Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 czerwca 1998 r.
II UKN 104/98
Jeżeli zgodnie z obowiązującym porozumieniem płacowym i regulaminem
wynagradzania prowizyjnego, wynagrodzenie to przysługiwało wyłącznie za
czas faktycznie przepracowany, to za okres nieobecności w pracy, spowodo-
wanej pobytem w areszcie tymczasowym, prowizja nie przysługuje i nie może
być uwzględniona przy ustalaniu wysokości zasiłku chorobowego.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 1998 r. sprawy z wniosku
Henryka R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o wy-
sokość świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjne-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 3 grudnia 1997 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B., decyzją z dnia 21 marca 1995
r., odmówił Henrykowi R. uwzględnienia w podstawie wymiaru jego zasiłku cho-
robowego ruchomego wynagrodzenia prowizyjnego wobec ustalenia, że wynagro-
dzenie to nie zostało wnioskodawcy wypłacone, zgodnie z uregulowaniami porozu-
mienia płacowego z 1991 r., że za okres tymczasowego aresztowania pracownika ta
część wynagrodzenia nie przysługuje. Z tego też powodu Oddział odmówił wniosko-
dawcy podwyższenia wysokości zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjne-
go.
W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku wnioskodawca domagał się obliczenia zasiłku chorobowego i
2
świadczenia rehabilitacyjnego według wynagrodzenia w pełnej wysokości tj. od wy-
nagrodzenia stałego i prowizyjnego wynagrodzenia ruchomego.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 30 września 1997 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca
pracował od 1 kwietnia 1991 r. w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń w B., (od
1992 r. w Spółce Akcyjnej) na stanowisku dyrektora i inspektora w B. W dniu 4
stycznia 1993 r. został tymczasowo aresztowany i z uwagi na 3 miesięczną nieobec-
ność w pracy umowa o pracę wygasła z dniem 4 kwietnia 1993 r.
Od dnia 15 kwietnia 1993 r. wnioskodawca pobierał zasiłek chorobowy przez
okres sześciu miesięcy a przez kolejnych sześć miesięcy - świadczenie rehabilita-
cyjne. Za podstawę wymiaru tych świadczeń organ rentowy przyjął stałe wynagro-
dzenie wnioskodawcy, w pełnej wysokości, za miesiące styczeń, luty i marzec 1993
r., bez uwzględnienia prowizyjnego wynagrodzenia ruchomego. Sąd ten ustalił, że
stosownie do przepisów regulaminu i porozumienia płacowego, obowiązujących w
zakładzie pracy wnioskodawcy, ruchome wynagrodzenie w postaci prowizji przysłu-
giwało za faktycznie przepracowany czas pracy. Według Sądu, skoro wynagrodzenie
prowizyjne za okres przebywania wnioskodawcy w areszcie śledczym nie przysługi-
wało, to podstawa wymiaru zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego
wnioskodawcy została ustalona prawidłowo. Zgodnie bowiem z art. 12 ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze
zm.) w związku z § 1 ust. 1 pkt 1 i § 9 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z 6
czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego i
pokrywania wydatków na te zasiłki (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 33, poz. 157 ze
zm.) podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wy-
nagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres trzech miesięcy poprzedzających
miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku
W uzasadnieniu swego wyroku powołał się Sąd także na prawomocny wyrok
Sądu Rejonowego [...], którym oddalono powództwo Henryka R. przeciwko PZU S.A.
Oddział Okręgowy w B. i PZU S.A. Inspektoratowi w B. o zasądzenie między innymi
nie wypłaconego wynagrodzenia prowizyjnego za okres od grudnia 1992 r. do 4
kwietnia 1993 r.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, wyro-
kiem z dnia 3 grudnia 1997 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, uznając za prawid-
3
łowe zarówno stan faktyczny ustalony przez Sąd pierwszej instancji, jak i wskazaną
podstawę prawną rozstrzygnięcia.
W kasacji od tego wyroku wnioskodawca, który wskazując jako jej podstawę
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię § 11 Rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpie-
czenia społecznego oraz pokrywania wydatków na te zasiłki „poprzez uznanie, iż do
wynagrodzenia w pełnej wysokości uwzględnianego przy ustalaniu podstawy wymia-
ru zasiłku chorobowego mimo, iż pracownik pobierał wynagrodzenie zmniejszone w
związku z pobytem w areszcie tymczasowym nie zalicza się części ruchomej-prowi-
zyjnej wynagrodzenia powoda” wnosił o „rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez
zmianę zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji polegającą na uwzględnieniu
roszczenia powoda tj. ustaleniu, że do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego na-
leży przyjąć w przedmiotowej sprawie wynagrodzenie w pełnej wysokości a więc
składające się z części stałej i części ruchomej-prowizyjnej...”
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Jest poza sporem, że wnioskodawca w okresie trzech miesięcy kalendarzo-
wych poprzedzających miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku chorobowego
oraz następnie do świadczenia rehabilitacyjnego, otrzymał wynagrodzenie bez
uwzględnienia jego części prowizyjnej. Bezsporne jest również, że prawomocnym
wyrokiem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 24 kwietnia 1996 r. [...], oddalono
powództwo wnioskodawcy wniesione przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych S.A. i Inspektoratowi w B. o wypłatę między innymi „połowy wyna-
grodzenia prowizyjnego należnego w okresie od stycznia do marca 1993 r.” Rewizja
wnioskodawcy od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1996 r. [...],
a Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 78/97 oddalił jego ka-
sację.
Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu Sądu Wojewódz-
kiego i zaakceptowany przez Sąd Apelacyjny, że skoro zgodnie z obowiązującym w
zakładzie pracy wnioskodawcy porozumieniem płacowym i regulaminem wynagra-
dzania prowizyjnego, wynagrodzenie to przysługiwało wyłącznie za czas faktycznie
przepracowany, to za okres nieobecności w pracy, spowodowanej pobytem w aresz-
4
cie tymczasowym, prowizja nie przysługiwała. Bezpodstawny jest zarzut kasacji, że z
takim stanowiskiem Sądu nie można się zgodzić, „(...) ponieważ powód w związku z
tymczasowym aresztowaniem oczywiście nie mógł świadczyć pracy i wskutek tego
otrzymywał zmniejszone wynagrodzenie a poprzez „pełne wynagrodzenie”, o którym
mowa w § 11 rozporządzenia należy rozumieć takie wynagrodzenie, jakie pracownik
by otrzymywał, gdyby nie był aresztowany”.
Jak wynika z wyjaśnienia Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
S.A. z dnia 28 czerwca 1993 r. [...] do § 9 ust. 2 porozumienia płacowego z 1991 r.,
stanowiącego, że: „ruchome wynagrodzenie prowizyjne przysługuje pracownikowi za
faktycznie przepracowany czas pracy oraz okres urlopu wypoczynkowego” wprowa-
dzono aneks z dnia 21 lutego 1992 r. dodając do § 9 ust. 3 o następującej treści: „Za
okres choroby wypłaca się prowizję pracowniczą w wysokości 50-70% stawki jaka
przysługuje pracownikowi. Do podstawy obliczenia zasiłku macierzyńskiego i opie-
kuńczego włącza się prowizję pracowniczą w wysokości przeciętnej prowizji z trzech
ostatnich miesięcy.” To szczegółowe uregulowanie wypłacania wynagrodzenia pro-
wizyjnego za okresy, w których pracownik nie świadczył pracy z określonych przy-
czyn wskazuje, że aneksem w sposób świadomy i jednoznaczny, wyłączono możli-
wość wypłacania prowizyjnej części wynagrodzenia tym pracownikom, którzy nie
mogli świadczyć pracy z powodu tymczasowego aresztowania.
Zgodnie z § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w
sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania
wydatków na te zasiłki (Dz.U. Nr 33, poz. 157 ze zm.) zwanego dalej rozporządze-
niem, które obowiązywało do dnia 1 marca 1995 r., podstawę wymiaru zasiłku cho-
robowego stanowiło (...) przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracowni-
kowi. Przepisu tego nie można pominąć przy dokonywaniu wykładni przepisu § 11
rozporządzenia, który ma zastosowanie w rozpatrywanej sprawie. Przepis ten sta-
nowi, że: „Jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, pracownik pobierał wynagrodzenie w
zmniejszonej wysokości w związku z pobytem w areszcie tymczasowym, przy ustala-
niu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnia się wynagrodzenie w pełnej
wysokości.” W obydwu tych przepisach ustawodawca użył czasowników w czasie
przeszłym, jednakże w § 1 w postaci dokonanej (wynagrodzenie wypłacone), nato-
miast w § 11 w postaci niedokonanej (pracownik pobierał). Ta gramatyczna różnica,
zwłaszcza postać czasownika „pobierać” prowadzi - zdaniem składu orzekającego -
5
do wniosku, że stosownie do § 11 rozporządzenia za podstawę wymiaru zasiłku cho-
robowego pracownika, który w związku z pobytem w areszcie tymczasowym (w okre-
sie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego) pobierał wynagrodzenie w zmniejszonej wysokości, przyjmuje się wy-
nagrodzenie w pełnej wysokości, niezależnie od tego, czy spełnione zostały przes-
łanki warunkujące wyrównanie wynagrodzenia za ten okres, określone w § 6 ust. 2
rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 18 grudnia 1974 r. w
sprawie obliczania wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy... (Dz.U. Nr 51,
poz. 334 ze zm.) obowiązującego do dnia 2 czerwca 1996 r. Przepis § 11 rozporzą-
dzenia jest przepisem szczególnym, stanowiącym wraz z § 10 wyjątek od zasady
określonej w § 1 tj. zasady uwzględniania w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego
wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi i jako przepis szczególny podlega
wykładni ścisłej. Wysokość podstawy wymiaru zasiłku chorobowego była i jest ściśle
powiązana z wysokością wynagrodzenia realnie uzyskanego przez pracownika w
okresie poprzedzającym zachorowanie i omawiane rozporządzenie w sposób jedno-
znaczny, w poszczególnych przepisach wskazywało sytuacje, w których w podstawie
wymiaru zasiłku chorobowego uwzględniane było wynagrodzenie przysługujące a nie
wypłacone (§ 3, § 5).
Sąd Najwyższy nie podziela poglądu wyrażonego w kasacji, że przez zawarte
w § 11 rozporządzenia sformułowanie „wynagrodzenie w pełnej wysokości” należy
rozumieć takie wynagrodzenie jakie pracownik by otrzymał, gdyby nie był areszto-
wany. Wnoszący kasację nie przedstawił żadnego wywodu prawnego dla poparcia
tego poglądu, a nie potwierdza go ani wykładnia gramatyczna, jak wyżej wskazano,
ani też inne metody wykładni. Poprzez „wynagrodzenie w pełnej wysokości”, o któ-
rym mowa w § 11 rozporządzenia należy więc rozumieć wynagrodzenie wypłacone
pracownikowi w wysokości ograniczonej, zgodnie z § 11 ust. 2 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 20 grudnia 1974 r. w sprawie regulaminów pracy oraz zasad
usprawiedliwiania nieobecności w pracy i udzielania zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 49,
poz. 299 ze zm.) do połowy wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszerego-
wania, zwiększone o pozostałą połowę tegoż wynagrodzenia.
Bezprzedmiotowe jest powołanie w kasacji, instrukcji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 6 lipca 1983 r. w sprawie świadczeń pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.Urz. ZUS z 1983 r. Nr 6, poz.
19) według której w razie pobierania wynagrodzenia w zmniejszonej wysokości w
6
związku z pobytem w areszcie tymczasowym przy ustalaniu podstawy wymiaru zasił-
ku chorobowego uwzględnia się wynagrodzenie w pełnej wysokości jedynie z wyłą-
czeniem składników nie uwzględnionych w podstawie wymiaru zasiłku. Zdaniem
wnoszącego kasację skoro w załączniku nr 1 do tej instrukcji zawierającym wykaz
składników wynagrodzenia, których nie uwzględnia się w podstawie zasiłku choro-
bowego, nie wymieniono prowizji, to również wynagrodzenie prowizyjne, którego
wnioskodawca nie otrzymał za okres przebywania w tymczasowym areszcie powinno
być uwzględnione przy ustalaniu podstawy wymiaru jego zasiłku chorobowego. Sąd
Najwyższy nie podziela tego poglądu. Przede wszystkim instrukcja Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych nie jest normą prawną, rodzącą podmiotowe roszczenia, lecz
regułą interpretacyjną stosowaną w praktyce organów rentowych. Ponadto, w syste-
mie ekonomicznym w roku 1983, wynagrodzenie prowizyjne było stosowane w bar-
dzo ograniczonym zakresie, najczęściej stanowiło wynagrodzenie osób wykonują-
cych pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia na rzecz jednostek
gospodarki uspołecznionej, które to osoby podlegały odrębnemu od pracowniczego
ubezpieczeniu społecznemu. Odrębnie też uregulowano ustalanie składek i zasady
obliczania podstawy wymiaru świadczeń przysługujących tym osobom.
Sąd Najwyższy zauważa, że na podstawie § 2 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia
wynagrodzenie osiągane przez pracowników zatrudnionych w charakterze pośredni-
ków ubezpieczeniowych Państwowego Zakładu Ubezpieczeń mogło być uważane za
wynagrodzenie ulegające znacznemu wahaniu a wówczas, zgodnie z § 1 pkt 2 tegoż
rozporządzenia, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowiło przeciętne, mie-
sięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres 12 miesięcy kalendarzo-
wych poprzedzających miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku chorobowego,
lecz rozważania na ten temat wykraczają poza ramy rozpatrywanej kasacji.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że zaskarżony wyrok nie
narusza wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego a kasacja, wobec
braku usprawiedliwionych podstaw, podlega oddaleniu i na podstawie art. 393
12
KPC
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================