Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 sierpnia 1998 r.
II UKN 146/98
1. Ochrona pracownika na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) obejmuje czyn-
ności podejmowane zwykle w podróży służbowej, w tym także związane z uza-
sadnionym poszukiwaniem pomocy lekarskiej.
2. Przyczyną zewnętrzną wypadku w czasie podróży służbowej, może
być także niezapewnienie przez pracodawcę należytej opieki medycznej pra-
cownikowi.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Stefania
Szymańska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 1998 r. sprawy z powództwa
Ewy K. przeciwko Joannie T., Stanisławowi T. i interwenientowi ubocznemu Zak-
ładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o ustalenie, na skutek kasacji
powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Poznaniu z dnia 21 listopada 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki i sprawę
przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poz-
naniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Pozna-
niu oddalił powództwo Ewy K. w sprawie przeciwko Joannie T. i Stanisławowi T.
Przedsiębiorstwo Zagraniczne „A.” w P. o ustalenie, że zgon męża powódki Floriana
2
w dniu 15 lutego 1995 r. na terenie Niemiec podczas odbywania podróży służbowej,
był wypadkiem przy pracy, ustalając następujący stan faktyczny:
W dniu 13 lutego 1995 r. mąż powódki zatrudniony w pozwanym przedsię-
biorstwie udał się w podróż służbową do Niemiec, jako pomocnik kierowcy. W odleg-
łości około 100 km od granicy źle się poczuł, skarżąc się na silny ból w okolicy
mostka oraz duszności, nie chciał jednak przerwać podróży ani udać się do szpitala
w Dreźnie. Wobec utrzymywania się silnych dolegliwości został przewieziony pogo-
towiem do szpitala z podejrzeniem zawału serca. W szpitalu rozpoznano ostre za-
palenie oskrzeli i niedokrwistość, a w dniu następnym mąż powódki - wbrew zalece-
niom lekarzy - opuścił szpital i był widziany w godzinach wieczornych - ok. godz. 19
00
- na terenie stacji benzynowej. Sprawiał wrażenie cierpiącego - poruszał się w pozycji
pochylonej, trzymał się za brzuch. Widziano go tam także w dniu 15 lutego 1997 r.,
ale gdy go znaleziono był już w stanie agonalnym, a reanimowanie nie dało rezultatu.
Trzeba zauważyć, że mimo zimy, mąż wnioskodawczyni - poza bielizną i butami -
ubrany był jedynie w sweter i spodnie.
Na podstawie opinii biegłych Sąd przyjął, że przyczyną zgonu męża powódki
była tamponada osierdzia na skutek pęknięcia ściany tętnicy głównej aorty. W ocenie
Sądu, rozpoznanie martwicy aorty za życia człowieka jest praktycznie niemożliwe,
stąd nie ma znaczenia fakt, iż mąż powódki nie posiadał świadectwa kwalifika-
cyjnego w rozumieniu prawa o ruchu drogowym. W konkluzji wskazano, że śmierć
Floriana K. nastąpiła z przyczyn naturalnych bez związku z przebiegiem podróży
służbowej. Stanowisko to w pełni podzielił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu, który wyrokiem z dnia 21 listopada 1997 r. [...] oddalił
apelację powódki, zmieniając jedynie postanowienie w przedmiocie kosztów postę-
powania zawarte w sentencji zaskarżonego wyroku.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgon pracownika związany był z jego sa-
mowolnym wyjściem ze szpitala i nie wiązał się z podróżą służbową w rozumieniu
art. 6 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją powódka i zarzucając naruszenie przepi-
sów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 224 § 1, 227,
233, 382 i 285 KPC - oraz naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 6 ustawy wypadkowej, wniosła o jego uchylenie oraz poprzedzającego go wyroku
3
Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Zdaniem skarżącej „śmierć Floriana K. nastąpiła przynajmniej częściowo w
wyniku przyczyny zewnętrznej i była związana z wykonywaną przez niego pracą
podczas odbywania podróży służbowej za granicą”.
W odpowiedzi na kasację interwenient uboczny - Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych - Oddział w P. - wniósł o oddalenie kasacji stwierdzając, że zgon męża po-
wódki był wynikiem przyczyny wewnętrznej, co prawidłowo ustalił Sąd Wojewódzki,
trafnie oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Sąd Wojewódzki, aprobując ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierw-
szej instancji, naruszył przepis art. 233 § 1 KPC, błędnie bowiem przyjął, że Sąd
Rejonowy wnikliwie ocenił materiał dowodowy w ramach swobodnej oceny dowodów.
Dotyczy to w szczególności dowodu z opinii sądowo-lekarskiej (kardiologicznej) spo-
rządzonej w II Klinice Kardiologii Instytutu Kardiologii AM w P. W świetle opinii
śmierć męża powódki była skutkiem pęknięcia ściany tętnicy głównej z następującym
wylewem krwi do worka osierdziowego, co doprowadziło do tamponady osierdzia i
zatrzymania krążenia. Podłożem tego była nieznanego pochodzenia martwica błony
środkowej naczynia. W ocenie biegłych, choroba będąca przyczyną śmierci Floriana
K. „nie została rozpoznana na oddziale szpitala w G.”, a „prawdopodobnie dłuższa
obserwacja szpitalna umożliwiłaby postawienie właściwej diagnozy i wykonanie
ratującej życie operacji”.
Z przedstawionego w części wstępnej stanu faktycznego wynika, że już w
trakcie jazdy na terenie Niemiec, mąż powódki źle się czuł i to pogarszające się sa-
mopoczucie doprowadziło do jego hospitalizacji. Należy zauważyć, że mimo stanu
zdrowia Floriana K., nie został przyjęty do Kliniki Uniwersyteckiej, a umieszczenie na
oddziale intensywnej terapii Szpitala Ewangelickiego nastąpiło 13 lutego 1995 r. po
godzinie 22
00
. Dodać do tego należy trudności w komunikowaniu się i zbieraniu wy-
wiadów, wynikające z nieznajomości języka niemieckiego, a także brak dokumentów
i pieniędzy. Opuszczenie przez Floriana K. Szpitala w dniu następnym (14 lutego
1995 r.) o godzinie 10
00
mogło być wynikiem przeświadczenia, że przyczyną jego
złego samopoczucia jest rozpoznane ostre zapalenie oskrzeli, a nadto zrozumiały
4
stres wynikający z faktu przebywania w obcym środowisku bez możliwości komuni-
kowania się z nim. Opuszczenie Szpitala i długą podróż do W. na stację benzynową,
przy nieznajomości języka, braku dokumentów, pieniędzy i odpowiedniej do zimowej
pory roku odzieży, spowodowały - w ocenie biegłych - „znaczne pogorszenie stanu
chorego, prowadzące do nasilenia krwawienia do worka osierdziowego i śmierci.
Obciążenia psychiczne (stres) i fizyczne po opuszczeniu Szpitala wtórnie przyczyniły
się do pogorszenia stanu zdrowia i śmierci (wtórna przyczyna zewnętrzna)”.
Powyższe ustalenia wyraźnie wskazują, że wydarzenia w dniach 13 do 15 lu-
tego 1995 r. miały charakter jednorodny, wzajemnie z siebie wynikający, stąd „dzie-
lenie ich” przez Sąd Wojewódzki na etap do czasu przyjęcia męża powódki do
Szpitala i etap po „samowolnym” - w ocenie Sądu - opuszczeniu Szpitala nie jest
uzasadnione. Podobnie należy ocenić stanowisko Sądu, że „skutek w postaci zgonu
pracownika, nie nastąpił dlatego, że mąż powódki zachorował i został umieszczony w
szpitalu, lecz dlatego, że będąc chory, w czasie już trwającej przerwy w pracy, sa-
modzielnie podjął decyzję o opuszczeniu szpitala”, co było „odrębnym zdarzeniem,
bez żadnego związku z pracą”. Powtórzyć należy, że opuszczenia Szpitala Ewange-
lickiego przy - jak się wydaje - niezainteresowaniu personelu (z punktu 11 protokołu
oględzin zwłok wynika, że na ciele zmarłego były umieszczone elektrody przylepne) i
niezrozumienia ewentualnych zaleceń lekarskich, nie może być uznane za świadomą
decyzję męża powódki i „odrębne zdarzenia”, ale konsekwencją już istniejącego
schorzenia, na które nałożył się stres psychiczny - zrozumiały w okolicznościach
sprawy. Trafny jest także zarzut naruszenia art. 6 ustawy wypadkowej, a mówiąc do-
kładniej jego ust. 2 pkt 1. W myśl tego przepisu na równi z wypadkiem przy pracy
traktuje się - w zakresie uprawnień do świadczeń - wypadek, któremu pracownik
uległ w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone w
ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które
nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań. Za wypadek
zrównany z wypadkiem przy pracy uważa się więc zdarzenie nagłe, wywołane przy-
czyną zewnętrzną i pozostające w związku czasowym z wykonywaniem podróży
służbowej. W wyroku z dnia 12 sierpnia 1977 r., III PRN 25/77 (OSPiKA 1977 z. 2,
poz. 22) Sąd Najwyższy uznał, że wypadek, jakiemu uległ pracownik delegowany
podczas czynności przygotowawczych do nocnego spoczynku, ma charakter wypad-
ku zrównanego z wypadkiem przy pracy (art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy). Na postawie
tego przepisu podlegają ochronie wszelkie czynności, które zwykle wykonuje pra-
5
cownik znajdujący się w podróży służbowej (podróż, pobyt w miejscu zakwaterowa-
nia, zakupy, przygotowanie posiłku, odpoczynek). Ochrona ta jest tym bardziej zro-
zumiała w sytuacji, gdy na skutek gwałtownej choroby naturalnej, pracownik podej-
muje czynności zmierzające do uzyskania pomocy lekarskiej. Ta szeroka ochrona
zagwarantowana pracownikowi w podróży służbowej, nie obejmuje jedynie postępo-
wania pracownika nie pozostającego w związku z wykonywaniem powierzonych mu
zadań (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1990 r., II PRN 10/90 - PiZS
1991 nr 4, poz. 62). Przyczyną zewnętrzną w czasie podróży służbowej - w tych oko-
licznościach - może być także niezapewnienie przez pracodawcę (nawet przez niego
niezawinione) należytej opieki medycznej pracownikowi, co w konsekwencji dopro-
wadziło do jego zgonu. Odmienne stanowisko w tej mierze Sądów obu instancji na-
rusza przepis art. 6 ustawy wypadkowej.
Z tych wszystkich względów, w uwzględnieniu kasacji, uchylono zaskarżony
wyrok w części oddalającej apelację powódki od wyroku Sądu pierwszej instancji i
sprawę przekazano Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, na pods-
tawie art. 393
13
§ 1 KPC. O kosztach postępowania orzeczono po myśli art. 108 § 2
w związku z art. 393
19
KPC.
========================================