Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 stycznia 1998 r.
II UKN 453/97
W sytuacji, gdy prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w ła-
grze w ZSRR i więzieniu z przyczyn politycznych (art. 12 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr
142, poz. 950 ze zm.) zależy od ustalenia związku aktualnego inwalidztwa z
tymi represjami, to zasięgnięcie przez sąd wyłącznie "zaocznej" opinii biegłych
nie może być uznane za wyczerpujące rozpoznanie istoty sprawy.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 1998 r. sprawy z wniosku
Stanisława R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w A. o
rentę kombatancką, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyrok Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 16 lipca 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 21 lutego 1997
r. [...] i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 5 czerwca 1995 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
A. odmówił Stanisławowi R. uprawnień do renty inwalidzkiej w związku z pobytem w
więzieniu z przyczyn politycznych, ponieważ Wojewódzka Komisja Lekarska nie
stwierdziła u wnioskodawcy inwalidztwa w związku z tym pobytem w więzieniu.
Stanisław R. w odwołaniu od decyzji, nie precyzując zarzutów, wnosił o jej
zmianę i przyznanie mu uprawnień do renty inwalidy wojennego.
2
Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wy-
rokiem z dnia 21 lutego 1997 r. oddalił odwołanie. Sąd uznał, że stanowisko organu
rentowego jest zgodne z prawem (art. 7 ustawy z dnia 27 maja 1974 r. o zaopatrze-
niu inwalidów wojennych i wojskowych oraz członków ich rodzin - jednolity tekst: Dz.
U. z 1983 Nr 13, poz. 68 ze zm.). W uzasadnieniu Sąd Wojewódzki stwierdził, że
wnioskodawca był deportowany i przebywał w łagrach Z.S.R.R. w okresie od stycznia
1940 r. do listopada 1947 r. oraz w więzieniu PRL ze względów politycznych od maja
1953 r. do kwietnia 1955 r. Z tego tytułu uzyskał uprawnienia kombatanckie.
Jednocześnie Sąd ustalił, że obecne schorzenia Stanisława R. nie pozostają w
związku z jego pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych, a w konsekwencji nie
dają podstaw do zaliczenia do jakiejkolwiek grupy inwalidów wojennych.
Od powyższego wyroku Stanisław R. złożył apelację, w której wnosił o uchyle-
nie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Są-
dowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, za-
rzucając temu wyrokowi błędną ocenę stanu jego zdrowia. Schorzenie układu odde-
chowo-krążeniowego i cukrzyca pozostają bowiem, zdaniem wnioskodawcy, w przy-
czynowym związku z jego pobytem w więzieniu z powodów politycznych, czego nie
uwzględnili biegli sądowi. Wnioskodawca powołał się na zarządzenie Nr 18 Prezesa
ZUS z dnia 22 grudnia 1994 r., które tego rodzaju schorzenia traktuje jako związane
z pobytem w obozie, łagrze i więzieniu.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 16 lipca 1997 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu podzielił stanowisko
Sądu I instancji, iż nie istnieje związek przyczynowy między schorzeniami [...] a re-
presjami wojennymi i powojennymi, których doznał wnioskodawca. Takiego związku
nie ustalili biegli sądowi, którzy obecne schorzenia Stanisława R. (liczy on 76 lat)
uznali za schorzenia samoistne.
Pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżył powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego
kasacją, zarzucając naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 299
KPC, przez zaniechanie przeprowadzenia dowodu z przesłuchania wnioskodawcy w
charakterze strony, ponadto art. 5 KPC przez niepouczenie wnioskodawcy bądź jego
pełnomocnika o możliwości ubiegania się o ustanowienie adwokata z urzędu oraz
art. 241 KPC przez zaniechanie wysłuchania biegłych i niezlecenie im uzupełnienia
wydanej opinii, a także art. 378 § 2 KPC przez pominięcie przez Sąd drugiej instancji
tego, iż w wyniku uchybień Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Skar-
3
żący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył co następuje:
Kasacja jest uzasadniona.
Poza sporem pozostaje, iż wnioskodawca był przez wiele lat poddawany re-
presjom politycznym w łagrach i w więzieniu. Spór dotyczy związku schorzeń i inwa-
lidztwa wnioskodawcy z tymi represjami (art. 12 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach i niektórych osobach będących ofiarami represji ..., jednolity tekst: Dz.
U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.). W aktach sądowych znajduje się opinia bieg-
łych lekarzy sądowych wydana zaocznie [...]. Opinia ta jest negatywna co do związku
inwalidztwa wnioskodawcy, będącego obecnie bezspornie inwalidą I grupy, z jego
pobytem z przyczyn politycznych w łagrach i w więzieniu.
Doświadczenie uczy, że przy ustaleniu tego rodzaju związku istotne znaczenie
ma wywiad i bezpośrednie badanie. Do zakresu obowiązku biegłych lekarzy są-
dowych należy określenie, czy i jakie schorzenia mogły powstać w związku z repre-
sjami, którym wnioskodawca był poddawany i czy uzasadniają one zaliczenie go co
najmniej do III grupy inwalidów. Dokonanie tego rodzaju analizy wymaga bezpośred-
niego badania.
W tej sytuacji Sądy obu instancji, uznając opinię biegłych za wiarygodną, na-
ruszyły przepis art. 233 KPC oraz wspomniany w kasacji art. 299 KPC. Przesłu-
chanie wnioskodawcy w charakterze strony mogło mieć istotny wpływ na opinię bieg-
łych. Po tego rodzaju przesłuchaniu Sąd mógłby zażądać uzupełnienia tej opinii z
uwzględnieniem zeznań wnioskodawcy w charakterze strony oraz po przeprowadze-
niu bezpośredniego badania wnioskodawcy.
Reasumując Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest uzasadniona. W toku do-
tychczasowego postępowania doszło bowiem do naruszenia wspomnianych przepi-
sów postępowania, a naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art.
393
1
pkt 2 KPC).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy uchybienia te należy usunąć poprzez
przeprowadzenie bezpośredniego badania wnioskodawcy przez biegłych lekarzy
sądowych po uprzednim umożliwieniu mu złożenia wyjaśnień dotyczących warunków
pobytu w łagrze i więzieniu oraz powstania i rozwoju schorzeń.
4
Dlatego też Sąd Najwyższy na mocy art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================