Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 kwietnia 1998 r.
II UKN 25/98
Wznowienie wypłaty świadczenia emerytalno-rentowego, zawieszonej z
powodu wyjazdu emeryta lub rencisty za granicę (art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin,
Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w związku z obwieszczeniem Prezesa Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 1994 r. o utracie mocy obowiązującej tego
przepisu (Dz.U. Nr 74, poz. 339), następuje na wniosek zainteresowanego zgło-
szony w trybie art. 103 ust. 1 tej ustawy.
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka, Sędziowie SN; Maria Mańkowska,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 1998 r. sprawy z wniosku
Alicji K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o wcześ-
niejszą wypłatę świadczenia emerytalnego, na skutek kasacji wnioskodawczyni od
wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia
18 września 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 4 marca 1997 r. [...] oddalił odwołanie Alicji K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia 21 listopada 1996 r. o wznowieniu wypłaty eme-
rytury z dniem 1 sierpnia 1995 r., a nie od grudnia 1981 r., względnie od dnia 29
czerwca 1994 r. - jak domagała się wnioskodawczyni. W motywach tego rozstrzyg-
nięcia Sąd Wojewódzki powołał się na następujące ustalenia oraz ich prawną kwali-
fikację.
2
Wnioskodawczyni Alicja K. pobierała emeryturę od dnia 1 maja 1979 r. do
dnia 9 listopada 1981 r. W grudniu 1982 r. wnioskodawczyni wyjechała do Szwecji, w
związku z czym wypłata należnej jej emerytury została zawieszona na podstawie art.
84 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). W dniu 16 listopada 1995 r.
wnioskodawczyni wystąpiła do organu rentowego o wznowienie wypłaty emerytury,
powołując się na obwieszczenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22
czerwca 1994 r. o utracie mocy obowiązującej art. 84 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 4 po-
wołanej ustawy (Dz. U. Nr 74, poz. 339). Zakład Ubezpieczeń Społecznych wznowił
wypłatę emerytury od dnia 1 sierpnia 1995 r., tj. za okres trzech miesięcy poprze-
dzających datę złożenia wniosku. Jednakże wnioskodawczyni w piśmie z dnia 15
listopada 1996 r. zażądała wypłaty zaległej emerytury od 10 listopada 1981 r., z
uwzględnieniem wszystkich waloryzacji oraz ustawowych odsetek, czemu ZUS w
piśmie z dnia 27 listopada 1996 r., sprzeciwił się ze względu na treść art. 101 ust. 1
pkt 1 ustawy o z.e.p.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego decyzja organu rentowego o wznowieniu wy-
płaty zawieszonej emerytury począwszy od 1 sierpnia 1995 r. jest zgodna z art. 101
ust. 1 ustawy o z.e.p. Przepis ten stanowi bowiem, że w razie ponownego ustalania
przez organ rentowy prawa do świadczeń, przyznane świadczenie wypłaca się od
miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń, jednak za okres nie dłuższy
niż 3 miesiące kalendarzowe poprzedzające miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o
ponowne rozpoznanie sprawy.
Apelację wniesioną od tego orzeczenia przez wnioskodawczynię, oddalił Sąd
Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 18
września 1997 r. [...]. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że
zgodnie z art. 103 ust. 1 ustawy o z.e.p. po ustaniu przyczyny powodującej wstrzy-
manie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przyczyny,
jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące kalendarzowe wstecz od miesiąca, w któ-
rym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej
wznowieniu. Wypłata świadczeń za dłuższy okres jej możliwa jedynie w sytuacji
wstrzymania wypłaty świadczenia w następstwie błędu organu rentowego - jednak za
okres nie dłuższy niż 3 lata wstecz od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o
wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu (art. 103 ust. 3
ustawy o z.e.p.). Takiego błędu nie można jednak przyjąć w rozpoznawanej sprawie.
3
W okresie objętym sporem obowiązywał bowiem art. 84 ust. 1 ustawy o z.e.p., który
stanowił, że prawo do emerytury lub renty ulegało zawieszeniu w razie wyjazdu eme-
ryta lub rencisty za granicę na pobyt stały, przy czym konsekwencją takiego zawie-
szenia było wstrzymanie wypłaty świadczenia (art. 102 ust. 1 pkt 1 ustawy o z.e.p.).
Przepis art. 84 ust. 1 i ust. 4 ustawy o z.e.p. utracił zaś moc obowiązującą dopiero
wskutek obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 1994
r, ogłoszonego w Dzienniku Ustaw z dnia 29 czerwca 1994 r.
Kasację od powyższego wyroku wniósł imieniem wnioskodawczyni jej adwo-
kat, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 103 ustawy o z.e.p. przez przyjęcie, że uchylenie przepisu art. 84
tej ustawy „nie skutkuje automatycznie i z mocy prawa przywrócenie prawa do
zawieszonego świadczenia emerytalnego i jego wypłaty” oraz domagając się na tej
podstawie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu lub Sądowi Wojewódzkiemu. W uzasadnieniu
skargi kasacyjnej podniesiono, że skoro na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy o z.e.p.
ZUS decydował z urzędu o zawieszeniu prawa do świadczenia emerytalnego i w
trybie art. 102 ust. 1 pkt 1 tej ustawy wstrzymywał jego wypłatę, to po utracie mocy
obowiązującej art. 84 ustawy powinien zastosować tę samą metodę i z powołaniem
się na przepisy art. 103 ust.1 wydać z urzędu decyzję o wznowieniu wypłaty.
Wnosząca kasację zwraca też uwagę na popełniony przez oba Sądy błąd w
ustaleniach faktycznych. Sądy ustaliły bowiem, że wyjechała ona w grudniu 1982 r,
podczas gdy naprawdę nastąpiło to w grudniu 1981 r. Skarżąca zadaje zatem pyta-
nie „co ze świadczeniami należnymi jej za okres od grudnia 1982 roku?” Skarżąca
twierdzi wreszcie, że w świetle art. 84 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p. ZUS powinien na-
leżne jej świadczenia wypłacać przynajmniej przez okres 12 miesięcy. Tymczasem
organ rentowy nie badał charakteru wyjazdu skarżącej do Szwecji i autorytatywnie
stwierdził, że był to wyjazd na pobyt stały, a Sądy obu instancji ocenę tę bezkrytycz-
nie zaakceptowały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu, gdyż zaskarżony wyrok nie na-
rusza art. 103 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), a do tego zarzutu ogranicza
4
się przedmiotowa skarga. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację tylko w jej granicach,
wyznaczonych zwłaszcza przez przytoczone podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie,
biorąc pod rozwagę z urzędu wyłącznie nieważność postępowania (art. 393
11
KPC).
Przedmiotem kasacyjnej kontroli nie mogą być zatem twierdzenia kwestionujące
ustalenia faktyczne zaskarżonego wyroku. Twierdzeń tych skarżąca nie łączy bo-
wiem z zarzutem naruszenia przepisów procesowych, mogącego wywrzeć istotny
wpływ na wynik sprawy, wobec czego Sąd Najwyższy wiążą ustalenia faktyczne po-
czynione lub zaakceptowane przez Sąd drugiej instancji. Informacyjnie można nato-
miast zauważyć, że ustalenie co do wyjazdu skarżącej do Szwecji w grudniu 1982 r.
(zamiast w grudniu 1981 r.) jest oczywistym błędem pisarskim, który ma dla przed-
miotowej sprawy takie tylko znaczenie, że jako podstawę zawieszenia prawa do
emerytury należałoby w okresie do końca 1982 r., tzn. pod rządem ustawy z dnia 23
stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.), traktować przepisy - wydanego z upoważnienia jej art.
65 ust. 3 - rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 stycznia 1969 r. w sprawie nie-
zawieszania prawa do emerytury lub renty (Dz. U. Nr 3, poz. 16), normujące kwestię
zawieszalności prawa do świadczeń na czas pobytu za granicą na podobnych zasa-
dach jak ustawa o p.z.e.
Co się natomiast tyczy zarzutu naruszenia art. 103 ustawy o p.z.e., to jest on
chybiony. Skarżąca przyjmuje bowiem założenie, że jeżeli wznowienie wypłaty
świadczenia emerytalno-rentowego w związku z ustaniem przyczyny powodującej
wstrzymanie jego wypłaty następuje - zgodnie z art. 103 ust. 1 ustawy o p.z.e. - na
wniosek lub z urzędu, to organ rentowy powinien działać z urzędu zwłaszcza wów-
czas, gdy na podstawie art. 84 ust. 1 ust. 1 i art. 102 ust. 1 tej ustawy z urzędu za-
wiesił prawo do emerytury, a następnie z urzędu wstrzymał wypłatę świadczenia.
Skarżąca nie dostrzega jednak, że zasadą postępowania w sprawach emerytalno-
rentowych jest wszczynanie go na podstawie wniosku, o ile ustawa o z.e.p. lub prze-
pis szczególny nie stanową inaczej (art. 89 ust. 1 ustawy o z.e.p.). Jeżeli więc
ustawa nie przewiduje - jak np. w art. 89 ust. 4 - działania tylko z urzędu i dopuszcza
wszczęcie postępowania na wniosek lub z urzędu, to zastosowanie ma wówczas
ogólna zasada wnioskowości, wobec czego udzielenie organowi rentowemu równo-
czesnej kompetencji do decydowania z urzędu nie jest połączone z obowiązkiem
czynienia z niej użytku.
5
Decyzję o wznowieniu wypłaty świadczenia w trybie art. 103 ust. 1 ustawy o
z.e.p. wydaje się zatem w zasadzie na wniosek zainteresowanego. W odniesieniu do
wznowienia wypłaty świadczenia zawieszonego z powodu wyjazdu emeryta lub ren-
cisty za granicę wynikało to zresztą wyraźnie z treści przepisu art. 84 ust. 4 ustawy
przed utratą przezeń mocy obowiązującej w następstwie obwieszczenia Prezesa
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 74, poz. 339).
Przepis ten stanowił bowiem, że prawo do świadczeń zawieszonych w związku z
wyjazdem za granicę przywraca się na wniosek emeryta lub rencisty od dnia powrotu
do kraju, jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące kalendarzowe wstecz od mie-
siąca, w którym zgłoszono wniosek. Z uregulowaniem tym korespondowało też pier-
wotne brzmienie art. 103 ust. 1 ustawy o z.e.p., który w zdaniu 2 stanowił, że „przepis
art. 84 ust. 4 stosuje się odpowiednio”, a więc do wznowienia wypłaty świadczenia po
przywróceniu doń prawa w związku z powrotem emeryta lub rencisty z zagranicy do
kraju.
Poza argumentami z wykładni historycznej, tezę o wnioskowym charakterze
decyzji w sprawie wznowienia wypłaty świadczenia na podstawie art. 103 ust. 1
ustawy o z.e.p. wspiera też aktualne brzmienie tego przepisu, nadane mu ustawą z
dnia 25 października 1996 r. o waloryzacji emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 636). Wskutek wspomnianej nowelizacji przepis art. 103
ust. 1 ustawy o z.e.p. postanawia teraz, że w razie ustania przyczyny powodującej
wstrzymanie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przy-
czyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wzno-
wienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu. Prawodawca nie
przewiduje więc już możliwości wznowienia wypłaty świadczenia za jakikolwiek okres
poprzedzający miesiąc zgłoszenia wniosku.
Z wyżej podanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================