Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 kwietnia 1998 r.
II UKN 581/97
Wypadek, jakiemu rolnik uległ podczas lub w związku z udziałem w
czynnościach organizacji społecznej, jaką jest samorząd rolniczy (Izba Rolni-
cza) nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej w rozumieniu ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 1998 r. sprawy z wniosku
Benedykta D. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi
Regionalnemu w G. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rol-
niczej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 12 września 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w G. de-
cyzją z dnia 27 lutego 1997 r. odmówiła wnioskodawcy Benedyktowi D. przyznania
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku, jakiemu uległ w dniu 30 września
1996 r., nie uznając tego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej, ponieważ w
chwili zdarzenia nie wykonywał zwykłych czynności związanych z prowadzeniem
działalności rolniczej.
W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Toruniu wnioskodawca domagał się przyznania mu jednorazowego odszko-
dowania twierdząc, że wypadkowi uległ w związku z wykonywaniem czynności zwią-
zanych z prowadzeniem działalności rolniczej. Po rozpoznaniu odwołania, Sąd Wo-
2
jewódzki wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...] oddalił odwołanie ustalając nastę-
pujący stan faktyczny:
„Okoliczności zdarzenia są bezsporne. W dniu 30 września 1996 r. rolnik Be-
nedykt D. wracał około godziny 9
40
z B. do W. W miejscowości S. zasnął za kierow-
nicą i uderzył w przydrożne drzewo. Rolnik wracał z B., gdzie był członkiem Komisji
Okręgowej, w związku z wyborami do Izby Rolniczej. W wyniku zdarzenia doznał
obrażeń ciała, stłuczenia klatki piersiowej i głowy”. Omawiając podstawę prawną wy-
roku Sąd podkreślił, że: „Spór sprowadza się jedynie do tego, czy zaistniałe zdarze-
nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 71, poz. 342 z 1993 r.).
Zgodnie z ust. 1 pkt 3 i 4 tego przepisu za wypadek przy pracy rolniczej uważa się
nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykony-
wania poza terenem gospodarstwa rolnego zwykłych czynności związanych z pro-
wadzeniem działalności rolniczej, albo w związku z wykonywaniem tych czynności i w
drodze do miejsca wykonywania tych czynności albo w drodze powrotnej. Przez
działalność rolniczą natomiast w myśl art. 6 powołanej ustawy rozumie się działal-
ność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, za-
sadniczej, pszczelarskiej, rybnej i leśnej. Przepis art. 11 ust. 2 przewiduje możliwość
określenia w drodze rozporządzenia jakie czynności nie wymienione w ust. 1 i 3
traktuje się w zakresie uprawnień do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy rolni-
czej, na równi z czynnościami związanymi z prowadzeniem działalności rolniczej.
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej nie wydał dotychczas takiego rozpo-
rządzenia chociaż może to uczynić na wniosek Rady Rolników.” Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego nie można w tym przypadku, poprzez art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o
ubezpieczeniu rolników zastosować odpowiednio przepisu 6 ust. 2 ustawy z 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144), bowiem ustawa o ubezpieczeniu
społecznym rolników (art. 11 ust. 2) samoistnie definiuje pojęcie wypadku przy pracy
rolniczej. Wnioskodawca w chwili wypadku wracał po zakończeniu pracy Komisji Wy-
borczej do Izb Rolniczych. Praca ta była pracą społeczną, nie była wykonywaniem
zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej, a odszkodo-
wanie za skutki wypadku otrzymał z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego NW, któ-
rym był objęty jako posiadacz samochodu.
3
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń w Gdańsku wyrokiem z dnia 12
września 1997 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając ustalenia i podsta-
wę prawną zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji.
Od tego wyroku wniósł kasację wnioskodawca i zarzucając, że zaskarżony
wyrok został wydany z „naruszeniem prawa materialnego w szczególności art. 11
ust. 1 p 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków poprzez błędną wykładnię powyższego przepisu i przyjęcie, że wypadek drogo-
wy w czasie pełnienia funkcji w izbie rolniczej nie ma związku z działalnością rolniczą
i nie może być z tego względu uznany za wypadek przy pracy rolniczej”, wnosił o
jego uchylenie w całości.
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:
[...] Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku, że udział rolnika w działalności samorządu rolniczego, który jest jego
obowiązkiem nałożonym przez ustawę, nie jest jednak zwykłą czynnością związaną z
prowadzeniem działalności rolniczej. Wprawdzie ustawa o ubezpieczeniu rolników
nie zawiera definicji pojęcia „zwykłych czynności związanych z prowadzeniem dzia-
łalności rolniczej”, jednakże logicznym jest uznanie, że są to czynności niezbędne do
prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Będą to więc czynności zwią-
zane w tak ścisły sposób z prowadzeniem gospodarstwa, że bez nich gospodarstwo
nie mogłoby funkcjonować prawidłowo, i zgodnie z wymogami postępu.
Prawidłowo też podkreślił Sąd Apelacyjny, iż nie można się zgodzić z poglą-
dem wnioskodawcy, że udział w działaniach samorządu rolniczego był czynnością
ściśle związaną z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Członkami samorządu rol-
niczego z mocy prawa są, między innymi, osoby fizyczne będące podatnikami podat-
ku rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym (art. 1 ust. 2 ustawy z 14 grud-
nia 1995 r., o izbach rolniczych (Dz.U. z 1996 r. Nr 1 poz. 3). Analiza zadań izb,
określonych w art. 5 ust. 1 tej ustawy, nie daje podstaw do przyjęcia, aby były to
czynności bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności rolniczej, bez których
gospodarstwo rolne członka izby nie mogłoby istnieć. Sporządzenie analiz, ocen,
opinii z zakresu produkcji rolnej oraz rynku rolnego i przedstawienie ich organom
administracji rządowej, występowanie z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych,
4
prowadzenie działalności na rzecz tworzenia rynku rolnego, poprawy warunków
zbytu płodów rolnych, doradztwo itp., są wprawdzie czynnościami wykonywanymi
przez rolnika będącego członkiem samorządu rolniczego lecz nie związanymi
bezpośrednio z jego działalnością rolniczą. Jaką działalność uznaje ustawa za dzia-
łalność rolniczą określa art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu rolników; jest to działal-
ność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, ogrodniczej i sadowniczej,
pszczelarskiej, rybnej i leśnej. Izby rolnicze można uznać za przymusową organiza-
cję zawodową rolników, które za zadanie mają rozwiązywanie problemów rolnictwa i
reprezentowanie interesów związanych z nim podmiotów, a więc za organizację
społeczną. Ustawa z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz in-
nych świadczeniach dla rolników (Dz.U. Nr 32, poz. 140) w art. 29 ust. 1 uznawała za
wypadek w gospodarstwie rolnym również taki, który nastąpił podczas wykonywania
zadań zleconych przez organizację społeczną. Od tej regulacji prawnej odstąpiła już
ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywi-
dualnych (jednolity tekst: Dz.U. Nr 24 z 1989 r. poz. 133 ze zm.), a także obecnie
obowiązująca ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nieuzasadniony jest
więc zarzut kasacji, że: „(...) nie można się zgodzić z argumentacją Sądu Apelacyj-
nego, zgodnie z którą w ustawodawstwie nastąpiło zawężenie pojęcia przy pracy
rolniczej, ponieważ wypadki przy wykonywaniu zleconych funkcji społecznych nie są
wymienione w obecnie obowiązującej ustawie. Brak kazuistycznego zapisu nie uza-
sadnia powyższego poglądu jeżeli zważyć, że ustawodawca definiując pojęcie wy-
padku przy pracy rolniczej w obecnie obowiązującej ustawie określił je w sposób
szeroki odwołując się do kryteriów i przesłanek ogólnych. Nie nastąpiło zatem ogra-
niczenie zakresu ubezpieczenia wypadkowego rolników, a jedynie została zmieniona
technika legislacyjnego zapisu uprawnień ubezpieczonych.”
Stosownie do art. 8 powołanej wyżej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 268 ze zm.) wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym było nagłe zdarze-
nie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas: 1) wykonywania zwyk-
łych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub w związku z
wykonywaniem takich czynności, 2) wykonywanie zadań zlecanych przez organizacje
polityczne lub społeczne bądź w związku z uczestniczeniem w organizowanych przez
te organizacje czynach społecznych. Porównanie treści tego przepisu z art. 11 ust. 1
aktualnie obowiązującej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jednoznacznie
5
wskazuje, że ustawodawca wyłączył z zakresu przedmiotowego pojęcia „wypadek
przy pracy w gospodarstwie rolnym” zdarzenia objęte art. 8 pkt 2 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. Takiej zmiany, zdecydowanie i jednoznacznie zawężającej pojęcie
„wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym”, nie można uznać jedynie za zmianę
techniki legislacyjnej. Intencja ustawodawcy wyłączenia z ochrony ubezpieczeniowej
zdarzeń, które nastąpiły podczas lub w związku z wykonywaniem zadań w
okolicznościach wskazanych w przytoczonym przepisie art. 8 pkt 2 ustawy z 14
grudnia 1982 r. nie budzi żadnych wątpliwości.
Słusznie również podkreśliły Sądy obu instancji, że nie zostało dotychczas
wydane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, który - na
podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu rolników - został upoważniony do
określenia, na wniosek Rady Rolników, jakie czynności nie wymienione w przyto-
czonym wyżej art. 11 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, traktuje się, w zakresie uprawnień do
świadczeń z ubezpieczenia z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, na równi z czyn-
nościami związanymi z prowadzeniem działalności rolniczej.
W świetle powyższego, Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym w sprawie,
podziela stanowisko Sądów obu instancji, że treść przepisu art. 11 ust. 1 pkt 3
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie daje podstaw do uznania, że wy-
padek, jakiemu uległ rolnik podczas lub w związku z udziałem w czynnościach orga-
nizacji społecznej jaką jest samorząd rolniczy (Izba Rolnicza) jest wypadkiem przy
pracy rolniczej, a brak rozporządzenia, wydanego z delegacji ustawowej art. 11 ust. 2
tej ustawy, uniemożliwia przyznanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia z ty-
tułu wypadku przy pracy rolniczej osobie, która uległa wypadkowi w takich okolicz-
nościach.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie zawiera
usprawiedliwionych podstaw, a zaskarżony wyrok w niczym nie naruszył wskazanych
przepisów prawa i na podstawie art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================