Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lutego 1998 r.
II UKN 435/98
Zaniechanie powiadomienia terenowego organu administracji państwo-
wej o podjętej działalności gospodarczej przez osobę podlegającą ubezpie-
czeniu społecznemu z tytułu tej działalności, nie wyłącza obowiązku zgłoszenia
wniosku o objęcie ubezpieczeniem społecznym z tytułu tej działalności i nie
zwalnia od zapłaty należnych składek (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospo-
darczą oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm. w
brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 1997 r.).
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Teresa Romer, Stefania
Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 lutego 1999 r. sprawy z wniosku Te-
resy M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.W. o usta-
lenie obowiązku ubezpieczenia i zapłatę zaległych składek, na skutek kasacji wnios-
kodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 maja 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W decyzji z dnia 8 listopada 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Z.W. stwierdził, iż Teresa M. podlega ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej od dnia 1 sierpnia 1990 r. i wymierzył zaległe składki za
nieprzedawniony okres od dnia 1 października 1990 r. w kwocie: 7259,25 zł (składki
na ubezpieczenie społeczne) i 520,90 (składki na Fundusz Pracy), co daje łącznie
16.083,64 zł. Jednakże kolejną decyzją z dnia 24 marca 1997 r., po wznowieniu pos-
tępowania administracyjnego uchylono częściowo powołaną na wstępie decyzję i
2
wyłączono wnioskodawczynię z ubezpieczenia społecznego osób prowadzących
działalność gospodarczą za okres od 1 sierpnia 1990 r. do 31 października 1990 r.
Od powyższej decyzji wnioskodawczyni złożyła odwołanie i powołując się na
fakt opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników wniosła o uchylenie
zaskarżonej decyzji i zwolnienie jej od obowiązku uiszczenia zaległej kwoty. Pod-
niosła, iż organ rentowy któremu znany był fakt prowadzenia przez nią działalności
gospodarczej, winien był we właściwym zakresie objąć ją stosownym ubezpiecze-
niem społecznym i zobowiązać do ponoszenia składek. W chwili obecnej żądanie tak
wysokiej kwoty, w tym odsetek, jest sprzeczne z prawem i zasadami współżycia spo-
łecznego.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 13 listopada 1997 r. oddalił odwołanie. Sąd wywiódł, że odwołująca się, która
prowadziła działalność gospodarczą od dnia 5 listopada 1990 r., winna sama ustalić,
jakie zobowiązania ciążą na niej w związku z rozpoczęciem działalności. Wysokość
osiąganych przez zainteresowaną w tym okresie dochodów nie ma wpływu na obo-
wiązek ubezpieczenia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 7 maja 1998 r. oddalił apelację wnioskodawczyni,
jako nieuzasadnioną. W motywach wyroku Sąd Apelacyjny podkreślił, iż obowiązko-
wemu ubezpieczeniu społecznemu określonemu ustawą z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) podlegają osoby fi-
zyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą na podstawie
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Ubezpieczenie to powstaje z dniem
rozpoczęcia działalności rodzącej taki obowiązek, a osoba prowadząca taką dzia-
łalność jest obowiązana do „jej” ubezpieczenia. W przypadku zbiegu ubezpieczenia z
tej ustawy z ubezpieczeniem społecznym rolników indywidualnych, pierwszeństwo
miało ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą. Wy-
nika to wprost z art. 1 ust. 1 pkt 1, art. 3 ust. 1 i art. 22 ust. 1 oraz art. 2 ust. 2 ustawy
z dnia 18 grudnia 1976 r. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu pows-
taje więc z mocy samej ustawy, jeżeli istnieją określone w niej warunki. Konsekwen-
cją tego jest określony w art. 23 ust. 1 tej ustawy obowiązek opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne. Wobec rozpoczęcia działalności gospodarczej w dniu 5
listopada 1990 r., wnioskodawczyni przestała podlegać ubezpieczeniu społecznemu
rolników, co wynika wprost z treści przepisów art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z
3
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Fakt, że mimo tego nadal opłacała składki na Fun-
dusz Ubezpieczeń Rolników, nie stanowi okoliczności wyłączającej obowiązek
ubezpieczenia na podstawie omawianej ustawy. Ustawodawca nie pozostawił bo-
wiem prawa wyboru osobom podlegającym różnym systemom ubezpieczenia. Dopie-
ro po wprowadzeniu do ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., z mocą obowiązującą od 1
stycznia 1997 r., przepisu art. 5
a
, powstała dla rolników możliwość wyboru pomiędzy
ubezpieczeniem społecznym rolników, a innym ubezpieczeniem społecznym z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej, o ile spełniają w tym zakresie określone w
odrębnych przepisach warunki. Z uprawnienia tego skorzystała skarżąca, która de-
cyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w Z.W. z
dnia 17 kwietnia 1997 r. została objęta, poczynając od 1 stycznia 1997 r. ubezpie-
czeniem społecznym rolników. Jednocześnie decyzją ZUS z dnia 28 kwietnia 1997 r.
stwierdzono, że wnioskodawczyni od powołanej powyżej daty nie podlega obowiąz-
kowi ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Prowadzenie działalności gospodarczej rodzi obowiązek zgłoszenia do ubezpiecze-
nia osoby prowadzącej taką działalność w ciągu 10 dni od dnia rozpoczęcia działal-
ności (§ 32 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wy-
sokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne). Należy też za-
uważyć, że przepis art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. daje Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych prawo do objęcia osoby podlegającej ubezpieczeniu,
ubezpieczeniem z urzędu, a przepis art. 22 ust. 3 zobowiązuje terenowe organy ad-
ministracji państwowej do informowania ZUS o podejmowaniu działalności gospo-
darczej na ich terenie. Zaniechanie jednak dokonania tych czynności nie ma skutków
wobec osoby podlegającej ubezpieczeniu, w tym nie wyłącza jej obowiązku zgłosze-
nia do ubezpieczenia. Trafna jest w tej sytuacji decyzja organu rentowego o objęciu
wnioskodawczyni ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą. Wszystko to należycie ocenił Sąd Wojewódzki. Co do obowiązku uiszcze-
nia odsetek od nie opłaconych w terminie składek, to wynika on z treści art. 34
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25 poz. 137 ze zm.) w związku z przepi-
sami ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.). Powoływanie się przez odwołującą
na zasady współżycia społecznego jest bez znaczenia, gdyż zasady te nie obowią-
4
zują w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sytuacja rodzinna apelującej,
jak i jej sytuacja zdrowotna, mogą być rozważone przez ZUS tylko wtedy, gdy wystą-
pi ona do organu rentowego ze stosownym wnioskiem o umorzenie lub rozłożenie na
raty zaległości finansowej.
W kasacji wnioskodawczyni zarzuca naruszenie prawa materialnego, a mia-
nowicie art. 1 ust. 1 pkt 1, art. 3 ust. 1 i art. 22 ust. 1 oraz art. 2 ust. 2 ustawy z dnia
18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą i wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku
Sądu Wojewódzkiego w Łodzi i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie żądania.
W uzasadnieniu kasacji wywiedziono, że podstawowym problemem jest, czy
obowiązek czuwania nad pobieraniem i wyliczeniem składek spoczywa na ubezpie-
czonym, czy też organie rentowym. Stanowisko Sądów obu instancji sprowadza się
do stwierdzenia, że to sam ubezpieczony winien dbać o odprowadzanie składek na
ubezpieczenie społeczne i określać ich wysokość. Tymczasem, co wynika ze statu-
towych celów działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, to właśnie na Zakładzie
spoczywa obowiązek egzekucji należności świadczeń, w tym składek, łącznie ze
środkami przymusu. Celem działania Zakładu jest nie tylko gromadzenie składek, ale
również dbałość o ich rytmiczne regulowanie przez zobowiązanego. Przepisy powo-
łanej ustawy wskazują, iż osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega
ubezpieczeniu i powinna odprowadzać składki; jednakże cytowane przepisy, wpraw-
dzie nie wprost lecz pośrednio, nakładają również na organ rentowy dbałość o ryt-
mikę w ich uiszczaniu. W tej sytuacji „składki nie uiszczone i nie wyegzekwowane nie
podlegają zwrotowi; oczywiście nie przysługują od upływu terminu ich płatności
odsetki”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest pozbawiona uprawnionych podstaw i podlega oddaleniu na mocy
art. 393
12
KPC. Okoliczności sprawy są bezsporne. Wnioskodawczyni z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej podlegała od 1 listopada 1990 r. ubezpieczeniu
społecznemu na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Sądy obu instancji powołały się na właściwe
5
przepisy prawa. W szczególności wyczerpujące są wywody prawne zawarte w uza-
sadnieniu Sądu Apelacyjnego. Sąd ten rozważył całokształt istotnych okoliczności
sprawy i wyprowadził prawidłowy wniosek, iż z chwilą rozpoczęcia prowadzenia
działalności gospodarczej wnioskodawczyni obowiązana była opłacać składki na
ubezpieczenie społeczne z tytułu tej działalności, co obligowało ją do zgłoszenia w
Oddziale ZUS wniosku o objęcie jej ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu.
Trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż opłacanie przez wnioskodawczynię
nadal składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników nie stanowiło oko-
liczności wyłączającej obowiązek ubezpieczenia na podstawie ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r. Należy także podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż zaniecha-
nie terenowego organu administracji państwowej poinformowania Oddziału ZUS-u o
podjęciu przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej nie powoduje wobec
niej skutków prawnych, gdyż nie wyłącza jej obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia.
Nieprawidłowe działanie terenowego organu administracji państwowej bowiem nie
daje podstawy do ekskulpacji osoby, na której z mocy prawa spoczywa obowiązek
zgłoszenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem społecznym z tytułu działalności
gospodarczej z chwilą rozpoczęcia takiej działalności. Okolicznością wyłączającą taki
obowiązek nie może być także brak świadomości o jego istnieniu i przeświadczenie,
że postępowanie (w tym przypadku opłacanie nadal składki na ubezpieczenie
społeczne rolników) jest zgodne z prawem.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================