisach rozdziału 1
działu II ustawy o z.e.p. oraz stosownych przepisów ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji.
Jednym z warunków do uzyskania prawa do emerytury jest ukończenie przez
mężczyznę 65 lat życia (z wyjątkiem sytuacji wskazanych w przepisie art. 27 ustawy o
z.e.p.). Rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983, na którego przepisy powołuje się
wnoszący kasację, zostało wydane przez Radę Ministrów na podstawie upoważnienia,
przewidzianego w art. 55 ustawy o z.e.p., znajdującego się w rozdziale 1 (za-
tytułowanym: "Świadczenia dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze") działu III, zawierającego przepisy szczególne
dotyczące świadczeń dla niektórych grup pracowniczych. Same tytuły tego działu oraz
rozdziału wskazują więc, że zamieszczone w nich przepisy są przepisami szczególnymi,
odnoszącymi się jedynie do niektórych wyraźnie wskazanych grup pracowników.
Zgodnie z regułami wykładni, przepisy szczególne nie podlegają wykładni
rozszerzającej. Tak więc wykładnia systemowa potwierdza prawidłowość, dokonanej
przez Sądy orzekające w sprawie w obu instancjach wykładni gramatycznej, że przepisy
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. nie mają zastosowania do osób nie będących
pracownikami, a więc również do osób prowadzących działalność gospodarczą,
podlegających ubezpieczeniu społecznemu odrębnemu od pracowniczego. Podkreślić
należy, że różnica pomiędzy zaopatrzeniem emerytalno-rentowym pracowników a
ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą wyraża się
także w wysokości składek na to ubezpieczenie; składka dla osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą jest niższa od składki pobieranej od wynagrodzeń pracowniczych.
Pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego, że powołana
wyżej ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu osób prowadzących działal-
ność gospodarczą" samodzielnie i odrębnie określa wiek uprawniający do emerytury, a
Minister Pracy i Polityki Socjalnej nie skorzystał z delegacji w przepisie art. 9 ust. 7 w/w
ustawy..." jest prawidłowy, jednakże argument dotyczący niewydania przez Ministra
Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w porozumieniu z Ministrem Handlu Wewnętrznego i
Usług rozporządzenia ustalającego dla osób prowadzących działalność w warunkach
szkodliwych dla zdrowia, wiek emerytalny niższy niż określony w ust. 2 (dla mężczyzn
65 lat) ma znaczenie jedynie dla wykładni historycznej. Przepis ten bowiem otrzymał
nowe brzmienie nadane przepisem art. 7 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o
zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 266).
Bezprzedmiotowy jest zarzut kasacji podniesiony w uzasadnieniu o wystąpieniu
Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Pracy i Spraw Socjalnych o jednakowe
traktowanie pracowników i osób prowadzących działalność gospodarczą i stosowanie
również do tych osób wymienionego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. Jak to już wyjaśnił Sąd Apelacyjny wystąpienie Rzecznika dotyczyło
różnego traktowania, w zakresie uprawnień do wcześniejszej emerytury, pracowników
zatrudnionych w uspołecznionych i nieuspołecznionych zakładach pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy nie znalazł uzasadnionych podstaw
do uwzględnienia kasacji i z mocy powołanych przepisów oraz art. 393
12
KPC orzekł jak
w sentencji wyroku.
========================================